IX Kongres Ekonomistów Polskich

Transkrypt

1 Magdalena Stawicka Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu / Instytut Ekonomii IX Kongres Ekonomistów Polskich BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE PRZYKŁADEM AKTYWNOŚCI POLSKICH PRZEDSIĘBIORCÓW NA RYNKACH ZAGRANICZNYCH PRÓBA OCENY LAT Streszczenie: Polskie przedsiębiorstwa od wielu już lat intensyfikują swoją ekspansję międzynarodową wykorzystując w tym celu różne tryby wejścia na rynki zagraniczne, od eksportu, poprzez kooperację kapitałową aż po najbardziej zaawansowaną i długotrwałą formę jaką są bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Dynamiczny wzrost wartości BIZ lokowanych za granicą zauważalny jest od 2005 roku, a ich skumulowana wartość wyniosła już prawie 60 mld USD. Na tle nowych państw członkowskich Polska według danych UNCTAD uznawana jest za największego inwestora bezpośredniego wśród państw Europy Środkowej i Wschodniej. Struktura geograficzna polskich BIZ wskazuje na ich koncentrację w krajach europejskich, a szczególnie w Luksemburgu, Szwajcarii, Niderlandach, choć coraz częściej polscy przedsiębiorcy wybierają kierunki odleglejsze, jak państwa BRIC. Mimo nadal niewielkiego udziału w światowym eksporcie, zawieraniu małej liczby transakcji fuzji i przejęć czy dokonywaniu inwestycji typu greenfield zaobserwować można tendencje wzrostowe większości wskaźników opisujących ekspansję zagraniczną firm, co w kolejnych latach może spowodować zintensyfikowanie działań na rynkach obcych polskich podmiotów. Sumary: For many years Polish enterprises have been intensifying their international expansion using varied methods to enter foreign markets such as export, capital (based) cooperation and the most advanced and long-term one - that is foreign direct investments. A dynamic growth in the value of the FDI invested abroad has been observed since 2005 and the total accumulated value reached nearly USD 60 billion. Compared to other member countries Poland, acc. to UNCTAD s data, is deemed to be the largest direct investor from among Central & East Europe countries. Geographical structure of Polish FDI proves their concentration in European countries, in particular, in Luxemburg, Switzerland and Netherlands, however, Polish entrepreneurs more and more frequently has been choosing more oriental directions like BRIC countries. Despite still poor share in the world export and small number of mergers and acquisitions as well as small number of Greenfield type investments one may observe growing tendencies of most of indexes which describe foreign expansion of the companies which, in turn, in the following years may result in intensified actions of Polish entities on the markets. Słowa kluczowe: eksport, fuzje i przejęcia, BIZ, Polska, internacjonalizacja Ekspansja zagraniczna przedsiębiorstw na świecie Proces umiędzynarodowienia gospodarki stał się cechą jej współczesnego rozwoju. Oznacza to, iż liczba i stopień intensywności powiązań gospodarczych między poszczególnymi krajami, ich regionalnymi ugrupowaniami i samymi przedsiębiorstwami z roku na rok zwiększa się. W literaturze przedmiotu trudno jest doszukać się jednej powszechnie stosowanej definicji ekspansji, choć samo pojęcie wywodzi się od francuskiego słowa expansion lub łacińskiego expansio i oznacza rozprzestrzenianie się na jakimś obszarze lub dążenie kraju do powiększania swojego terytorium, zwiększania wpływów politycznych czy gospodarczych. Można zatem uznać, że międzynarodowa ekspansja przedsiębiorstw obejmuje każdy rodzaj działalności podejmowany przez podmiot gospodarczy poza granicami kraju macierzystego, polegający na rozszerzaniu prowadzonej dotychczas działalności gospodarczej. Dyskusyjne jest jednak to, czy istnieją jakieś kryteria ilościowe lub jakościowe, które decydują o tym, czy daną inicjatywę na rynkach zagranicznych można już uznać za ekspansję, czy jednak każde nawiązanie jakiejkolwiek współpracy z rynkiem innym niż macierzysty, należy uznać już za takie działanie. W polskiej literaturze przedmiotu autorzy są w większości zgodni, co do tego, iż każdy rodzaj podejmowanej przez przedsiębiorstwa inicjatywy na rynkach zagranicznych należy uznać za międzynarodową ekspansję, nazywaną zamiennie internacjonalizacją. M.Gorynia posiada również zbieżne poglądy w tym temacie, dodatkowo wyróżniając: internacjonalizację czynną (aktywną) i internacjonalizację bierną (pasywną). Pierwsza z nich to ekspansja zewnętrzna przedsiębiorstw w różnych możliwych formach, takich jak eksport, bezpośrednie inwestycje zagraniczne, różne formy kapitałowej i niekapitałowe kooperacji oraz międzynarodowe alianse strategiczne. Udział w rynkach zagranicznych w sposób bierny (wewnętrzny) oznacza natomiast wchodzenie w różne związki gospodarcze z partnerami zagranicznymi bez prowadzenia działalności poza granicami kraju macierzystego przedsiębiorstwa (import, zakup licencji, korzystanie z franchisingu, poddostawy dla firm eksportujących, kooperacja z zagranicznymi przedsiębiorstwami na terytorium swojego kraju) 1. 1 K. Fonfara, M. Gorynia (pod red.), E. Najlepszy, J. Schroeder, Strategie przedsiębiorstw w biznesie międzynarodowym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2000, s. 15.

2 W literaturze przedmiotu wyróżnia się najczęściej trzy formy wejścia przedsiębiorstwa na nowe rynki: 2 eksport (Export Entry Models), kooperację kontraktową (Contractual Entry Models) oraz inwestycje bezpośrednie (Investment Entry Models). Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie ekspansji zagranicznej polskich podmiotów w formie eksportu, fuzji i przejęć oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Wybranych okres analizy to ostatnie trzynastolecie, w którym oprócz danych statystycznych dotyczących udziału Polski w tworzeniu globalnych wartości eksportu, importu, wartości sprzedaży i zakupów netto fuzji oraz przejęć, zaprezentowane zostaną szczegółowo dane obrazujące napływ i odpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Analiza polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych pod względem geograficznym i strukturalnym, dynamika ich odpływu, analiza największych odbiorców, a także omówienie należności Polski z tytułu BIZ oraz dochodów rezydentów z tytułu BIZ pozwolą wyciągnąć wnioski końcowe, które staną się przyczynkiem do dalszych rozważań oraz prowadzonych badań z omawianej tematyki. Globalna wymiana handlowa w badanym okresie, czyli od roku 2000, wykazywała tendencje rosnące. Eksport na świecie w roku 2000 wyniósł mld USD, a w roku 2012 już trzykrotnie więcej, bo mld USD. Analogiczne dane zaprezentować można dla importu. Biorąc pod uwagę strukturę geograficzną można stwierdzić, że istotną rolę odgrywają przepływy handlowe w krajach rozwiniętych, przede wszystkim Europy Zachodniej, Ameryki Północnej oraz Japonii. W roku 2012 ich udział w całości przepływów wynosił ponad 50% dla eksportu i 55% dla importu. Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia widać jednak zmniejszanie się udziału krajów rozwiniętych w kształtowaniu globalnych wartości światowego handlu, a wzrost obrotów handlowych krajów rozwijających się, których udział w 2012 roku wyniósł odpowiednio 44,6% dla eksportu i 41,5% dla importu. Sytuację tę wytłumaczyć można lokowaniem filii i oddziałów korporacji transnarodowych w krajach rozwijających się oraz ekspansją zagraniczną przedsiębiorstw z tych gospodarek. Wśród państw rozwijających się dominującą rolę odgrywają kraje azjatyckie, których eksport stanowi prawie 80% wartości osiąganej przez kraje klasyfikowane jako wschodzące. Zaobserwować można rosnącą rolę państw Azji Wschodniej, szczególnie Chin, których eksport w roku 2012 wyniósł mld USD, co daje ponad 40% udział w tworzeniu globalnej wartości eksportu krajów rozwijających się i 11% udział w globalnym eksporcie. Wzrost wkładu w handel światowy gospodarek azjatyckich jest przede wszystkim wynikiem ich dużego wzrostu gospodarczego, zwiększenia się siły nabywczej na produkty oferowane przez ten region oraz rosnącej ich produkcji. Tabela 1. Struktura geograficzna eksportu i importu w globalnej gospodarce w latach (w %) EKSPORT w % Świat 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kraje rozwinięte 65,7 66,4 65,6 64,8 63,1 60,3 58,7 58,3 56,4 56,3 53,9 52,4 50,8 w tym Polska: 0,5 0,6 0,6 0,7 0,8 0,8 0,9 1,0 1,1 1,1 1,0 1,0 1,0 Kraje rozwijające się 31,9 31,1 31,9 32,5 33,9 36,2 37,6 37,8 39,0 39,9 42,0 43,1 44,6 Kraje transformujące 2,4 2,5 2,5 2,7 3,0 3,5 3,7 3,9 4,6 3,8 4,1 4,5 4,6 IMPORT w % Świat 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kraje rozwinięte 69,7 69,7 69,2 68,7 67,1 65,8 64,9 63,7 61,6 60,3 57,9 56,8 55,1 w tym Polska: 0,7 0,8 0,8 0,9 0,9 0,9 1,0 1,2 1,3 1,2 1,1 1,1 1,1 Kraje rozwijające się 28,8 28,5 28,9 29,2 30,6 31,8 32,4 33,2 34,9 36,6 39,0 39,9 41,5 Kraje transformujące 1,5 1,8 1,9 2,1 2,3 2,4 2,7 3,1 3,5 3,1 3,1 3,3 3,4 Źródło: UNCTAD, dostęp Wśród krajów rozwiniętych największy udział w tworzeniu światowych przepływów, w tym eksportu, mają państwa członkowskie Unii Europejskiej zaliczane do tzw. starej piętnastki. Liderem są Niemcy, które w 2012 roku wygenerowały 7% światowego eksportu. Chcąc dokonać analizy globalnego importu można stwierdzić, iż tendencje w zakupie towarów i usług z zagranicy są podobne, jak w przypadku eksportu. Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia obserwowalny jest wzrost importu w krajach rozwijających, a zmniejszenie się udziału krajów rozwiniętych w globalnych przepływach z 70% w 2000 roku do 55% w roku Podobnie jak w przypadku sprzedaży towarów i usług za granicę do największych nabywców z regionu Azji, czyli państw rozwijających się, zaliczyć należy Chiny, a z krajów rozwiniętych Niemcy. W danych statystycznych struktury światowego handlu widać przewagę eksportu dóbr nad usługami, które w krajach rozwiniętych stanowią ok. 24% a w krajach rozwijających 14%. Analogicznie jest w przypadku importu dóbr w krajach rozwiniętych, gdzie poziom wskaźnika oscyluje ok. 80%, a w przypadku gospodarek wschodzących nawet 82%. Co istotne w ostatnich latach obserwowane jest wysokie tempo wzrostu w handlu usługami, szczególnie dotyczy to przedsiębiorstw europejskich, których udział w globalnym eksporcie usług w 2012 roku wyniósł ponad 45%, a w imporcie 40%. Polska gospodarka, zarówno w eksporcie, jak i w imporcie nie odgrywa żadnej znaczącej roli, choć w badanych latach jej udział w światowych przepływach zwiększył się dla eksportu z 0,5% do 1,0%, a w przypadku importu z 0,7% do 1,1%. Analizowany zakres czasowy pokazuje, iż saldo wymiany handlowej Polski było ujemne, jednak obserwowalna jest przewaga dynamiki eksportu nad importem, która w 2012 roku w stosunku do roku 2000 wyniosła odpowiednio 478% i 300%. 2 J. Rymarczyk, Internacjonalizacja przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996, s

3 Tabela 2. Wartość sprzedaży netto i zakupów netto transgranicznych fuzji i przejęć w latach (w %) Przychody netto ze sprzedaży w % Świat Kraje rozwinięte 92,3 83,5 83,2 82,3 83,0 83,5 84,3 87,2 82,3 81,5 74,7 78,1 84,5 w tym Polska: 0,8 0,6 0,8 0,3 0,3 0,3 0,1 0,1 0,1 0,3 0,3 1,8 0,3 Kraje rozwijające się 6,2 14,4 12,0 13,5 14,4 14,0 14,3 9,8 14,8 15,6 23,9 15,9 16,0 Kraje transformujące 1,5 2,0 4,7 4,2 2,6 2,4 1,4 3,0 2,9 2,9 1,3 5,9-0,5 Zakupy netto w % Świat Kraje rozwinięte 95,1 89,9 92,2 86,5 89,3 87,4 79,5 82,3 80,4 64,4 65,0 77,1 57,0 w tym Polska: 0,8 0,6 0,8 2,9 2,4 13,3 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 1,1 Kraje rozwijające się 6,2 14,4 12,0 10,5 10,5 11,6 18,4 14,2 15,0 29,6 28,5 20,4 36,7 Kraje transformujące -1,3-4,4-4,3 3,0 0,3 1,0 2,1 3,5 4,6 6,0 6,4 3,4 6,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Word Investment Report - UNCTAD, dostęp Corocznie na świecie dokonywanych jest około 40 tys. transakcji przepływu kapitału związanych z fuzjami i przejęciami, czyli inwestycjami typu brownfield. Warto podkreślić, iż zarówno liczba, jak i wartości dokonywanych fuzji i przejęć na świecie są zmienne. Podlegają one wahaniom w czasie, co oznacza, że po okresie wzrostu, następuje czas, w którym ich ilość i wartość zmniejsza się. Zjawisko to nazywane jest falami fuzji (merger waves) i najwyraźniej dostrzegalne jest w gospodarce Stanów Zjednoczonych, ale także Unii Europejskiej, Australii, Kanady, Japonii, czyli dotyczy przede wszystkim krajów określanych mianem rozwiniętych. Z danych statystycznych prezentowanych przez UNCTAD można stwierdzić, iż w roku 2000 wartość napływu kapitału z tytułu fuzji i przejęć była najwyższa i wyniósła na świecie ponad 1,1 bln USD, z czego 95% przypadło na kraje rozwinięte. W latach kolejnych zaobserwować można było tendencję spadkową, aż do roku 2004 i kolejnego dużego wzrostu wynoszącego ponad 1 bln USD w 2007 roku. W ostatnim okresie wartość przychodów netto ze sprzedaży przedsiębiorstw wahała się. Przyczyną takiego stanu był kryzys światowy i działanie zachowawcze inwestorów obawiających się niepewnej sytuacji na świecie. Niemniej jednak fuzje i przejęcia stanowią istotne zjawisko ekonomiczne w gospodarce światowej, a wzrost liczby i wartości zawieranych tego typu inwestycji wskazuje na wychodzenie gospodarki światowej z recesji. Warto zauważyć, że wartość fuzji i przejęć zawieranych na rynkach Azji i Pacyfiku jest znacznie mniejsza niż wartości tych transakcji na rynkach amerykańskich i europejskich, ale też ulega niewielkim wahaniom. Małą liczbę zawieranych fuzji i przejęć wytłumaczyć można różnicami kulturowymi, a także często stosowanymi odmiennymi modelami zarządzania, w których nie jest kładziony nacisk na takie formy prowadzenia działalności gospodarczej. W krajach unijnych największymi beneficjentami napływu kapitału w postaci fuzji i przejęć są kraje tzw. starej piętnastki, w tym Hiszpania, Wielka Brytania czy Irlandia. Udział Polski w światowym pozyskiwaniu kapitały w formie fuzji i przejęć nie jest duży i wynosi nie więcej niż 0,5%. Atrakcyjne warunki dla zawierania fuzji i przejęć w polskiej gospodarce pojawiły się dopiero w latach 90-tych i kojarzone są przede wszystkim z procesem prywatyzacji. W latach obserwowalna była duża liczba zawieranych transakcji, w których uczestniczył Skarb Państwa i wielu inwestorów zagranicznych. Kolejny wzrost ilości fuzji i przejęć datowany jest w Polsce na rok 2004 i ożywienie na rynku kapitałowym przypisać można członkostwu w Unii Europejskiej. W roku 2011 wartość przychodów netto ze sprzedaży wyniosła 10 mld USD, co w porównaniu z rokiem poprzednim, w którym wartość ta oscylowała wokół 1 mld USD było wynikiem imponującym. W roku tym polski rynek fuzji i przejęć, obok rynku rosyjskiego został uznany za najbardziej dynamiczny w regionie. W 2011 roku oprócz wielu tego typu zawartych transakcji, których wartość na polskim rynku dotąd była niespotykana, aktywne były również fundusze private equity. Przykładem może być przejęcie spółki TP Emitel przez EM Bido należącą do Montagu Private Equity za kwotę 1,7 mld USD. W tabeli nr 2 oprócz wartości przychodów ze sprzedaży netto transgranicznych fuzji i przejęć zaprezentowano również wartość zakupów netto. Wiodącymi inwestorami w badanym okresie były przedsiębiorstwa Ameryki Północnej, na czele ze Stanami Zjednoczonymi. Europa w 2012 roku zainwestowała 175 mld USD, a wśród krajów europejskich największymi inwestorami były firmy niemieckie. Udział Polski w zakupach światowych wzrósł z 0,1% w roku 2011 do 1,1% w roku 2012, co na arenie światowej nie wydaje się wynikiem imponującym, jednak w Unii Europejskiej jest to wartość plasującą Polskę wśród czołowych inwestorów unijnych. Tabela 3. Wartość napływu i odpływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach (w %) BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE napływ w % Świat 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kraje rozwinięte 80,8 72,1 71,2 64,5 57,7 62,8 66,6 65,9 56,5 50,4 49,4 49,6 41,5 w tym Polska: 0,7 0,7 0,7 0,8 1,7 1,0 1,3 1,2 0,8 1,1 1,0 1,1 0,2 Kraje rozwijające się 18,7 26,8 27,0 32,2 38,2 33,8 29,2 29,5 36,8 43,6 45,3 44,6 52,0 Kraje transformujące 0,5 1,1 1,8 3,3 4,1 3,4 4,2 4,6 6,7 6,0 5,3 5,8 6,5

4 BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE odpływ w % Świat 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kraje rozwinięte 87,9 87,5 90,3 88,8 86,1 82,3 80,7 83,2 79,8 72,0 68,4 70,5 65,4 w tym Polska: 0,001 0,001 0,04 0,05 0,1 0,4 0,6 0,2 0,2 0,4 0,5 0,4 0,06 Kraje rozwijające się 11,8 12,1 8,8 9,4 12,4 15,5 17,1 14,5 17,2 23,8 27,5 25,2 30,6 Kraje transformujące 0,3 0,4 0,9 1,8 1,5 2,2 2,1 2,3 3,0 4,2 4,1 4,3 4,0 Źródło: UNCTAD, dostęp Wartość światowych przepływów kapitałowych w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych nie wróciła jeszcze do poziomu sprzed światowego kryzysu, a nawet w roku 2012 po raz pierwszy kolejny odnotowano ich spadek. W analizowanym okresie najwyższy poziom napływu BIZ do gospodarki światowej osiągnięty został w roku 2007 i było to ponad 2 bln USD, dla porównania w roku 2012 odnotowano ich wartość na poziomie 1,3 bln USD. Średnioroczna wartość napływu globalnych BIZ w badanym trzynastoleciu wyniosła 757 mld USD. Wartości charakteryzujące odpływ BIZ są podobne. Rekordowy pod względem tego miernika był rok 2007, gdzie suma globalnych odpływów wyniosła niecałe 2,3 bln USD. Tak wysoki wynik gospodarka światowa zawdzięcza przede wszystkim krajom rozwiniętym, które w tym czasie wyeksportowały kapitał sięgający blisko 1,9 bln USD, co w porównaniu z rokiem poprzednim było wartością wyższą o 64%. W tabeli nr 3 zaprezentowane zostały dane dotyczące udziału poszczególnych regionów w kształtowaniu wartości rocznych strumieni kapitału w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Analiza danych lat od 2000 do 2012 pokazuje, iż udział krajów rozwiniętych zarówno w napływie, jak i odpływie zmniejsza się na rzecz krajów rozwijających, a także transformujących się. Na początku XXI wieku udział ten wynosił 80% dla napływu i 88% dla odpływu, by w roku 2012 oscylować odpowiednio wokół 41% i 65%. Wśród krajów rozwiniętych największym beneficjentem bezpośrednich inwestycji zagranicznych są kraje europejskie oraz Stany Zjednoczone. Ich udział w kształtowaniu wartości pozyskiwania BIZ dla tego regionu wyniósł w roku 2012 aż 87%. Dominują w Europie pod tym względem przede wszystkim kraje Unii Europejskiej, a szczególnie te zaliczane do tzw. stare piętnastki. W 2012 roku najwięcej BIZ napłynęło do Wielkiej Brytanii, ponad 62 mld USD, kolejno do Irlandii 29 mld USD i Luksemburga, niecałe 28 mld USD. Wśród nowych członków Wspólnoty wyróżniła się gospodarka węgierska, która pozyskała kapitał o wartości 13 mld USD, osiągając tym samym wynik o 133% lepszy w porównaniu do roku poprzedniego. Skumulowane wartości napływu inwestycji zagranicznych na koniec 2012 roku pokazują, iż głównym ich beneficjentem są Stany Zjednoczone, które dotychczas pozyskały kapitał o wartości niespełna 4 bln USD, na miejscu drugim są Chiny z Hongkongiem, niecałe 1,5 bln USD, a na miejscu trzecim Wielka Brytania z inwestycjami na poziomie 1,3 bln USD. Biorąc pod uwagę wartość BIZ per capita liderem w pozyskiwaniu kapitału wśród gospodarek klasyfikowanych jako rozwinięte od lat jest gospodarka luksemburska, w której w roku 2012 na jednego mieszkańca wartość BIZ wyniosła USD. Na miejscu drugim uplasowała się Irlandia z inwestycjami na poziomie 6402 USD, natomiast na miejscu trzecim jest Gibraltar, jako terytorium będące częścią Wspólnoty, jednakże będące poza unią celną i strefą VAT z BIZ per capita wynoszącymi USD. Jak już zostało zasygnalizowane wśród krajów rozwijających w ostatnich latach obserwowalny jest wzrost napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Szczególnie atrakcyjny dla inwestorów stał się region Azji Wschodniej, a także Azji Południowo Wschodniej. 70% inwestycji zagranicznych lokowanych regionie azjatyckim zostało w 2012 roku skierowanych do Azji Wschodniej, w której nadrzędnym ich odbiorcą są Chiny wraz z Hongkongiem. Kapitał napływający do Azji Południowo Wschodniej jest bardziej rozproszony geograficznie, w porównaniu z Azją Wschodnią. Tu największy napływ BIZ w badanym okresie odnotowany został w Singapurze, ponad 40%, następnie w Malezji niecałe 30% oraz Tajlandii, około 18%. Udział krajów transformujących się w pozyskiwaniu kapitału zagranicznego corocznie również się zwiększa. W roku 2000 ich udział wynosił zaledwie 0,5% w globalnych przepływach BIZ, by w roku 2012 ukształtować się na poziomie 6,5%. Sytuacja ta jest zasługą gospodarki rosyjskiej, która na przestrzeni analizowanego trzynastolecia zwiększyła coroczny napływ kapitału z 2 mld USD w roku 2000 do 51 mld USD w roku 2012, co daje średnioroczny napływ kapitału zagranicznego na poziomie 30 mld USD. Kolejne kraje uzyskują wyniki znacznie niższe niż te obrazujące analizowane zjawisko w gospodarce rosyjskiej. W 2012 roku miejsce drugie zajął Kazachstan z inwestycjami na poziomie 7,8 mld USD, a kolejno Ukraina z 3 mld USD. Analizując BIZ per capita lista liderów zmienia się na korzyść innych gospodarek. Rosja z uwagi na dużą liczbę mieszkańców zajmuje w roku 2012 miejsce czwarte z wartością inwestycji przypadającą na jednego mieszkańca na poziomie 360 USD. Kazachstan utrzymał drugą lokatę, natomiast miejsce pierwsze zajmuje Czarnogóra, której BIZ per capita wyniosły 963 USD. Podobnie, jak w przypadku napływu kapitału w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych na świecie, dominującą rolę w tworzeniu globalnego odpływu mają kraje rozwinięte, choć jak zostało już zasygnalizowane ich udział corocznie maleje, na rzecz szczególnie aktywnych w ostatnich latach niektórych krajów Azji oraz Federacji Rosyjskiej. Na koniec 2012 roku największym inwestorem na świecie były Stany Zjednoczone, których wartość zainwestowanego kapitału na świecie wyniosła mld USD, a w samym roku 2012 było to 328 mld USD. Na kolejnym miejscu sklasyfikowane zostały kraje Unii Europejskiej, w tym Wielka Brytania 1,8 bln USD, Niemcy i Francja po 1,5 bln USD. Dokonując analizy corocznych odpływów kapitału wśród krajów rozwiniętych, można zauważyć, że największym eksporterem jest Wielka Brytania, której średnioroczny odpływ kapitału w postaci BIZ wynosi w badanym okresie 110 mld USD. Wśród nowych członków UE zaobserwować można w roku 2012 zwiększenie zaangażowania na rynkach międzynarodowych firm pochodzących z przede wszystkim z Węgier (ponad 10 mld USD). Odpływ BIZ per capita, wśród gospodarek rozwiniętych w 2012 roku osiągnął najwyższą wartość dla Luksemburgu ponad USD, następnie dla Szwajcarii USD i Norwegii USD. Kraje rozwijające intensyfikują swoją obecność na arenie międzynarodowej, a ich przedsiębiorstwa z roku na rok coraz chętniej dokonują lokat kapitałowych w formie BIZ, co można zaobserwować z danych statystycznych

5 prezentowanych przez UNCTAD. Dla porównania wartość odpływu inwestycji zagranicznych wśród krajów azjatyckich, których tendencja ta jest najbardziej widoczna, wyniosła w 2000 roku 94 mld USD a w roku 2012 trzykrotnie więcej. Znaczący wkład, bo 70%, w 2012 roku miał region Azji Wschodniej, a Chiny wraz z Hongkongiem. Przedsiębiorstwa chińskie od początku XXI wieku charakteryzują się silną dynamiką wzrostu ich zaangażowania na świecie. W 2000 roku wartość odpływy BIZ z Chin wynosiła niecały 1 mld USD, bo w 2012 osiągnąć poziom 84 mld. USD. Zwiększył się również udział krajów transformujących w odpływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na świecie z 0,3% w roku 2000 do 4,3% w Tak silny wzrost na przestrzeni badanego trzynastolecia kraje transformacji zawdzięczają Rosji, której udział w odpływie BIZ z tego regionu wynosi prawie 93% Wśród pozostałych gospodarek tylko trzy w roku 2012 wyeksportowały kapitał o wartości przekraczające 1 mld USD. Były to: Kazachstan, Ukraina i Azerbejdżan. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne Wartość skumulowana bezpośrednich inwestycji zagranicznych lokowanych przez polskie przedsiębiorstwa przed rokiem 1990 była niewielka i wynosiła niecałe 100 mln USD, co daje średnioroczny odpływ kapitału na poziomie 10 mln USD. Sytuacja ta związana była z funkcjonowaniem firm w gospodarce centralnie planowanej i istniejącymi obostrzeniami dotyczącymi podejmowania działalności gospodarczej poza granicami kraju. Polskie centrale handlu zagranicznego tworzyły w innych państwach przede wszystkim przedstawicielstwa, spółki o charakterze handlowym lub wspólne przedsiębiorstwa na podstawie porozumień produkcyjnych 3. Podpisanie 16 grudnia 1994 roku układu europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, zapewniło większą swobodę w przepływie kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Od roku 1994 widać w danych statystycznych zwiększanie się ekspansji zagranicznej polskich przedsiębiorstw. W okresie firmy z Polski wygenerowały strumienie BIZ o wartości średniorocznej 76 mln USD, co stanowiło 0,02% światowych odpływów. Dla porównania w latach wkład ten wynosił zaledwie 0,005%. Okres od roku 2000 do 2004 był czasem intensyfikacji działań polskich podmiotów na arenie międzynarodowej, dając finalnie średnioroczną wartość ulokowanego kapitału na poziomie 272 mld USD. Mimo znacznego wzrostu BIZ, udział polskich firm w tworzeniu światowych odpływów wzrósł jedynie do 0,09%. Od roku 2005 zaobserwować można silny przyrost odpływu BIZ z Polski. Wartość mln USD osiągnięta w 2005 była o 281% wyższa w porównaniu z rokiem poprzednim. W roku następnym odnotowano analogiczny wzrost, tym razem o 158%, a poziom ulokowanego kapitału wyniósł 8,8 mld USD. Dało to Polsce odpowiednio 0,4% i 0,6% wkład w tworzenie światowego odpływu inwestycji zagranicznych. Rok 2006 do chwili obecnej pozostał rekordowym pod względem badanego wskaźnika, bo w latach kolejnych zaczęto odnotowywać coroczne zmniejszanie się zaangażowania polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych lub jego wzrost, jednakże już nie tak spektakularny. Osiągniecie tak wysokiego wskaźnika możliwe było z uwagi na nałożenie się dwóch determinant. Po pierwsze był to czas dobrej koniunktury w gospodarce, a po drugie dokonana została jedna z największych polskich inwestycji zagranicznych, a mianowicie zakup przez PKN Orlen litewskich rafinerii w Możejkach. Na koniec 2012 roku skumulowana wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych polskich przedsiębiorstw wyniosła 57 mld USD, dla porównania w roku 2000 było to zaledwie 1 mld USD, a w roku mln USD. Tabela 4. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz dynamika ich odpływu w latach Rok Odpływ BIZ w mln USD ,437 8,883 5,405 4,414 4,699 7,226 7, Dynamika -45% -524% -357% 33% 195% -100% 158% -39% -18% 6% 54% -0,2% % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Word Investment Report - UNCTAD, dostęp W roku 2001 i 2012 strumień odpływu BIZ w polskiej gospodarce przyjął wartość ujemną, co związane było z wycofywaniem przez polskie przedsiębiorstwa kapitału zainwestowanego za granicą. Według NBP pierwsza wartość ujemna osiągnięta została z uwagi na sprzedaż udziałów i akcji należących do polskich inwestorów bezpośrednich. Ponadto obroty kredytowe między polskimi inwestorami bezpośrednimi a zagranicznymi przedsiębiorstwami bezpośredniego inwestowania wpłynęły również na zmniejszenie wartość odpływu badanego kapitału 4. Dane za rok 2012 prezentuje jedynie UNCTAD w swoim raporcie Word Investment Report 2012 nie podając przyczyny takiego stanu rzeczy. Można jednak domniemywać podobnej przyczyny. Ani NBP ani Ministerstwo Gospodarki nie zaprezentowały jeszcze kompletnych danych za rok 2012, choć w pierwszym kwartale analizowanego roku sfinalizowano transakcję zakupu Quadra FNX przez KGHM o wartości przekraczającej 2,83 mld USD, uznawaną obecnie za największą polską inwestycję zagraniczną. Odpływ polskich inwestycji za granicę w latach polegał przede wszystkim na zakupie udziałów lub akcji zagranicznych przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania. Dominujący charakter miał odpływ kapitału w dewizach, a jego udział w łącznej wartości odpływu kształtował się średnio na poziomie 77%. Aporty rzeczowe miały znaczenie marginalne, a ich udział wyniósł jedynie 4,5%. Symboliczne znaczenie w kształtowaniu strumieni polski bezpośrednich inwestycji zagranicznych miały również reinwestowane zyski netto, które w większości lat osiągały 3 J. Rymarczyk, Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2004, s Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w roku 2001, NBP, Warszawa 2002, s. 7.

6 wartości ujemne, co oznacza, że straty bilansowe przypadające na polskich udziałowców przewyższały poziom reinwestowanych zysków 5. Struktura geograficzna polskich inwestycji zagranicznych jest od lat niezmienna. Już w latach dziewięćdziesiątych najwięcej BIZ polskie firmy lokowały w krajach europejskich, a szczególnie w starych państwach członkowskich Unii Europejskiej. W kolejnych latach udział ten zmniejszał się na rzecz nowych gospodarek unijnych. W 2011 roku dwie trzecie polskich BIZ ulokowanych zostało w państwach tzw. starej piętnastki, a kolejne 33% skierowano do pozostałych członków Wspólnoty Europejskiej. Pokazuje to, iż kwestia odległości jest niezmiernie ważnym czynnikiem, decydującym przy wyborze miejsca lokalizacji nowych inwestycji zagranicznych dla polskich przedsiębiorstw. Tendencja ta jest charakterystyczna dla prawie wszystkich krajów świat, bo ekspansja na odległe rynki wiąże się koniecznością ponoszenia większych kosztów, na co pozwolić mogą sobie jedynie podmioty posiadające duże zasoby finansowe. W tabeli nr 5 zaprezentowano wartości oraz polskie udziały w tworzeniu odpływów na świecie. Porównanie wskaźników z czterech lat pokazuje, iż przedsiębiorcy polscy intensyfikują swoją działalność w krajach europejskich, jednakże coraz częściej w swoich planach uwzględniają rynki odleglejsze takie jak Chiny, Indie, Rosja, Stany Zjednoczone, a także Maroko, Tunezja oraz Izrael. Warte podkreślenia jest to, iż nie są to jedynie projekty obejmujące przejęcia przedsiębiorstw lokalnych, ale także inwestycje typu greenfield. Daje to postawy sądzić, iż w latach kolejnych obserwować będzie można zwiększanie się aktywności polskich firm na nowych lokalizacjach z uwagi na chęć zdobywania nowych rynków zbytów, pozyskiwania tańszej siły roboczej, korzystania z zachęt inwestycyjnych innych gospodarek czy też dążenia do redukcji kosztów. Tabela 5. Odpływ kapitału z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w latach 1996, 2000, 2005 i Wyszczególnienie w mln w mln USD w % w mln USD w % USD w % w mln USD w % Europa 22,7 86,3 36,1 150,4 3285,5 96,7 7397,1 103,5 Afryka 0,7 2,7 5,1 21,3 26,5 0,8 10,9 0,2 Ameryka Północna 0,6 2,3-3,0-12,5 61,8 1,8 347,7 4,9 Ameryka Środkowa 0,0 0,0 6,7 27,9 12,7 0,4-51,0-0,7 Ameryka Południowa 0,0 0,0 0,0 0,0 1,4 0,0 18,7 0,3 Azja 2,0 7,6-19,1-79,6 10,4 0,3 71,0 1,0 Australia, Oceania i Pacyfik i inne 0,3 1,1-1,8-7,5 0,3 0,0-644,6-9,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP, dostęp W 2011 roku polskie podmioty ulokowały inwestycje o największej wartości w takich krajach, jak Luksemburg, Cypr, Francja, USA oraz Litwa. Łącznie do tych pięciu gospodarek wyeksportowano kapitał o wartości 7016,1 mln USD, co stanowiło prawie 95% ogółu kapitału zainwestowanego w krajach europejskich. W zestawieniu zbiorczym lat obejmującym największych odbiorców polskiego kapitału najczęściej występują takie gospodarki, jak Szwajcaria, Luksemburg i Niderlandy. Co ciekawe silna koncentracja polskich inwestycji bezpośrednich w tych krajach nie wiąże się dużym zainteresowaniem polskich przedsiębiorców tymi rynkami i dokonywaniu na nich przejęć zagranicznych przedsiębiorstw czy realizacji projektów typu greenfield. Napływ tego kapitału ma przede wszystkim charakter czysto finansowy, jednakże zgodnie z metodologią taka aktywność jest również zaliczana do bezpośrednich inwestycji zagranicznych 6. Tabela 6. Najwięksi odbiorcy polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w latach Czechy Austria Niderlandy Wielka Brytania USA 2001 Cypr Szwajcaria Ukraina Rosja Litwa 2002 Niderlandy Francja Cypr Ukraina Rosja 2003 Niemcy Ukraina Irlandia Rosja Luksemburg 2004 Szwajcaria Niderlandy Niemcy Luksemburg Ukraina 2005 Szwajcaria Czechy Szwecja Niderlandy Wielka Brytania 2006 Luksemburg Litwa Wielka Brytania Niderlandy Szwajcaria 2007 Szwajcaria Luksemburg Czechy Litwa Norwegia 2008 Szwajcaria Niderlandy Luksemburg Wielka Brytania Cypr 2009 Luksemburg Belgia Szwajcaria Norwegia Niemcy 2010 Wielka Brytania Luksemburg USA Cypr Belgia 2011 Luksemburg Cypr Francja USA Litwa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP, dostęp W ostatnich latach wysokie miejsce w rankingu krajów najczęściej wybieranych przez polskich inwestorów zajmuje Cypr. Wynika to z faktu, iż państwo to oferuje atrakcyjne warunki prowadzenia działalności gospodarczej na swoim terenie, chociażby w postaci preferencji podatkowych. Stąd też gospodarkę tę wybierają na swoją siedzibę holdingi. 5 W. Karaszewski (pod red.) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne polskich przedsiębiorstw, DOM ORGANIZATORA, Toruń 2008, s Polskie inwestycje bezpośrednie w 2011 roku, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2013, s. 17.

7 Analiza sektorowa polskich inwestycji zagranicznych w 2011 roku pokazuje, że polskie podmioty poza granicami kraju zajmują się przede wszystkim działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (działalność holdingowa), zatem ich kapitał skupiony jest w sektorze usługowym. Aktywność inwestycyjna polskich firm widoczna jest również w przetwórstwie przemysłowym, a szczególnie w produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep. Dezinwestycje w analizowanym okresie wystąpiły w pięciu sektorach, takich jak: transport i gospodarka magazynowa, opieka zdrowotna i pomoc społeczna oraz działalność finansowa i ubezpieczeniowa. W porównaniu z rokiem 2000 można zaobserwować zmiany w wyborze sektorów lokowania polskich inwestycji. Wówczas polskie podmioty skupiały swoją działalność na transporcie morskim, a także przetwórstwie przemysłowym, ze szczególnym naciskiem na produkcję wyrobów chemicznych. Na trzecim miejscu znalazły się dopiero usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Stan należności polskich inwestorów bezpośrednich z tytułu BIZ na koniec 2011 roku wyniósł mln USD i był wyższy niż w roku poprzednim o 28,2%. Na wzrost ten złożyło się zwiększenie kapitału własnego i reinwestowanych zysków przypadających na polskich inwestorów zagranicznych oraz wzrost salda należności i zobowiązań z tytułu dzielonych przez nich kredytów. Analizując dane dotyczące należności Polski z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych można stwierdzić, że znaczące zmiany ich wartości zauważane są po roku 2004, co łatwo wytłumaczyć akcesją Polski do Unii Europejskiej. Wśród państw włączonych w struktury unijne w roku 2004 i 2007 Polska gospodarka stała się w krótkim czasie liderem wartości należności z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, odnotowując przy tym największy ich wzrost. Rekordowy wzrost stanu należności polskich inwestorów bezpośrednich z tytułu inwestycji bezpośrednich za granicą datowany jest na rok 2006, w którym dynamika wzrostu w stosunku do roku poprzedniego wyniosła aż 127,8%. Tak wysoka wartość jest wynikiem znacznego wzrostu kwoty kapitału własnego zagranicznych przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania przypadająca na polskich inwestorów bezpośrednich, która w porównaniu z rokiem 2005 wzrosła o 164%. Ponadto saldo należności z tytułu kredytów udzielonych przez polskich inwestorów bezpośrednich zagranicznym przedsiębiorcom bezpośredniego inwestowania i zobowiązań z tytułu kredytów otrzymanych od zagranicznych przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania wzrosło o 41% 7. Wykres 1. Dynamika należności Polski z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach (w %) 140,0% 120,0% 127,8% 100,0% 80,0% 88,2% 60,0% 40,0% 47,3% 56,3% 48,3% 33,2% 20,0% 0,0% 25,8% 28,2% 21,6% -0,6% 13,7% 13,0% ,0% rok poprzedni = 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Word Investment Report - UNCTAD, dostęp Najpopularniejszym kierunkiem inwestowania polskich przedsiębiorców jest Europa, gdzie w roku 2011 zainwestowano ponad 45 mld USD, co stanowiło ponad 90% należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą. Zdecydowanie najwięcej z tej kwoty, bo 78% skierowane zostało do państw UE-27, a w tym do członków strefy euro ponad 50%. Luksemburg i Wielka Brytania są krajami, których zobowiązania w stosunku do Polski z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych były największe i stanowiły ponad 1/3 ogółu zobowiązań. Zaskakuje jednak niski udział krajów Wspólnoty Niepodległych Państw, w tym Rosji, Ukrainy i Białorusi, dla których należności Polski z tytułu BIZ na koniec 2011 roku wyniosły 2,5 mld USD, co stanowiło zaledwie 5% ich całkowitej wartości. Można jednak prognozować, iż współpraca ta w kolejnych latach powinna zostać zintensyfikowana, z uwagi na posiadane przez te gospodarki zasoby oraz relatywnie niskie koszty czynników produkcji 8. Źródłem należności były w 2011 roku przede wszystkim podmioty zajmujące się przetwórstwem przemysłowym (35%), działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (21%) oraz 7 Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w roku 2006, NBP, Warszawa 2007, s W. Karaszewski (pod red.), Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw za granicą. Czynniki i skutki, PWE, Warszawa 2013, s.52.

8 finansową i ubezpieczeniową (16%). Porównanie prezentowanych danych z wynikami osiąganymi przez przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania według stanu należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w podziale na rodzaj działalności za rok 2000 pozwala stwierdzić, iż wówczas polscy inwestorzy ulokowali najwięcej kapitału w sekcji pośrednictwo finansowe (44%), handel i naprawy (15%) oraz przetwórstwie przemysłowym (11%). Tabela 7. Struktura należności z tytułu polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach 1996, 2000, 2005 i 2011 w podziale na regiony świata (w %) Wyszczególnienie Europa 61,6 62,8 90,3 92,1 Afryka 2,3 2,0 1,4 0,4 Ameryka Północna 7,1 9,4 2,2 4,4 Ameryka Środkowa 0,1 0,9 0,5 0,1 Ameryka Południowa -0,1 0,0 0,0 0,1 Azja 26,3 16,6 4,1 2,5 Australia, Oceania i Pacyfik i inne 2,7 8,4 1,5 0,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP, dostęp W 2011 roku dochody polskich inwestorów z tytułu inwestycji bezpośrednich za granicą wyniosły 1676,7 mln USD, co w porównaniu z rokiem 2010 stanowiło wartość o 400 mln USD wyższą. Wzrost dochodów o przeszło 31% spowodowany był zwiększonymi wpływami z odsetek od kredytów bezpośrednich. Najwyższe dochody osiągnęły przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania na Cyprze, w Luksemburgu oraz w Niemczech. Straty natomiast wygenerowały firmy działające w Niderlandach, na Litwie oraz na Węgrzech. Porównując dane z ostatniego trzynastolecia widać znaczny wzrost dochodów rezydentów jako całości, z 24 mln USD do prawie 1,7 mld USD. Zarówno dochody z tytułu dywidend, reinwestowanych zysków netto oraz odsetek od kredytów powodują coroczne zwiększanie się tego wskaźnika. Tabela 8. Dochody rezydentów z tytułu polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach (w mln USD) Dochody w mln USD Od kapitału Od wierzytelności Rok Reinwestowane Odsetki od kredytów Dywidendy zyski netto bezpośrednich Razem ,0 7,0 2,0 24, ,0 10,0 3,0 31, ,0-75,0 1,7-53, ,8-10,7 1,4 5, ,5 22,5 18,9 76, ,9 55,0 26,3 124, ,7 656,4 24,9 733, ,7-170,1 68,4 42, ,6-757,6 110,2-68, ,0-697,1 247,5-117, ,3 305,0 614,7 1276, ,2 364,2 957,3 1676,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP, dostęp W latach wartość reinwestowanych zysków była ujemna. Najwyższe ujemne kwoty dochodów wykazały przedsiębiorstwa mające swoje siedziby w 2007 w Luksemburgu, Szwajcarii oraz Rumunii. Poziom dodatnich zysków osiągnęły jedynie firmy zajmując się wytwarzaniem koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych, których siedzibami była Wielka Brytania oraz Szwajcaria. W kolejnych dwóch latach ujemne wartości wykazały przedsiębiorstwa działające także na Ukrainie i Cyprze. Branże oraz kraje, w których możliwe było osiągniecie zysków dodatków pozostały bez zmian. Konkluzje i wnioski Zaprezentowana powyżej analiza aktywności polskich podmiotów na arenie międzynarodowej pozwala stwierdzić, iż Polsce następuje ciągły rozwój zarówno ekspansji produktowej, zasobowej, jak i kapitałowej. Tematyka międzynarodowej ekspansji zagranicznej jest zatem aktualna i ważna z punktu widzenia przedsiębiorców, państwa, ale również ekonomii. Mimo intensyfikowania działalności gospodarczej polskich przedsiębiorstw wartości eksportu, kooperacji kapitałowych czy bezpośrednich inwestycji zagranicznych w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi są niewielkie. Optymiści tę sytuację tłumaczą przede wszystkim ostatnim kryzysem gospodarczym, który spowodował znaczące ograniczenia aktywności inwestycyjnej na świecie, w tym również i polskich podmiotów. Twierdzą jednak, że w danych statystycznych można zauważyć, iż Polska przoduje wśród krajów Europy Środkowej i Wschodniej, co pozwala docenić jej potencjał i prognozować coroczny wzrost odpływu BIZ z polskiej gospodarki. Rzeczywiście analiza danych pokazała, iż Polska

9 utrzymuje pozycję lidera w wartości należności z tytułu BIZ wśród krajów, które do Wspólnoty Europejskiej dołączyły w 2004 i Przykładowo w roku 2011 należności Polski z tytułu BIZ osiągnęły wartość dwukrotnie wyższą od notowanych na miejscu drugim Węgier, czy trzykrotnie większą od gospodarki czeskiej. Zdecydowanie najatrakcyjniejszymi miejscami dla lokowania polskich inwestycji zagranicznych są kraje europejskie, a szczególnie państwa starej piętnastki. Zauważana jest również od wielu już lat reorientacja aktywności ze Wschodu na Zachód, choć coraz częściej polskie firmy wybierają także na miejsce prowadzenia swojej działalności kierunki bardziej odległe, takie jak Stany Zjednoczone czy kraje BRIC, które rozwijają się bardzo szybko i zainteresowane są pozyskiwaniem kapitału w firmie BIZ. Polscy przedsiębiorcy kierują swój kapitał przede wszystkim do sektora usług. Zdecydowanie największą atrakcyjnością cieszą się takie sekcje, jak: działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, działalność finansowa i ubezpieczeniowa, a także handel hurtowy i detaliczny. Konkludując rozważania na temat działalności polskich przedsiębiorstw na świecie można sformułować następujące wnioski: polskie przedsiębiorstwa ulegają trendom światowym, związanym z rozszerzaniem działalności na rynki zagraniczne; udział w światowym eksporcie, dokonywanie fuzji i przejęć na świecie czy lokowanie kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych nadal jest niewielki, mimo intensyfikacji działań. Przedsiębiorcy częściej wybierają uczestnictwo bierne w procesach międzynarodowych, takie import, towarów, licencji czy kapitału; w ostatnich latach obserwowalne jest zwiększanie się udziału Polski w tworzeniu światowego eksportu i importu i mimo ujemnego salda wymiany handlowej dynamika eksportu na importem stale powiększa się i wynosi odpowiednio 478% do 300% porównując rok 2012 do 2000; polski rynek fuzji i przejęć uznawany jest za najbardziej dynamiczny w regionie, obok rynku rosyjskiego, zatem prognozować można dalsze uczestnictwo polskich podmiotów w takich przedsięwzięciach, już na znacznie większą skalę; pomimo spadków wartości inwestycji bezpośrednich w latach kryzysu można stwierdzić, iż polskie BIZ wykazały się sporą odpornością na recesję, a ich wartość w latach 2008 i 2009 wynosiła około 80% tego, co w 2007, co można uznać za sukces w porównaniu z innymi gospodarkami; na miejsce lokalizacji swoich inwestycji polskie podmioty wybierają przede wszystkim kraje sąsiadujące, choć zauważalna jest również niewielka reorientacja na państwa BRIC. Szczególnie atrakcyjne wydają się Chiny, choć przedsiębiorców mogą zniechęcać skomplikowane regulacje prawne, podatkowe, konieczność uzyskiwania licznych licencji i zezwoleń, a także obostrzenia w prowadzeniu firmy; zastanawiający jest relatywnie niski udział w polskich BIZ krajów WNP, szczególnie Rosji, Ukrainy i Białorusi, z uwagi na to, iż produkty i usługi polskie są dobrze postrzegane w tym regionie, a dodatkowo jako członek Unii Europejskiej konsumenci oceniają Polskę jako kraj dostarczający produkty światowej jakości; jednym z głównych motywów podejmowania ekspansji zagranicznej przez polskie przedsiębiorstwa jest chęć pozyskania nowego rynku zbytu dla swoich produktów, a także dążenie do maksymalizacji zysku poprzez obniżenie kosztów pozyskiwania zasobów ludzkich i kapitałowych. Literatura Fonfara K., Gorynia M. (pod red.), E. Najlepszy, J. Schroeder, Strategie przedsiębiorstw w biznesie międzynarodowym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań Karaszewski W. (pod red.), Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw za granicą. Czynniki i skutki, PWE, Warszawa Karaszewski W. (pod red.) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne polskich przedsiębiorstw, DOM ORGANIZATORA, Toruń Polskie inwestycje bezpośrednie w 2011 roku, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w roku 2001, NBP, Warszawa Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w roku 2006, NBP, Warszawa Rymarczyk J., Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa Rymarczyk J., Internacjonalizacja przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa NBP, UNCTAD,