Instytut Wymiaru Sprawiedliwo ci

Transkrypt

1 INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOCI dr Roman Trzaskowski Spódzielnia europejska Warszawa 2004

2 Spis treci I. Wprowadzenie... 1 II. Tosamo ruchu spódzielczego i jego promocja Wartoci i zasady ruchu spódzielczego Deklaracja Tosamoci Spódzielczej Cechy charakterystyczne spódzielni w wietle Komunikatu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18) Praktyczne znaczenie spódzielni w Europie i w wiecie Próba popularyzacji ruchu spódzielczego III. Charakterystyka Rozporzdzenia Cele regulacji Stosunek do ustawodawstwa krajowego i zakaz dyskryminacji Problem implementacji Prawo wciwe Podstawowe rozwizania prawne Spódzielnia europejska - podstawowe elementy konstrukcyjne Tworzenie spódzielni Kapita spódzielni Zabezpieczenie wartoci minimalnej i realnej oraz zmiany wysokoci Udziay Odpowiedzialno za zobowizania spódzielni Siedziba i jej przeniesienie Okrelenie siedziby Przeniesienie siedziby Statut Czonkostwo w spódzielni Uzyskanie czonkostwa Utrata czonkostwa Rozliczenia zwizane z wystpieniem oraz wykluczeniem Prawa czonków Prawo gosu Prawo do informacji Prawo do dywidendy... 37

3 3.8. Organy spódzielni System dualistyczny Organ zarzdzajcy Organ nadzorczy System monistyczny Zasady wspólne Kadencja, uczestnictwo w organach osób prawnych i odpowiedzialno czonków organów Kompetencje organów SCE Walne zgromadzenie Wciwo Zwoywanie i przebieg walnego zgromadzenia Podejmowanie uchwa Zgromadzenia sektorowe i zgromadzenia sekcji Stosunki majtkowe w spódzielni Wystawienie papierów wartociowych Przeznaczanie zysku Podzia aktywów po rozwizaniu spódzielni Bilans roczny i bilans skonsolidowany Rozwizanie i przeksztacenie spódzielni Przeksztacenie SCE w zwyk spódzielni Rozwizanie SCE IV. Dyrektywa Rady 2003/72/WE z dnia 22 lipca 2003 r. uzupeniajca statut spódzielni europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników (wzmianka) Znaczenie Dyrektywy dla utworzenia SCE Stosunek do prawa krajowego Obowizek implementacji Problem prawa wciwego Podstawowy cel dyrektywy Mechanizmy sce realizacji ww. celu Zasady majce zastosowanie w przypadku tworzenia SCE przez co najmniej dwie osoby prawne albo w drodze przeksztacenia Zasady majce zastosowanie w przypadku tworzenia SCE wycznie przez osoby fizyczne albo przez jedn osob prawn oraz osoby fizyczne Postanowienia róne ii

4 I. Wprowadzenie Analiza aktu prawnego nie moe by prawidowa, jeeli jest dokonywana w oderwaniu od podstawowych zasad i wartoci, które orientoway prawodawc, gdy nadawa ksztat przepisom prawa. Ta prosta prawda zasuguje na przypomnienie w kontekcie interpretacji Rozporzdzenia Rady (WE) nr 1435/2003 z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie statutu spódzielni europejskiej (SCE) 1 (dalej: Rozporzdzenie). Ju na wstpie naley bowiem podkreli, e bdem byoby postrzeganie Rozporzdzenia li tylko jako technicznej regulacji prawnej, która stawia do dyspozycji podmiotów z pastw czonkowskich UE chccych rozwija ponadnarodow dziaalno kolejny - obok Spóki Europejskiej i Europejskiego Ugrupowania Interesu Gospodarczego - typ organizacji. Znaczenie Rozporzdzenia siga daleko gbiej. Jego opracowanie jest bowiem fragmentem szerszych dzia, które s promowaniu spódzielni jako formy prowadzenia dziaalnoci spoecznogospodarczej. Przepisy Rozporzdzenia w wielu aspektach maj charakter wzorcowy, mog zatem stanowi podstaw dla unowoczenienia krajowych regulacji prawnych dotyczcych spódzielni. Jest to szczególnie istotne w kontekcie trwajcych obecnie prac w Polsce nad nowym prawem spódzielczym. W przekonaniu prawodawcy unijnego ten typ organizacji jest nonikiem unikalnych cech i wartoci, które mog by wykorzystywane z poytkiem dla interesów grupowych i spoecznych, dlatego te zasuguje na baczniejsz uwag. Ten aspekt jest szczególnie wart podkrelenia w Polsce, gdzie - jak si wydaje - w wyniku przemian ustrojowych pastwa ruch spódzielczy nadal poszukuje swej tosamoci. Spojrzenie na Rozporzdzenie w sprawie statutu spódzielni europejskiej z tego punktu widzenia wymaga wyjanienia, po pierwsze, jakie to unikalne cechy i wartoci okrelaj tosamo ruchu spódzielczego, a po drugie, dlaczego zasuguje on na szczególn uwag. Zagadnieniom tym powicona zostanie pierwsza cz pracy. 1 OJ L p.-24. Polska wersja tymczasowa dostpna na stronie internetowej Ze wzgldu jednak na tymczasowy charakter tumaczenia, a zwaszcza jego jako, punktem oparcia dla charakterystyki zawartej w niniejszym opracowaniu b obce wersje jzykowe, zwaszcza niemiecka, jako e nie niemiecki system prawny jest w istotnym w tym miejscu zakresie terminologicznym najbardziej zbliony do polskiego.

5 Dziki temu stworzona zostanie solidna podstawa dla zamieszczonych w drugiej czci zabiegów interpretacyjnych powiconych ju bezporednio Rozporzdzeniu. 2

6 II. Tosamo ruchu spódzielczego i jego promocja 1. Wartoci i zasady ruchu spódzielczego Tradycje ruchu spódzielczego sigaj pierwszej poowy XIX w. Ruch ten rozwija si niezalenie w rónych krajach i rónych sektorach, przy czym najdsz histori maj spódzielnie konsumenckie, pracownicze, kredytowe, rolnicze oraz mieszkaniowe i zwizane z opiek medyczn 2. Rozwój ten by na tyle intensywny, e na wielu obszarach spódzielnie zdobyy bardzo powany, czy wrcz dominujcy udzia w rynkach krajowych. Jednake w ostatnich dekadach, ze wzgldu na zmniejszenie pomocy rzdowej, znoszenie barier handlowych oraz zwizan z tym ekspansj ekonomiczn i intelektualn ponadnarodowych, komercyjnych i inwestorskich przedsibiorców (zwaszcza spóek handlowych), w niektórych regionach (Zachodnia Europa i Ameryka Pn.) ujawnia si tendencja do usuwania w cie ruchu spódzielczego 3. Ponadto w poszukiwaniu brakujcego kapitau spódzielnie zaczy angaowa si czstokro w nowe sposoby pozyskiwania rodków (np. emisja udziaów), które w istotny sposób modyfikuj tradycyjne spódzielcze struktury decyzyjne 4. Specyficzne problemy pojawiy si w Europie rodkowej i Wschodniej, gdzie upadek gospodarek centralnie kierowanych zrodzi potrzeb ponownego zdefiniowania roli ruchu spódzielczego 5. Z drugiej strony sektor spódzielczy rozwija si niezwykle dynamicznie w Azji i Ameryce aciskiej, dowodzc ywotnoci idei ruchu spódzielczego 6. Wszystkie te okolicznoci skoniy 2 Bardziej szczegóow prezentacj historycznego rozwoju ruchu spódzielczego przedstawia J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s. 7 i n. 3 Zob. I. MacPherson, Understanding the ICA Co-operative Identity Statement, 4 Zob. I. MacPherson, Understanding the ICA Co-operative Identity Statement, 5 Zob. dokument Background Paper to the Statement on the Cooperative Identity, z którym mona zapozna si pod adresem internetowym cent/background.html; zob. take I. MacPherson, Understanding the ICA Co-operative Identity Statement, Ident1.html. 3

7 rodowiska spódzielcze do zaakcentowania swej tosamoci i unikalnych wartoci zwizanych ze spódzielni jako form prawn prowadzenia dziaalnoci spoecznogospodarczej. Mno si inicjatywy, których celem jest wykazanie znaczenia ruchu spódzielczego oraz sposobów, w jaki moe on przyczynia si do efektywnego zaspokajania rónorodnych potrzeb spoecznych Deklaracja Tosamoci Spódzielczej Interesujcym dokumentem, który odzwierciedla najnowsze standardy midzynarodowe dotyczce istoty i cech charakterystycznych ruchu spódzielczego jest Deklaracja Tosamoci Spódzielczej (dalej: DTS) opracowana przez Midzynarodowy Zwizek Spódzielczy (International Co-operative Alliance - ITA 7 ) w 1995 r. 8. Deklaracja ta zawiera definicj spódzielni, list wartoci kluczowych dla ruchu spódzielczego oraz zbiór zasad, które maj wytycza szlak spódzielniom na pocztku XXI w. O wadze dokumentu wiadczy to, e wywar on istotny wpyw m.in. na zalecenie nr 193 Midzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 3 czerwca 2002 r. w sprawie promocji spódzielni 9 a take na wydane przez Rad Ekonomiczn i Spoeczn ONZ w maju 2001 r. Wskazówki sce stworzeniu przychylnego rodowiska dla rozwoju spódzielni (Guidelines aimed at creating a supportive environment for the development of cooperatives) 10. Do zasad opracowanych przez Midzynarodowy Zwizek Spódzielczy odwouje si równie uzasadnienie prezydenckiego projektu nowego prawa spódzielczego (s. 2-3). W kontekcie poczynionych ju uwag naley wspomnie, e motywem przewodnim opracowania DTS byo wnie denie do zaakcentowania tosamoci i unikalnoci 6 Zob. I. MacPherson, Understanding the ICA Co-operative Identity Statement, 7 Organizacja ta istnieje nieprzerwanie od 1895 r. 8 Elektroniczna wersja owiadczenia jest dostpna pod adresem internetowym: 9 Elektroniczna wersja zalecenia jest dostpna pod adresem internetowym: 10 Wskazówki te akcentuj przede wszystkim potrzeb zapewnienia spódzielniom niezalenoci od rzdu (zakaz ingerencji w wewntrzne sprawy spódzielni) oraz równoci w stosunku do innych typów zrzesze i przedsibiorców (zakaz dyskryminacji). 4

8 ruchu spódzielczego, który zosta zepchnity w cie przez inne, inwestorskie formy prawne prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w gospodarce rynkowej 11. Przesanie zawarte w DTS ma przy tym charakter uniwersalny: jest adresowane do caego ruchu spódzielczego niezalenie od jego ogromnej rónorodnoci wynikajcej z tradycji historycznych i zmiennych warunków dziaania 12. Stosownie do definicji sformuowanej w DTS 13 5 spódzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, zjednoczonych dobrowolnie w celu zaspokajania wspólnych potrzeb i d gospodarczych, spoecznych i kulturalnych przy pomocy wspólnego i demokratycznie kontrolowanego przedsibiorstwa 14. Stosownie do objanie zamieszczonych w Background Paper, definicja akcentuje nastpujce cechy spódzielni 15 : autonomiczno, a wic moliwie daleko id niezaleno zarówno od rzdu, jak i od prywatnych przedsibiorców; to, e stanowi ona zrzeszenie osób, co oznacza, i chodzi moe zarówno o osoby fizyczne, jak i prawne; dobrowolno zrzeszenia - czonkostwo w spódzielni nie moe by obowizkowe; czonkowie powinni mie, stosownie do celów i rodków spódzielni, swobod przystpienia albo wystpienia ze spódzielni; to, e sy ona zaspakajaniu potrzeb ekonomicznych, spoecznych i kulturalnych - oznacza to przede wszystkim, e spódzielnie s zorganizowane przez czonków w celu przysparzania im indywidualnych i wspólnych korzyci ekonomicznych, a pomocniczo take spoecznych i kulturalnych; 11 Zob. dokument Background Paper to the Statement on the Cooperative Identity, z którym mona zapozna si pod adresem internetowym cent/background.html. 12 Zob. dokument Background Paper to the Statement on the Cooperative Identity, z którym mona zapozna si pod adresem internetowym cent/background.html. 13 Definicja ta zostaa przyjta w 2 ww. zalecenia Midzynarodowej Organizacji Pracy. 14 an autonomous association of persons united voluntarily to meet their common economic, social and cultural needs and aspirations through a jointly owned and democratically controlled enterprise.

9 rodkiem jest wspólne i demokratycznie kontrolowane przedsibiorstwo - sformuowanie to podkrela, e w spódzielniach kontrol sprawuj czonkowie na zasadach demokratycznych; jest to cecha, która odrónia spódzielnie od innych typów organizacji, które oparte s na kontroli kapitaowej albo rzdowej. Spódzielnia jest take zorganizowan jednostk, przedsibiorstwem, które funkcjonuje na rynku, dlatego te musi d do efektywnego zaspokajania potrzeb jej czonków 16. Nie mniej istotny od definicji spódzielni jest zamieszczony w DTS katalog podstawowych wartoci ruchu spódzielczego. Jest on szczególnie interesujcy ze wzgldu na swój z zaenia uniwersalny charakter; jego ksztat stanowi wynik konsensusu uwzgldniajcego bardzo rónorodny kontekst kulturowy, w którym rozwijay si organizacje spódzielcze 17. DTS 18 wymienia dwie grupy wartoci: do pierwszej - wartoci na których opieraj si spódzielnie - nale: samopomoc, odpowiedzialno, demokracja, równo, suszno oraz solidarno; do drugiej - wartoci jakie wyznaj jej czonkowie zgodnie z tradycj swych zaycieli - etyczne wartoci uczciwoci, otwartoci, odpowiedzialnoci spoecznej i troski o innych. Warto tym wartociom powici nieco uwagi wskazujc, jak s one tumaczone objanieniach zamieszczonych w Background Paper. Stosownie do objanie warto samopomocy opiera si na zaeniu, e ludzie s panami wasnego losu oraz, e peny rozwój indywidualny jest moliwy tylko w relacjach z innymi osobami. Wspólne dziaanie i wzajemna odpowiedzialno umoliwia efektywniejsze dziaanie, szczególnie na rynku oraz w stosunku do rzdu. Udzia w organizacji spódzielczej pozwala równie na rozwój zdolnoci 15 Zob. dokument Background Paper to the Statement on the Cooperative Identity, z którym mona zapozna si pod adresem internetowym cent/background.html. 16 Zob. dokument Background Paper to the Statement on the Cooperative Identity, z którym mona zapozna si pod adresem internetowym cent/background.html; zob. take J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s Zob. dokument Background Paper to the Statement on the Cooperative Identity, z którym mona zapozna si pod adresem internetowym cent/background.html. 18 Identycznie 3 pkt a ww. zalecenia Midzynarodowej Organizacji Pracy. 6

10 organizacyjnych, lepsze zrozumienie mechanizmów spoecznych, itp.; sowem - zapewnia nieustann edukacj i rozwój osobom zaangaowanym. Warto odpowiedzialnoci oznacza, e czonkowie przyjmuj odpowiedzialno za powstanie i ywotno spódzielni, ich promowanie w swych rodowiskach, a take za zapewnienie im niezalenoci od innych organizacji publicznych i prywatnych. Podstawow wartoci spódzielni jest take równo. Oznacza ona, e podstawow jednostk spódzielni jest czonek: czowiek albo organizacja ludzi. Podkrela si, e podstawowa warto jak stanowi osobowo ludzka róni spódzielni od przedsibiorców kontrolowanych w pierwszym rzdzie w interesie kapitau. Podstawow trosk ruchu spódzielczego jest zapewnienie moliwie daleko idcej równoci midzy czonkami, co jednak - jak zauwaa si w objanieniach - nie zawsze jest proste w duych spódzielniach albo spódzielniach, których czonkami inne spódzielnie. Suszno oznacza przede wszystkim, e czonkowie powinni by traktowani sprawiedliwie w stosunkach wewntrznych. W szczególnoci dotyczy to wynagradzania za udzia w spódzielni (w postaci korzyci, których rozmiar jest proporcjonalny do skali transakcji dokonywanych ze spódzielni), czy te obnienia obci. Warto solidarnoci oznacza w pierwszym rzdzie, e spódzielnia nie moe by postrzegana wycznie jako zrzeszenie czonków zaspokajajcych tylko indywidualne interesy; jest ona wspólnot, w której poszczególni czonkowie troszcz si o wspólny interes, w szczególnoci o uczciwe traktowanie wszystkich osób zaangaowanych w spódzielni (czonków, pracowników). Solidarno podkrela take wspólnot midzy samymi spódzielniami, które - niezalenie od rónorodnych celów - tworz wspólny ruch na poziomie lokalnym, krajowym, regionalnym i midzynarodowym i wspópracuj ze sob w celu zapewnienia swym czonkom dóbr i usug najwyszej jakoci po moliwie niskich cenach. Podejmuj take wspólne dziaania w stosunku do spoeczestwa oraz rzdów. Jeeli chodzi o drug grup wartoci, to wprawdzie przywiecaj one - jak si wskazuje w objanieniach - take innym organizacjom inwestorskim oraz 7

11 rzdowym, jednake zostay uwzgldnione ze wzgldu na to, e w ramach ruchu spódzielczego zajmuj tradycyjnie szczególnie eksponowane miejsce. W kontekcie rozwa o charakterze prawniczym szczególnie interesujcy wydaje si katalog 7 zasad zawarty w DTS. Nie jest to zbiór norm, które maj by bezwzgldnie przestrzegane (byby to trudny do osignicia idea), lecz zbiór wskazówek, przy pomocy których spódzielnie powinny realizowa ww. wartoci w praktyce 19. Pierwsz zasad jest dobrowolne i otwarte czonkostwo. Zasada ta oznacza, e spódzielnie s organizacjami dobrowolnymi (nikt nie moe by zmuszony do uczestnictwa w spódzielni) i otwartymi dla wszystkich osób zdolnych do korzystania z ich wiadcze 20 oraz gotowych przyj obowizki zwizane z czonkostwem (wykonywanie prawa gosu, uczestnictwo w zebraniach, korzystanie ze wiadcze spódzielni), bez jakiejkolwiek dyskryminacji ze wzgldu na p, ras, religi, przynaleno polityczn albo pozycj spoeczn (klasow, etniczn, narodowociow) 21. Wskazuje si, e z zasady tej wynika równie, i spódzielnie powinny podj starania, by obj swym dziaaniem wszystkie potrzebujce grupy. Istotne jednak, e motywem dziaania nie powinna by tu dobroczynno, lecz ostrona i praktyczna ocena moliwoci dzia spódzielczych 22. Drug zasad jest demokratyczna kontrola czonkowska. Oznacza ona, e spódzielnie s organizacjami demokratycznymi, kontrolowanymi przez swych czonków, którzy aktywnie uczestnicz w okrelaniu kierunków ich dzia oraz 19 Zob. I. MacPherson, Understanding the ICA Co-operative Identity Statement, 20 Jest jasne, e pewne ograniczenia s konieczne, gdy niektóre spódzielnie mog s efektywnie tylko pewnym grupom osób - por. dokument Background Paper to the Statement on the Cooperative Identity, z którym mona zapozna si pod adresem internetowym 21 Interesujce, e dopuszcza si istnienie spódzielni, w których czonkostwo jest zastrzeone dla pewnych grup etnicznych, czy wyznawców okrelonych religii, pod warunkiem wszake, e nie przeciwstawiaj si one powstawaniu spódzielni zrzeszajcych inne grupy religijne czy etniczne, nie wykorzystuj osób, które nie s ich czonkami, a nale do tej samej spoecznoci i e uznaj swoj odpowiedzialno za rozwój ruchu spódzielczego na swych terenach. 22 Zob. dokument Background Paper to the Statement on the Cooperative Identity, z którym mona zapozna si pod adresem internetowym cent/background.html. 8

12 podejmowaniu decyzji. Mczyni i kobiety wybrani jako przedstawiciele s odpowiedzialni przed czonkami. W spódzielniach pierwszego stopnia czonkowie maj równe prawo gosu (jeden czonek, jeden gos) a spódzielnie na wyszych stopniach (zrzeszajce spódzielnie) s równie zorganizowane w demokratyczny sposób (np. sia gosu jest proporcjonalna do iloci zrzeszanych czonków). Podkrelenie tej zasady jest szczególnie istotne w kontekcie przemian zachodzcych w ramach ruchu spódzielczego. Przeksztacenie wielu spódzielni w due, profesjonalnie zarzdzane przedsibiorstwa spowodowao bowiem osabienie wizi z czonkami i upodobnio spódzielnie do zwykych komercyjnych przedsibiorców 23. Demokratyczna kontrola czonkowska oznacza w przypadku takich spódzielni, e zarzdzajcy s zawsze odpowiedzialni przed czonkami 24. Trzeci zasad jest ekonomiczne uczestnictwo czonków. Zaakcentowanie tej zasady jest nowoci, która ma zmierza do silniejszego podkrelenia potrzeby zaangaowania czonków w stosunki majtkowe spódzielni 25. Oznacza ona, e czonkowie sprawiedliwie zasilaj - np. przez udziay, skadki - i demokratycznie kontroluj kapita spódzielni. Przynajmniej pewna cz tego kapitau stanowi zazwyczaj majtek spódzielni. Czonkowie zazwyczaj otrzymuj ograniczon rekompensat za kapita, którego wniesienie stanowi warunek czonkostwa. Nadwyki czonkowie przeznaczaj na jeden lub wszystkie z nastpujcych celów: rozwój spódzielni, moliwie przez tworzenie rezerw, z których co najmniej cz jest niepodzielna; przysparzanie korzyci czonkom spódzielni proporcjonalnie do ich transakcji ze spódzielni; wspieranie innych dzia zaaprobowanych przez czonków. Szczególnie istotne jest to, e inaczej ni w przypadku organizacji filantropijnych, po zaspokojeniu innych potrzeb spódzielnie mog dzieli zyski midzy czonków. Inaczej jednak ni w przypadku spóek kapitaowych, rozmiar 23 J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s I. MacPherson, Understanding the ICA Co-operative Identity Statement, 9

13 korzyci uzyskanych przez poszczególnych czonków jest proporcjonalny nie do wniesionego kapitau, lecz do rozmiarów transakcji ze spódzielni 26. Czwart zasad jest autonomia i niezaleno. Oznacza ona, e spódzielnie s autonomicznymi, opartymi na samopomocy organizacjami, kontrolowanymi przez swych czonków. Umowy z innymi organizacjami, w tym take z rzdem oraz pozyskiwanie kapitau ze róde zewntrznych odbywa si na warunkach, które zapewniaj demokratyczn kontrol czonkom spódzielni i pozwalaj na zachowanie niezalenoci spódzielni. Zaakcentowanie tej zasady jest wyra odpowiedzi na ujawniajce si niekiedy tendencje do pozyskiwania kapitau w sposób, który wie si z przekazaniem istotnego wpywu na dziaalno spódzielni zaangaowanym wycznie kapitaowo inwestorom. Zasada ta jest równie szczególnie istotna w pastwach, w których sektor spódzielczy by dotychczas silnie podporzdkowany rzdowi przede wszystkim na skutek uzalenienia finansowego. Pi zasad jest edukacja, szkolenie i informowanie. Oznacza ona, e spódzielnie edukuj i szkol swych czonków, wybranych przedstawicieli, zarzdzajcych i pracowników, tak by mogli oni efektywnie przyczynia si do rozwoju swych spódzielni. Informuj take szersze krgi spoeczne - zwaszcza osoby mode i czynniki opiniotwórcze - o charakterze i korzyciach spódzielczego wspódziaania. Szóst zasad jest wspódziaanie midzy spódzielniami. Oznacza ona, e spódzielnie s swym czonkom w sposób najbardziej efektywny i wzmacniaj ruch spódzielczy przez wzajemn wspóprac w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i midzynarodowych. Siódm zasad jest troska o spoeczestwo. Zasada ta oznacza, e spódzielnie pracuj nad trwaych rozwojem swych spoecznoci przez dziaania zaaprobowane przez ich czonków. 26 J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s

14 1.2. Cechy charakterystyczne spódzielni w wietle Komunikatu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18) Potrzeba zaakcentowania tosamoci ruchu spódzielczego dostrzegana jest - co warte podkrelenia w kontekcie tematu niniejszego opracowania - równie na poziomie europejskim. Wyrazem tego jest w szczególnoci Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). Podstawow cech charakterystyczn spódzielni jest - zdaniem Komisji Europejskiej - to, e dziaaj w interesie swoich czonków, którzy s równoczenie ich ytkownikami i nie s zarzdzane w interesie zewntrznych inwestorów. Zyski s dzielone pomidzy czonków proporcjonalnie do ich transakcji ze spódzielni, a rezerwy i majtek s wspólnie utrzymywane, nie przekazywalne i przeznaczone dla zaspokajania wspólnego interesu czonków. Moliwa jest rezygnacja z czonkostwa, z któr wie si prawo czonka do zwrotu jego udziau. Osobiste wizi midzy czonkami s zwykle silne, co skutkuje m.in. tym, e prawa gosu nie s koniecznie proporcjonalne do liczby udziaów( jeden czowiek - jeden gos ) 27. Naley podkreli, e Komisja w peni uznaje przedstawiony wyej dorobek midzynarodowego ruchu spódzielczego odzwierciedlony w Deklaracji Tosamoci Spódzielczej. Proponujc krajom czonkowskim podjcie dzia zmierzajcych do poprawy legislacji dotyczcej spódzielni wyranie wskazuje bowiem, e Legislatorzy z poszczególnych krajów, przygotowujc nowe ustawy dotyczce spódzielni, powinni zatem opiera si na tej spódzielczej definicji, wartociach i zasadach 28. Zaznacza jednak, i podane jest aby Pastwa Czonkowskie byy równie wystarczajco 27 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 28 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 11

15 elastyczne w celu umoliwienia spódzielniom efektywnej konkurencji na swoich rynkach, na równoprawnych warunkach jakie maj inne formy przedsibiorstw. 2. Praktyczne znaczenie spódzielni w Europie i w wiecie Forma prawna spódzielni jest do popularna w krajach Unii Europejskiej. Dziaa tam okoo spódzielni zatrudniajcych 4,8 miliona osób i skupiajcych ponad 140 milionów obywateli bcych czonkami spódzielni. Z informacji przedstawionych przez Komisj Europejsk wynika, e spódzielnie tworz 83% holenderskiej produkcji rolnej, 50% francuskich i 37% cypryjskich usug bankowych 29, 35% fiskiej detalicznej sprzeday ywnoci, 21% hiszpaskiej opieki zdrowotnej oraz 60% szwedzkiego lenictwa 30. Spódzielnie zajmuj wszdzie bardzo siln pozycj na rynku mleka 31. Silny udzia w rynku mieszkaniowym maj spódzielnie w Szwecji i Norwegii, za w Hiszpanii i Woszech mocn pozycj zajmuj spódzielnie pracownicze 32. Nie jest to wycznie fenomen europejski. Spódzielnie rolnicze zajmuj bardzo siln pozycj np. w Stanach Zjednoczonych 33, Kanadzie 34, Brazylii 35, Japonii 36, Korei 29 Udzia spódzielni w sektorze bankowym jest silny w caej Europie Zachodniej: istnieje tam okoo 11 tys. banków lokalnych i regionalnych, majcych 56 tys. punktów obsugi, 33 miliony czonków i ponad 400 tys. pracowników - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 31 Ich udzia w rynku wynosi 52% we Francji, 72% w Sowenii, 80% w Belgii, 75% w Holandii, 90% w Wielkiej Brytanii i 99% w Norwegii - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s W 1994 r. w USA istniay 4174 spódzielnie farmerskie liczce blisko 4 miliony czonków o obrotach 89 miliardów USD - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s W Kanadzie spódzielniom obsuguj 40% przychodów farmerskich a ich produkcja osiga 14 miliardów USD - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s Ich produkcja osiga 12 miliardów USD - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s

16 d. 37, Nowej Zelandii 38, Australii 39. W Japonii bardzo silne s równie spódzielnie konsumenckie, które zajmuj si sprzeda detaliczn 40 ; w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych spódzielnie zajmuj siln pozycj w sektorze bankowym 41. W Stanach Zjednoczonych, Japonii oraz Brazylii silne s równie spódzielnie zapewniajce opiek zdrowotn i spoeczn Próba popularyzacji ruchu spódzielczego W ocenie Komisji Europejskiej, zalety spódzielni europejskiej jako formy prawnej prowadzenia dziaalnoci gospodarczej lub spoecznej nie s wystarczajco dostrzegane. Tymczasem jej cechy charakterystyczne czyni j atrakcyjn w wielu dziedzinach. Przede wszystkim moe by ona, wedug Komisji, instrumentem wzmocnienia pozycji maych i rednich przedsibiorstw. Umoliwia ona podejmowanie wspólnych dzia, z czym wi si korzyci skali, zwikszenie dostpu do rynku, wzmocnienie siy nabywczej i potencjau ekonomicznego, a take stworzenie warunków efektywniejszego zarzdzania. Wykorzystanie formy prawnej spódzielni umoliwia równie zmniejszenie ryzyka zwizanego z dziaalnoci przy równoczesnym zachowaniu niezalenoci przez poszczególnych przedsibiorców. 36 Warto produkcji spódzielni rolniczych siga tam 90 miliardów USD, a do spódzielni naley 91% rolników japoskich. Spódzielnie zapewniaj usugi marketingowe, zaopatrzenie, kredyt oraz ubezpieczenie. Federacja Krajowa naley do najwikszych przedsibiorców handlowych i bankowych oraz jest najwikszym ubezpieczycielem w Japonii - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s Do spódzielni naley tam 90% rolników; warto produkcji spódzielni siga 11 miliardów USD - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s spódzielni kontroluje tam 70% eksportu produktów rolnych, a kady rolnik naley do co najmniej 1 spódzielni - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s Spódzielnie dominuj tam na rynku mleczarskim, rybnym i produkcji ryu - J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s J. Birchall, Cooperatives and the Millennium Development Goals, Geneva, International Labour Office, 2004, s

17 Zdaniem Komisji, spódzielnia jest szczególnie atrakcyjn form prawn w sektorze usug. Przedsibiorstwa usugowe musz obecnie zapewnia coraz wysz jako usug i coraz lepsze dostosowanie ich do indywidualnych potrzeb uytkowników. Z tego punktu widzenia forma spódzielni jest korzystna, gdy umoliwia korzystajcym z usug, którzy s równoczenie czonkami spódzielni, wywieranie wpywu na jej dziaalno, tak by w peni odpowiadaa ona ich potrzebom. Co istotne, spódzielnie stwarzaj okrelonym grupom dostp do usug, których wiadczenie nie jest atrakcyjne dla podmiotów komercyjnych. Zalet spódzielni jest równie - zdaniem Komisji - to, e s one czsto przedsibiorstwami, w których czonkowie jako uytkownicy maj rzeczywisty wpyw na decyzje, a tym samym s niejako szkoami przedsibiorczoci i zarzdzania dla tych, którzy w inny sposób nie mieliby dostpu do odpowiedzialnych stanowisk 43. Komisja podkrela, e spódzielnia moe by przydatnym instrumentem scym realizacji celów Wspólnot. W szczególnoci spódzielnie s przykadem typu przedsibiorstwa, które moe jednoczenie realizowa cele przedsibiorcze i spoeczne we wzajemnie uzupeniajcy si sposób 44. Spódzielnie odgryway i w dalszym cigu odgrywaj bardzo wa rol w sektorze rolnictwa w caej Europie. Zdaniem Komisji s one najwciwszym narzdziem dla zapewniania kolektywnych usug dla rolników (np. kóka wypoyczania maszyn, usugi zastpstw w gospodarstwach czy usugi zwizane z zarzdzaniem) 45. Jest to szczególnie istotne w nowych pastwach czonkowskich, w których dominuj drobne i rednie gospodarstwa, pozbawione kapitau niezbdnego do inwestowania w nowe technologie. Komisja podkrela, e tworzenie spódzielni przez drobne gospodarstwa umoliwia realizacj wikszych projektów inwestycyjnych, dziki dostarczeniu 43 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 44 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 45 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 14

18 bankom i inwestorom odpowiednich gwarancji. W nowych pastwach czonkowskich obszary wiejskie s czsto pozbawione systemu wiadczenia usug, a luk t mog wypeni wnie spódzielnie. Komisja zauwaa jednak, e w krajach tych termin spódzielnia kojarzy si negatywnie jako instrument gospodarki centralnie kierowanej, co stanowi przeszkod dla rozwoju nowoczesnej spódzielczoci. Spódzielnie mog przyczynia si równie do rozwoju regionalnego. S one silnie zakorzenione w spoecznociach lokalnych a przez to przyczyniaj si do utrzymywania lokalnych miejsc pracy, zapewnienia lokalnych usug i tym samym zapobiegaj wyludnieniu obszarów wiejskich i mog dopomóc w rozwoju uboszych regionów i miejscowoci 46. Ponadto, zdaniem Komisji, spódzielnie s wanym elementem tzw. sektora ekonomii spoecznej. Moliwo dziaania po kosztach pozwala na zakadanie i prowadzenie spódzielni przez osoby, które w inny sposób nie miayby dostpu do rynku pracy, a take na zaspokajanie potrzeb ekonomicznych i spoecznych, tam, gdzie brak jest inicjatyw publicznych b prywatnych. Spódzielnie sprzyjaj zatem integracji spoecznej, mog tworzy miejsca pracy i sprzyja wzrostowi bez denia do osigania czystego zysku w celu dzielenia go pomidzy czonków. 46 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 15

19 III. Charakterystyka Rozporzdzenia Dotychczasowe uwagi s wystarczajce, by zrozumie prdy, które doprowadziy do wydania Rozporzdzenia w sprawie statutu spódzielni europejskiej. Pozwalaj one przej ju bezporednio do prezentacji jego treci 47. Zgodnie z uwag wstpn ze wzgldu na tymczasowy charakter polskiej wersji aktu, a zwaszcza niski poziomi umaczenia, punktem oparcia dla charakterystyki zawartej w niniejszym opracowaniu wersje obcojzyczne, w szczególnoci wersja niemiecka, jako e nie niemiecki system prawny jest w istotnym w tym miejscu zakresie terminologicznym najbardziej zbliony do polskiego. 1. Cele regulacji Ogólnie rzecz ujmujc, przygotowanie rozporzdzenia o statucie spódzielni europejskiej stanowi cz szerzej zakrojonych prac nad prawem wspólnotowym, których celem jest uatwienie prowadzenia dziaalnoci na wspólnym rynku przez rónego rodzaju jednostki organizacyjne. W najogólniejszym zarysie prace te maj, po pierwsze, uatwia prowadzenie dziaalnoci przekraczajcej granice pojedynczych pastw, po drugie, pozwala na zachowanie cech wciwych poszczególnym typom organizacji i po trzecie, zapewni równe warunki konkurencji midzy poszczególnymi typami organizacji. Jedn z gównych idei przewodnich jest równie zapewnienie pracownikom moliwoci wywierania wpywu na dziaalno organizacji, w której s zatrudnieni. W preambule zawartej w Rozporzdzeniu wskazuje si, e wspópraca transgraniczna midzy spódzielniami we Wspólnocie jest obecnie hamowana trudnociami prawnymi i administracyjnymi, które naley wyeliminowa na rynku bez granic. Wprowadzenie formy prawnej dla spódzielni na poziomie europejskim, opartej na wspólnych zasadach, uwzgldniajcej ich szczególne cechy, powinno 47 Histori prac nad Rozporzdzeniem przedstawiaj szczegóowo R. Skubisz, M. Trzebiatowski, Spódzielnia europejska, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2003, z. 3, s. 532 i n. 16

20 umoliwi im dziaanie poza ich granicami krajowymi, na caym lub na czci terytorium Wspólnoty. Przyjcie Statutu Spódzielni Europejskiej ma umoliwi spódzielniom prowadzenie dziaalnoci w caej UE przy zachowaniu jednej osobowoci prawnej i tego samego zestawu przepisów prawnych 48. Dla podmiotów chccych prowadzi dziaalno ponadgraniczn jest to znacznie atrakcyjniejsza forma ni tworzenie podmiotów zalenych poszczególnych pastwach czonkowskich. 2. Stosunek do ustawodawstwa krajowego i zakaz dyskryminacji 2.1. Problem implementacji Naley z góry zaznaczy, e celem Rozporzdzenia nie jest unifikacja ustawodawstw krajowych dotyczcych spódzielni. Mimo rónic midzy ustawodawstwami poszczególnych krajów czonkowskich Komisja nie zamierza przedkada propozycji zharmonizowania legislacji spódzielczych poszczególnych krajów 49. Warto natomiast wspomnie, e w zaeniu Komisji Rozporzdzenie bdzie wywierao poredni i stopniowy efekt, jako e stanie si paszczyzn odniesienia dla przyszych legislacji, zwaszcza w nowych Pastwach Czonkowskich i w krajach kandydackich 50. Rozporzdzenie nie wymaga implementacji do prawa krajowego, gdy wie w caci i jest bezporednio stosowane we wszystkich pastwach czonkowskich (art. 48 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 49 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spoecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 23 lutego 2004 r. o promowaniu spódzielni w Europie (COM (2004) 18). 50 J.w. 17

21 80 ak. 3) 51. Nie oznacza to jednak, e ustawodawca krajowy nie musi podejmowa adnych dzia w zwizku z wydaniem Rozporzdzenia. Zgodnie z art. 78 ust. 1 pastwa czonkowskie s zobowizane do wydania przepisów wykonawczych, które s wciwe w celu zapewnienia skutecznego zastosowania Rozporzdzenia. W szczególnoci kade pastwo czonkowskie musi wyznaczy wciwe organy, które b wciwe dla wykonywania dzia okrelonych w Rozporzdzeniu (art. 7, 21, 29, 30, 54 i 73). Na wydanie przepisów wykonawczych maj czas do 18 sierpnia 2006 r. (art. 80 ak. 52 2) Prawo wciwe Rozporzdzenie nie reguluje w sposób wyczerpujcy sytuacji prawnej SCE, co oznacza, e w kwestiach nieuregulowanych w Rozporzdzeniu do spódzielni tych zastosowanie b miay przepisy kraju czonkowskiego, w którym SCE bdzie miaa sw siedzib. Stosownie do preambuy Rozporzdzenia dotyczy to w szczególnoci takich dziedzin prawa takich jak podatki, konkurencja, wasno intelektualna czy upad. Kwesti prawa wciwego reguluje art. 8 ust. 1 Rozporzdzenia, zgodnie z którym SCE dziaa w oparciu o przepisy Rozporzdzenia oraz - w zakresie w jakim okrela to Rozporzdzenie - statutu, a w sprawach w Rozporzdzeniu nieuregulowanych lub uregulowanych tylko czciowo - w oparciu o przepisy prawa przyjte przez pastwa czonkowskie w celu wprowadzenia w ycie specjalnych aktów wspólnotowych dotyczcych SCE, przepisy prawa pastw czonkowskich, które maj zastosowanie do spódzielni, utworzonych zgodnie z prawem pastwa czonkowskiego, w którym SCE ma swoj siedzib oraz przepisy swojego statutu, w taki sam sposób jak spódzielnie, utworzone zgodnie z prawem pastwa czonkowskiego, w którym SCE ma swoj siedzib. 51 Odnonie do charakterystyki rozporzdzenia jako róda prawa wspólnotowego zob. np. C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe, Zagadnienia teorii i praktyki, t. I, Warszawa 2000, s. 493 i n.; S. Biernat, [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2003, s Skrót ak. oznacza akapit. 18

22 Przepis powyszy przesdza o tym, e mimo pewnych zasad wspólnych trudno mówi o w peni jednolitych reguach dziaania poszczególnych SCE. Zasady dziaania SCE s w znacznej mierze uzalenione od ksztatu ustawodawstwa krajowego pastwa siedziby SCE. Przepisy Rozporzdzenia odwouj si wielokrotnie b ogólnie do regulacji prawa krajowego pastwa siedziby SCE 53 precyzyjnie do prawa pastwa siedziby SCE dotyczcego spódzielni 54 albo spóek akcyjnych 55. W myl art. 8 ust. 2 Rozporzdzenia jeeli prawo krajowe zawiera szczególne zasady i/lub ograniczenia w odniesieniu do dziaalnoci prowadzonej przez spódzielnie, lub w odniesieniu do form kontroli sprawowanej przez organ nadzoru to przepisy te stosuje si w caci do SCE. 53 Prawo pastwa siedziby SCE decyduje np. o dopuszczalnoci przewidzenia w statucie: istnienia specjalnej kategorii czonków inwestorów (art. 14 ust. 1), moliwoci przyznania czonkom wikszej liczby gosów w proporcji do ich udziau w dziaalnoci SCE (art. 59), moliwoci podziau czystego majtku SCE zwizanej z przyznaniem zysku (art. 75). Prawo to jest równie wciwe: dla ewentualnego okrelenia wyczenia okrelonej kategorii osób od uczestnictwa w organach SCE (art. 46 ust. 2), w kwestii reprezentacji cznej w ramach organów SCE (art. 47 ust. 1), skutków (w pewnej mierze) dokonania przez organ SCE czynnoci wykraczajcej poza przedmiot dziaalnoci SCE (art. 47 ust. 2), ewentualnego oznaczenia czynnoci organów reprezentujcych SCE, które wymagaj upowanienia przez inny wciwy organ albo umocowania - w systemie dualistycznym - organu nadzorczego do wskazania takich czynnoci (art. 48 ust. 3), ewentualnego okrelenia odstpu czasowego midzy pierwszym i drugim zwoaniem walnego zgromadzenia poniej 30 dni (art. 56 ust. 3); okrelenia moliwoci uczestnictwa w walnym zgromadzeniu przez osoby niebce czonkami (art. 58 ust. 2) oraz wykonywania prawa gosu przez czonków inwestorów (art. 59 ust. 3); okrelenia regu dotyczcych sporzdzania bilansów i ich kontroli (art ). 54 Przepisy te s miarodajne np. dla sporzdzenia statutu (art. 5 ust. 2), ewentualnych dodatkowych przyczyn wyganicia czonkostwa (art. 15 ust. 1), kontroli prawidowoci poczenia spódzielni w SCE (art. 30 ust. 1), wprowadzonego ewentualnie przez pastwo siedziby SCE wyboru czonków organu zarzdzajcego przez walne zgromadzenie (art. 37 ust. 2); okrelenia odpowiedzialnoci czonków organów SCE za szkody jej wyrzdzone (Art. 51), okrelenia zakresu wciwoci walnego zgromadzenia (art. 52), ewentualnego ustalenia czstotliwoci walnych zgromadze wyszej ni raz do roku oraz moliwoci jego zwoania przez organy SCE i urzdy (art. 54), okrelenia regu dotyczcych rozwizania, likwidacji, niewypacalnoci, wstrzymania patnoci SCE i podobnych postpowa (art. 72); ewentualnego okrelenia kworum wymaganego dla zmiany statutu wyszego ni 2/3 (art. 61 ust. 4); decyduj take o ewentualnej moliwoci sprawowania funkcji czonka organu SCE przez osob prawn (art. 46 ust. 1). 55 Prawo to jest dla miarodajne dla powoania biegych i wyceny aportów (art. 4 ust. 6), zapobiegawczej kontroli utworzenia SCE (art. 5 ust. 3), obowizkowych danych umieszczanych na pismach skierowanych do osób trzecich (art. 10 ust. 1), rejestracji SCE, w tym publikacji dokumentów i danych (art. 11), publikacji danych i dokumentów o SCE, których ogoszenia wymaga Rozporzdzenie (art. 12), sporzdzenia planu poczenia, które prowadzi do utworzenia SCE (art. 22 ust. 3) oraz jego ogoszenia (art. 24), okrelenia praw i obowizków biegych przy poczeniu spódzielni (art. 26 ust. 3), ochrony interesów wierzycieli spódzielni w przypadku poczenia (art. 28), obowizku ogoszenia o poczeniu (art. 32). 19

23 Ponadto wiele kwestii istotnych dla dziaalnoci SCE zostao pozostawionych do uregulowania w statucie Mona tu wskaza, e statut moe modyfikowa: zasad ograniczenia odpowiedzialnoci czonka za zobowizania SCE w wielkoci udziau (art. 1 ust. 2 ak. 3), regu, zgodnie z któr osobom nie cym czonkami nie przysuguj adne roszczenia wzgldem SCE i osoby takie nie mog uczestniczy w dziaalnoci SCE (art. 1 ust. 3); regu, e czonkami SCE mog by zarówno osoby fizyczne, jak i prawne (art. 14 ust. 1 ak. 4), regu, e w razie równego rozkadu gosów w czasie podejmowania decyzji przez organy SCE rozstrzyga gos przewodniczcego, ale tylko jeeli przedstawiciele pracowników nie stanowi poowy skadu SCE (art. 50 ust. 2). Statut moe przewidywa take: róne kategorie udziaów zwizanych z rónymi prawami do udziau w wynikach SCE (art. 4 ust. 1 ak. 2), krótszy ni 5-letni termin na wniesienie wkadów pieninych (art. 4 ust. 4); gwarancj wikszoci gosów na walnym zgromadzeniu dla osób fizycznych oraz zwizany z uczestnictwem w SCE obowizek obejmowania udziaów (art. 4 ust. 7), konieczno dodatkowych wpat w zwizku z podwyszeniem wartoci nominalnej udziau (art. 4 ust. 9), warunki czonkostwa (art. 14 ust. 2), moliwo kierowania do czonków wniosków o dodatkowy udzia w kapitale (art. 14 ust. 3), utrat czonkostwa w przypadku przeniesienia wszystkich udziaów i inne przypadki wyganicia czonkostwa (art. 15 ust. 1); monistyczn albo dualistyczn struktur organów SCE (art. 36); pierwszy skad organu nadzorczego (art. 39 ust. 2) i pierwszy skad organu administrujcego (art. 42 ust. 3); ograniczenia dotyczce iloci kadencji w organach SCE (art. 45 ust. 2); szczególne warunki czonkostwa dla czonków organów SCE zgodne z przepisami prawa pastwa siedziby SCE dotyczcymi spódzielni (art. 46 ust. 3), wymagania dotyczce kworum oraz wikszoci wymaganej do podejmowania uchwa przez organy SCE (art. 50) i walne zgromadzenie (art. 61 ust. 3); moliwo dania zwoania walnego zgromadzenia przez mniej ni 5000 albo 10% czonków (art. 55); moliwo wskazywania nowych punktów porzdku obrad walnego zgromadzenia przez mniej ni 5000 albo 10% czonków (art. 57); moliwo gosowania na walnym zgromadzeniu przez penomocnika - powinien okrela wówczas take maksymaln liczb gosów, które moe reprezentowa jeden penomocnik (art. 58 ust. 3); moliwo i szczegóowe zasady gosowania drog pocztow lub elektroniczn (art. 58 ust. 4); moliwo wystawiania papierów wartociowych innych ni udziay i obligacji - powinien wtedy okrela równie warunki ich spaty oraz maksymalnczn ich warto - (art. 64 ust. 1 i 3); szczególne korzyci dla posiadaczy tych papierów wartociowych (art. 64 ust. 2) oraz moliwo ich uczestniczenia w specjalnym zgromadzeniu (art. 64 ust. 4); moliwo wypaty czonkom dywidendy proporcjonalnie do ich transakcji z SCE albo wiadczenia przez nich pracy (art. 66). Dopuszczalno niektórych postanowie statutu uzaleniona jest od przepisów prawa pastwa siedziby SCE; dotyczy to np. dopuszczalnoci przewidzenia w statucie: istnienia specjalnej kategorii czonków inwestorów (art. 14 ust. 1), dopuszczalnoci sprawowania funkcji czonka zarzdu przez spó w rozumieniu art. 48 ust. 2 TWE (art. 46 ust. 1), moliwoci powierzenia reprezentacji SCE jednej osobie lub osobom dziaajcym cznie (art. 47 ust. 4), moliwoci uczestnictwa w walnym zgromadzeniu osób innych ni czonkowie (art. 58 ust. 2), moliwoci przyznania czonkom wikszej liczby gosów w proporcji do ich udziau w dziaalnoci SCE (art. 59), moliwoci uczestnictwa w walnym zgromadzeniu z prawem gosu przez przedstawicieli pracowników SCE (art. 59 ust. 4), moliwo istnienia zgromadze sektorowych i zgromadze sekcji - powinien regulowa wówczas równie podzia na sektory i sekcje oraz liczb przedstawicieli przypadajcych na sektor lub sekcj (art. 63 ust. 1); moliwoci podziau czystego majtku SCE zwizanej z przyznaniem zysku (art. 75). Ponadto statut powinien okrela: kwot poniej której nie moe spa warto kapitau zakadowego na skutek spat udziaów (art. 3 ust. 4), warto nominaln udziaów (art. 4 ust. 3), minimaln ilo udziaów potrzebnych do uzyskania czonkostwa (art. 4 ust. 7), warunki dopuszczalnoci zbycia udziau (art. 4 ust. 11), warunki, sposób i nie dszy ni 3 lata termin spaty udziau wystpujcego czonka (art. 16 ust. 3), liczb lub zasady okrelenia liczby czonków organu zarzdzajcego (art. 37 ust. 4), reguy wyboru przewodniczcego organu zarzdzajcego (art. 38 ust. 1) i zwoywania przez niego posiedze tego organu (art. 38 ust. 1 i 2), reguy zwoywania przez przewodniczcego organu nadzorczego posiedze tego organu (art. 41 ust. 2), liczb lub zasady okrelenia liczby czonków organu nadzorczego (art. 39 ust. 4), liczb, skad oraz zasady okrelenia liczby czonków organu nadzorczego (art. 42 ust. 3); czstotliwo zebra organu administrujcego (43 ust. 1), reguy zwoywania przez przewodniczcego organu administrujcego posiedze tego organu (art. 44 ust. 2), kadencj czonków organów nie dsz jednak ni 6 lat (art. 45); jakie czynnoci organów 20

24 Naley jednak wskaza, e zgodnie z art. 9 Rozporzdzenia, SCE powinna by w kadym pastwie czonkowskim traktowana, jak kada inna spódzielnia zarejestrowana w pastwie siedziby SCE, o ile Rozporzdzenie nie stanowi inaczej. Jest to regua, która zapobiega dyskryminacji SCE w poszczególnych pastwach czonkowskich 57. Nale jczy z podstawow zasad niedyskryminacji wyraon w art. 43 TWE 58, stosownie do której podmioty pochodzce z innych pastw s zrównane z wasnymi obywatelami Podstawowe rozwizania prawne Zadaniem niniejszej czci opracowania jest nie tyle drobiazgowa analiza przepisów zamieszczonych w Rozporzdzeniu, ile przyblienie podstawowych rozwiza dotyczcych konstrukcji SCE. Chodzi w szczególnoci o zaakcentowanie tych elementów modelu SCE, które przesdzaj o jej specyfice, a take tych, które wi si z zagadnieniami szczególnie dyskutowanymi w ramach ruchu spódzielczego. reprezentujcych SCE wymagaj dodatkowego upowanienia przez inny organ (art. 48 ust. 1); reguy zwoania walnego zgromadzenia (art. 56 ust. 1); reguy podziau zysku albo brak podziau (art. 65 ust. 1 i art. 67 ust. 2) w tym regu o utworzeniu rezerwy ustawowej (art. 65 ust. 2). 57 Przepis ten opiera si na zaeniu, e kade pastwo czonkowskie respektuje prawo do prowadzenia na swoim obszarze dziaalnoci przez spódzielnie zarejestrowane w innym pastwie czonkowskim. Por. P. Saganek, Rozporzdzenie wspólnotowe o spódzielni europejskiej (SCE), Przegld Prawa Europejskiego 2004, nr 2, s Traktat z dnia 25 marca 1957 r. ustanawiajcy Wspólnot Europejsk (t.j. Dz. Urz. UE C 325 z dnia 24 grudnia 2002 r.). Art. 43: Ograniczenia swobody przedsibiorczoci obywateli jednego Pastwa Czonkowskiego na terytorium innego Pastwa Czonkowskiego s zakazane w ramach poniszych postanowie. Zakaz ten obejmuje równie ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziaów lub filii przez obywateli danego Pastwa Czonkowskiego, ustanowionych na terytorium innego Pastwa Czonkowskiego. Z zastrzeeniem postanowie rozdziau dotyczcego kapitau, swoboda przedsibiorczoci obejmuje podejmowanie i wykonywanie dziaalnoci prowadzonej na wasny rachunek, jak równie zakadanie i zarzdzanie przedsibiorstwami, a zwaszcza spókami w rozumieniu artykuu 48 akapit drugi, na warunkach okrelonych przez ustawodawstwo Pastwa przyjmujcego dla wasnych obywateli. 59 Zob. I. Hykawy, Swoboda prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez spóki w rozumieniu art. 443 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej [w:] Prawo wspólnot europejskich a prawo polskie. Prawo gospodarcze, Warszawa 2002, s