Kapitał społeczny w edukacji i na rynku pracy. Urszula Sztanderska

Transkrypt

1 Kapitał społeczny w edukacji i na rynku pracy Urszula Sztanderska

2 Definicje Robert Putnam Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania: "Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło [...] Na przykład grupa, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i ufają innym będzie w stanie osiągnąć znacznie więcej niż porównywalna grupa, w której brak jest zaufania [...] We wspólnocie rolników [...], w której rolnikowi inni pomagają ułożyć w stogach siano i gdzie narzędzia są powszechnie pożyczane, kapitał społeczny pozwala każdemu z farmerów na wykonywanie swojej pracy z mniejszym nakładem kapitału fizycznego w formie narzędzi i wyposażenia". Spontaniczna współpraca jest łatwiejsza dzięki społecznemu kapitałowi [.

3 Definicje Pierre Bourdieu Zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa

4 Francis Fukuyama Definicje - podejścia Założenie o decydującym znaczeniu kultury, rodziny i zaufania społecznego dla rozwoju ekonomicznego współczesnych państw oraz zapewnienia dobrobytu obywatelom. zaufanie. -mechanizm oparty na założeniu, że innych członków danej społeczności cechuje uczciwe i kooperatywne zachowanie oparte na wspólnie wyznawanych normach i wartościach. Spontaniczne zachowania społeczne są częścią kapitału społecznego. Społeczeństwo o wysokim poziomie zaufania potrafi urządzić swoje środowisko pracy w sposób bardziej korzystny i elastyczny niż społeczeństwa o niskim poziomie tego zaufania. skłonność do inicjowania takich zachowań przez struktury państwowe pomaga grupie zacieśnić współpracę. Ale ta dystrybucja zależy od charakteru kulturowego społeczeństwa.

5 Definicje - podejścia Janusz Czapiński Kapitał społeczny - sieci społeczne regulowane normami moralnymi lub zwyczajem (a nie, lub nie tylko, formalnymi zasadami prawa), które wiążą jednostkę ze społeczeństwem w sposób umożliwiający jej współdziałanie z innymi dla dobra wspólnego.

6 Zaufanie /uznanie Powiązania /sieci Normy i umiejętność współpracy Przebieg procesów społecznych i gospodarczych

7 Podstawą normy współpracy Normy współpracy z założenia traktujemy je jako daleko idącą gotowość dobrego, usilnego, opierającego się na staranności, zaangażowaniu, wykorzystaniu posiadanych zasobów wiedzy/umiejętności współdziałania w zakresie realizacji wspólnych celów Norma choć nieformalna pozostaje normą bo: Dominuje jako sposób działania Istnieją sankcje (np. wykluczenia z grupy/społeczności, ostracyzmu) za jej nieprzestrzeganie Jest wpojona / zinternalizowana

8 Co dają gospodarce wspólnie przestrzegane normy? Dostęp do zasobów ilościowych i jakościowych osób zaangażowanych w produkowanie Wysoką efektywność wykorzystania zasobów Przypadek rynku pracy Działanie / niedziałanie na szkodę pracodawcy/pracownika Bumelowanie/unikanie bumelowania w pracy Rozwój wewnętrznego rynku pracy kosztem zewnętrznego

9 Sieć powiązań Ważna struktura grup, w obrębie których istnieją silne powiązania tzw. kapitał wiążący i czy jest on wspierany przez kapitał pomostowy (bez osobistej znajomości innych osób) Sieć silnych powiązań ograniczona do własnych wąskich grup może być dezorganizująca dla całości; ich wymuszona kooperacja musi mieć sankcje przymusu na ogół prawnego

10 Sieć powiązań Brak kapitału pomostowego okupiony wysokimi kosztami transakcyjnym (ewidencjonowanymi i nieewidencjonowanymi) Przypadek rynku pracy Wysokie koszty rekrutacji i procesu adaptacyjnego Hierarchiczna, kosztowna struktura nadzoru Nieelastyczność działania /dostosowania się firm do zmiany warunków

11 Sieci w polskim społeczeństwie Czapiński W Polsce jest naród i rodzina, nie ma społeczeństwa jako swobodnej wspólnoty działań. Wciąż aktualna pozostaje teza prof. Stefana Nowaka sprzed 30 lat: "Pomiędzy poziomem grup pierwotnych a poziomem narodowej społeczności istnieje [...] rodzaj próżni socjologicznej".

12 Kraj /naród Organizacje społeczne, zawodowe Sąsiedzi, współpracownicy, przełożeni Rodzina, bliscy znajomi

13 POTRZEBA RÓWNOWAGI Czy mocne sieci społeczne są korzystne ekonomicznie? Sieci wiążące są podstawą identyfikacji interesu małych zbiorowości, powodują uwspólnotowienie zaspakajania potrzeb (opieka, utrzymanie, socjalizacja i in.) zmniejszając koszt jednostkowy i makroekonomiczny, podnoszą efektywność mikrogospodarki (np. gospodarstwa domowego) Konstytuują zwłaszcza zaliczane do kapitału pomostowego skuteczne /relatywnie tanie działanie organizacji gospodarczych i non-profit Ale ograniczają mobilność, Mogą hamować innowacyjność Mogą prowadzić do dominacji interesów grupowych kosztem wspólnoty jako całości Sieci pomostowe ulegają destrukcji pod wpływem familiaryzmu (naddatku sieci wiążących)

14 Zaufanie Podzielanie norm, przekonanie, że inni je stosują Krąg zaufania nie zawsze w odniesieniu do wszystkich sa stosowane dane normy a tylko w odniesieniu do znajdujących się w kręgu Przypadek rynku pracy Powierzanie pracy osobom z kręgu rodziny /znajomych Działanie z pożytkiem dla swojej firmy i ze szkodą dla konsumenta / firm kooperujących / konkurujących Mechanizm insiders-outsiders

15 Odsetek osób ufających innym ludziom Źródło danych: dla wszystkich krajów, włącznie z Polską ESS - European Social Survey 2002, dla Polski DS - Diagnoza społeczna z 2003 i 2005 r

16 Umiejętność działania zespołowego Ważne: Podejmowanie działań bez przymusu zewnętrznego, w miarę potrzeb, nadarzających się okazji Umiejętność organizacji działań zbiorowych lub włączania się w nie Rozumienie i identyfikowanie się z poglądem samoradzenia sobie w zespole, brak podstaw oczekiwania na rozwiązanie problemów przychodzące z zewnątrz Brak zahamowań w oferowaniu swoich zasobów (pracy, kapitału, intelektu )

17 Umiejętność działania zespołowego We współczesnych przedsiębiorstwach zasadnicze znaczenie ma działanie zbiorowe i pozioma (płaska) struktura zarządcza. Decyzje są podejmowane na szczeblu wykonawczym (na dole) i tam realizowane Koordynacja następuje w strukturach poziomych Przypadek rynku pracy Ewolucja firm pod wpływem zmiany struktury gospodarczej, postępu technologicznego i zarządczego wymusza oczekiwanie, by pracownicy umieli pracować zespołowo, samodzielnie, elastycznie reagować na zmiany w środowisku pracy

18 Kapitał społeczny na rynku pracy perspektywa pracodawcy Rekrutacja pracowników Korzystanie z polecania pracowników, gwarancja jakości kandydatów Wiarygodność dyplomów edukacyjnych i świadectw pracy Selekcja: możliwość uzyskania zaufania pracowników co do przyczyn zwolnień i co do kryteriów selekcji pracowników nie negatywne oddziaływanie na motywacje zatrudnionych Wykonywanie pracy Samodzielność (zmniejszenie kosztów zarządzania, efektywniejsze wykonywanie pracy, elastyczność) Współpraca (wąskie zespoły + koordynacja) Eliminacja bumelowania/samokontrola wysiłku, jakości Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy Rozumienie reguł i warunków kształtujących wynagradzanie

19 Kapitał społeczny na rynku pracy perspektywa pracobiorcy Rekrutacja pracowników Poszukiwanie pracy poza instytucjami pośrednictwa; wiarygodność informacji o warunkach pracy Selekcja: zaufanie co do przyczyn zwolnień i do kryteriów selekcji pracowników zaufanie do skuteczności pomocy sieci społecznej i instytucji publicznych (aktywnej i pasywnej) Wykonywanie pracy Odpowiedniość uprawnień, kompetencji i odpowiedzialności za rezultat Nagradzanie za inicjatywność Nagradzanie za dzielenie się wiedzą Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy Przekonanie o sprawiedliwym (normy!) podziale korzyści/ kosztów funkcjonowania firmy Istnienie skutecznej reprezentacji interesów

20 Nadzór Przypadek 1.Poszukiwane kompetencje w budownictwie Robotnicy Współpraca w zespole specjalistów Znajomość swojej działki technicznej Znajomość prawa i ekonomii Umiejętność współpracy z innymi Uprawnienia pomożemy zdobyć Łączenie zadań ściśle zawodowych ze współpracą z klientem Znajomość poszczególnych narzędzi i surowców Uniwersalność (zdolność do wykonywani wielu różnych prac) Dzielenie się umiejętnościami i uczenie od innych Odpowiedzialność za powierzony odcinek prac Dokładność, umiejętność współpracy z innymi Żeby byli niepijący, ustabilizowani życiowo

21 Przypadek 2: Poszukiwane kompetencje w energetyce Biegłość w matematyce, Znajomość podstawowych praw fizyki Umiejętność przełożenia ich na praktykę zbudowanie obwodu, przeliczenie parametrów Znajomość aparatów Umiejętność odczytywania specyfikacji Rysunek techniczny Odpowiedzialność, dokładność, staranność Współpraca w zespole Samodzielność RESZTY nauczymy! 2-3 lata, praca na dublu, wewnętrzne szkolenia Certyfikaty pomożemy zdobyć

22 Sprzężenie zwrotne zawodzi PRACODAWCY PRACOWNICY Szkoły Uczelnie Instytucje kształcenia ustawicznego

23 Oczekiwania pracodawcóww stosunku do szkolnictwa wyższej jakości kształcenia (przez co rozumie się także zawartość programów dostosowanych do realiów pracy w zawodzie), w tym również w zawodach nietechnicznych dla działów wsparcia tak, by absolwent znał techniki i narzędzia pracy odpowiednie do stanowisk, jakie mógłby zająć; wyjątkiem jest na ogół wysoka ocena kształcenia w politechnikach Większego nacisku na nauczanie praktyczne Rzetelnego oceniania uczniów tak, żeby świadectwo mówiło o rzeczywistej wiedzy i umiejętnościach absolwenta i generalnie, by wymagania stawiane absolwentom były wyższe niż są obecnie (świadectwa nie wzbudzają zaufania) Zainteresowania współpracą z firmami, zwłaszcza sugerowania, którzy kandydaci do pracy są obiecujący jako potencjalni pracownicy Nacisku na zrozumienie na czym polega praca, jakie są jej realia, żeby absolwent nie tylko miał znajomość zawodu ale i organizacji pracy, wymagań dotyczących własnego rozwoju, zasad pracy w zespole, pod presją rzeczywistych warunków, cechował się wysoką odpowiedzialnością.

24 Jedna z przyczyny niedopasowań edukacji do rynku pracy - praktyki Praktyka praktyk zawodowych. W założeniu praktyki mają dawać uczniom i studentom te umiejętności, których nie dostarcza im system edukacyjny. Chodzi tu o: umiejętność odnalezienia się w organizacji, zapoznania się z realiami pracy w branży z konkretnymi czynnościami zawodowymi. W szkołach są opracowywane programy praktyk, które w przypadku branży budowlanej zakładają m.in. to, że uczeń/student zapozna się ze wszystkimi etapami budowy, ale trudno znaleźć przedsiębiorstwo, które jest w stanie zapewnić tak różnorodne doświadczenia zechce przyjąć na praktyki Szkoły nie są w stanie zapewnić miejsca praktyk wszystkim uczniom, nie są też w stanie skontrolować jakości praktyk Nieprzygotowanie nauczycieli do praktykowania zawodu Aprobuje się fikcje praktyk

25 Szkoła społecznością, która mogłaby kształcić kapitał społeczny Warunek wszystkie etapu edukacji wspólnota norm np.. Eliminacja ściągania/plagiatowania Punktualność Poszanowanie samostanowienia rzetelnośc pracy szkoły Rzetelność oceniania uczniów /studentów Rozwój form kształcenia wymagających pracy zespołowej akceptacja różnych ról w tej pracy stawianie uczniów/studentów przed problemami do rozwiązania projekty Tworzenie płaszczyzn pozaformalnej współpracy, kontaktów

26 Korzyści ekonomiczne Halpern (1999) Istnieje silna korelacja pomiędzy poziomem kapitału społecznego, a dynamiką wzrostu gospodarczego. Narody charakteryzujące się wysokim poziomem kapitału społecznego mierzonego zaufaniem do obcych 4 są zamożniejsze. Kapitał społeczny redukuje koszty transakcji, reputacja i sankcje nieformalne (np. utrata honoru) są istotniejsze od sankcji formalnych.

27 Dziękuję