Gdański Instytute of Oceanographic, Department of Function of Marin Ecosystem, Gdansk University

Transkrypt

1 Magdalena FRĄK, Magdalena WIŚNIEWSKA 2 Katedra InŜynierii Wodnej i Reultywacji Środowisa SGGW Department of Hydraulic Engineering and Environmental Recultivation WAU 2 Instytut Oceanografii, Załad Funcjonowania Eosystemów Morsich, Uniwersytet Gdańsi Instytute of Oceanographic, Department of Function of Marin Ecosystem, Gdans University Wpływ pestycydów (fenitrotion, tolylfluanid) na Daphnia magna na podstawie testów tosyczności ostrej Influence of pesticides (fenitrotione and tolylfluanide) on Daphnia magna defined on acute toxicity tests Słowa luczowe: Daphnia magna, fenitrotion, tolylfluanid, LC 50 (stęŝenie letalne) Key words: Daphnia magna, fenitrotione, tolylfluanide, LC 50 (lethal concentration) Wprowadzenie Druga wojna światowa i lata tuŝ po jej zaończeniu to ores gwałtownego rozwoju przemysłu chemicznego Dobre Ŝycie dzięi chemii. Zaczęto powszechnie stosować środi chemiczne, dzięi tórym poprawiła się jaość i ilość płodów rolnych. WciąŜ pojawiające się nowe odmiany wysoowydajnych roślin uprawnych, nawozów sztucznych, pestycydów i dodatów do pasz miały rozwiązać problemy wyŝywienia ludności na świecie. Niestety późniejsze lata poazały równieŝ negatywne suti postępu cywilizacyjnego. Zdecydowanie pogorszyła się jaość powietrza, wód i gleb. Na szczególną uwagę, ze względu na powszechność stosowania, persystencję w środowisu oraz właściwości tosyczne, zasługują pestycydy. W Stanach Zjednoczonych juŝ przed czterdziestu laty stwierdzono zanieczyszczenia Ŝywności środami ochrony roślin, produowanymi na bazie węglowodorów chlorowanych oraz związów fosforoorganicznych. Lata często nieprzemyślanego stosowania pestycydów poazały, iŝ są one wysoce nieseletywne w działaniu, mają negatywny wpływ nie tylo na zwalczane organizmy, ale równieŝ na te poŝyteczne. Narzuca to onieczność przeprowadzania bardzo doładnych badań tosyologicznych, epidemiologicznych i eologicznych nad związami wprowadzanymi przez człowiea do środowisa. Wpływ pestycydów (fenitrotion, tolylfluanid)... 67

2 W obecnie obowiązujących uwarunowaniach prawnych, dotyczących wyorzystywania substacji chemicznych, w tym taŝe środów ochrony roślin, taŝe podreśla się szczególne znaczenie badań ich eotosyczności (DzU 2002, nr 40, poz. 7; DzU 2005, nr 00, poz. 839). Celem przeprowadzonych badań było oreślenie wpływu dwóch róŝnych pestycydów na organizm typowy dla zbiorniów wodnych sorupiaa Daphnia magna. Metodya Do badań wyorzystano dostępne w handlu dwa preparaty do ochrony roślin: insetycyd, gdzie substacją atywną jest fenitrotion (pestycyd z grupy fosforoorganicznych), i fungicyd substancja atywna: tolylfluanid (pestycyd z grupy sulfamidów), a taŝe sorupiaa Daphnia magna, jao organizm testowy (z hodowli własnej). Testy tosyczności ostrej z wyorzystaniem Daphnia magna wyonano zgodnie z PN 90/C-0460/03 oraz z uwzględnieniem metody według Łebowsiej i innych (999). W olejnych stęŝeniach substancji atywnych (fenitrotion: od 260 do 0,004 mg/dm 3 ; tolylfluanid: od 000 do 0,009 mg/dm 3 ) umieszczono po 0 młodych organizmów Daphnia magna. Obserwacje śmiertelności D. magna prowadzono po 6, 24 i 48 godzinach espozycji zwierząt w aŝdej z ombinacji. Za martwe uznano wszystie organizmy, tóre nie wyazywały reacji ruchowej na zawirowanie wywołane mieszaniem roztworu. Wynii obserwacji wyorzystano do wyznaczenia LC 50 (po 6, 24 i 48 godzinach). Doświadczenie prowadzono w trzech powtórzeniach (przygotowano taŝe trzy próby ontrolne). Współczynni LC 50 wyznaczono metodą probitową zgodnie z PN 90/C 0460/03. Współczynni ierunowy prostej (współczynni regresji b), wyznaczono według wzoru: b x y x y i i i i= i= = 2 xi x xi i= i= () gdzie: liczba puntów (stęŝeń) uwzględnionych w obliczeniach, x i wartość logarytmu i-tego stęŝenia, y i probit odpowiadający procentowi śmiertelności dla i-tego stęŝenia, x wartość średnia logarytmów poszczególnych stęŝeń wyznaczona jao: x = x i i= (2) Do obliczeń wyorzystano tylo te stęŝenia, dla tórych probit y i naleŝał do przedziału: 3,5 y i 6,5. StęŜenie letalne badanych pestycydów dla organizmów Daphnia wyznaczono ze wzoru: 5 y + b x LC 50 = N lg (3) b gdzie: N lg antylogarytm, 68 M. Frą, M. Wiśniewsa

3 y wartość średnia probitów odpowiadanych procentom śmiertelności dla poszczególnych stęŝeń, obliczona jao: y = y i i= (4) b współczynni regresji, x śr wartość średnia logarytmów poszczególnych stęŝeń obliczona według wzoru (2), 5 wartość stała probitu odpowiadająca 50% śmiertelności. Wynii Tosyczny wpływ danej substancji na organizmy uzaleŝniony jest od jej stęŝenia w miejscu działania (tana/tani), co z olei związane jest ze stęŝeniem substancji w wodzie i z czasem naraŝenia na jej oddziaływanie. Wynia stąd, Ŝe wartość stęŝenia letalnego LC 50 ściśle zaleŝy od czasu espozycji. Wraz z wydłuŝaniem się czasu oddziaływania substancji na organizmy wartość LC 50 maleje, aŝ do momentu osiągnięcia wartości progowej. Po osiągnięciu tego puntu dalsze przedłuŝanie espozycji juŝ nie zmienia śmiertelności (Walter i in. 2002). Zgodnie z tym LC 50 fenitrotionu, wyznaczone w testach tosyczności z Daphnia magna równieŝ znacznie maleje w czasie (rys. ). Wartości LC 50, malejące w czasie twania badań, świadczą o przyroście reacji testowej. Uzysanie zbliŝonych wartości LC 50 w ońcowym etapie esperymentu umoŝliwiają właściwe oszacowanie szodliwego działania pestycydu. Po 6 godzinach wartość stęŝenia letalnego wyniosła 0,200 mg/dm 3, jednaŝe wraz z upływem czasu wartość ta stopniowo spadała: do 0,048 mg/dm 3 po 24 godzinach i do 0,0038 mg/dm 3 po 48 godzinach. Testy tosyczności i wyznaczenie stęŝenia letalnego LC 50 przeprowadzono zgodnie z PN-99/C-0460/03. Obowiązujący w Polsce podział środów ochrony roślin na lasy tosyczności dla rozwieliti oparty jest na wartości EC 50 (DzU 996, nr 48, poz. 22; DzU 2003, 7, poz. 666). Z tego teŝ względu niemoŝliwe jest precyzyjne oreślenie lasy tosyczności fenitrotionu dla Daphnia magna na podstawie przeprowadzonych badań. Ponadto nie znaleziono w dostępnej literaturze danych dotyczących wartości LC 50 badanego insetycydu dla sorupiaów. Stopień szodliwości tej substancji atywnej moŝna oreślić jedynie, powołując się na wytyczne z tabeli 2, zgodnie z tórą naleŝy on do związów bardzo ostro tosycznych. Jest to zbieŝne z informacją producenta preparatu. Podaje on, Ŝe fenitrotion jest bardzo tosyczny TABELA. Wartości LC 50 dla Daphnia magna (obliczenia własne) TABLE. LC 50 values for Daphnia magna (own calculations) Czas Fenitrotion / Fenitrotione Tolylfluanid / Tolylfluanide Time 6 h 24 h 48 h 6 h 24 h 48 h LC 50 [mg/dm 3 ] 0,200 0,048 0,0038 0,5334 0,0059 0,005 Wpływ pestycydów (fenitrotion, tolylfluanid)... 69

4 LC 50 [mg/dm 3 ] 0,22 0,2 0,2 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, 0, 0,09 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0, czas [h] time RYSUNEK. ZaleŜność LC 50 fenitrotionu dla Daphnia magna od czasu espozycji FIGURE. Relationship between LC 50 of fenitrotione and exposure time for Daphna magna TABELA 2. Kryteria przy lasyfiowaniu substancji jao niebezpiecznej dla środowisa (Biziu 2002) TABLE 2. Criteria used to determine substances as a environmentaly hazardous Waruni / Conditions Substancja jest bardzo ostro tosyczna. Acute toxicity, very toxic substance. Substancja jest ostro tosyczna i ulega (potencjalnie) bioumulacji. Acute toxic and bioaccumulative substance. Wartości graniczne / Toxicity limits 2 LC/EC 50 ryba/sorupia Daphnia/glony < mg/dm 3 LC/EC 50 fish/crustacean Daphnia/algae < mg/dm 3 DL 50 doustnie, szczur 25 mg/g DL 50 orally, rat 25 mg/g LC 50 przy wchłanianiu, szczur < 0,5 g/dm 3 LC 50 (dermal/inhalation), rat < 0,5 g/dm 3 LC/EC 50 ryba/sorupia Daphnia/glony < 00 mg/dm 3 LC/EC 50 fish/crustacean Daphnia/algae < 00 mg/dm 3 DL 50 doustnie, szczur 200 mg/g DL 50 orally, rat 200 mg/g K d dla ryb > 00 K d for fish > 00 LgK ow > 3,0 70 M. Frą, M. Wiśniewsa

5 cd. tabeli 2 2 Substancja jest ostro tosyczna i nie ulega biodegradacji. Acute toxic substance, non-biodegradable. Substancja ulega (potencjalnie) bioumulacji i nie ulega łatwo biodegradacji. Bioaccumulative substance (even potentially bioaccumulative), nonbiodegradable. LC/EC 50 ryba/sorupia Daphnia/glony < 00 mg/dm 3 LC/EC 50 fish/crustacean Daphnia/algae < 00 mg/dm 3 DL 50 doustnie, szczur 200 mg/g DL 50 orally, rat 200 mg/g substancja nie daje reacji pozytywnej na 28-dniowy test ODCE, oreślający podatność na biodegradację substance with negative biodegradations test results (28-days ODCE test) BZT 5 /ChZT < 0,2 BOD/COD < 0,2 LC/EC 50 ryba/sorupia Daphnia/glony < 00 mg/dm 3 LC/EC 50 fish/crustacean Daphnia/algae < 00 mg/dm 3 DL 50 doustnie, szczur 200 mg/g DL 50 orally, rat 200 mg/g substancja nie daje reacji pozytywnej na 28-dniowy test ODCE, oreślający podatność na biodegradację substance is not positive results in 28-days test ODCE (biodegradations test) BZT 5 /ChZT < 0,5 BOD/COD < 0.5 dla rozwieliti i dodatowo oreśla, iŝ naleŝy on do I lasy tosyczności. PoniewaŜ testy tosyczności na sorupiaach prowadzi się przez 48 godzin, więc za podstawę oreślenia szodliwości związu przyjęto wartość LC 50 (48 h). Równolegle z testami z wyorzystaniem fenitrotionu przeprowadzono testy dla tolylfluanidu. Na podstawie obserwacji śmiertelności osobniów Daphnia magna w olejnych stęŝeniach badanej substancji atywnej wyznaczono LC 50 fungicydu. Po 6 h espozycji stęŝenie to wyniosło 0,5334 mg/dm 3, natomiast w olejnych godzinach wartość ta malała po 24 h wyniosła 0,0059 mg/dm 3, a po 48 h tylo 0,005 mg/dm 3. Wynii te poazują, Ŝe stęŝenie letalne fungicydu zmienia się w czasie znacznie maleje, podobnie ja w przypadu insetycydu fosforoorganicznego. Wynia z tego, Ŝe wraz z upływem czasu wzrasta tosyczność badanej substancji. ZaleŜność między stęŝeniem letalnym LC 50 tolylfluanidu i czasem espozycji przedstawiono na rysunu 2. W dostępnej literaturze nie znaleziono danych dotyczących stęŝenia letalnego tolylfluanidu dla rozwieliti, a wartości EC 50 podawane przez róŝnych producentów są rozbieŝne: od 0,9 do 0,56 mg/dm 3 (aŝda jedna z tych wartości zawiera się w przedziale I lasy Wpływ pestycydów (fenitrotion, tolylfluanid)... 7

6 RYSUNEK 2. ZaleŜność LC 50 tolylfluanidu dla Daphnia magna od czasu espozycji FIGURE 2. Relationship between LC 50 of tolylfluanide and exposure time for Daphna magna tosyczności). W związu z tym, podobnie ja w przypadu fenitrotionu, niemoŝliwe jest precyzyjne oreślenie lasy tosyczności badanego fungicydu na podstawie wyonanych badań. Zgodnie z tabelą 2 oreślono jedna stopień szodliwości tolylfluanidu (za podstawę przyjęto równieŝ LC 50 po 48 h). Na tej podstawie stwierdzono, Ŝe fungicyd jest związiem bardzo ostro tosycznym dla Daphnia magna. Wyni ten porywa się z informacją załączoną do preparatu, zgodnie z tórą tolylfluanid jest bardzo tosyczny dla rozwielite. Producent dodatowo oreśla lasę tosyczności dla organizmów wodnych jao pierwszą. Analizując zachowanie sorupiaów Daphnia magna w roztworach obu pestycydów, zauwaŝono zaleŝności. Początowo w zbliŝonych do siebie wielościach stęŝeń odnotowano podobną śmiertelność tych organizmów. Wyraźne róŝnice zaobserwowano w dalszych rozcieńczeniach. W przypadu fungicydu liczby padłych zwierząt w olejnych próbach szybciej się zmniejszała. Sytuacje taą zaobserwowano po aŝdym badanym czasie espozycji. Zgodnie z tym zaobserwowano róŝnice w wartościach stęŝeń letalnych obu pestycydów dla Daphnia magna po olejnych oresach espozycji. Po 6 godzinach LC 50 fenitrotionu wyniosło 0,200 mg/dm 3, natomiast dla tolylfluanidu stęŝenie to było 2,5-rotnie wyŝsze i wyniosło 0,5334 mg/dm 3. Z wartości tych wynia, Ŝe po ta rótim czasie oddziaływania substancją bardziej tosyczną dla rozwieliti jest fenitrotion, gdyŝ w niŝszym stęŝeniu powoduje śmierć połowy badanej populacji. Na rysunu 3 przedstawiono porównanie wartości LC 50 obu pestycydów dla rozwieliti. 72 M. Frą, M. Wiśniewsa

7 LC 50 [mg/dm 3 ] 0,6 0,55 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,5 0, 0,05 0 fenitrotion tolylfluanid RYSUNEK 3. Porównanie wartości LC 50 tolylfluanidu i fenitrotionu dla Daphnia magna po 6 h espozycji FIGURE 3. Comparison of tolylfluanide and fenitrotione LC 50 values for Daphnia magna after 6 hours exposure Doświadczenie 24-godzinne wyazało, Ŝe więsza śmiertelność zwierząt występowała w olejnych stęŝeniach tolylfluanidu. Zgodnie z tym otrzymano 2,5-rotnie wyŝszy wsaźni LC 50 w przypadu fenitrotionu (rys. 4). Wynia stąd, Ŝe w miarę upływu czasu początowo mniej tosyczny dla rozwieliti fungicyd wyazał wyŝszą tosyczność dla tego organizmu niŝ insetycyd. Przyczyną taiego zjawisa jest być moŝe szybsza biodegradacja fenitrotionu i spade w czasie jego stęŝenia w środowisu wodnym. Tym samym substancja ta staje się mniej tosyczna niŝ tolylfluanid, tórego persystencja w środowisu wodnym prawdopodobnie jest dłuŝsza. W związu z tym wraz z upływem czasu to fungicyd staje się bardziej tosyczny. Potwierdzeniem tego są wartości LC 50 otrzymane po 48 godzinach trwania doświadczenia. W tym przypadu stęŝenie letalne insetycydu jest aŝ 2,5-rotnie wyŝsze niŝ stęŝenie letalne fungicydu (rys. 5). Nie mniej jedna powyŝsza hipoteza, dotycząca dynamii biodegradacji badanych pestycydów, wymaga przeprowadzenia olejnych badań w celu jej weryfiacji. NajniŜsze stęŝenia pestycydów wyorzystane w doświadczeniu były stę- Ŝeniami zalecanymi przez producenta do sporządzenia mieszaniny roboczej (tj. wodnego roztworu wyorzystywanego preparatu). W ombinacjach z oboma badanymi preparatami, juŝ po 6 h espozycji nie odnotowano ani jednego Ŝywego zwierzęcia, 50% badanej populacji Daphnia magna przeŝyło dopiero w stęŝeniu razy mniejszym w przypadu fenitrotionu oraz w stęŝeniu 2000 razy mniejszym w przypadu tolylfluanidu. Z dostępnych informacji wynia (RóŜańsi 998, Biziu 2002, Nionorow 997), Ŝe pestycydy są niebez- Wpływ pestycydów (fenitrotion, tolylfluanid)... 73

8 stęŝenie / concentration LC 50 [mg/dm 3 ] 0,068 0,047 0,026 0,005 0,0084 0,0063 0,0042 0,002 0 fenitrotion tolylfluanid RYSUNEK 4. Porównanie wartości LC 50 tolylfluanidu i fenitrotionu dla Daphnia magna po 24 h espozycji FIGURE 4. Comparison of tolylfluanide and fenitrotione LC 50 values for Daphna magna after 24 hours exposure 0,004 0,0035 0,003 LC 50 [mg/dm 3 ] 0,0025 0,002 0,005 0,00 0, fenitrotion tolylfluanid RYSUNEK 5. Porównanie wartości LC 50 tolylfluanidu i fenitrotionu dla Daphnia magna po 48 h espozycji FIGURE 5. Comparison of tolylfluanide and fenitrotione LC 50 values for Daphna magna after 48 hours exposure 74 M. Frą, M. Wiśniewsa

9 piecznymi substancjami głównie ze względu na bra seletywności w działaniu. Przeprowadzone doświadczenia i uzysane w nich wynii stanowią tego potwierdzenie. Fenitrotion naleŝy do grupy insetycydów fosforoorganicznych i przeznaczony jest do zwalczania szodniów roślin, między innymi pchełi buraowej czy mszycy trzmielinowo-buraowej. Tolylfluanid natomiast stosowany jest głównie do zwalczania chorób grzybowych, taich ja: parch, szara pleśń czy gorza zgnilizna. Mimo Ŝe substancje atywne powinny wyazywać działanie tosyczne tylo w odniesieniu do szodniów, przeciwo tórym są stosowane, przeprowadzone testy wyazały, Ŝe oba wybrane środi ochrony roślin są równieŝ wysoce niebezpieczne dla organizmów poŝytecznych, taich ja Daphnia magna. PoniewaŜ badane pestycydy charateryzują się ta duŝymi właściwości tosycznymi względem organizmów plantonowych, mogą podobnie oddziaływać na cały eosystem wodny. Daphnia magna jest waŝnym ogniwem w łańcuchu troficznym między producentami a rybami. Jego eliminacja na sute stosowania omawianych środów moŝe spowodować zaburzenia w całym eosystemie. Pozostałości pestycydów mogą przedostawać się do innych ogniw łańcucha poarmowego i rozprzestrzeniać się nawet na bardzo duŝe odległości. Bra poŝywienia bądź spoŝywanie poarmu saŝonego pozostałościami środów ochrony roślin moŝe się przyczynić do wymierania innych gatunów. Fungicydy i insetycydy fosforoorganiczne uznane są za związi łatwo rozładalne i róto zalegające w środowisu (Biziu 2002, RóŜańsi 998, Rejmer 997). JednaŜe zgodnie z informacją podaną przez producentów oba badane preparaty mogą powodować długo utrzymujące się, nieorzystne zmiany w środowisu wodnym. Mimo iŝ oba badane środi chemiczne znajdują się w wyazie substancji atywnych dopuszczonych do stosowania w środach ochrony roślin (Dyretywa 9/44/EWG), zalasyfiowane zostały jednocześnie do grupy substancji szczególnie szodliwych dla środowisa wodnego (DzU 2004 nr 68, poz. 763). Uwzględniając zatem powyŝsze oraz wynii badań własnych, stosowanie zarówno fenitrotionu, ja i tolylfluanidu powinno być ograniczone i ontrolowane, ta by nie dopuścić do przedostawania się ich do zbiorniów wodnych i degradowania w nich Ŝycia biologicznego. Wniosi. Oba badane związi (tolylfluanid i fenitrotion) są bardzo tosyczne dla Daphnia magna. 2. Fenitrotion jest znacznie bardziej tosyczny dla Daphnia magna po 6 h espozycji, natomiast po 24 i 48 h znacznie bardziej tosyczny staje się dla niej tolylfluanid. 3. Zalecane przez producenta stęŝenie mieszaniny roboczej (obu badanych preparatów) znacznie przewyŝsza stęŝenia letalne (LC 50 ) dla badanych Wpływ pestycydów (fenitrotion, tolylfluanid)... 75

10 organizmów po 6 h ontatu powoduje śmierć całej populacji. Literatura BIZIUK M. 2002: Pestycydy występowanie, oznaczanie i unieszodliwianie. Wydawnictwa Nauowo-Techniczne, Warszawa. IONESCU AL. 978: Zanieczyszczenia cywilizacyjne i ich suti w rolnictwie. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. ŁEBKOWSKA M., ZAŁĘSKA-RADZIWIŁŁ M., SŁOMCZYŃSKA B. 999: Tosyologia środowisa ćwiczenia laboratoryjne. Oficyna Wydawnicza Politechnii Warszawsiej, Warszawa. NIKONOROW M. 979: Pestycydy w świetle tosyologii środowisa. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. REJMER P. 997: Podstawy eotosyologii. Wydawnictwo EoinŜynieria, Lublin. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodari śywnościowej w sprawie szczegółowych zasad wydawania zezwoleń na dopuszczenie środa ochrony roślin do obrotu i stosowania, DzU 996, nr 48, poz. 22. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zaresu badań, informacji i danych dotyczących środa ochrony roślin i substancji atywnej oraz zasad sporządzania ich oceny, DzU 2005, nr 00 poz Rozporządzenie Ministra Środowisa w sprawie warunów, jaie naleŝy spełnić przy wprowadzaniu ścieów do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szodliwych dla środowisa wodnego, DzU 2004, nr 68, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie arty charaterystyi substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego, DzU 2002, nr 40, poz. 7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie ryteriów i sposobu lasyfiacji substancji i preparatów chemicznych, Dz. U. 2003, nr 7, poz. 666 RÓśAŃSKI L., 998: Przemiany pestycydów w organizmach Ŝywych i środowisu. AGRA-ENVIRO LAB., Poznań WALTER C.H., HOPKIN S.P., SIBLY R.M., PEAKALL D.B., 2002: Podstawy eotosyologii. Wydawnictwo Nauowe PWN, Warszawa Summary Influence of pesticides (fenitrotione and tolylfluanide) on Daphnia magna defined on acute toxicity tests. Acute toxicity of two pesticides (organophosphorous insecticide and fungicide from sulfamid group) on Daphnia magna was studied in this experiment. Mortality of examined organisms in different concentrations of these active substances was defined. The value of lethal concentration (LC 50 ) was calculated using probit method based on the observation results. The results have shown that after 6-hour exposure fenitrotione is more toxic for Daphnia magna, however after 24- and 48-hour exposure tolylfluanide occured more toxic. Both substances are very hazardous and toxic for aquatic organisms. Authors addresses: Magdalena Frą Szoła Główna Gospodarstwa Wiejsiego Katedra InŜynierii Wodnej i Reultywacji Środowisa ul. Nowoursynowsa 59, Poland, Warszawa Magdalena Wiśniewsa Uniwersytet Gdańsi Instytut Oceanografii, Załad Funcjonowania Eosystemów Morsich al. Marszała Piłsudsiego 46, Gdynia Poland 76 M. Frą, M. Wiśniewsa