Literatura. Zysk? Sprawiedliwo!#? Subiektywna satysfakcja. Wprowadzenie do specjalno!ci: psychologia spo"eczna. Wyk"ad 11: Sprawiedliwo!

Transkrypt

1 Literatura Wprowadzenie do specjalno!ci: psychologia spo"eczna H. Brighouse (2007) - Sprawiedliwo!# Sic! Warszawa A. Manstead, M. Hewstone (1996) - Encyklopedia Blackwella. Psychologia spo"eczna Jacek Santorski & CO Wydawnictwo Wyk"ad 11: Sprawiedliwo!# spo"eczna dr Dariusz Rosi$ski Doli$ski, D. (1993) - Orientacja defensywna. s W-wa: IP PAN wyk"ady prof A. Kwiatkowskiej (SWPS) Zysk? Sprawiedliwo!#? Subiektywna satysfakcja Problem: W jaki sposób s%dy o tym, co jest s"uszne i sprawiedliwe, wp"ywaj% na oceny i zachowania ludzi w interakcjach, tj. na subiektywn% satysfakcj& z funkcjonowania w kontaktach z innymi lud'mi? Subiektywna satysfakcja mo(e dotyczy# wyników swojej pracy dzia"alno!ci w"adzy panuj%cych w spo"ecze$stwie regu"

2 Subiektywna satysfakcja Sprawiedliwo!# spo"eczna Kierunek bada$ maj%cy na celu ustalenie: Subiektywna satysfakcja nie jest zale(na wy"%cznie od maksymalizacji osobistego zysku, jest zale(na tak(e od przekona$ co do tego, co jest s"uszne i sprawiedliwe (fair). w jaki sposób przekonania ludzi na temat tego, co jest sprawiedliwe, wp"ywaj% na formu"owanie przez nich ocen i ich zachowania. Teorie sprawiedliwo!ci spo"ecznej pomog"y psychologom spo"ecznym zrozumie#: jak ludzie reaguj% na swoje do!wiadczenia z innymi lud'mi Postuluj%, (e subiektywne zadowolenie z wyników w"asnych dzia"a$, autorytetów, zasad i wyborów zale(y nie tylko od zainteresowania maksymalizowaniem w"asnych zysków. Wp"yw na nie maj% tak(e przekonania na temat tego, co jest uczciwe czy sprawiedliwe. Teoria wzgl&dnej (relatywnej) deprywacji Teoria wzgl&dnej (relatywnej) deprywacji rozwój teorii wzgl&dnej deprywacji (badania spo"eczne prowadzone w czasie II wojny!wiatowej) za"o(enia: je!li osoba ma kontakt z innymi lud'mi, to jej subiektywna satysfakcja z w"asnych rezultatów nie jest tylko prost% reakcj% na obiektywn% warto!# samych rezultatów (Merton i Kitt, 1950). ludzie oceniaj% jako!# swoich dokona$, porównuj%c je z osi%gni&ciami innych. W po!redni sposób zak"ada si& w takim porównywaniu istnienie modelu tego, na co si& zas"uguje w porównaniu z innymi; model taki pozwala oceni# w"asne osi%gni&cia w porównaniu z osi%gni&ciami innych. wk"ad teorii wzgl&dnej deprywacji do psychologii spo"ecznej: subiektywne odczucia nie musz% koniecznie odzwierciedla# obiektywnych warunków (interpretacja swojej sytuacji mo(e by# ró(na od stanu obiektywnego, np. obiektywnego ubóstwa, chocia( w praktyce oba zjawiska mog% by# ze sob% skorelowane) przeciwnie, ludzie mog% by# bardzo zadowoleni z bardzo skromnych i niekorzystnych warunków lub by# niezadowoleni z bardziej korzystnych. istotne jest to, jak interpretuj% swoje odczucia.

3 Rodzaje wzgl&dnej (relatywnej) deprywacji )ród"a wzgl&dnej (relatywnej) deprywacji Deprywacja mo(e istnie# na poziomie indywidualnym (osobista) i na poziomie grupowym (fraternalistyczna, braterska) (Runciman). Wcze!niejsze do!wiadczenia Porównania spo"eczne, zw"aszcza z innymi podobnymi. Deprywacja a rozruchy spo"eczne Deprywacja a rozruchy spo"eczne kiedy i kto teoria wzgl&dnej deprywacji sugeruje, (e niezadowolenie pojawia si& wtedy, gdy oczekiwania ludzi przerastaj% to, co otrzymuj%. po okresie poprawy ludzie oczekiwali dalszych zmian na lepsze. rozruchy pojawi"y si& wtedy, kiedy tempo wprowadzania zmian zmala"o, co z kolei doprowadzi"o do powstania rozbie(no!ci pomi&dzy oczekiwaniami a rzeczywisto!ci%. paradoksalnie niezadowolenie by"o wi&ksze po wyst%pieniu poprawy ni( w okresie, gdy warunki obiektywnie by"y gorsze. kiedy i kto teoria wzgl&dnej deprywacji wyja!nia równie(, kto si& buntuje. ci, którzy si& sprzeciwiaj%, nie s% tymi, którym si& najgorzej powodzi. buntowali si& raczej ci Afroamerykanie, którym lepiej si& powiod"o.

4 Deprywacja osobista i braterska Deprywacja osobista i braterska Jednostka Deprywacja osobista (porównanie z innymi osobami) Deprywacja braterska (porównanie z innymi grupami na podstawie p"ci, rasy, wieku, religii, narodowo!ci, niepe"nosprawno!ci). mo(e mie# jednocze!nie poczucie deprywacji osobistej i braterskiej, mo(e czu# si& osobi!cie deprywowana bez wzgl&du na przynale(no!# grupow%, mo(e mie# poczucie deprywacji braterskiej, ale nie do!wiadcza# deprywacji osobi!cie bardzo cz&sty przypadek, np. Kobiety s% dyskryminowane, ale ja osobi!cie nie. Ograniczenia teorii wzgl&dnej (relatywnej) deprywacji Ograniczenia teorii wzgl&dnej (relatywnej) deprywacji Nie wiadomo, jakie jest powi%zanie Nie wiadomo, na czym polega wybór odpowiedniej grupy porównawczej i od czego zale(y wybór dymensji porównawczej. Crosby (1982): Pracuj%ce kobiety, mimo (e ich sytuacja w przedsi&biorstwie jest gorsza ni( m&(czyzn, nie porównuj% siebie do m&(czyzn, lecz do kobiet, którym powodzi si& gorzej. mi&dzy subiektywnym poczuciem deprywacji a podejmowaniem odpowiednich zachowa$ (akcji kolektywnych) w celu zmniejszenia deprywacji. Teoria ta nie wyja!nia, sk%d ludzie wiedz%, co im si& nale(y: np. czy zas"uguj% na to samo co inni, czy jest co!, co usprawiedliwia nierówno!ci spo"eczne?

5 Rodzaje sprawiedliwo!ci Sprawiedliwo!# dystrybucyjna teoria s"uszno!ci (equity) (Adams, 1965). Sprawiedliwo!# dystrybucyjna Sprawiedliwo!# proceduralna Sprawiedliwo!# interpersonalna Teoria s"uszno!ci okre!li"a kryterium, wed"ug którego jednostki mia"y ocenia#, czy ich zarobki s% ustalone rzetelnie - wzgl&dne wyp"aty (wyniki) powinny odpowiada# wzgl&dnym wk"adom. hipoteza: zarówno zadowolenie, jak i zachowanie wi%(% si& nie z obiektywn% wysoko!ci% wyp"at, ale z rezultatem porównania tego, co kto! otrzyma" z tym, co uznaje za s"uszne. Sprawiedliwo!# dystrybucyjna Sprawiedliwo!# dystrybucyjna Regu"a s"uszno!ci (equity) Ka(demu wed"ug zas"ug Warunek stosowania konieczno!# rzetelnego oszacowania indywidualnego wk"adu W przypadku naruszenia regu"y s"uszno!ci (zbyt niska zap"ata) ludzie: dostosowuj% swój wysi"ek do otrzymywanej zap"aty (pracuj% mniej) przywracanie s"uszno!ci faktycznej; dostosowuj% ocen& wysi"ku w"o(onego w dan% prac& (praca "atwa, nie wymagaj%ca wy(szego wynagrodzenia) przywracanie s"uszno!ci psychologicznej. Regu"a równo!ci (equality) Ka(demu po równo Brak warunków wst&pnych do jej stosowania. Regu"a wed"ug potrzeb Ka(demu wed"ug potrzeb Warunek znajomo!# indywidualnych potrzeb

6 Konsekwencje stosowania regu" podzia"u Konsekwencje stosowania regu" podzia"u Teoria s"uszno!ci podkre!la decyduj%c% rol& s%dów na temat zasad sprawiedliwo!ci i zas"ugiwania w kszta"towaniu reakcji na to, co otrzymuje si& w grupach. Nast&pnie wi%(e te s%dy ze stosowaniem zasady s"uszno!ci. poprawka do teorii s"uszno!ci - Deutsch (1975), dwie kwestie: ludzie mog% ocenia# swoje rezultaty, wykorzystuj%c zasad& sprawiedliwo!ci lub zas"ugiwania na co!, ale mog% tak(e stosowa# inne zasady. ludzie mog% ocenia# swoje wyniki, kieruj%c si& zasadami równo!ci i potrzeb. Kolejne badania pokaza"y, (e w zale(no!ci od warunków ludzie korzystaj% z szerokiej palety zasad sprawiedliwo!ci dystrybutywnej, w"%czaj%c w to s"uszno!#, równo!#, potrzeby i wiele innych. Regu"a s"uszno!ci, np. wy(sze wynagrodzenie dla lepiej pracuj%cych zwi&ksza motywacj& do pracy dobrych pracowników i do pozostania w danej instytucji, za! s"abych pracowników do jej opuszczenia. Konsekwencje stosowania regu" podzia"u Sprawiedliwo!# proceduralna Regu"a równo!ci, np. jednakowe premie dla wszystkich Regu"a wed"ug potrzeb np.!wiadczenia socjalne zgodnie z teori% sprawiedliwo!ci - dla ludzi ma znaczenie, w jaki sposób dochody rozk"adaj% si& w grupie. poza ocen% sprawiedliwo!ci wynagrodze$ oceniaj% tak(e procedury, na podstawie których s% ustalane wynagrodzenia. takie oceny zosta"y nazwane ocenami sprawiedliwo!ci proceduralnej.

7 Sprawiedliwo!# proceduralna Sprawiedliwo!# proceduralna ide& proceduralnej sprawiedliwo!ci jako odr&bnego zagadnienia bada$ spo"ecznych pierwsi sformalizowali Thibaut i Walker (1975). hipoteza:oceny sprawiedliwo!ci procedur podejmowania decyzji maj% wp"yw na oceny wyników zastosowania tych procedur, które s% odmienne od ocen samych wyników. zademonstrowali efekty sprawiedliwo!ci proceduralnej w serii bada$ porównuj%cych konfrontacyjne i negocjacyjne procedury rozwi%zywania sporów. badania nad osobist% satysfakcj%: zarówno sprawiedliwo!# proceduralna, jak i sprawiedliwo!# podzia"u okazuj% si& istotne jednak na ocen& autorytetów grupowych, instytucji i zasad wi&kszy wp"yw ma sprawiedliwo!# proceduralna ni( dystrybutywna. sprawiedliwo!# proceduralna jest szczególnie wa(na, kiedy w relacje zaanga(owana jest jaka! trzecia strona w rodzaju prze"o(onych, s&dziów, rodziców czy przywódców politycznych! Sprawiedliwo!# proceduralna Sprawiedliwo!# interpersonalna kiedy ludzie s% traktowani przez autorytety grupowe nieuprzejmie - nie darzy si& ich szacunkiem ani zainteresowaniem (odczuwaj% brak sprawiedliwo!ci proceduralnej), jest to dla nich informacja, (e maj% niski status spo"eczny. odwrotnie, je!li traktowani s% z szacunkiem, rzetelne i kompetentne autorytety, które ich wys"uchuj%, zajmuj% si& ich problemami i staraj% si& traktowa# uczciwie, jest to dla nich informacja, (e maj% wysoki status spo"eczny. wysoki status nie jest wy"%cznie miar% samooceny i poczucia w"asnej warto!ci. Cz"onkowie grupy o wysokim statusie wierz% równie(, (e odpowiednie autorytety b&d% traktowa# ich sprawiedliwie, a wobec tego nie zostan% pokrzywdzeni z racji przynale(no!ci grupowej. Sposób traktowania osoby b&d%cej celem dystrybucji dóbr (odbiorcy). Ocena sprawiedliwo!ci interpersonalnej jest determinowana motywacj% do zachowania pozytywnej samooceny (poczucia w"asnej warto!ci). Kryteria oceny: Odbiorca jest traktowany przez decydentów z szacunkiem, Odbiorca ma mo(liwo!# otrzymania informacji co do procedur i wyników dystrybucji, Odbiorca jest traktowany uczciwie. Sprawiedliwo!# interpersonalna ma wi&ksze znaczenie dla jednostki, gdy odbiorc% jest ona sama ni( gdy celem dystrybucji jest inna osoba.

8 Spostrzeganie niesprawiedliwo!ci Spostrzeganie niesprawiedliwo!ci Spostrzeganie niesprawiedliwo!ci motywuje do zmian relacji na bardziej sprawiedliwe czy s"uszne przez rzeczywiste zachowania manipulowanie wk"adami i korzy!ciami w"asnymi i partnerów lub przez ucieczk& od niesprawiedliwej sytuacji przez zmiany w percepcji nak"adów i korzy!ci swoich i partnerów. Stopie$ przykro!ci zwi%zany jest z atrybucj% przyczyn niesprawiedliwo!ci Niesprawiedliwo!# jest bardziej przykra, gdy: przyczyny lokowane s% w czynnikach dyspozycyjnych uczestników interakcji, przyczyny s% bardziej stabilne i sta"e ni( dora'ne, chwilowe, przyczyny s% kontrolowane przez jedn% i t% sam% osob&. Wiara w!wiat sprawiedliwy Wiara w!wiat sprawiedliwy Wiara w to, (e ludzie zwykle dostaj% to, na co zas"uguj% i zas"uguj% na to, co ich spotyka. Lerner i Simmons (1966): obserwowanie ofiary wylosowana osoba (tj. osoba podstawiona) otrzymuje zadanie pami&ciowe. za pope"niane b"&dy otrzymuje bolesne szoki elektryczne. jest oceniana przez obserwatorów (w"a!ciwe osoby badane) jako osoba o niskich kompetencjach, ma"o warto!ciowa itp. Carli i in. (1990): ocena ofiary gwa"tu badani czytaj% historyjk& kobiecie zaproszonej przez szefa na kolacj& z pomy!lnym (szef si& o!wiadcza) lub z niepomy!lnym zako$czeniem (szef próbuje zgwa"ci#). w pierwszej sytuacji kobieta i szef bardzo pozytywnie oceniani. w drugiej sytuacji kobieta oceniona jako niemoralna i sama sobie winna.

9 Obronna funkcja wiary w!wiat sprawiedliwy Wiara w niesprawiedliwo!#!wiata (Doli$ski, 1993) Przekonanie o sprawiedliwo!ci!wiata pozwala ludziom na traktowanie!rodowiska, w którym (yj%, jako stabilnego, przewidywalnego i kontrolowalnego: nagrody spotykaj% cz"owieka uczciwego i pracowitego, kary ludzie ma"o warto!ciowych. W przypadku otrzymywania informacji o niesprawiedliwo!ci, ludzie anga(uj% si&: w realne dzia"ania przywracaj%ce sprawiedliwy stan rzeczy, np. udzia" w akcjach charytatywnych, lub dokonuj% reinterpretacji sytuacji, np. deprecjacja ofiar wypadków, ofiar AIDS, ofiar przemocy domowej itp. Funkcjonalno!# (walor obronny) wiary w!wiat niesprawiedliwy: podstawa do powstrzymywania si& od dzia"a$ czaso- i pracoch"onnych ( nie ma sprawiedliwo!ci i profity zgarn% inni ). zachowanie dobrego mniemania o sobie ( bogac% si& tylko cwaniacy i z"odzieje ). usprawiedliwienie poniesionych pora(ek ( szcz&!cie omija porz%dnych ludzi ). usprawiedliwianie antycypowanych pora(ek (strategia samoutrudniania).