Jak prawidłowo wykonać pomiar stężenia glukozy we krwi glukometrem ixell?

Transkrypt

1

2 Jak prawidłowo wykonać pomiar stężenia glukozy we krwi glukometrem ixell? 1 Umyj i osusz ręce. Wyjmij pasek testowy, szczelnie zamknij fiolkę. 2 Włóż pasek do szczeliny glukometru. Na wyświetlaczu kolejno pojawią się symbole: CH i pasek testowy temperatura otoczenia, godzina, data i migająca kropla krwi. 3 Wykonaj prawidłowo nakłucie (zgodnie z instrukcją Jak prawidłowo wykonać nakłucie? ). 4 Podczas gdy na wyświetlaczu miga symbol kropli krwi przyłóż otwór chłonny na szczycie paska testowego do próbki krwi do czasu, aż okienko potwierdzenia całkowicie wypełni się krwią. 5 Po odliczeniu do 0 na wyświetlaczu glukometru pojawi się wynik pomiaru wraz z datą i godziną. Odczyt automatycznie zostanie zapisany w pamięci glukometru. 6 OFF Korzystając z automatycznego wyrzutu usuń zużyty pasek testowy. Glukometr wyłączy się automatycznie. Wyrzuć zużyty pasek testowy i lancet. 2

3 Spis treści 1. Wprowadzenie 4 2. Słownik podstawowych pojęć 5 3. Definicja cukrzycy 7 4. Rodzaje cukrzycy 7 5. Dlaczego dochodzi do rozwoju cukrzycy typu Objawy cukrzycy typu Diagnoza cukrzycy typu Cele leczenia cukrzycy Leczenie cukrzycy typu Monitorowanie glikemii Dieta Aktywność fizyczna w cukrzycy Doustne leki przeciwcukrzycowe Insulina w leczeniu cukrzycy typu Monitorowanie pacjenta z cukrzycą Nadciśnienie tętnicze w cukrzycy Zaburzenia lipidowe w cukrzycy Ostre powikłania cukrzycy Przewlekłe powikłania cukrzycy 41 1

4 1. Wprowadzenie Jeśli zdiagnozowano cukrzycę u Ciebie lub kogoś z Twoich bliskich, zapewne odczuwasz lęk, a w Twojej głowie kłębi się mnóstwo pytań: dlaczego choroba wystąpiła? na czym polega? jak będzie wyglądało życie z cukrzycą? Zanim spróbujemy pomóc w znalezieniu odpowiedzi na te pytania, ważne byś wiedział, że na cukrzycę choruje w Polsce ponad 3 mln osób. Zdecydowana większość około 90% to chorzy z cukrzycą typu 2. Zapewne nie jest Ci łatwo przyjąć informacje o chorobie spokojnie i bez emocji. Nie mniej jednak fakt postawienia diagnozy spróbuj potraktować jako pozytywny czynnik możesz podjąć działania, które zminimalizują ryzyko powikłań choroby. A to właśnie powikłania cukrzycy są najbardziej niebezpiecznym obliczem tej choroby. Ogromny postęp, jaki dokonał się w ostatnich latach w zakresie leczenia i monitorowania cukrzycy, spowodował, że diabetycy cieszą się tak samo barwnym, pełnym wyzwań i możliwości życiem, jak ludzie zdrowi. Uprawiają sport, zdobywają medale, podróżują. PO PROSTU ŻYJĄ! Niniejszy poradnik powstał, by przybliżyć osobom ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 2 i ich opiekunom podstawowe informacje na temat cukrzycy, objawów, sposobu diagnozy i leczenia. Z lektury poradnika dowiesz się również o roli samokontroli w cukrzycy, ostrych i przewlekłych powikłaniach choroby oraz sposobie zapobiegania im. 2

5 2. Słownik podstawowych pojęć cholesterol całkowity cholesterol to związek chemiczny, który bierze udział w powstawaniu hormonów, kwasów żółciowych, witaminy D, jest składnikiem błon komórkowych. Jest niezbędny do funkcjonowania organizmu, ale jego nadmiar powoduje miażdżycę, czyli zwężenie tętnic prowadząc m.in. do choroby wieńcowej. Cholesterol całkowity jest sumą wszystkich rodzajów cholesterolu we krwi cholesterol frakcja HDL tak zwany dobry cholesterol. Wysoki poziom HDL zapobiega miażdżycy naczyń krwionośnych, a tym samym zmniejsza ryzyko zawału serca, czy udaru mózgu cholesterol frakcja LDL tak zwany zły cholesterol. Jego nadmiar odkłada się w ścianach tętnic prowadząc do wzrostu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, np. zawału serca, czy udaru mózgu diabetyk osoba chorująca na cukrzycę dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) dieta nakierowana na zapobieganie i leczenie nadciśnienia. Badania kliniczne potwierdziły, że stosowanie diety DASH powoduje istotne obniżenie ciśnienia tętniczego glikemia stężenie glukozy we krwi glukoza cukier prosty otrzymywany w wyniku trawienia spożywanych węglowodanów. Wykorzystywana jest w procesach energetycznych organizmu jest niezbędna do utrzymania ciepłoty ciała, pracy organów wewnętrznych i mięśni. Utrzymanie poziomu glukozy we krwi regulowane jest przez insulinę hemoglobina glikowana HbA 1c wskaźnik oceny wyrównania cukrzycy, który odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 90 dni hiperglikemia stan, w którym poziom glukozy we krwi osiąga wartość powyżej normy hipoglikemia niedocukrzenie, czyli stan, w którym poziom glukozy we krwi osiąga wartość poniżej normy 3

6 insulina hormon wydzielany przez komórki beta trzustki. Odpowiada za utrzymanie stałego stężenia glukozy we krwi. Jeśli wydzielanie i/lub działanie insuliny jest zaburzone, wówczas glukoza zamiast trafiać do komórek, pozostaje we krwi, powodując szereg negatywnych następstw określanych jako powikłania cukrzycy jednostki pomiaru glikemii poziom glikemii może być wyrażony w mg/dl lub mmol/l. W Polsce najczęściej stosuje się jednostkę mg/dl. Chcąc przeliczyć jednostki między sobą należy zastosować przelicznik: 1 mmol/l = 18 mg/dl lipidogram wynik badania laboratoryjnego określający poziom stężeń we krwi substancji tłuszczowych, czyli lipidów: cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL i LDL oraz triglicerydów otyłość brzuszna rodzaj otyłości rozpoznawany na podstawie pomiaru obwodu talii. Otyłość brzuszną u kobiet stwierdza się jeśli obwód talii 80 cm, zaś u mężczyzn 94 cm Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) instytucja zrzeszająca największe autorytety w dziedzinie diabetologii w Polsce. Opracowuje wytyczne dotyczące leczenia cukrzycy, które szczegółowo określają zasady diagnozowania, leczenia i organizacji opieki medycznej dla pacjentów z cukrzycą Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organisation WHO) międzynarodowa organizacja działająca przy ONZ zajmująca się ochroną zdrowia triglicerydy (trójglicerydy) forma tłuszczu wykorzystywana przez organizm do magazynowania energii. Podwyższony poziom triglicerydów prowadzi do otyłości, insulinooporności, zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, zwłaszcza w połączeniu z niskim poziomem HDL i wysokim poziomem LDL i cholesterolu całkowitego. Wysoki poziom triglicerydów może prowadzić również do rozwoju ostrego zapalenia trzustki zespół metaboliczny stan kliniczny, w którym jednocześnie występuje: otyłość brzuszna, podwyższone ciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej i węglowodanowej. Zespół metaboliczny zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych 4

7 3. Definicja cukrzycy O cukrzycy mówimy wówczas, gdy poziom glukozy we krwi osiąga wartości powyżej normy. Z dalszej części poradnika dowiesz się jakie wartości glikemii uznawane są za normę. Zgodnie z definicją zawartą w wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/ lub działania insuliny. 4. Rodzaje cukrzycy Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wyróżniamy następujące rodzaje cukrzycy: 1. Cukrzyca typu 1 2. Cukrzyca typu 2 3. Inne specyficzne typy cukrzycy 4. Cukrzyca ciążowa Cukrzyca typu 2, stanowi ok. 90% wszystkich typów cukrzycy. 5

8 5. Dlaczego dochodzi do rozwoju cukrzycy typu 2? Cukrzyca typu 2 rozwija się w sytuacji genetycznie uwarunkowanego zaburzenia wydzielania i/lub działania insuliny. Jej wystąpieniu sprzyjają: wiek powyżej 40. roku życia otyłość mało aktywny tryb życia Wraz z wiekiem zmniejsza się produkcja insuliny przez komórki beta trzustki, jednocześnie wzrasta oporność tkanek na działanie insuliny. Nadwaga i dieta bogata w tłuszcze dodatkowo zmniejszają wrażliwość komórek na działanie insuliny. Tak więc, styl życia odgrywa bardzo istotną rolę w rozwoju cukrzycy typu 2. Jest również bardzo istotny w leczeniu cukrzycy. 6

9 Mechanizm rozwoju cukrzycy typu 2. REGULACJA POZIOMU GLUKOZY U OSOBY ZDROWEJ Trzustka Insulina Receptor Glukoza insulinowy Komórki beta trzustki produkują insulinę. Insulina łączy się z receptorem insulinowym na powierzchni komórki. Glukoza jest transportowana z krwioobiegu do komórek. REGULACJA POZIOMU GLUKOZY U OSOBY Z CUKRZYCĄ TYPU 2 Trzustka Insulina Receptor Glukoza insulinowy Komórki beta trzustki produkują insulinę. Spadek wrażliwości receptora insulinowego na działanie insuliny. Glukoza nie jest transportowana z krwioobiegu do wnętrza komórki jej poziom we krwi wzrasta do wartości powyżej normy. Przy zmniejszającej się wrażliwości tkanek na działanie insuliny, trzustka przez pewien czas produkuje jej coraz więcej, dążąc do utrzymania prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Po kilkunastu latach nadmiernej eksploatacji, komórki beta trzustki wyczerpują się, zmniejszając produkcję insuliny. Jest to moment, kiedy glikemia znacząco podnosi się dochodzi do rozpoznania cukrzycy typu 2. Rozwój insulinooporności to splot czynników genetycznych i środowiskowych, wśród których największą rolę przypisuje się otyłości. 7

10 6. Objawy cukrzycy typu 2 W cukrzycy typu 2 objawy rozwijają się stopniowo. Są to najczęściej: Zmniejszenie masy ciała pomimo braku zmian w diecie i aktywności fizycznej Częste oddawanie moczu (nawet w nocy) Nasilone, niezaspokojone pragnienie Osłabienie i wzmożona senność Infekcje układu moczowo-płciowego Pojawienie się zmian ropnych na skórze Początkowo, kiedy glikemia nie jest jeszcze bardzo wysoka, natężenie objawów jest niewielkie mogą one zostać niezauważone lub zbagatelizowane i tym samym, pomimo rozwoju choroby, diagnoza nie będzie postawiona. Dlatego tak ważnym jest okresowe oznaczanie stężenia glukozy. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) u wszystkich osób > 45. roku życia należy oznaczyć stężenie glukozy raz na 3 lata. 8

11 Ponadto u osób: z nadwagą lub otyłością z cukrzycą w rodzinie (rodzice lub rodzeństwo) mało aktywnych fizycznie u których w poprzednim badaniu rozpoznano stan przedcukrzycowy u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4kg z nadciśnieniem tętniczym z zaburzeniami gospodarki lipidowej u kobiet z zespołem policystycznych jajników z chorobą układu sercowo-naczyniowego oznaczenie glikemii powinno być dokonywane raz w roku bez względu na wiek. 9

12 7. Diagnoza cukrzycy typu 2 Podstawą do rozpoznania cukrzycy jest badanie poziomu cukru, czyli oznaczenie glikemii. Poziom cukru może być mierzony jako: glikemia przygodna o dowolnej porze dnia glikemia na czczo glikemia w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy. 10

13 W zależności od rodzaju pomiaru i uzyskanego wyniku lekarz stawia diagnozę. Badanie poziomu cukru na etapie diagnozowania cukrzycy odbywa się w laboratorium analitycznym. Tabela poniżej przedstawia wartości glikemii będące podstawą diagnozy cukrzycy wg wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) nie dotyczy cukrzycy ciążowej. Tabela 1. Diagnozowanie cukrzycy na podstawie wyników pomiaru glikemii Glikemia przygodna oznaczenie poziomu cukru w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku Glikemia na czczo oznaczenie poziomu cukru w próbce krwi pobranej 8-14 godzin od ostatniego posiłku Glikemia w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy Stężenie glukozy w krwi żylnej Wynik pomiaru mg/dl Wynik pomiaru mmol/l Wynik pomiaru mg/dl Wynik pomiaru mmol/l Wynik pomiaru mg/dl Wynik pomiaru mmol/l Rozpoznanie Rozpoznanie Rozpoznanie ,1 Cukrzyca ,9-5,5 glikemia Prawidłowa na czczo < 140 < 7,8 Prawidłowa tolerancja glukozy Gdy występują objawy hiperglikemii takie jak: wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie ,6-6,9 Nieprawidłowa glikemia na czczo ,8-11,1 Nieprawidłowa tolerancja glukozy Cukrzyca ,1 Cukrzyca Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń. Przy oznaczaniu glikemii należy wziąć pod uwagę takie czynniki jak: pora ostatnio spożytego posiłłku, wysiłek fizyczny, pora dnia. 11

14 8. Cele leczenia cukrzycy Przed rozpoczęciem leczenia ważnym jest ustalenie z lekarzem prowadzącym indywidulanych celów terapii, do osiągnięcia których należy dążyć. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) celem leczenia cukrzycy jest uzyskanie wartości docelowych w zakresie: glikemii, ciśnienia tętniczego, poziomu lipidów i masy ciała. Ustalając cele leczenia, lekarz będzie kierował się określonymi w wytycznych wartościami docelowymi wybranych parametrów, jak np. glikemia, czy ciśnienie krwi. Weźmie pod uwagę również inne czynniki, jak np. wiek czy też współistnienie innych chorób. Poniżej przedstawiono docelowe wartości najważniejszych parametrów monitorowanych w leczeniu cukrzycy typu 2. 12

15 Wyrównanie cukrzycy docelowa wartość odsetka hemoglobiny glikowanej HbA 1c u pacjentów z cukrzycą typu 2: Osoby krótko chorujące na cukrzycę, bez obciążeń kardiologicznych: HbA 1c 6,5% Osoby z cukrzycą typu 2 HbA 1c 7% Chorzy powyżej 70. r.ż. i chorujący na cukrzycę dłużej niż 20 lat, którzy przebyli zawał serca lub udar mózgu HbA 1c 8% Tabela 2. Docelowe wartości najważniejszych parametrów leczenia cukrzycy typu 2 Parametr Docelowa wartość Gospodarka lipidowa Stężenie cholesterolu całkowitego < 175 mg/dl < 4,5 mmol/l Stężenie cholesterolu frakcji LDL u chorych na cukrzycę poniżej 40. roku życia Stężenie cholesterolu frakcji LDL u chorych na cukrzycę w wieku 40 lat i więcej, a także u osób z chorobą niedokrwienną serca Stężenie cholesterolu frakcji HDL (dla kobiet wyższe o 10 mg/dl i o 0,3 mmol/l) < 100 mg/dl < 2,6 mmol/l < 70 mg/dl < 1,9 mmol/l > 40mg/dl > 1,0 mmol/l Stężenie cholesterolu nie HDL < 130 mg/dl < 3,4 mmol/l Stężenie triglicerydów < 150 mg/dl < 1,7 mmol/l Ciśnienie tętnicze Ciśnienie skurczowe Ciśnienie rozkurczowe < 140 mm Hg < 85 mm Hg 13

16 9. Leczenie cukrzycy typu 2 Leczenie cukrzycy typu 2 odbywa się na dwóch płaszczyznach: Terapia niefarmakologiczna: edukacja pacjenta dieta wysiłek fizyczny Terapia farmakologiczna: doustne leki przeciwcukrzycowe insulinoterapia terapia złożona samokontrola Warunkiem skutecznego leczenia cukrzycy typu 2 są systematyczne pomiary glikemii za pomocą glukometru, np. ixell. Wyniki pomiarów glikemii to drogowskaz prowadzący do najlepszej dla Ciebie terapii. 14

17 10. Monitorowanie glikemii Pomiary glikemii przy użyciu glukometru Rozpoznanie cukrzycy nie oznacza, że Twoje życie diametralnie się zmieni. Cukrzyca to nie wyrok, to nowe obowiązki, z których podstawowym jest regularny pomiar poziomu glikemii za pomocą glukometru, np. ixell. Systematyczne pomiary glikemii pozwolą Tobie i Twojemu lekarzowi poznać reakcję organizmu na stosowaną dietę, aktywność fizyczną, przyjmowane leki i inne czynniki, jak np. infekcje. Będą drogowskazem prowadzącym do najlepszych decyzji terapeutycznych. Twój lekarz ustali właściwą dla Ciebie częstotliwość pomiarów glikemii. Poniżej w tabeli znajdziesz rekomendacje Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) dotyczące częstotliwości pomiarów glikemii w zależności od stosowanej terapii. Chorzy leczeni dietą Chorzy przyjmujący leki doustne i/lub agonistę receptora GLP-1 Chorzy z cukrzycą typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny Chorzy na intensywnej insulinoterapii (minimum 3 wstrzyknięcia/ dzień), niezależnie od typu cukrzycy Raz w tygodniu: o różnych porach dnia Raz w miesiącu: na czczo i 2 h po głównych posiłkach Codziennie: raz, o różnych porach dnia Raz w tygodniu: na czczo i 2 h po głównych posiłkach Codziennie: 1-2 razy Raz w tygodniu: na czczo i 2 h po głównych posiłkach Raz w miesiącu: na czczo, przed i 2 h po głównych posiłkach, przed snem, o 24.00, między Codziennie: co najmniej 4 pomiary wg zaleceń lekarza i potrzeb pacjenta Wszyscy chorzy Pomiary doraźne w przypadku złego samopoczucia, pogorszenia stanu zdrowia, itp. Regularne, samodzielne pomiary stężenia glukozy są istotnym elementem terapii cukrzycy, pozwalają na lepsze zrozumienie i kontrolę choroby. 15

18 Samokontrola, czyli samodzielne wykonywanie pomiarów glikemii za pomocą glukometru, jest integralną częścią leczenia cukrzycy. Dlatego tak ważny jest odpowiedni dobór glukometru do Twoich potrzeb. Glukometry wyrób medyczny dzięki TECHNOLOGII MULTI to: BRAK KODOWANIA -> eliminuje ryzyko błędów przy nowym opakowaniu pasków JEDEN PRZYCISK -> umożliwia proste ustawienie i nawigację AUTOMATYCZNY WYRZUT PASKA -> zapewnia bezpieczeństwo pomiaru dla pacjenta i osób z otoczenia wykonujących pomiar FUNKCJA AST -> pozwala na wybór najbardziej komfortowej strefy nakłucia FUNKCJA ŚREDNICH GLIKEMII z 7, 14, 21, 28, 60 i 90 dni -> pomaga w oszacowaniu HbA 1C i w profilaktyce powikłań cukrzycy OBSZERNA PAMIĘĆ 450 POMIARÓW Z DATĄ I GODZINĄ -> pozwala na sprawdzenie precyzyjnych wyników poziomu glukozy z długiego okresu 16

19 Glukometr to glukometr dla pacjentów z dowolnym typem cukrzycy Glukometry wyrób medyczny są PRECYZYJNE PRZYJAZNE w obsłudze Zapewniają BEZPIECZEŃSTWO pomiaru glikemii 17

20 Glukometry wyrób medyczny dzięki TECHNOLOGII MULTI to: FUNKCJA GŁOŚNOMÓWIĄCA -> pozwala osobom niewidomym lub niedowidzącym samodzielnie wykonać pomiar UDŹWIĘKOWIONA INSTRUKCJA OBSŁUGI -> umożliwia poznanie, ustawienie i korzystanie z glukometru BRAK KODOWANIA -> eliminuje ryzyko błędów przy nowym opakowaniu pasków AUTOMATYCZNY WYRZUT PASKA -> zapewnia bezpieczeństwo pomiaru dla pacjenta i osób z otoczenia wykonujących pomiar FUNKCJA ŚREDNICH GLIKEMII z 7, 14, 21, 28, 60 i 90 dni -> pomaga w oszacowaniu HbA 1C i w profilaktyce powikłań cukrzycy FUNKCJA AST -> pozwala na wybór najbardziej komfortowej strefy nakłucia 18

21 Glukometr to glukometr dla pacjentów niedowidzących i niewidomych z cukrzycą Glukometry wyrób medyczny są Posiadają funkcję GŁOŚNOMÓWIĄCĄ Są INTUICYJNE w obsłudze 19

22 Samokontrola, czyli regularne pomiary poziomu glukozy we krwi to: mniejsze ryzyko powikłań cukrzycy możliwość poznania reakcji organizmu na zastosowaną dietę, aktywność fizyczną i leki. 20

23 Hemoglobina glikowana HbA 1c Odsetek HbA 1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi, w okresie około 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie, przy czym około 60% obecnej we krwi hemoglobiny glikowanej HbA 1c powstaje w ciągu ostatniego miesiąca przed wykonaniem oznaczeń. Oznaczenia HbA 1c należy wykonywać raz w roku u pacjentów ze stabilnym przebiegiem choroby, osiągających cele leczenia. U pacjentów nieosiągających celów leczenia, należy wykonywać oznaczenia HbA 1c co najmniej raz na kwartał. Wartość hemoglobiny glikowanej HbA 1c, do której należy dążyć powinna być 7% u osób > 65. r.ż. Wartość HbA 1c 8% to wyższe ryzyko wystąpienia późnych powikłań cukrzycy. Wykorzystując średnie wyniki pomiarów glikemii z ostatnich 90 dni (funkcjonalność dostępna w glukometrze ixell ) istnieje możliwość przybliżonego wyliczenia HbA 1C. Tabela 3. Związek między odsetkiem HbA 1C a średnim stężeniem glukozy w osoczu HbA 1C [%] 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 6,9 7 Średnie stężenie glukozy w osoczu [mg/dl] HbA 1C [%] 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 7,9 8 Średnie stężenie glukozy w osoczu [mg/dl] HbA 1C [%] 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 8,9 9 Średnie stężenie glukozy w osoczu [mg/dl] HbA 1C [%] 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 9,9 10 Średnie stężenie glukozy w osoczu [mg/dl] HbA 1C [%] 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 10,9 11 Średnie stężenie glukozy w osoczu [mg/dl] * Nathan MD, Kuenen R: Translating the A1c assay into estimated average glucose values. Diabetes Care 2008, 31,

24 11. Dieta Jednym z celów leczenia cukrzycy typu 2 jest uzyskanie i utrzymanie pożądanej masy ciała. Stąd przestrzeganie zaleceń dietetycznych stanowi jeden z elementów terapii cukrzycy. Zasady zdrowego żywienia obowiązują pacjentów z cukrzycą tak samo, jak osoby zdrowe. Dodatkowe elementy, na które należy zwrócić uwagę w diecie to: kontrola ilości spożywanych węglowodanów powinny one stanowić 40-50% wartości energetycznej przyjmowanych posiłków unikanie w diecie węglowodanów prostych, takich jak np.: cukier, ciastka, cukierki, dżem, czekolada, gumy do żucia, owoce w puszce częste i regularne przyjmowanie posiłków. Przestrzeganie zasad zdrowego żywienia ma istotne znaczenie w profilaktyce i leczeniu cukrzycy. Dążąc do uzyskania pożądanej masy ciała, zwracaj uwagę na kaloryczność przyjmowanych posiłków. Ilość przyjmowanych kalorii powinna być dostosowana do wieku, aktualnej masy ciała oraz aktywności fizycznej. Zmniejszenie ilości przyjmowanych kalorii o kcal/dobę zazwyczaj powoduje stopniową redukcję masy ciała o ok 0,5 1 kg/ tydzień. Jeśli oprócz cukrzycy cierpisz na nadciśnienie tętnicze, czy też zaburzenia lipidowe, korzystne może być wprowadzenie do jadłospisu diety śródziemnomorskiej lub diety DASH nakierowanej na redukcję nadciśnienia. Konstruując dietę warto stosować tzw. wymienniki węglowodanowe. Przeliczanie węglowodanów w przyjmowanych posiłkach ma kluczowe znaczenie dla ustalenia precyzyjnego dawkowania insuliny. 22

25 23

26 Jak liczyć wymienniki węglowodanowe? Większość produktów spożywczych posiada na opakowaniu informację o zawartości składników odżywczych: węglowodanów, białek i tłuszczy. Informacje te zazwyczaj podane są w gramach w przeliczeniu na 100 g produktu. Dodatkowo podana jest informacja o wartości kalorycznej produktu w kilokaloriach (kcal). 1 wymiennik węglowodanowy (WW) = 10 g węglowodanów przyswajalnych (bez błonnika) 1 wymiennik węglowodanowy (WW) dostarcza 40 kcal energii pochodzącej z węglowodanów 1 g węglowodanów = 4 kcal Przykład 1. Obliczanie wymienników węglowodanowych Produkt: kasza jaglana, 60 g Nazwa produktu Ilość Wartość energetyczna Węglowodany Kasza jaglana 100 g 355 kcal 71,6 g Z etykiety na opakowaniu dowiadujemy się, że w 100 g kaszy znajduje się 71,6 g węglowodanów, co w zaokrągleniu daje wartość 72 g. Jeżeli 10 g węglowodanów = 1 WW to 72 g = 7,2 WW w uproszczeniu 7 WW. Jeżeli w 100 g kaszy znajduje się około 7 WW to w 60 g będzie około 4 WW. Jeśli na opakowaniu nie ma danych na temat zawartości poszczególnych składników, wówczas źródłem wiedzy może być strona internetowa lub poradniki, które zawierają informacje o zawartościach poszczególnych składników odżywczych w produktach spożywczych. Znając ilość wymienników węglowodanowych wiesz już, jaką dawkę insuliny podać jeśli została ona włączona do Twojej terapii. Wyliczenie właściwej dawki insuliny pozwoli na unikniecie nieprawidłowych wartości glukozy, czyli hipo i hiperglikemii. 24

27 Obliczanie wymienników w produktach nie jest trudne! Zapamiętaj, że : 1 WW = 10 g węglowodanów Na co jeszcze należy zwrócić uwagę podczas komponowania posiłków? Ogranicz w swojej diecie węglowodany proste: ciasta słodkie bułki czekoladę cukier miód dżemy, marmolady Wprowadź do swojej diety węglowodany złożone: ciemne pieczywo z mąki z pełnego przemiału chleb graham płatki owsiane grube kasze ryż brązowy makarony: ugotowane na półtwardo i razowe Węglowodany złożone są bogate w błonnik pokarmowy, poprawiają parametry gospodarki lipidowej, regulują pracę przewodu pokarmowego. 25

28 Na co jeszcze należy zwrócić uwagę podczas komponowania posiłków? Węglowodany są podstawowym składnikiem posiłków. U osób przestrzegających zasad zdrowej diety ważne jest także unikanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym, czyli takich, których indeks glikemiczny jest wyższy od 70. Indeks glikemiczny (IG) to wskaźnik określający szybkość podnoszenia się poziomu glukozy po spożyciu danego produktu. Im wyższa wartość IG, tym szybciej i do wyższych wartości wzrasta poziom glukozy we krwi po jego spożyciu. Indeks glikemiczny glukozy wynosi 100. Produkty spożywcze możemy podzielić na te o niskim, średnim i wysokim IG. Indeks glikemiczny Wartość Przykłady Niski < 55 Średni Wysoki > 70 jabłka suszone grejpfrut morele suszone mleko zsiadłe jogurt naturalny ananas młode ziemniaki kasza manna pełnoziarnisty chleb żytni bagietka płatki śniadaniowe ryż dmuchany naleśniki Należy ograniczyć do minimum węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym. Produkty te należy spożywać sporadycznie i wówczas zjeść je w posiłkach złożonych, czyli takich, w których obecne są białka oraz tłuszcze. Produkty o wysokim indeksie glikemicznym należy spożywać zawsze w sytuacji niedocukrzenia. Staraj się włączać do diety produkty o niskim IG 26

29 Spożycie alkoholu u chorych na cukrzycę Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) spożywanie alkoholu przez chorych na cukrzycę nie jest zalecane. Dopuszczalne ilości alkoholu to: u kobiet 20 g/dzień, czyli np. 200 ml 11% wina u mężczyzn 30 g/dzień, czyli np. 0,5 l 6% piwa Spożywanie alkoholu jest całkowicie zakazane u osób z cukrzycą, które dodatkowo mają podwyższony poziom triglicerydów, zdiagnozowaną neuropatię lub przebyli zapalenie trzustki. Spożycie alkoholu przez osobę leczoną z powodu cukrzycy może doprowadzić do niedocukrzenia spowodowanego hamującym działaniem alkoholu na produkcję glukozy w wątrobie. W przypadku spożycia alkoholu należy pamiętać o dodatkowym posiłku, który zmniejszy ryzyko hipoglikemii. Spożywając alkohol warto również pamiętać o jego wysokiej kaloryczności, a tym samym wpływie na wzrost masy ciała i rozwój otyłości brzusznej. 12. Aktywność fizyczna w cukrzycy Istotnym elementem terapii cukrzycy jest regularny wysiłek fizyczny. Pomaga on nie tylko utrzymać sprawność organizmu, zredukować masę ciała, ale również zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę by wprowadzić do komórek ciała określoną ilość glukozy potrzebne będzie mniej insuliny. Wysiłek fizyczny to: większa wrażliwość na insulinę poprawa kontroli glikemii poprawa profilu lipidowego redukcja masy ciała poprawa nastroju, nawet u osób z depresją 27

30 Wysiłek fizyczny, szczególnie w początkowej fazie, powinien być umiarkowany i dostosowany do możliwości chorego. Najbezpieczniejsze ćwiczenia dla diabetyka to te, o umiarkowanej intensywności, oparte głównie na modelu tlenowym. Należą do nich: marsz bieg jazda na rowerze nordic walking ćwiczenia ogólnorozwojowe Należy unikać ćwiczeń beztlenowych, do których należą: ćwiczenia na siłowni z dużym obciążeniem sporty siłowe sprint gry zespołowe Jeśli uprawianie sportów beztlenowych ma dla nas duże znaczenie, należy pamiętać o częstych pomiarach glikemii, dostosowaniu posiłku do zwiększonego zapotrzebowania kalorycznego oraz częstszym kontakcie z lekarzem prowadzącym. 28

31 Ważnym aspektem jest regularność aktywności fizycznej. Najlepsze efekty można uzyskać ćwicząc codziennie przez 30 minut. Jeśli codzienna aktywność fizyczna nie jest możliwa, postaraj się podejmować ją co najmniej, co 2-3 dni. Zalecaną przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) formą aktywności fizycznej u osób powyżej 65. roku życia i/ lub z nadwagą jest szybki spacer 3-5 razy w tygodniu (ok. 150 minut tygodniowo). Regularny wysiłek fizyczny to integralna część kompleksowego postępowania w leczeniu cukrzycy Podejmując wysiłek fizyczny warto mieć na uwadze, że wiąże się z nim pewne ryzyko. Jest to: hipoglikemia należy oznaczyć glikemię przed wysiłkiem fizycznym, w jego trakcie i po zakończeniu jeśli przyjmujesz insulinę, poproś lekarza o informację w zakresie dawkowania insuliny przed i po aktywności fizycznej hiperglikemia i kwasica może wystąpić przy intensywnym i krótkotrwałym wysiłku fizycznym np. przy podnoszeniu ciężarów, sprincie, boksie. jeśli wartość glikemii przekracza 250 mg/dl (13,9 mmol/l), należy wykonać oznaczenie ciał ketonowych w moczu. W przypadku ich obecności podejmowanie wysiłku fizycznego nie będzie wskazane. Nie wykonuj ćwiczeń, jeśli stężenie glukozy wynosi < 120mg/dl lub > 250 mg/dl Więcej o hipoglikemii i kwasicy dowiesz się w dalszej części poradnika. 29

32 13. Doustne leki przeciwcukrzycowe O ile w leczeniu cukrzycy typu 1 podstawę leczenia stanowi podawanie insuliny, tak w cukrzycy typu 2 insulina jest zarezerwowana w sytuacjach, kiedy leki doustne nie przynoszą oczekiwanego efektu terapeutycznego. Spośród leków doustnych lekarz ma do wyboru kilka grup leków, których mechanizm działania uwzględnia dwa podłoża rozwoju cukrzycy typu 2, czyli insulinooporność i upośledzenie wydzielania insuliny. W trakcie postępu choroby lekarz będzie modyfikował zaleconą farmakoterapię dostosowując ją do fazy choroby. Na pewnym etapie leczenia lekarz może zadecydować o włączeniu do terapii insuliny. Ważnym czynnikiem decydującym o wyborze leku jest jego tolerancja. Dlatego zgłaszaj lekarzowi wszystkie działania niepożądane związane z przyjmowanymi lekami. Pozwoli to dobrać optymalną terapię dla Ciebie nie tylko pod kątem skuteczności, ale również bezpieczeństwa leczenia. 30

33 14. Insulina w leczeniu cukrzycy typu 2 Jeśli cukrzycę rozpoznano u Ciebie późno przy wartościach glikemii powyżej 300mg/dl i nasilonych objawach hiperglikemii, lekarz prawdopodobnie zastosuje insulinę już na początku terapii. W takich przypadkach terapia insuliną jest czasowa i po krótkim czasie może zostać zastąpiona terapią lekami doustnymi. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) insulinę należy wprowadzić do terapii także w sytuacji, gdy leki doustne stają się nieskuteczne i nie pozwalają uzyskać poziomu hemoglobiny glikowanej HbA 1c < 7%. Istnieją również sytuacje, gdy insulinę wprowadza się do terapii cukrzycy typu 2 niezależnie od wartości glikemii. Dzieje się tak w przypadku np. ciąży, wysokich wartości glikemii po przebytej infekcji czy urazie, w związku z zabiegiem chirurgicznym, udarem mózgu, ostrym zespołem wieńcowym. Na każdym z etapów leczenia cukrzycy, dieta i dostosowany do możliwości wysiłek fizyczny pozostają integralnymi elementami terapii. Bez zdrowych nawyków żywieniowych i aktywności fizycznej żaden z leków nie przyniesie spodziewanych efektów terapeutycznych. 31

34 15. Monitorowanie pacjenta z cukrzycą Aby zapobiec rozwinięciu powikłań, oprócz monitorowania glikemii ważne są okresowe badania. Ich rodzaj i częstotliwość szczegółowo określają wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD). Tabela 4. Zalecenia dotyczące monitorowania dorosłych chorych na cukrzycę Parametr Edukacja dietetyczna i terapeutyczna Uwagi Na każdej wizycie Raz w roku HbA 1C Cholesterol całkowity, HDL, LDL, triglicerydy w surowicy krwi Albuminuria Badanie ogólne moczu z osadem Kreatynina w surowicy krwi i wyliczanie egfr Kreatynina, Na +, K +, Ca 2+, PO 4 3- w surowicy krwi Dno oka przy rozszerzonych źrenicach Częściej w przypadku wątpliwości utrzymania normoglikemii lub konieczności weryfikacji skuteczności leczenia po jego modyfikacji Raz w roku, częściej w przypadku obecności dyslipidemii Raz w roku u chorych nieleczonych inhibitorami ACE lub antagonistami receptora AT1 Raz w roku Raz w roku Co pół roku u chorych z podwyższonym stężeniem kreatyniny w surowicy krwi Raz w roku. W przypadku rozpoznania retinopatii badanie wykonuje się częściej Wykonanie badań wymienionych w tabeli ma na celu uchwycenie, na możliwie najwcześniejszym etapie, ewentualnych powikłań cukrzycy, które jak już wiesz, są najgroźniejszym obliczem tej choroby. Skierowanie na powyższe badania, otrzymasz od lekarza prowadzącego. 32

35 16. Nadciśnienie tętnicze w cukrzycy Szacuje się, że ok 70% chorych na cukrzycę typu 2 ma nadciśnienie tętnicze. Nadciśnienie tętnicze w cukrzycy znacząco zwiększa ryzyko poważnych incydentów sercowo-naczyniowych. Może doprowadzić do udaru mózgu, choroby wieńcowej, zawału mięśnia sercowego, czy też niewydolności nerek. Dlatego też, zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), uzyskanie wartości docelowych ciśnienia tętniczego traktowane jest jako jeden z celów leczenia cukrzycy. Docelowa wartość ciśnienia tętniczego u pacjentów z cukrzycą to < 140/85 mm Hg Docelowa wartość ciśnienia tętniczego u pacjentów z cukrzycą i nefropatią cukrzycową to < 130/80 mm Hg, ale nie < 120/70 mm Hg Leczenie nadciśnienia tętniczego zawsze obejmuje zmianę stylu życia: walkę z otyłością i nadwagą odpowiednią dietę z ograniczoną ilością soli, np. dieta śródziemnomorska lub dieta DASH podjęcie aktywności fizycznej zaprzestanie palenia tytoniu zmniejszenie spożycia alkoholu unikanie stresu Większość powyższych zaleceń prowadzi nie tylko do obniżenia nadciśnienia, ale również uzyskania właściwej glikemii. Oprócz zmiany stylu życia, lekarz zaleci również przyjmowanie leków obniżających ciśnienie krwi. 33

36 17. Zaburzenia lipidowe w cukrzycy Zaburzenia lipidowe występują u około 60-80% chorych na cukrzycę typu 2. Podobnie jak nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe towarzyszące cukrzycy znacząco zwiększają ryzyko wystąpienia poważnych incydentów sercowo-naczyniowych, jak np. zawału serca czy udaru mózgu. Uzyskanie docelowych wartości parametrów gospodarki lipidowej jest jednym z celów leczenia cukrzycy. Pożądane wartości parametrów lipidowych: cholesterol całkowity < 175 mg/dl cholesterol frakcji HDL: u kobiet: > 50 mg/dl u mężczyzn: > 40 mg/dl cholesterol frakcji LDL < 70 mg/dl* triglicerydy < 150 mg/dl cholesterol nie HDL < 130 mg/dl * u chorych na cukrzycę w wieku poniżej 40 lat bez towarzyszących chorób układu sercowo-naczyniowego dopuszcza się stężenie cholesterolu frakcji LDL < 100 mg/dl Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) oznaczenie poziomu lipidów powinno wykonywać się: raz w roku, jeśli stężenia lipidów mieszczą się w zalecanych normach co 8-12 tygodni od momentu rozpoczęcia terapii, jeśli stężenia lipidów znajdują się powyżej normy, aż do osiągnięcia zalecanych stężeń. 34

37 Priorytetem w leczeniu zaburzeń lipidowych u pacjentów z cukrzycą jest uzyskanie docelowych wartości cholesterolu frakcji LDL. Tak, jak w przypadku hiperglikemii i nadciśnienia tętniczego, leczenie zaburzeń lipidowych zawsze obejmuje zmianę stylu życia, czyli redukcję masy ciała (u osób z nadwagą i otyłością), aktywność fizyczną, dietę z ograniczeniem spożycia tłuszczów nasyconych (masło, smalec, śmietana, wieprzowina), zaprzestanie palenia tytoniu. W wyrównaniu zaburzeń lipidowych bardzo ważną rolę odgrywa również kontrola glikemii. 35

38 18. Ostre powikłania cukrzycy Hipoglikemia (niedocukrzenie) W przebiegu cukrzycy może się zdarzyć, że poziom cukru we krwi osiągnie bardzo niską wartość, tj. poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Wówczas mamy do czynienia z hipoglikemią. Objawy hipoglikemii to: uczucie silnego głodu zlewne poty szybkie bicie serca dezorientacja bóle głowy uczucie niepokoju drżenie rąk 36

39 W przypadku wystąpienia hipoglikemii należy spożyć węglowodany zawierające g glukozy. Może to być np. cukier płynny w saszetkach, tabletki z glukozą, świeży owoc, łyżeczka miodu lub dżemu. W przypadku dłużej trwającego niedocukrzenia może dojść do utraty przytomności! Najczęstsze przyczyny hipoglikemii to: niespożycie posiłku po przyjęciu insuliny zbyt mała kaloryczność spożytego posiłku zbyt duża przerwa pomiędzy wstrzyknięciem insuliny a posiłkiem intensywny, nieplanowany wysiłek fizyczny zbyt duża dawka insuliny spożycie alkoholu Przy niedocukrzeniu nie należy spożywać produktów zawierających tłuszcz np. czekolady, gdyż tłuszcz zwalnia wchłanianie cukru. Jeśli na skutek hipoglikemii nastąpi utrata przytomności, nie należy chorego karmić i poić. W takich sytuacjach należy wezwać pogotowie, ewentualnie podać zastrzyk z glukagonem (chorzy powinni mieć go przy sobie). Częste oznaczanie glikemii, przestrzeganie zaleceń dietetycznych oraz dotyczących przyjmowania insuliny i unikanie picia alkoholu to sposoby na zapobieganie hipoglikemii. 37

40 Hiperglikemia i kwasica ketonowa O hiperglikemii mówimy wówczas, kiedy stężenie glukozy we krwi przekracza wartości normy, czyli na czczo jest wyższe niż 125 mg/dl, a po posiłkach wyższe niż 160 mg/dl. Stan podwyższonej glikemii utrzymujący się kilka godzin może doprowadzić do rozwoju kwasicy ketonowej czyli nadmiernej produkcji substancji kwaśnych w organizmie (ciał ketonowych). Ryzyko wystąpienia kwasicy ketonowej jest większe w przypadku cukrzycy typu 1. Objawy kwasicy ketonowej to: ból głowy nudności, wymioty zmęczenie uczucie suchości w ustach oddawanie dużej ilości moczu, również w nocy pragnienie Obecność ciał ketonowych w moczu można sprawdzić w warunkach domowych za pomocą dostępnych w aptece testów paskowych. Przyczyny wystąpienia kwasicy to: świeżo rozpoznana, jeszcze nieleczona cukrzyca typu 1 zaprzestanie przyjmowania insuliny niedrożność wkłucia podskórnego u osób korzystających z pompy insulinowej infekcja, np. zapalenie gardła ciąża u kobiet z cukrzycą typu 1 nagłe ciężkie zachorowanie, np. zawał serca, udar mózgu nadużywanie alkoholu 38

41 19. Przewlekłe powikłania cukrzycy Cukrzyca bywa nazywana cichym zabójcą. Utrzymujący się zbyt wysoki poziom glukozy we krwi wywołuje szereg negatywnych następstw w obrębie wielu narządów: serca, mózgu, nerek, stóp, wzroku. Im lepsze wyrównanie cukrzycy, tym mniejsze ryzyko rozwoju powikłań. W zależności od rodzaju naczyń, które zostają uszkodzone, powikłania cukrzycy dzielimy na mikroangiopatie i makroangiopatie. Uszkodzenie oczu najczęściej retinopatia cukrzycowa. Może prowadzić do całkowitej ślepoty. Uszkodzenie małych naczyń krwionośnych tzw. mikroangiopatie Uszkodzenia nerek nefropatia cukrzycowa. Może prowadzić do całkowitej niewydolności nerek, konieczności dializ czy też przeszczepu nerki. Neuropatia cukrzycowa uszkodzenie układu nerwowego mogące objawiać się na wiele różnych sposobów. Powoduje m.in. uporczywe dolegliwości bólowe stóp i może być przyczyną zespołu stopy cukrzycowej. Choroba wieńcowa większe ryzyko zawału serca i śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych. Uszkodzenia naczyń o większym kalibrze tzw. makroangiopatie Zespół stopy cukrzycowej najczęstsza przyczyna nieurazowych amputacji stóp. Choroba niedokrwienna ośrodkowego układu nerwowego większe ryzyko np. udaru mózgu. 39

42 Dyscyplina i determinacja mają ogromne znaczenie w prawidłowym leczeniu cukrzycy typu 2. To od Ciebie w bardzo dużym stopniu zależy przebieg choroby, jakość życia i wystąpienie powikłań. Warto podjąć wysiłek. Kluczowe znaczenie w zapobieganiu rozwinięcia powikłań ma wyrównanie cukrzycy, czyli utrzymanie stężenia glukozy w zalecanych granicach. Ważna jest także prawidłowa kontrola ciśnienia tętniczego i profilu lipidowego. Opracowano na podstawie: 1. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2015 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Kliniczna 2015, tom 4, Suplement A 2. Cukrzyca typu Nathan MD, Kuenen R: Translating the A1c assay into estimated average glucose values. Diabetes Care 2008, 31, Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Przemysław Witek Data wydania: czerwiec 2015 r. 40

43 1 Jak prawidłowo wykonać nakłucie? Ściągnij nakładkę nakłuwacza. 2 Umieść lancet w prowadnicy i wciśnij tak, aby lancet był stabilnie przymocowany. 3 Odkręć tarczę ochronną lancetu. 4 Nałóż nakładkę z powrotem na swoje miejsce i przekręć w taki sposób, jak to pokazano na rysunku. Upewnij się, że słyszysz kliknięcie przed przejściem do następnego etapu. 5 Wybierz głębokość nakłucia obracając w lewo lub prawo regulowaną końcówką w taki sposób, by strzałka na nakładce wskazywała na pożądaną głębokość. 6 Pociągnij ruchomy trzonek do momentu kliknięcia. W okienku pojawi się pomarańczowa kreska (widoczna na rysunku) co oznacza, że nakłuwacz jest gotowy do użycia. 7 Przyłóż końcówkę nakłuwacza dokładnie do bocznej części opuszki palca. Naciśnij przycisk zwalniający, słyszalne kliknięcie oznacza, że nakłucie zostało wykonane. 8 Delikatnie rozmasuj obszar nakłucia, aby uzyskać wystarczającą ilość krwi. Pamiętaj, że nigdy nie można na siłę wyciskać kropli krwi.

44