O potrzebie wprowadzenia standardów nauczania technologii informacyjnej oraz edukacji medialnej na kierunkach nauczycielskich i pedagogicznych

Transkrypt

1 Bożena Jarosz, Irena Pulak Pracownia Technologii Nauczania Akademia Pedagogiczna im. KEN Kraków O potrzebie wprowadzenia standardów nauczania technologii informacyjnej oraz edukacji medialnej na kierunkach nauczycielskich i pedagogicznych W ciągu ostatnich dwóch lat Minister Edukacji Narodowej i Sportu wydał kilka rozporządzeń dotyczących standardów nauczania dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia. Rozporządzenia te stanowią uzupełnienie obowiązującej od 12 września 1990 roku ustawy o szkolnictwie wyższym. Z uwagi na dotychczasową działalność dydaktyczną Pracowni Technologii Nauczania interesują nas szczególnie te fragmenty rozporządzeń, które określają sposób kształcenia studentów kierunków pedagogicznych w zakresie szeroko pojętej technologii informacyjnej oraz edukacji medialnej. Omówimy więc odpowiednie paragrafy rozporządzenia z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie określenia standardów nauczania dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia oraz rozporządzenia z dnia 13 czerwca 2003 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia standardów nauczania dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia. Oba rozporządzenia z dnia 18 kwietnia 2002 r. oraz późniejsze z dnia 13 czerwca 2003 r. w 1 zawierają listę kierunków studiów dziennych, dla których określono obowiązujące standardy nauczania w poszczególnych załącznikach. Spośród kierunków pedagogicznych wymieniono tu wyłącznie pedagogikę oraz pedagogikę specjalną, pomijając pedagogikę przedszkolną i wczesnoszkolną. 3 określa łączną liczbę godzin zajęć dydaktycznych realizowanych, która: w systemie studiów wieczorowych nie może być niższa niż 80% w systemie studiów zaocznych nie może być niższa niż 60% łącznej liczby godzin zajęć wskazanej w standardach nauczania dla poszczególnych kierunków studiów, przy zachowaniu wszystkich treści programowych standardów nauczania dla studiów dziennych. Wymagania dla kierunku pedagogika opisano w Załączniku nr 46 rozporządzenia z 2002 r. oraz w Załączniku nr 4 rozporządzenia z czerwca 2003 r. Dla kierunku studiów magisterskich przewiduje się: 30 godz. zajęć z informatyki (w ramach grupy przedmiotów kształcenia ogólnego), 45 godz. zajęć z przedmiotu media w edukacji (w ramach grupy przedmiotów kierunkowych). Rozporządzenia nie ingerują w tematykę zajęć z informatyki. Przyjęto, że zakres tematyczny zajęć rady wydziałów wypełnią zgodnie z własnymi preferencjami lub własnymi oryginalnymi programami kształcenia specjalistycznego. Inaczej jest w przypadku przedmiotu media w edukacji. Treści programowe obejmują: teoretyczną wiedzę o współczesnych środkach komunikowania; media wizualne, audialne i audiowizualne oraz ich wykorzystanie w edukacji, czyli metodykę mediów; umiejętności przygotowania i przetwarzania komunikatów medialnych. [Rozporządzenie..., ] Na studiach zawodowych rozporządzenie nie przewiduje obowiązkowych zajęć z informatyki. W ramach bloku przedmiotów kierunkowych studentów obowiązuje jedynie 30 godz. zajęć z przedmiotu media w edukacji, którego problematykę przytaczamy poniżej. Pojęcie, klasyfikacja i właściwości mediów drukowanych i elektronicznych. Funkcje mediów w edukacji szkolnej i kształceniu równoległym. Język i mechanizmy wyjaśniające oddziaływanie mediów. Ocena pedagogiczna środków przekazu (czasopism, filmów, programów telewizyjnych, programów multimedialnych, zasobów Internetu). Zagrożenia wychowawcze mediów. Koncepcje kształcenia z wykorzystaniem mediów: kształcenie multimedialne, nauczanie zdalne. Potrzeba i cele powszechnej edukacji medialnej. [Rozporządzenie..., ]

2 W rozporządzeniu wskazano, aby w realizacji przedmiotu uwzględnić aktywne formy nauczania w wymiarze nie mniejszym niż połowa wymiaru zajęć. Wymagania dla kierunku pedagogika specjalna opisano w Załączniku nr 47 rozporządzenia z 2002 r. oraz w Załączniku nr 5 rozporządzenia z czerwca 2003 r. Dla kierunku studiów magisterskich przewiduje się w ramach grupy przedmiotów kształcenia ogólnego 30 godz. zajęć z informatyki i technicznych środków dydaktycznych. Ze względu na rozszerzenie nazwy przedmiotu w stosunku do przedmiotu na kierunku pedagogika w rozporządzeniu nie zaplanowano dodatkowych zajęć z zakresu edukacji medialnej. Ponadto rozporządzenie określa cel zajęć, którym jest nabycie umiejętności na poziomie elementarnym do korzystania ze współczesnych narzędzi informatycznych oraz współczesnych urządzeń audytywnych i wizualnych wykorzystywanych w procesie nauczania [Rozporządzenie..., ]. Wspomniany Załącznik nr 5 dla studiów zawodowych przewiduje kształcenie studentów w zakresie m.in.: informatyki w wymiarze 30 godz. (w ramach grupy przedmiotów kształcenia ogólnego), mediów w edukacji osób niepełnosprawnych w wymiarze 30 godz. (w ramach grupy przedmiotów kierunkowych). Szczególnie dziwi fakt, że tematyka zajęć z informatyki pokrywa się całkowicie z przytoczoną powyżej tematyką przedmiotu o innej rozszerzonej nazwie informatyka i techniczne środki dydaktyczne. Przedmiot media w edukacji osób niepełnosprawnych ma obejmować: wielokontekstowe funkcje mediów oraz mechanizmy ich oddziaływania; pedagogiczną analizę i ocenę przekazów medialnych; zasady gromadzenia i posługiwania się instrumentarium współczesnej biblioteki (mediateki) z wykorzystaniem możliwości Internetu; najnowsze technologie informatyczne jako narzędzia tworzenia i przetwarzania komunikatów medialnych; wiedzę niezbędną do refleksji oraz krytycznego ustosunkowania się do mediów tworzonych dla i przez niepełnosprawnych [Rozporządzenie..., ]. Analiza wszystkich powyższych zaleceń Ministerstwa dostarcza kilku wniosków. 1. Łatwo zauważyć brak ujednolicenia, zarówno w nazwach przedmiotów, jak też w liczbie godzin przedmiotów. Dotyczy to kierunków pokrewnych, jakimi są pedagogika i pedagogika specjalna, jak też kierunków magisterskich i zawodowych w ramach tej samej specjalności. 2. W jednym z przypadków użyto w nazwie przedmiotu archaicznego już sformułowania techniczne środki dydaktyczne, które ogranicza zakres działań edukacyjnych do aspektu wyłącznie technicznego i narzuca konieczność stosowania uproszczeń niewłaściwych dla kształcenia na szczeblu magisterskim. 3. W niektórych przypadkach obowiązują treści programowe określone przez Ministerstwo, w innych o ich zakresie może decydować rada wydziału danej uczelni. Dowolność dotyczy przede wszystkim przedmiotu informatyka. Przedmiot o nazwie media w edukacji o ile w ogóle istnieje posiada ściśle określoną tematykę, która niestety różni się dla każdego kierunku i rodzaju studiów. Jak już wspomniano, jeżeli nie zostały wymienione w rozporządzeniach treści programowe dla przedmiotu informatyka, poszczególne rady wydziałów mogą je określić zgodnie z własnymi potrzebami. Wyobraźmy sobie, że w takiej sytuacji wiele rad może wzorować się na programach obowiązujących na innych, podobnych kierunkach studiów. I tak, np. na Wydziale Pedagogicznym Akademii Pedagogicznej obok kierunków pedagogicznych prowadzony jest kierunek edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych. Treści programowe dla przedmiotu informatyka obowiązujące na tym kierunku zostały ściśle określone (Załącznik nr 12 rozporządzenia z dnia 18 kwietnia 2002 r.) i obejmują: przyswojenie podstaw wiedzy o systemie komputerowym i jego działaniu; poznanie kodu binarnego, asemblera i języków programowania, a także algorytmu, struktury programu, struktury pamięci komputera logicznej i fizycznej, jej rodzajów i wykorzystania (pamięć stała, dyski); opanowanie zasad rządzących siecią i praca w sieci, a także kształcenie sprawności obsługi i wykorzystania aplikacji systemowych; rozpoznawanie zagrożeń systemu i zapobieganie im. [Rozporządzenie..., ]

3 Zdaniem autorek niniejszego artykułu wymienione treści zupełnie nie odzwierciedlają ani potrzeb studenta tego kierunku, ani oczekiwań wobec przyszłego plastyka i nauczyciela szkolnego przedmiotu sztuka. Analizując dobór tych treści zauważamy, że byłyby one bardziej przydatne studentom kierunków ścisłych. Spróbujmy zastanowić się, jaka jest przyczyna tej sytuacji. Od kilku lat, w ramach edukacji informatycznej, w szkole podstawowej i w gimnazjum obowiązuje uczniów nauka przedmiotu informatyka, natomiast obowiązujący wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych przedmiot, który jest w zasadzie kontynuacją i rozwinięciem informatyki z lat poprzednich, to przedmiot o nazwie technologia informacyjna. Dopiero więc na średnim szczeblu nauczania realizowane treści zyskały poprawną nazwę! Właściwa informatyka w szkołach ponadgimnazjalnych realizowana jest wyłącznie w zakresie kształcenia specjalistycznego, czyli skierowana jest do tej części uczniów, którzy wybierają klasę o określonym profilu (np. o profilu matematyczno informatycznym). Ze względu na zaistniałe zamieszanie terminologiczne Rada ds. Edukacji Informatycznej i Medialnej zaproponowała zmianę nazwy przedmiotów informatyka w szkole podstawowej i w gimnazjum na technologia informacyjna, gdyż taki jest faktycznie zakres nauczania w ramach tych przedmiotów [Sysło, 2003]. Niestety, w praktyce szkolnej dawna, niewłaściwa nazwa przedmiotu funkcjonuje do dziś. W zaistniałej sytuacji można się łatwo domyślić, dlaczego przytoczone uprzednio treści programowe dla kierunku edukacja artystyczna zostały tak niefortunnie dobrane. Prawdopodobnie nastąpiło automatyczne przeniesienie z praktyki szkolnej do programu studiów samej tylko nazwy przedmiotu informatyka, a przedmiot wypełniono treściami właściwymi dla informatyki jako dziedziny naukowej. Aby uchronić się przed podobnymi przypadkami dowolnej interpretacji, zaistniała potrzeba wprowadzenia jednolitych zasad informatycznego i w dalszej kolejności medialnego kształcenia przyszłych nauczycieli. We wrześniu ub. roku Minister Edukacji Narodowej i Sportu wydał rozporządzenie, w którym bardzo ogólnikowo, w sposób niestety ciągle jeszcze niewystarczający określono, że: Absolwent studiów (...) o specjalizacji nauczycielskiej (...) powinien posiadać przygotowanie w zakresie wykorzystywania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w nauczaniu. Przygotowanie do zawodu nauczyciela powinno prowadzić do nabycia kompetencji w zakresie (...) informacyjno medialnym wyrażającym się umiejętnością korzystania z technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz ich stosowania w nauczaniu. Treści programowe przedmiotów na studiach wyższych zawodowych i studiach magisterskich w ramach dydaktyki przedmiotowej powinny obejmować m.in. organizację procesu nauczania i uczenia się z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz środków multimedialnych stosowanych w nauczaniu poszczególnych przedmiotów [Rozporządzenie..., ]. Jednocześnie dobiegły końca prace nad dwoma dokumentami, które w jednolity i bardzo szczegółowy sposób określały informacyjne kompetencje przyszłych nauczycieli. 1. Na podstawie propozycji prof. Macieja M. Sysły z Uniwersytetu Wrocławskiego dotyczących wprowadzenia standardów przygotowania nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej i informatyki, powołana przy Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu Rada ds. Edukacji Informatycznej i Medialnej opracowała dokument o takiej właśnie nazwie. Dokument ten przewiduje m.in. konieczność przygotowania każdego nauczyciela w zakresie technologii informacyjnej. Poniżej przytoczymy początkowy fragment dokumentu, dotyczący każdego nauczyciela niezależnie od specjalności. Każdy nauczyciel powinien być przygotowany do posługiwania się technologią informacyjną w pracy własnej oraz w pracy z uczniami. Standard takiego przygotowania obejmuje następujące zagadnienia: podstawy posługiwania się pojęciami (terminologią), środkami (sprzętem), narzędziami (oprogramowaniem) i metodami TI; TI jako składnik warsztatu pracy nauczyciela; rola i wykorzystanie TI w dziedzinie nauczanej przez nauczyciela; wykorzystywanie TI jako medium dydaktycznego, odpowiednio do nauczanej dziedziny i etapu kształcenia planowanie i projektowanie środowiska kształcenia, ewaluacja korzyści i ocenianie osiągnięć uczniów; aspekty humanistyczne, etyczno prawne i społeczne, związane z dostępem do technologii informacyjnej i w korzystaniu z tej technologii. [Standardy..., 2003].

4 Obowiązujące nauczycieli wiadomości i umiejętności zostały w dalszej części opisane w sposób szczegółowy i jednolity dla wszystkich dziedzin nauczania i specjalności zawodowych. 2. Powstał także Ramowy program nauczania w zakresie technologii informacyjnej w uczelniach pedagogicznych, opracowany dla realizacji ww standardów przygotowania wszystkich nauczycieli w tym zakresie przez Zespół Pełnomocników Rektorów Uczelni Pedagogicznych ds. Komputeryzacji Procesu Dydaktycznego. Proponowany program przewiduje kształcenie przyszłych nauczycieli w ramach trzech bloków tematycznych. Są to: blok informatyczny (realizowany w wymiarze 75 godz.), który prowadzi do uzyskania kompetencji w zakresie posługiwania się środkami i narzędziami technologii informacyjnej, blok metodyczny (realizowany w wymiarze 45 godz.), który pozwala przyszłym nauczycielom nabyć umiejętności nowoczesnego z wykorzystaniem środków i narzędzi TI nauczania swojego przedmiotu, blok uzupełniający (realizowany w wymiarze 30 godz.), który stanowi uzupełnienie specjalistycznej wiedzy informatycznej, dostosowanej do potrzeb i możliwości kierunku studiów [Kędzierska, 2003]. W dalszej kolejności wytyczne Rady (czyli Standardy przygotowania nauczycieli...) oraz Ramowy program nauczania... zostały uwzględnione w projekcie nowego rozporządzenia z dnia 19 marca 2004, które po podpisaniu przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu już jako akt prawny miało obowiązywać wszystkich studentów kierunków nauczycielskich rozpoczynających studia w roku akademickim 2004/2005. W kontekście wymagań stawianych nauczycielom w obu wymienionych dokumentach, pragniemy przypomnieć wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w 2001 roku wśród czynnych zawodowo nauczycieli przedmiotów humanistycznych w wybranych krakowskich liceach ogólnokształcących, a szczególnie fragment badań dotyczący szeroko pojętego wykorzystania Internetu na potrzeby własnej działalności zawodowej. Materiały pozyskane niekoniecznie samodzielnie za pośrednictwem Internetu nauczyciele wykorzystują w celach zawodowych w zróżnicowany sposób. Informacje z sieci potrzebne do uzupełnienia własnych wiadomości, związanych z nauczaniem przedmiotu pobierało 64% nauczycieli, do zaprezentowania podczas lekcji (np. nagrania filmowe lub dźwiękowe, fotografie, mapy, treść wiersza do odczytania) 31%, do przygotowania materiałów dydaktycznych, rozdawanych uczniom (np. teksty, fotografie, mapy, pytania kontrolne) 51%, do wskazywania uczniom stron WWW, które powinni przestudiować 20% ankietowanych osób. Tylko 30% nauczycieli opanowało operacje umieszczania na dysku lub w dokumencie edytora różnych informacji pochodzących ze stron WWW, natomiast 17% nauczycieli, w celu zgromadzenia lub przetworzenia materiałów w postaci elektronicznej na potrzeby procesu dydaktycznego, korzystało wyłącznie z pomocy innych osób [Jarosz, 2001]. Pamiętajmy też o tym, że badania objęły grupę szczególną nauczycieli pracujących w liceach w dużym mieście akademickim. Można się domyślać, że w szkołach niższego szczebla, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach i na wsiach, kompetencje informatyczne i komunikacyjne nauczycieli z pewnością nie są wystarczające. Opisana sytuacja tym bardziej przekonuje nas o konieczności wyrównywania różnic i powszechnej edukacji w zakresie technologii informacyjnej. Taką szansę niestety na początku tylko wobec najmłodszego rocznika studentów stworzył wspomniany już projekt rozporządzenia. Tymczasem tekst rozporządzenia, oczekujący na podpis Ministra Edukacji Narodowej i Sportu i dostępny jeszcze w ostatnich dniach kwietnia 2004 r. na internetowej stronie ministerstwa ( został usunięty. W chwili oddawania niniejszego artykułu do druku wiadomo, że studentów kierunków nauczycielskich rozpoczynających się od roku akademickiego 2004/2005 nadal obowiązują ubiegłoroczne i dawniejsze rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, które w zależności od kierunku studiów są bardzo zróżnicowane, a próby ujednolicenia standardów i treści programowych sformułowano zbyt ogólnikowo. Literatura Jarosz B.: Internet w opinii nauczycieli wybranych krakowskich liceów ogólnokształcących. [W:] Materiały XI ogólnopolskiego sympozjum naukowego Techniki komputerowe w przekazie edukacyjnym. Pod red. naukową J. Morbitzera. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001, s

5 Kędzierska B.: Informatyczne kształcenie nauczycieli w uczelniach pedagogicznych. [W:] Informatyczne przygotowanie nauczycieli. Kształcenie zdalne uwarunkowania, bariery, prognozy. Pod red. J. Migdałka i B. Kędzierskiej. Kraków 2003, s Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie określenia standardów nauczania dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia (Dz.U. z 2002 r. Nr 116, poz. 1004) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 13 czerwca 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia standardów nauczania dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia (Dz.U. z 2003 r. Nr 144, poz. 1401) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 września 2003 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (Dz.U. z 2003 r. Nr 170, poz. 1655) Standardy przygotowania nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej i informatyki. Dokument przygotowany przez Radę ds. Edukacji Informatycznej i Medialnej sierpień 2003 r. Sysło M. M.: Standardy przygotowania nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej i informatyki. Komputer w szkole, nr 2/2003, s