Analiza studiów uwarunkowań gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego w kontekście planowania dróg i węzłów przesiadkowych

Transkrypt

1 2014 Analiza studiów uwarunkowań gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego w kontekście planowania dróg i węzłów przesiadkowych

2 Analiza studiów uwarunkowań gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego w kontekście planowania dróg i węzłów przesiadkowych została opracowana w ramach projektu pn. Współpraca JST jako czynnik rozwoju Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego, współfinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna Projekt, którego liderem jest Gmina Lublin, realizowany jest w partnerstwie z pozostałymi gminami, wchodzącymi w skład Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego: - Gminą Miejską Świdnik, - Gminą Nałęczów, - Gminą Konopnica, - Gminą Wólka, - Gminą Jastków, - Gminą Niemce, - Gminą Strzyżewice, - Gminą Niedrzwica Duża, - Gminą Lubartów, - Gminą Miejską Lubartów, - Gminą Głusk, - Gminą Mełgiew. Autorzy opracowania: Ryszard Boguszewski Łukasz Prażmo Ewelina Borowiec Karolina Szeląg Magdalena Korkosz 2

3 Spis treści 1. Wprowadzenie Podstawa opracowania Cel opracowania oraz jego zakres Przyjęta metodyka prac Kontekst opracowania Polityka krajowa w zakresie rozwoju obszarów funkcjonalnych Lubelski Obszar Metropolitalny w dokumentach strategicznych regionu Delimitacja Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego wg kryteriów MRR Krótka charakterystyka analizowanego obszaru Planowane przedsięwzięcia w zakresie infrastruktury transportowej do roku Stan zagospodarowania przestrzennego Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego Zabudowa mieszkaniowa, usługowa i przemysłowa Infrastruktura komunikacyjna Tereny przyrodnicze i rekreacyjne Wnioski i rekomendacje wynikające z przeprowadzonych badań Praktyka planowania przestrzennego w gminach LOF Stopień zainwestowania terenów wyznaczonych w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin Rezerwy terenów inwestycyjnych Węzły i punkty przesiadkowe Podsumowanie Załączniki Zestaw map prezentujących stan zagospodarowania przestrzennego LOF Spis rycin i tabel

4 1. Wprowadzenie 1.1. Podstawa opracowania Niniejsza analiza jest rezultatem jednego z zadań zaplanowanych do realizacji w ramach projektu pt. Współpraca JST jako czynnik rozwoju Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego współfinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna Projekt, którego liderem jest Gmina Lublin, realizowany jest w partnerstwie z pozostałymi gminami, wchodzącymi w skład Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego, tj. Gminą Miejską Świdnik, Gminą Nałęczów, Gminą Konopnica, Gminą Wólka, Gminą Jastków, Gminą Niemce, Gminą Strzyżewice, Gminą Niedrzwica Duża, Gminą Lubartów, Gminą Miasto Lubartów, Gminą Głusk oraz Gminą Mełgiew. Głównym celem realizowanego projektu jest zaplanowanie i budowa zintegrowanego systemu transportu w Lubelskim Obszarze Funkcjonalnym (LOF). W ramach projektu zaplanowano m.in. przeprowadzenie prac analitycznych w celu wyznaczenia głównych węzłów komunikacyjnych Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego, w tym w szczególności węzła wokół dworca PKP w Lublinie, który w przyszłości będzie głównym węzłem przesiadkowym dla podróżujących środkami transportu kolejowego i autobusowego. Projekt zakłada również opracowanie koncepcji nowego układu linii komunikacji publicznej, a także przeprowadzenie szczegółowych badań przepływu pasażerów na najważniejszych szlakach komunikacyjnych LOF Cel opracowania oraz jego zakres Celem niniejszego opracowania jest przeprowadzenie szczegółowej analizy rzeczywistego stanu zagospodarowania terenów Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego w kontekście istniejących zapisów w Studiach Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego poszczególnych gmin, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju przyszłej infrastruktury komunikacyjnej na obszarze LOF oraz wyznaczenie kluczowych węzłów i punktów przesiadkowych. Zakres analizy obejmuje ocenę stanu istniejącej zabudowy (mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej), poziomu rozwoju infrastruktury transportowej oraz dostępności terenów przyrodniczo-rekreacyjnych. Analiza obejmuje również określenie stopnia zagospodarowania terenów wyznaczonych w studiach uwarunkowań oraz wskazanie rezerw terenów inwestycyjnych, które będzie można wziąć pod uwagę w dalszych pracach planistycznych i strategiach rozwoju Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego. Opracowanie zawiera również 4

5 wstępną identyfikację możliwych węzłów i punktów przesiadkowych na ternie LOF, a także prezentuje modelowe rozwiązania dla trzech wybranych rozwiązań w tym zakresie Przyjęta metodyka prac Przyjęta metodyka prac obejmuje zarówno analizę danych zastanych (I etap prac), jak i przeprowadzenie badań terenowych z udziałem przedstawicieli gmin, wchodzących w skład Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego (II etap prac). Analiza danych zastanych bazowała w dużej mierze na informacjach zawartych w Studiach Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego (SUiKZP) poszczególnych gmin, a także na porównaniu tych informacji ze stanem faktycznym przy pomocy analiz z wykorzystaniem narzędzi GIS. W ramach procesu analizowania Studiów Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego przeprowadzono dodatkową inwentaryzację terenu na podstawie Bazy Danych Obiektów Topograficznych (BDOT). W analizach brano pod uwagę dane, dotyczące zabudowy z wyróżnieniem funkcji szczegółowej obiektu, kompleksy użytkowania terenu, grunty nieużytkowane, cieki wodne, zbiorniki wodne, tereny zalewowe, infrastrukturę komunikacyjną oraz planowane odcinki dróg. Dane ze studiów zostały zwektoryzowane, a następnie porównane ze stanem faktycznym, wynikającym z analizy BDOT. W rezultacie powstał zestaw map, prezentujących w formie graficznej główne elementy stanu zagospodarowania przestrzennego LOF ze wskazaniem występujących tam procesów oraz możliwych trendów inwestycyjnych w przyszłości. Uzupełnieniem pierwszego etapu prac było przeprowadzenie 13 warsztatów w gminach wchodzących w skład Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego, których głównym celem było zweryfikowanie wniosków wynikających z przeprowadzonej analizy danych zastanych, a także pogłębienie wiedzy nt. zachodzących procesów zagospodarowywania terenów wyznaczonych w SUiKZP oraz ustalenie dalszych kierunków rozwoju LOF w kontekście realizacji projektów transportowych w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT). Warsztaty miały charakter spotkań fokusowych, w których aktywnie uczestniczyły władze gminy i osoby odpowiedzialne za politykę zagospodarowania przestrzennego w gminie. Odbyte spotkania pozwoliły na uzupełnienie opracowanych wcześniej analiz graficznych Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego, a także doprecyzowanie zakresu wniosków i rekomendacji, odnoszących się w większym stopniu do potrzeb i polityki inwestycyjnej poszczególnych gmin. 5

6 Ustalenia ze spotkań fokusowych W ramach prac nad Analizą studiów uwarunkowań gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego w kontekście planowania dróg i węzłów przesiadkowych przeprowadzono 13 spotkań/warsztatów w gminach, które wchodzą w skład Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego. Na spotkania zostały zaproszone władze gmin oraz osoby odpowiedzialne za politykę zagospodarowania przestrzennego w gminie. Warsztaty miały charakter spotkań fokusowych, których zadaniem było uzyskanie podstawowych informacji dotyczących obecnego stanu zagospodarowania przestrzennego w gminach LOF, na podstawie istniejących zapisów w studiach oraz istniejącej zabudowy terenów pod funkcję mieszkaniową (w tym zabudowa jednorodzinna i wielorodzinna), usługowo-przemysłową oraz rekreacyjną (ostatnich 10 i kolejnych 10 lat). Na spotkaniach oceniano również stan istniejącej infrastruktury transportowej w kontekście transportu zbiorowego (transport publiczny). Przedstawiono obecne i przyszłe potrzeby komunikacyjne mieszkańców oraz możliwe kierunki rozwoju systemu transportu publicznego (w tym system ścieżek i szlaków rowerowych). Poniżej przedstawiono terminy i miejsca spotkań w gminach. Lp. Data Miejsce spotkania r. Gmina Miejska Świdnik r. Gmina Głusk r. Gmina Mełgiew r. Gmina Wólka r. Gmina Niemce r Gmina Lubartów r Gmina Miasto Lubartów r. Gmina Niedrzwica Duża r. Gmina Jastków r. Gmina Nałęczów r. Gmina Lublin r. Gmina Konopnica r. Gmina Strzyżewice Spotkania zostały poprowadzone w oparciu o ankietę składająca się z dwóch bloków tematycznych, tj. Zagospodarowanie przestrzenne oraz ruch inwestycyjny oraz Komunikacja i transport publiczny. 6

7 2. Kontekst opracowania 2.1. Polityka krajowa w zakresie rozwoju obszarów funkcjonalnych Rozwój obszarów funkcjonalnych został zapisany w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) najważniejszym dokumencie kształtującym politykę przestrzenną państwa do roku 2030, a także znajduje swoje mocne odzwierciedlenie w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego (KSRR), stanowiącej podstawę do kreowania i prowadzenia polityki regionalnej w Polsce do roku Planowanie rozwoju w obszarach funkcjonalnych wyraża nowe podejście w krajowej polityce regionalnej, jak i europejskiej polityce spójności, aktywnie wspieranej w ramach nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata Nowe podejście terytorialne w polityce krajowej pozwala m.in. na: lepsze uwzględnienie relacji funkcjonalnych na danym obszarze, trafniejsze zaadresowanie działań publicznych i ich integrację w wymiarze przestrzennym, koncentrację środków finansowych na konkretne działania rozwojowe, a także wprowadzenie wielopoziomowego systemu zarządzania (multi-level governance). Zgodnie z przyjętą w KPZK i KSRR definicją, obszar funkcjonalny to układ przestrzenny funkcjonalnie powiązanych terenów, charakteryzujących się wspólnymi uwarunkowaniami i celami rozwoju. W dokumentach tych wyróżniono miejskie obszary funkcjonalne (metropolitalne, regionalne, subregionalne i lokalne) oraz wiejskie obszary funkcjonalne (z podziałem na obszary uczestniczące w procesach rozwojowych oraz na obszary wymagające wsparcia procesów rozwojowych). Dodatkowo w KPZK wyróżniono obszary o szczególnych zjawiskach makroekonomicznych (np. Żuławy Wiślane, tereny górskie) oraz obszary kształtowania potencjału rozwojowego (w tym obszary cenne przyrodniczo, ochrony krajobrazów kulturowych, ochrony i kształtowania zasobów wodnych, strategicznych złóż kopalin). Określenie typów i delimitacji obszarów funkcjonalnych należy w dużej mierze do kompetencji samorządów województw, które dokonują tego w ramach obecnie aktualizowanych wojewódzkich planów zagospodarowania przestrzennego oraz regionalnych strategii rozwoju. Wsparcie rozwoju obszarów funkcjonalnych w Polsce będzie w dużych stopniu możliwe ze środków strukturalnych w ramach nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata Przyjęto, że miejskie ośrodki funkcjonalne (metropolitalne, regionalne i subregionalne) będą wspierane w ramach tzw. Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT), natomiast pozostałe obszary funkcjonalne (zarówno rozwojowe, jak i problemowe) będą mogły być wspierane pod warunkiem, że zostaną uznane przez samorządy województw jako tzw. Obszary Strategicznej Interwencji (OSI). Finansowanie obszarów funkcjonalnych będzie odbywało się zarówno ze środków programów krajowych, jak i regionalnych programów operacyjnych. 7

8 2.2. Lubelski Obszar Metropolitalny w dokumentach strategicznych regionu Proces wyznaczania obszarów funkcjonalnych w województwie lubelskim został zapoczątkowany w 2009 roku, tj. w momencie rozpoczęcia prac nad aktualizacją Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (PZPWL). Pierwszym etapem prac było określenie w układzie przestrzennym zjawisk problemowych, występujących w województwie lubelskim, z uwzględnieniem takich elementów jak: marginalizacja społeczno-gospodarcza, zakłócenia stosunków wodnych, deformacja litosfery, niekorzystne warunki produkcji rolnej, suburbanizacja i semiurbanizacja, niewłaściwe zagospodarowanie turystyczne. Na podstawie zidentyfikowanych zjawisk problemowych zostało wyznaczone 6 obszarów problemowych (obszar nadwiślański, obszar poleski, obszar nadbużański, obszar południowo-wschodni oraz aglomeracja lubelska) rycina 1. Następnie zestaw obszarów problemowych został poszerzony o obszary aktywnego kształtowania funkcji rozwojowych i w ten sposób została wyznaczona docelowa mapa obszarów funkcjonalnych w województwie lubelskim 1. Jednym z wyznaczonych obszarów jest Lubelski Obszar Metropolitalny (LOM), w skład którego wchodzi 24 gminy, tj.: Bełżyce, Bychawa, Garbów, Głusk, Jabłonna, Jastków, Konopnica, Lubartów Gmina, Lubartów Miasto, Lublin, Łęczna, Markuszów, Mełgiew, Milejów, Nałęczów, Niedrzwica Duża, Niemce, Puchaczów, Piaski, Spiczyn, Strzyżewice, Świdnik, Wojciechów, Wólka. 1 Zmiana Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego Uwarunkowania wewnętrzne SYNTEZA 8

9 Ryc. 1. Obszary funkcjonalne województwa lubelskiego wyznaczone w PZPWL w 2012 r. Źródło: /documents/of_w_projekcie_planu_zagospodarowania_2012.ppsx W Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego (SRWL) na lata (z perspektywą do 2030 r.) wyznaczono obszary strategicznej interwencji (OSI), obejmujące swoim zakresem obszary funkcjonalne, wstępnie zidentyfikowane w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. OSI stanowią przestrzenne odzwierciedlenia potencjałów i problemów rozwojowych zidentyfikowanych na obszarze województwa lubelskiego. Na terenie województwa lubelskiego wyróżniono 7 Obszarów Strategicznej Interwencji: 1) Lubelski Obszar Metropolitalny (LOM); 2) Miasta subregionalne; 3) Obszary przygraniczne; 4) Obszary gospodarczego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych; 9

10 5) Obszary potencjalnej eksploatacji złóż kopalin; 6) Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych; 7) Nowoczesna wieś. W Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego zapisano, że ostateczna delimitacja LOM nastąpi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego co powinno nastąpić do końca 2014 roku. Jednocześnie w Strategii stwierdzono, że obecnie największą słabością kształtującego się LOM jest: niedostosowany do jego potrzeb układ komunikacyjny, zarówno w aspekcie dostępności zewnętrznej jak i wewnętrznej, niski stopień funkcjonalnej integracji obszaru oraz wysoka koncentracja zagrożeń, wynikających z żywiołowej suburbanizacji. Przezwyciężenie tych słabości będzie niewątpliwie kluczem do integracji przestrzennej i wzmocnienia funkcji metropolitalnych LOM. Jednocześnie w Strategii przyjęto, że głównym obszarem interwencji powinny być działania, mające na celu zwiększenie: zewnętrznej kolejowej i drogowej dostępności komunikacyjnej LOM na kierunkach powiązań z Warszawą, Łodzią (Radomiem), Krakowem (Kielcami), Rzeszowem i Białymstokiem; wewnątrzregionalnej dostępności komunikacyjnej stolicy regionu z innymi miastami województwa oraz w obrębie kształtującego się LOM (m.in. poprzez rozwijanie systemu transportu niskoemisyjnego). Ponadto, interwencja powinna mieć na celu wspieranie działań na rzecz podnoszenia konkurencyjności, dążenie do rozwijania gospodarki niskoemisyjnej, usprawnienie i integrację systemów gospodarki komunalnej, rozwój instytucji nauki i kultury, rozwój i promocję turystyki, kompleksową rewitalizację, a także wspieranie rozwiązań integrujących przestrzeń w zakresie zagospodarowania przestrzennego 2. Zaplanowany w Strategii zestaw działań interwencyjnych, służących rozwojowi LOM, będzie realizowany w ramach Celu operacyjnego 1.1. Rozwijanie funkcji metropolitalnych Lublina, który z kolei wpisuje się w realizację Celu strategicznego 1. Wzmocnienie urbanizacji regionu. Jednocześnie przyjęto, że głównym źródłem finansowania działań rozwojowych LOM w latach będą środki unijne, pochodzące zarówno z programów krajowych (PO Infrastruktura i Środowisko; PO Inteligentny Rozwój; PO Polska Wschodnia), jak i Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego (głównie w ramach instrumentu Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych) Delimitacja Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego wg kryteriów MRR W lutym 2013 roku na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego została opracowana ekspertyza, której celem było m.in. określenie kryteriów delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, a także wyznaczenie na bazie proponowanych kryteriów granic obszarów funkcjonalnych dla największych miast w kraju. 2 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata (z perspektywą do roku 2030), str

11 Na bazie przyjętej w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) 2030 definicji miejskiego obszaru funkcjonalnego przyjęto uszczegółowioną definicję obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego, jako spójnej pod względem przestrzennym strefy oddziaływania miasta, charakteryzującej się istnieniem powiązań funkcjonalnych oraz zaawansowaniem procesów urbanizacyjnych, wyróżniającej się z otoczenia i upodabniającej się pod pewnymi względami do głównego miasta. Definicja ta miała bezpośredni wpływ na wybór wskaźników i szczegółowych kryteriów delimitacji. Przyjęto, że miejski obszar funkcjonalny stanowi rdzeń i strefę zewnętrzną, rozróżniając rdzenie jednoi wielobiegunowe. Przyjęto, że rdzeniem jest każde miasto na prawach powiatu, graniczące z miastem-ośrodkiem wojewódzkim lub innym już zaliczonym miastem 3. Przyjęto 7 kryteriów delimitacyjnych, w trzech grupach: I. Wskaźniki funkcjonalne - F1: liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia MOF na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym powyżej 50 (2006); - F2: liczba zameldowań z rdzenia MOF na 1000 mieszkańców powyżej 3 (2009); II. Wskaźniki społeczno-gospodarcze - S1: udział pracujących w zawodach pozarolniczych jako stosunek do średniej wojewódzkiej powyżej 75% (2002); - S2: liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców jako stosunek do średniej wojewódzkiej powyżej 75% (2011); - S3: liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców jako stosunek do średniej wojewódzkiej powyżej 75% (2011); III. Wskaźniki morfologiczne - M1: gęstość zaludnienia (bez lasów i wód) w stosunku do średniej wojewódzkiej powyżej 50% (2011); - M2: liczba mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców w latach w stosunku do średniej wojewódzkiej powyżej 75%. Zgodnie z przyjętymi powyżej kryteriami wyznaczono 18 miejskich obszarów funkcjonalnych, w tym obszar funkcjonalny dla miasta Lublina. 3 Kryteria delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, luty

12 Ryc. 2. Obszar funkcjonalny miasta Lublina wyznaczony zgodnie z kryteriami delimitacji MRR Źródło: Zasady realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce, MRR, lipiec 2013 W porównaniu z Lubelskim Obszarem Metropolitalnym, wyznaczonym w projekcie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, obszar funkcjonalny miasta Lublina, wyznaczony zgodnie z kryteriami Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, jest znacznie mniejszy i obejmuje obszar 15 gmin blisko przylegających do rdzenia, tj. miasta Lublin. Wyznaczony obszar nie obejmuje takich gmin jak: Bełżyce, Bychawa, Garbów, Łęczna, Markuszów, Milejów, Nałęczów, Puchaczów, Wojciechów Krótka charakterystyka analizowanego obszaru Obszar objęty niniejszą analizą wynika z założeń realizowanego projektu i nie pokrywa się w pełni z delimitacją Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego, zaproponowaną przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. W odniesieniu do obszaru wyznaczonego przez 12

13 Ministerstwo brakuje trzech gmin (Spiczyn, Piaski, Jabłonna), natomiast pojawia się dodatkowo gmina Nałęczów, która nie występuje w delimitacji MRR. Występująca niespójność może stanowić istotne ograniczenie w wykorzystaniu niniejszej analizy dla dalszych prac związanych z planowaniem i finansowaniem LOF ze środków Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. Ryc. 3. Lubelski Obszar Funkcjonalny na tle granic administracyjnych Źródło: Opracowanie własne Lubelski Obszar Funkcjonalny, będący przedmiotem niniejszej analizy, składa się z gminy Lublin (rdzenia) oraz 11 gmin, wchodzących w skład powiatu lubelskiego (Głusk, Jastków, Konopnica, Niedrzwica Duża, Niemce, Strzyżewice, Wólka), świdnickiego (Świdnik, Mełgiew), lubartowskiego (gmina i miasto Lubartów) oraz puławskiego (Nałęczów). Łączna powierzchnia LOF wynosi 982 km², co stanowi 3,9% powierzchni województwa lubelskiego. Średnia lesistość gmin, wchodzących w skład LOF kształtuje się na poziomie 11,3% i jest niższa od średniej w województwie (23,1%) oraz kraju (30%). Największą lesistością charakteryzują się gminy Lubartów (38,3%), Strzyżewice (15,9%), 13

14 Mełgiew (15,4%) oraz Świdnik (14,3%). Najmniej lasów występuje zaś w gminie miejskiej Lubartów (0,3%), Jastkowie (4,7%) oraz Konopnicy (5,5%). Średnio 8,2% obszaru objęte jest prawną ochroną, przy czym najwięcej obszarów prawnie chronionych występuje w gminie Głusk (29,3%), Niemce (21,7%), Lublin (17,2%) oraz Strzyżewice (15,4%). Tabela 1. Powierzchnia, lesistość oraz udział terenów prawnie chronionych w gminach LOF Lp. Nazwa gminy Powierzchnia (km²) Lesistość (%) % obszarów prawnie chronionych 1. Lublin ,1 17,2 2. Lubartów (miasto) 14 0, Lubartów (gmina) ,3 8,8 4. Niemce 142 8,0 21,7 5. Jastków 113 4,7 2,1 6. Nałęczów ,2 7. Wólka 73 11,8 4,9 8. Mełgiew 95 15,4 1,1 9. Świdnik 20 14,3 4,7 10. Konopnica 93 5,5 0,1 11. Głusk 64 6,6 29,3 12. Niedrzwica Duża 107 8,2 0,7 13. Strzyżewice ,9 15,4 Łącznie: 982,1 Średnio: 11,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS wg stanu na koniec 2013r. Średnio: 8,2 Terytorium LOF zamieszkiwane jest przez nieco ponad 500 tys. mieszkańców, co stanowi 23,2% ogólnej liczby ludności w województwie. Średnia gęstość zaludnienia dla całego obszaru funkcjonalnego LOF kształtuje się na poziomie 547 osób na km 2, przy czym największą gęstością zaludnienia charakteryzują się duże gminy miejskie, tj. Lublin (2 330/km 2 ), Lubartów (1 621 osób/km 2 ) oraz Świdnik (1 977 osób/km 2 ). Najmniejszą gęstość zaludnienia można zaobserwować w gminach z wysokim poziomem lesistości oraz dużym udziałem terenów prawnie chronionych. Są to więc takie gminy wiejskie jak: Lubartów (70 osób/km 2 ), Strzyżewice (73 osoby/km 2 ) oraz Mełgiew (98 osób/km 2 ). Większość gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego wykazuje dodatnie saldo migracji. Są to głównie gminy bezpośrednio przylegające do gminy Lublin, na terenie których występują korzystne warunki do osiedlania się. Gminy o największym saldzie dodatnim to: 14

15 Głusk (24,1), Wólka (21,4), Konopnica (18), Niemce (15,4) oraz Mełgiew (13,1). Odbywa się to głównie kosztem gminy miejskiej Lublin i jest m.in. związane z występującymi procesami suburbanizacji na terenie LOF. Podobne procesy zachodzą w północnej części LOF z udziałem gminy wiejskiej Lubartów, która swoje dodatnie saldo migracji (7,8) zawdzięcza m.in. przenoszącej się ludności miejskiej na tereny wiejskie otaczające miasto Lubartów. Tabela 2. Sytuacja demograficzna gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego Lp. Nazwa gminy Ludność Ludność na km² Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Saldo migracji na 1000 ludności 1. Lublin ,1-2,5 2. Lubartów (miasto) ,7-7,4 3. Lubartów (gmina) ,7 7,8 4. Niemce ,8 15,4 5. Jastków ,5 8,4 6. Nałęczów ,2-2,5 7. Wólka ,7 21,4 8. Mełgiew ,8 13,1 9. Świdnik ,3-4,4 10. Konopnica , Głusk ,8 24,1 12. Niedrzwica Duża ,0 7,3 13. Strzyżewice ,9 6,3 Łącznie: Średnio: 547 Średnio: 58,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS wg stanu na koniec 2013r. Ludność zamieszkująca gminy LOF podlega ogólnym procesom starzenia się, czego odzwierciedleniem jest obserwowany spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, kosztem zmniejszania się liczby ludności w wieku produkcyjnym. Wskaźnik obciążenia demograficznego mierzony liczbą ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym systematycznie zwiększa się i wynosi obecnie średnio dla całego obszaru 58,5, wobec 59,4 w województwie i 57,6 średnio dla kraju. Według stanu na koniec 2013 roku w systemie REGON było zarejestrowanych przedsiębiorstw, co stanowiło 35% ogółu przedsiębiorstw zarejestrowanych 15

16 w woj. lubelskim. Przeważającą grupę działających przedsiębiorstw stanowią firmy mikro (96,1%) oraz małe (3%). Niewiele ponad 0,2% stanowią przedsiębiorstwa duże z zatrudnieniem powyżej 250 osób. Tzw. wskaźnik przedsiębiorczości mierzony liczbą podmiotów zarejestrowanych w REGON na 10 tys. ludności wynosi średnio dla obszaru 872 przedsiębiorstwa i jest o 10% wyższy niż średnia w województwie (787), ale o ponad 20% niższy niż średnia w kraju (1 057 podmiotów). Największym poziomem przedsiębiorczości, co jest zrozumiałe, charakteryzują się gminy miejskie, tj. Lublin (1 261 podmiotów) i Lubartów (1 032). Dość dobrze rozwinięta jest również przedsiębiorczość w gminach: Konopnica (1 009), Nałęczów (944) oraz Jastków (895). Tabela 3. Aktywność gospodarcza na terenie gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego Lp. Nazwa gminy Podmioty w REGON na 10 tys. ludności Pracujący na 1000 ludności Bezrobotni zarejestrowani Turystyczne obiekty noclegowe 1. Lublin Lubartów (miasto) Lubartów (gmina) Niemce Jastków Nałęczów Wólka Mełgiew Świdnik Konopnica Głusk Niedrzwica Duża Strzyżewice Średnio: 872 Średnio: 148 Łącznie: Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS wg stanu na koniec 2013r. Łącznie: 66 Poziom rozwoju przedsiębiorczości ma istotny wpływ na wskaźniki zatrudnienia i funkcjonowanie lokalnych rynków pracy na terenie LOF. Ogólnie rzecz biorąc Lubelski Obszar Funkcjonalny charakteryzuje się średnimi wskaźnikami jeśli chodzi o liczbę pracujących w przedsiębiorstwach z zatrudnieniem powyżej 9 osób. Średni wskaźnik liczby pracujących na 1000 ludności wynosi dla całego obszaru 148 osób i jest o 14% niższy niż średnia w województwie (172) i aż o 35% gorszy niż średnia w kraju (226 osób). Niewątpliwie rzutuje to na ciągle zbyt wysoki wskaźniki bezrobocia (szczególnie jeśli chodzi 16

17 o gminy wiejskie), a także na stosunkowo dużą liczbę zarejestrowanych bezrobotnych (26,5 tys. osób na koniec 2013 roku). Gminy, należące do Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego są dość dobrze wyposażone w infrastrukturę wodociągową. Odzwierciedleniem tego jest wysoki odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej (83%), wobec 82% średnio w województwie i 88% w kraju. Gorzej przedstawia się sytuacja jeśli chodzi o infrastrukturę kanalizacyjną, z której korzysta tylko 36,4% ludności, wobec 49% w województwie i 64% w kraju. Najlepiej skanalizowane są gminy miejskie (Lublin, Lubartów, Świdnik, Nałęczów), zaś najgorzej w infrastrukturę kanalizacyjną wyposażone są gminy wiejskie (Głusk, Mełgiew, Konopnica, Niedrzwica Duża). Ponad połowa (52%) ludności korzysta z instalacji gazowej, co stanowi porównywalną wartość ze średnią w kraju (53%) i jest nieco lepszym wskaźnikiem, jeśli chodzi o średnią dla województwa lubelskiego (40%). Tabela 4. Wyposażenie gmin LOF w podstawową infrastrukturę komunalną Lp. Nazwa gminy % ludności korzystającej z instalacji wodociągowej (2012) % ludności korzystającej z instalacji kanalizacyjnej (2012) % ludności korzystającej z instalacji gazowej (2012) Liczba mieszkań (2013) Mieszkania oddane do użytku (2013) 1. Lublin 95,2 90,3 87, Lubartów (miasto) 97,7 92, Lubartów (gmina) 90,5 52,4 11, Niemce 83,0 20,3 23, Jastków 83,9 16,9 40, Nałęczów 87,3 42,8 59, Wólka 88,3 37,1 55, Mełgiew 73,0 1,6 46, Świdnik 96,4 93,8 97, Konopnica 48,4 5,0 75, Głusk 94,8 0,0 70, Niedrzwica Duża 63,1 3,0 59, Strzyżewice 81,3 17,7 36, Średnio: 83,3 36,4 51, Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS wg stanu na koniec 2013r. Na terenie Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego funkcjonuje nieco ponad 200 tys. mieszkań, co stanowi 27% wszystkich mieszkań w województwie lubelskim. Na 17

18 przestrzeni ostatnich 6 lat można zaobserwować stały wzrost liczby mieszkań oddawanych do użytku w poszczególnych gminach. Przy czym największą dynamikę przyrostu liczby mieszkań odnotowują gminy: Miasto Lublin, gminy Niemce i Strzyżewice. Z kolei najmniej mieszkań oddawanych jest do użytku w takich gminach jak: Miasto Świdnik, gmina Lubartów. W roku 2013 na terenie gmin, wchodzących w skład LOF oddano łącznie mieszkania, co stanowi 47% wszystkich mieszkań oddanych w tym czasie w województwie. Sieć drogową Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego tworzy km dróg publicznych utwardzonych, w tym km dróg krajowych, km dróg wojewódzkich, dróg powiatowych oraz km dróg gminnych. Na sieć kolejową składa się 136 km linii kolejowych. Średnia gęstość publicznych utwardzonych dróg wynosi 126,3 km /100 km 2, przy średniej dla województwa wynoszącej 84,5 km/100km 2 oraz 91,2 km/100km 2 dla kraju. Najgęstszą siecią dróg twardych wyróżniają się miasta oraz gminy powiatu lubelskiego, natomiast najrzadszą sieć posiadają gminy powiaty lubartowskiego (88 km/100 km 2 ). Tabela 5. Stan infrastruktury transportowej na terenie Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego Lp. Nazwa gminy Długość dróg gminnych (w tym o nawierzchni twardej) w km (2004) Długość dróg powiatowych o nawierzchni twardej w km Drogi publiczne o nawierzchni twardej na 100 km² powierzchni (2012) (a) Długość ścieżek rowerowych w km (2012) Pojazdy samochodo we na 1000 ludności (2012) 1. Lublin 348 (145) 131,08 135,1 65,2 120,3 2. Lubartów (miasto) 44 (38) 11, , Lubartów (gmina) 99 (35) , Niemce 137 (100)? 135,1 0,0 120,3 5. Jastków 109 (49) 50,6 135,1 0,0 120,3 6. Nałęczów 70 (40) 31, ,9 0,0 96,5 7. Wólka 131 (58)? 135,1 0,0 120,3 8. Mełgiew 93 (19) ,8 0,0 101,9 9. Świdnik 54 (28) 16,7 134,8 4,4 101,9 10. Konopnica 94 (72) 43, ,1 0,0 120,3 11. Głusk 65 (41) ,1 1,6 120,3 12. Niedrzwica Duża 70 (13) 36,85 135,1 0,0 120,3 13 Strzyżewice 73 (24) ,1 0,0 120,3 Łącznie: (627)? (a) dane dotyczą powiatów Średnio: 126,3 Łącznie: 68.6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS i informacji z poszczególnych gmin Średnio: 112,0 18

19 Trzonem układu komunikacyjnego LOF są drogi krajowe, które jednocześnie w dużym stopniu decydują o dostępności zewnętrznej całego obszaru funkcjonalnego Lublina. Drogi te obejmują następujące ciągi komunikacyjne: - S12 (E373) Łęknica Kalisz Radom Lublin Dorohusk; - S17 (E372) Warszawa Lublin Hrebenne; - S19 Kuźnica Białostocka Białystok Lublin Rzeszów; - S82 Lublin Włodawa. Uzupełnieniem sieci dróg krajowych są drogi wojewódzkie, które pełnią kluczowe funkcje w redystrybucji ruchu z głównych ciągów komunikacyjnych na poziom lokalny, obsługiwany przez sieć dróg powiatowych i gminnych. W skład wojewódzkiej infrastruktury drogowej wchodzą następujące elementy dróg: - nr 809: S17/S12 (Lublin) Krasienin Przytoczno; - nr 826: Nałęczów S17/S12 (Przybysławice); - nr 828: S17/S12 (Garbów) Krasienin Niemce S19 (Jawidz); - nr 829: S19 (Łucka) Jawidz S82 (Łęczna); - nr 834: Bełżyce S19 (Niedrzwica Duża); - nr 835: S19 (Lublin Piotrków Biłgoraj Tarnogród). 19

20 Ryc. 4. Podstawowy układ komunikacyjny Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego Źródło: opracowanie własne Przez teren Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego przebiegają również ważne linie kolejowe: nr 7 (Warszawa Lublin Dorohusk), nr 30 (Lublin Łuków) oraz nr 69 (Lublin Przeworsk). LOF leży na przebiegu ważnego korytarza tranzytowego, łączącego Unię Europejską z Europą Wschodnią. Przy czym najważniejsze znaczenie dla obsługi ruchu tranzytowego mają drogi nr 12 i 17 oraz linia kolejowa nr 7. Pełnią one ważne funkcje w europejskim systemie transportowym, wchodząc w skład Transeuropejskiej Sieci Transportowej TEN-T. 20

21 Na przestrzeni ostatnich 10 lat można zaobserwować stały wzrost liczby użytkowników dróg publicznych na terenie LOF. Szczególnie obciążone średniodobowym ruchem drogowym są wylotowe drogi z Lublina, prowadzące do przejść granicznych i poza granice województwa, na których w ostatnich latach zaobserwowano znaczy wzrost ruchu tranzytowego 4. Coraz większy ruch w miastach i na drogach lokalnych LOF-u związany jest przede wszystkim ze wzrastającą liczbą zarejestrowanych pojazdów. W skali województwa liczba samochodów wzrosła w ciągu ostatnich lat o prawie 40%, a liczba samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych o 20%. W przypadku Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego liczba pojazdów samochodowych przypadająca na 1000 mieszkańców kształtuje się obecnie na poziomie 120 (dla porównania wskaźnik ten dla Warszawy wynosi 560 pojazdów, dla Wrocławia 530, zaś dla Krakowa 500) Planowane przedsięwzięcia w zakresie infrastruktury transportowej do roku 2020 W ciągu ostatnich kilku lat dostępność komunikacyjna Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego zarówno ta w wymiarze zewnętrznym, jak i wewnętrznym uległa znaczącej poprawie. Stało się to możliwe m.in. dzięki uruchomieniu portu lotniczego Lublin/Świdnik, a także zrealizowaniu szeregu kluczowych inwestycji w zakresie rozbudowy lub modernizacji infrastruktury drogowej w ciągach dróg krajowych S12, S17 i S19, w tym te związane z przebudową drogi S12/S17 na drogę ekspresową na odcinku Kurów-Lublin-Piaski oraz budową północno-wschodniej obwodnicy Lublina wraz drogami dojazdowymi do obwodnicy (Al. Solidarności, Al. Spółdzielczości Pracy, ul. Mełgiewska). Ważne były również inwestycje na drogach wewnętrznych, szczególnie te poprawiające bezpieczeństwo ruchu drogowego i komfortu życia mieszkańców (np. poprzez wybudowanie ponad 60 km ścieżek rowerowych), jak również przedsięwzięcia w zakresie modernizacji transportu publicznego (np. zakup taboru autobusowego, rozbudowa linii trolejbusowej itp.). Zdecydowana większość zrealizowanych inwestycji transportowych została sfinansowana ze środków unijnych w ramach minionej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata Część zaplanowanych inwestycji, których nie udało się zrealizować w poprzednich latach, będzie realizowana przy wsparciu środków unijnych z obecnej perspektywy finansowej Unii Europejskiej zaplanowanej na lata Należy oczekiwać znaczącej poprawy zewnętrznej dostępność komunikacyjnej LOF dzięki pomyślnej modernizacji linii kolejowej nr 7 (na odcinku Warszawa Wschodnia Otwock Dęblin Lublin), a także budowie dróg ekspresowych w ciągach dróg S17 (na odcinku Kurów-Warszawa) oraz S19 (na odcinku Lublin-Rzeszów), łącznie z budową obwodnicy zachodniej Lublina (do węzła Sławinek do węzła Konopnica). 4 Zgodnie z pomiarami wykonanymi w roku 2010 przez GDDKiA średniodobowy ruch pojazdów silnikowych na drogach krajowych kształtował się w następujący sposób: droga nr 12/17 w kierunku Warszawy (23 tys. pojazdów na dobę) oraz na Zamość/Chełm (27 tys. pojazdów na dobę); nr 19 w kierunku Białystoku (21 tys.) oraz na Rzeszów (14 tys.); nr 82 w kierunku na Łęczną (17 tys. pojazdów na dobę). 21

22 Ryc. 5. Projekty kolejowe i drogowe planowane do realizacji w latach ze środków UE Źródło: Dokument Implementacyjny do Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.) Kluczowa będzie również realizacja projektów, poprawiających wewnętrzny układ komunikacyjny obszaru funkcjonalnego Lublina. Wstępnie zidentyfikowana lista projektów obejmuje następujące przedsięwzięcia 5 : - przebudowa skrzyżowania w ciągu dróg krajowych 12, 17, 19 (Al. Solidarności i Al. Gen. Wł. Sikorskiego i drogi wojewódzkiej 809 (ul. Poligonowa); - budowa drogi wojewódzkiej 747 stanowiącej dojazd do obwodnicy Lublina (węzeł Konopnica); - dokończenie budowy korytarza zbiorowego do obsługi terenów położonych w sąsiedztwie przyszłego Zintegrowanego Intermodalnego Dworca Metropolitalnego w Lublinie (ul. Lubelskiego Lipca `80) wraz z przebudową kluczowego węzła komunikacji zbiorowej (Rondo Lubelskiego Lipca `80); - budowa przedłużenia drogi ul. Bohaterów Monte Cassino do węzła Sławin położonego w drodze krajowej relacji Lublin Warszawa; - przedłużenie ul. Krańcowej od ul. Kunickiego do ul. Wrotkowskiej (ul. Wyścigowa); - budowa przedłużenia ul. Głębokiej do węzła Sawin; - przedłużenie ul. Tomasza Zana na odcinku od ul. Nadbystrzyckiej do ul. Lubelskiego Lipca `80; - przebudowa al. Kraśnickiej od ul. Jana Pawła II do granic miasta Lublin; - przebudowa ul. Abramowickiej od u. Sadowej do granic Miasta; 5 Projekty te zostały wstępnie zidentyfikowane i ujęte w Stanowisku negocjacyjnym Samorządu Województwa Lubelskiego do Kontraktu Terytorialnego przyjętym przez Zarząd Województwa Lubelskiego we wrześniu 2014 roku. 22

23 - przebudowa drogi wojewódzkiej nr 835 (na odcinku Lublin-Wysokie); - budowa drogi wojewódzkiej nr 815 na odcinku S19 (węzeł Lubartów) droga krajowa nr 63 (Wisznice); - rozbudowa drogi wojewódzkiej Nr 830 Lublin-Nałęczów-Bochotnica (wraz z budową obwodnicy Nałęczowa). Na terenie gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego będą realizowane również przedsięwzięcia finansowane w ramach tzw. Zintegrowanej Inwestycji Terytorialnej (ZIT). Jednym z głównych obszarów interwencji w ramach ZIT będą projekty w zakresie rozwoju infrastruktury transportowej, obejmujące m.in 6. - budowę Zintegrowanego Intermodalnego Dworca Metropolitalnego; - budowę lub modernizację przystanków i dworców przesiadkowych zintegrowanych z innymi rodzajami transportu, w tym budowa: dworców przesiadkowych integrujących komunikację miejską z komunikacją zamiejską; przystanków przesiadkowych integrujących najważniejsze węzły przesiadkowe komunikacji miejskiej; ciągów pieszo-jezdnych i pieszo-rowerowych; zatok i peronów wraz z parkingami; korytarzy (buspasów) dla komunikacji miejskiej; - budowę węzłów przesiadkowych z przyległymi parkingami typu P&R i B&R; - dostosowanie przestrzeni publicznych związanych z dworcem i utworzonymi węzłami przesiadkowymi do nowych funkcji, w tym m.in.: przebudowa lub budowa placów, skwerów, pasaży wzdłuż ulic (Gazowa, Młyńska, Dworcowa, Pocztowa, 1-go Maja, Pl. Bychawski, ul. Kunickiego); przebudowa lub budowa uzbrojenia podziemnego dostosowanego do docelowej obsługi Zintegrowanego Intermodalnego Dworca Metropolitalnego; - przebudowa wybranych odcinków dróg w Lublinie (np. Al. Racławickich, ul. Lipowa, ul. Sowińskiego, ul. Poniatowskiego, ul. Łęczyńska), Świdniku (ul. Kusocińskiego) oraz na terenie innych gmin Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego; - zakup autobusów niskoemisyjnych (o napędzie elektrycznym lub hybrydowym) do obsługi obszaru funkcjonalnego; - wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych do zarządzania infrastrukturą i taborem transportowym na terenie LOF. Uzupełnieniem do wyżej wymienionych działań na terenie LOF będą również przedsięwzięcia realizowane z zakresu rozwoju systemu transportu publicznego. Środki na ten cel będą pochodziły głównie z Programu Operacyjnego Polska Wschodnia , zaś głównym kierunkiem projektów inwestycyjnych będzie rozbudowa infrastruktury i taboru. Będzie on kontynuacją projektu pt.: Zintegrowany System Miejskiego Transportu Publicznego w Lublinie realizowanego przez Miasto Lublin w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej w latach Wstępna propozycja Zintegrowanej Inwestycji Terytorialnej zawartej jako jedno z przedsięwzięć priorytetowych w ramach Kontraktu Terytorialnego Województwa Lubelskiego. 23

24 3. Stan zagospodarowania przestrzennego Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego W ramach niniejszego opracowania wykonano zestaw map, prezentujących w formie graficznej główne elementy stanu zagospodarowania przestrzennego Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego, ze wskazaniem występujących procesów oraz możliwych trendów inwestycyjnych. Mapy przyporządkowano do dwóch nadrzędnych grup: 1. Inwentaryzacja ; 2. Analizy. Grupa "Inwentaryzacja" zawiera informacje dotyczące stanu zagospodarowania przestrzennego Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego i ma charakter inwentaryzacyjny. Grupę podzielono na 3 działy: a. Zabudowa ( podrozdział 3.1), b. Infrastruktura (podrozdział 3.2), c. Tereny przyrodnicze i rekreacyjne (podrozdział 3.3). Grupa Analizy, opisana szerzej w rozdziale 4.2, zawiera mapy o charakterze analitycznym oraz wnioski i rekomendacje, będące wynikiem przeprowadzonej analizy Studiów Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gmin Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego Zabudowa mieszkaniowa, usługowa i przemysłowa Dział Zabudowa (a) zawiera informacje dotyczące istniejącej oraz planowanej zabudowy mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej. Tereny zabudowy wyodrębniono na podstawie warstwy Budynki, pozyskanej z BDOT. Spośród wszystkich elementów zabudowy, na podstawie funkcji szczegółowej wyselekcjonowano obiekty o funkcji mieszkaniowej, usługowej oraz przemysłowej, a następnie każdą z kategorii zgeneralizowano do skali opracowanych schematów (załączniki 1-3). Dane dotyczące kierunków zagospodarowania zwektoryzowano na podstawie załączników graficznych studiów, a następnie każdemu obiektowi zabudowy lub elementowi użytkowania terenu przypisano opis, stanowiący kategorię zabudowy oraz symbol, będący rzeczywistym opisem zawartym w załącznikach graficznych studiów. W celu dokonania precyzyjnej analizy zabudowy mieszkaniowej dokonano rozróżnienia na zabudowę jednorodzinną oraz zabudowę wielorodzinną z usługami. 24

25 Na ten dział składają się trzy załączniki graficzne: Załącznik 1: Istniejąca zabudowa mieszkaniowa oraz tereny pod zabudowę wyznaczone w Studiach Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, Załącznik 2: Istniejąca zabudowa, Załącznik 3: Główne tereny usługowe oraz tereny pod zabudowę usługową wyznaczone w Studiach Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. Istniejąca zabudowa mieszkaniowa oraz tereny pod zabudowę wyznaczone w Studiach Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Obecny stan zagospodarowania terenu opracowano na podstawie danych topograficznych BDOT oraz kierunków zagospodarowania, wskazanych w studiach (załącznik graficzny nr 1).Wyodrębniono następujące kategorie: - Kategoria tereny mieszkaniowe - obszary istniejącej zabudowy mieszkaniowej (wielorodzinnej, jednorodzinnej, zagrodowej), a także wskazane w studiach jako tereny pod przyszłą zabudowę mieszkaniową, tereny zabudowy letniskowej, tereny usług komercyjnych. - Kategoria zabudowa usługowa - tereny usług komercyjnych i obiektów produkcyjnych, tereny usług publicznych, tereny zabudowy usługowej z dopuszczeniem zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej oraz usług o różnych funkcjach (m.in. turystyki, rzemiosła), tereny obsługi produkcji ogrodniczej, rolnej i hodowlanej. - Kategoria tereny przemysłowe - tereny obiektów produkcyjnych, składów i magazynów, tereny przemysłowe i rzemieślnicze, tereny składów i wytwórczości o niskiej intensywności, tereny aktywności gospodarczej, tereny aktywizacji gospodarczej (dla funkcji składów i wytwórczości o niskiej intensywności oraz strefa rozwoju funkcji przemysłowo-rzemieślniczych). - Kategoria propozycje potencjalnych terenów inwestycyjnych - planowane miejsca obsługi podróżnych (MOP) przy drogach ekspresowych, tereny rozwojowe obiektów produkcyjnych i usług komercyjnych, tereny projektowanej powierzchniowej eksploatacji surowców mineralnych oraz strefę rozwoju dla funkcji składów i wytwórczości o niskiej intensywności. - Kategoria tereny wskazane do przekształceń - obszary zdegradowanej zabudowy mieszkaniowej wymagające programów naprawczych (wskazane w studium miasta Lublin), tereny osadnictwa wiejskiego wskazane do przekształceń (zlokalizowane w południowo - wschodniej części gminy Jastków), tereny wskazane do modernizacji i rehabilitacji infrastruktury technicznej (zlokalizowane na terenie gminy Lubartów) oraz obszary adaptacji zabudowy (wyróżnione w studium gminy Niedrzwica Duża). Analizując stopień zabudowy mieszkaniowej należy stwierdzić, iż istniejąca zabudowa mieszkaniowa stanowi średnio połowę rezerw terenowych wskazanych w studium pod tego typu inwestycje. Największe rezerwy terenowe wskazane dla rozwoju zabudowy 25

26 mieszkaniowej, znajdujące się na terenach gmin wiejskich, są przeznaczone głównie na rozbudowę zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Wynika to w dużej mierze ze specyfiki budowlanej obszarów wiejskich. Struktura zabudowy jest tutaj bardziej rozproszona i w mniejszym stopniu wypełnia tereny pod nią przeznaczone. Dotychczas zainwestowane tereny usługowo-przemysłowe stanowią stosunkowo niewielki odsetek obszarów wskazanych w studiach. Skupiska usług zlokalizowane są głównie wzdłuż dróg krajowych i wojewódzkich oraz w centrach miast Nałęczów i Świdnik. Największe rezerwy terenów przeznaczonych pod rozwój usług znajdują się na terenie gminy Mełgiew. Wyraźna jest również asymetria w wyznaczaniu terenów pod rozwój przemysłu. Dominują pod tym względem gminy położone w północnej i centralnej części Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego Lublin, Świdnik, Miasto Lubartów, gminy wiejskie: Lubartów, Niemce, Wólka, przy czym na terenie gminy Lublin i Świdnik znajduje się największy odsetek zabudowy o charakterze przemysłowym. Układy osadnicze wsi charakteryzuje intensywnie postępujący proces urbanizacji. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w miejscowościach bezpośrednio graniczących z miastem Lublin. Miejscowości te tracą swój dotychczasowy, typowo rolniczy charakter i coraz częściej pełnią rolę "sypialni" ośrodka centralnego. Proces wskazuje na postępujące zatracenie hierarchiczności układu osadniczego, w tym ograniczenie roli Lublina jako najważniejszego ośrodka osadniczego stanowiącego rdzeń układu. Istniejąca zabudowa (załącznik nr 2) Przeważający typ zabudowy mieszkaniowej na obszarze LOF stanowi zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Największe skupiska zabudowy zlokalizowane są w zachodniej i południowo-wschodniej części Lublina oraz w granicach administracyjnych gmin sąsiadujących od strony północnej z Lublinem, a także w gminie Świdnik, Głusk i na obrzeżach miasta Lubartów. Wokół jednostki centralnej widoczne jest zjawisko suburbanizacji, które powoduje rozprzestrzenianie się zabudowy na obszary o mniej intensywnej urbanizacji oraz w konsekwencji postępujący proces "umiastowiania" wsi. Istotnym czynnikiem lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jest bliskość głównych arterii komunikacyjnych. Znaczna część zabudowy mieszkaniowej zlokalizowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie dróg krajowych i wojewódzkich oraz w odległości do około 5 km. Zależność pomiędzy przebiegiem infrastruktury komunikacyjnej, a lokalizacją terenów zabudowy mieszkaniowej jest szczególnie widoczna w gminach Jastków i Niemce. Ponad połowa całkowitej powierzchni zabudowy gmin zgromadzona jest wzdłuż dróg krajowych nr 12/17, 19 oraz dróg wojewódzkich nr 809 i 830, będących uzupełnieniem sieci dróg istotnych dla powiązań transportowych o znaczeniu ponadregionalnym. Zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna stanowi znikomą część całkowitej struktury mieszkaniowej na obszarach gmin wiejskich, natomiast jest kluczowym elementem zabudowy w ośrodkach miejskich. Na terenie LOF lokalizacja tych elementów skupia się głównie 26

27 w rdzeniu obszaru: miastach Lublin i Świdnik. Niewielkie kwartały zabudowy wielorodzinnej zlokalizowane są również w granicach administracyjnych miasta Lubartów oraz w centrum Nałęczowa. Zabudowa usługowa w obszarze opracowania cechuje się znacznym rozproszeniem. Czynniki lokalizacji tego typu zabudowy wiążą się z układem sieci komunikacyjnej oraz występowaniem zabudowy mieszkaniowej. Znaczna część obiektów usługowych leży wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych. Zjawisko to jest szczególnie widoczne wzdłuż przebiegu dróg krajowych nr 12/17 i 19. Znacząca część zabudowy usługowej znajduje się w centralnych częściach miast Nałęczów, Świdnik oraz Lubartów. Niewielkie zagęszczenie zabudowy usługowej na terenie Lublina wynika z faktu, iż kategorię zakwalifikowano do zabudowy wielorodzinnej ze względu na lokalizację usług w parterze bloków mieszkaniowych, szczególnie w centrum miasta. Tereny przemysłowe Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego zlokalizowane są głównie na obszarze miasta Lublin w dzielnicach Wrotków, Dziesiąta, Zadębie oraz w części północnej, w dzielnicy Czechów Północny. Większe zespoły przemysłowe występują także na granicy gmin Mełgiew i Świdnik, w sąsiedztwie Portu Lotniczego Lublin-Świdnik oraz na terenie gminy i miasta Lubartów. Charakterystyczną cechą zabudowy przemysłowej w granicach Lubelskiego Obszaru Funkcjonalnego jest struktura położenia, charakteryzująca się południkowym układem kompleksów, obejmując swoim zasięgiem obszar gminy oraz miasta Lubartów, gminy Niemce, miasta Lublin oraz gminy Strzyżewice. Istotnym czynnikiem wpływającym na rozkład struktury zabudowy przemysłowej jest układ linii kolejowych oraz głównych arterii komunikacyjnych o znaczeniu regionalnym i krajowym. Z punktu widzenia LOF wyraźnie widoczny jest brak racjonalności w kształtowaniu zabudowy i planowaniu przestrzennym obszaru. Zjawisko ma charakter żywiołowy i chaotyczny. Doskonały przykład stanowi intensywny proces zabudowywania głównych korytarzy komunikacyjnych oraz lokalizacja zabudowy jednorodzinnej punktowo na całym obszarze opracowania. Główne tereny usługowe oraz tereny pod zabudowę usługową wyznaczone w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Kierunki zagospodarowania terenów usługowych według studiów (załącznik nr 3) cechuje rozproszony charakter zabudowy oraz brak głównych stref rozwoju. Trudno mówić również o istnieniu głównych skupisk terenów usługowych. Te obszary tworzą głównie centralne obszary miast oraz obiekty usługowe, które są lokalizowane wzdłuż najważniejszych dróg (m.in. restauracje, hotele, zajazdy), a w przyszłości będą tę funkcję pełnić miejsca obsługi podróżnych (MOP). Do stref usługowych należą również obiekty handlowe (obiekty wielkopowierzchniowe) oraz centra logistyczne. Na przestrzeni ostatnich 20 lat na obszarze Lubina nastąpiła ekspansja wielkopowierzchniowych obiektów handlowych. Na terenie miasta wyróżniono 11 głównych 27