Od redakcji. Globalizacja: sprosta wyzwaniu

Transkrypt

1 OECD Employment Outlook 2005 Edition Summary in Polish Przegld stanu zatrudnienia w OECD wydanie 2005 Podsumowanie w jzyku polskim Od redakcji Globalizacja: sprosta wyzwaniu John P. Martin dyrektor ds. zatrudnienia, pracy i spraw społecznych czerwiec 2005 r. Róne skutki globalizacji, widoczne we wzrocie importu, odpływie bezporednich inwestycji zagranicznych (czsto zwizanym bezporednio z przeniesieniem produkcji za granic) i napływie imigrantów, spowodowały ostatnio wzrost niepewnoci zatrudnienia w wielu krajach OECD. Według czci komentatorów globalizacja prowadzi do znacznego zmniejszenia liczby miejsc pracy nie tylko w przemyle, ale take coraz czciej w niektórych sektorach usług niebdcych dotychczas przedmiotem wymiany handlowej, co z kolei niekorzystnie wpływa na wysoko płac i warunki pracy wielu zatrudnionych w krajach OECD. W połczeniu z gwałtownymi zmianami technologicznymi (np. w sektorze ICT i sektorze internetowym) utrata stanowisk pracy dotyczy ju nie tylko pracowników fizycznych, ale take wielu osób pracujcych umysłowo. Powysze obawy zostały dodatkowo podsycone przez gwałtown integracj ze wiatowym systemem handlu dwóch pastw, w których istniej olbrzymie nadwyki siły roboczej, tj. Chin i Indii, a take ostatnie rozszerzenie UE. OECD EMPLOYMENT OUTLOOK 2005 EDITION ISBN OECD

2 Nic zatem dziwnego, e wobec stosunkowo wolnego wzrostu zatrudnienia w wikszoci krajów OECD, w szczególnoci w Europie kontynentalnej, te obawy jeszcze wzrosły. Prognozy OECD przewiduj nieznaczny wzrost zatrudnienia w latach na całym obszarze OECD. Przy obecnych tendencjach, w 2006 r. na obszarze OECD bdzie 36 milionów bezrobotnych, tylko milion mniej ni w 2004 r. Globalizacja daje nadziej poprawy standardu ycia Wyej opisane niepokoje nie maj adnej analogii w przeszłoci, kiedy liberalizacja handlu i inwestycji przyczyniła si w duym stopniu do wzrostu zatrudnienia i poprawy standardu ycia. Wiksza otwarto rynku stwarza nowe moliwoci dla firm we wszystkich zainteresowanych krajach, zwiksza moliwo wyboru konsumentów oraz umoliwia osiganie wyszych rzeczywistych dochodów. Dowiadczenia z ubiegłych lat dowodz take, e protekcjonizm nie jest dobrym wyborem: kraje, które w wikszym stopniu otworzyły si na handel, dowiadczyły wikszego wzrostu gospodarczego ni pastwa o mniej otwartej gospodarce. ale wymaga poniesienia kosztów dostosowania Czerpanie zysków z handlu wymaga jednak przesunicia czynników produkcyjnych z działa, w których dany kraj ma stosunkowo mniejsz wydajno ni jego partnerzy handlowi, do działa, w których jest stosunkowo bardziej skuteczny. Wie si to z redukcj miejsc pracy w jednych sektorach, a tworzeniem nowych w innych nieuchronnym elementem towarzyszcym procesowi globalizacji. Zapewnienie jak najmniej uciliwego przebiegu procesu dostosowawczego w zakresie dopasowania dostpnej siły roboczej do nowych stanowisk pracy to spore wyzwanie. Na wyzwania zwizane z procesem dostosowawczym naley spojrze z pewnego dystansu. Tylko niewielki procent utraty stanowisk pracy w krajach OECD mona przypisa bezporednio liberalizacji handlu i inwestycji. Potwierdzaj to dane z 15 krajów OECD dla okresu , z których wynika, e rednio odsetek zatrudnienia w przemyle produkcyjnym o duej konkurencji importowej wynosi zaledwie 4% całkowitego zatrudnienia. Dostosowanie nie jest jednak procesem automatycznym i bezbolesnym. Z informacji podanych w rozdziale 1 wynika, e pracownicy zwalniani z pracy w przemyle o duej konkurencji importowej dłuej pozostaj bez pracy, a po ponownym zatrudnieniu zarabiaj mniej ni inne osoby tracce prac. Wynika to z faktu, e pracownicy zwalniani na skutek wzrostu konkurencyjnoci importu s zwykle starsi, gorzej wykształceni i czciej maj kwalifikacje w schyłkowych gałziach przemysłu i zanikajcych zawodach ni pozostałe osoby zwalniane z pracy. OECD EMPLOYMENT OUTLOOK 2005 EDITION ISBN OECD

3 W szczególnych okolicznociach wprowadzenie programów dla pracowników zwalnianych na skutek wzrostu konkurencyjnoci importu jest uzasadnione Osoby zwalniane z pracy z powodu wzrostu konkurencyjnoci importu zwykle maj wiksze problemy dostosowawcze ni inne grupy zawodowe, nie oznacza to jednak, e pracowników tych trzeba traktowa w specjalny sposób. Z drugiej strony, wprowadzenie celowych rodków wsparcia i usług pomocy w ponownym zatrudnieniu moe by zasadne w regionach, w których załamanie handlu powoduje nieproporcjonalne straty: masowe zwolnienia na lokalnym rynku pracy, na którym jest niewiele alternatywnych miejsc pracy dla zwalnianych pracowników. Jak pokazano w rozdziale 2, regionalna nierównowaga zatrudnienia rzeczywicie ma czsto charakter długotrwały, nawet w tych krajach, w których pracownicy s stosunkowo mobilni i skłonni do zmiany regionu zatrudnienia. Programy celowe mog mie równie sens w przypadku, gdy liberalizacja handlu i inwestycji dotyczy całych sektorów, a problem ten jest szczególnie dotkliwy, jeli upadajce sektory s zlokalizowane w regionach ju objtych kryzysem. Naley jednak zwróci uwag, e takie rodki celowe mog mie ambiwalentne skutki, czasami de facto utrudniajc dostosowanie. Naley zatem uywa ich ostronie, wyłcznie w celu ułatwienia prawidłowego przebiegu procesu dostosowawczego i w ograniczonych ramach czasowych. Poza tym, czasami twierdzi si, e pracownicy zwalniani ze wzgldu na wzrost konkurencyjnoci importu maj szczególne prawo do dania pomocy publicznej ze wzgldu na to, e sytuacja, w jakiej si znaleli, wynika z celowej decyzji politycznej o liberalizacji handlu i przepływu inwestycji, która spowoduje wzrost dochodów i dobrobytu pozostałej czci społeczestwa. W Stanach Zjednoczonych czsto argumentuje si, e brak szczególnej pomocy dla zwalnianych z tego powodu pracowników moe uniemoliwi rozwój inicjatyw zwizanych z liberalizacj handlu. W przypadku, gdy przewa wspomniane wyej argumenty ekonomiczne, naley dołoy wszelkich stara, aby przyznawanie pracownikom zwalnianym wskutek wzrostu konkurencyjnoci importu wikszej pomocy ni pozostałym osobom dowiadczajcym podobnych problemów na rynku pracy nie odbywało si w sposób niewydajny i niesprawiedliwy. jednak głównym celem jest pomoc finansowa dla wszystkich osób traccych prac, przy jednoczesnym popularyzowaniu rodków zachcajcych do ponownego zatrudnienia Z wyjtkiem wyej opisanych szczególnych okolicznoci, wyzwania zwizane ze zwolnieniami wynikajcymi ze wzrostu importu nie róni si od zwykłych problemów towarzyszcych utracie pracy. Dlatego te najwaniejszym wymogiem polityki dotyczcej zatrudnienia jest zapewnienie wsparcia finansowego wszystkim osobom traccym prac i udzielenie pomocy w znalezieniu nowego miejsca pracy. OECD EMPLOYMENT OUTLOOK 2005 EDITION ISBN OECD

4 Zasiłki dla bezrobotnych to najbardziej oczywista forma pomocy finansowej dla traccych prac na skutek konkurencji importowej i relokacji. Zasiłki te mog zadouczyni potrzebom sprawiedliwoci społecznej, przyczyniajc si do bardziej równomiernego rozdziału korzyci i kosztów midzynarodowej integracji gospodarczej. Mog take osign cel skutecznoci, umoliwiajc starajcym si o prac dłusze poszukiwanie zatrudnienia odpowiadajcego ich umiejtnociom. Jednake zasiłki maj take swoje złe strony, poniewa odbieraj zwolnionym pracownikom motywacj do aktywnego poszukiwania nowej pracy. Szczególnie silnie ten niekorzystny efekt moe si objawi w przypadku osób zwolnionych wskutek wzrostu konkurencyjnoci importu, których dowiadczenie i umiejtnoci s słabo dopasowane do istniejcego rynku pracy. Zwykle tacy pracownicy musz pogodzi si ze znacznie nisz płac w nowym miejscu zatrudnienia. W takiej sytuacji zasiłek dla bezrobotnych, do skromny w porównaniu z wczeniejszymi zarobkami, w zestawieniu z przyszłymi potencjalnymi dochodami jest na tyle wysoki, e moe zniechca do podjcia nowej pracy. Głównym wymogiem wobec polityki zatrudnieniowej jest zapewnienie zwolnionym pracownikom moliwoci i motywacji do dostosowania si do zmian, zatem naley unika rodków, które zachcaj do wycofania si z rynku pracy, np. poprzez przejcie na wczeniejsz emerytur, na rent inwalidzk lub wybór takiej formy zasiłku dla bezrobotnych, która nie zobowizuje beneficjenta do aktywnego poszukiwania pracy. Przeciwnie, naley dołoy wszelkich stara, eby zachowa bliski kontakt zwolnionych pracowników z rynkiem pracy. Trzeba jednak pamita, e twórcy polityki czsto stoj przed trudnym kompromisem midzy zapewnieniem odpowiednich zasiłków a zachowaniem motywacji do poszukiwania pracy. Jednym ze sposobów na osignicie kompromisu jest zapewnienie pracy za wynagrodzenie, które bdzie bardziej atrakcyjne ni zasiłek dla bezrobotnych Jednym ze sposobów na osignicie kompromisu jest zapewnienie bodców finansowych osobom, które znajduj prac. Takie wiadczenia pracownicze s zwykle skierowane do osób o niskich dochodach i powinny by skonstruowane w taki sposób, by ograniczały moliwo pogorszenia stopy yciowej. Dowiadczenie wskazuje jednak, e bodce finansowe to skuteczny sposób na zapewnienie motywacji do pracy (rozdział 3). Ubezpieczenie płacy, pokrywajce cz rónicy midzy dawnymi a nowymi zarobkami, to interesujce rozwizanie, które od niedawna jest sprawdzane w kilku krajach (Francja, Niemcy i Stany Zjednoczone) i ma zachca bezrobotnych do szybszego podejmowania nowej pracy. Jednak takie rozwizania s do trudne do zaprojektowania i nie zostały jeszcze poddane wnikliwej ocenie. OECD EMPLOYMENT OUTLOOK 2005 EDITION ISBN OECD

5 dobrze przygotowane plany aktywizacji zawodowej mog pomóc w przekwalifikowaniu Plany aktywizacji zawodowej to podstawowe narzdzie zapewniajce zgodno odpowiednich poziomów pomocy z silnymi bodcami zachcajcymi do podjcia pracy (rozdział 4). Rozwizania obejmujce pomoc w znalezieniu pracy, doradztwo, szkolenia i inne usługi sprzyjajce ponownemu zatrudnieniu s szczególnie przydatne w przypadku zwolnie na skutek wzrostu importu. Skuteczne przystosowanie do zmiany modeli handlowych wymaga bezproblemowego przepływu siły roboczej z bran schyłkowych do rozwojowych. Przykładowo, ponowne wprowadzenie na rynek pracy zwolnionych pracowników majcych przestarzałe umiejtnoci mona usprawni, stosujc odpowiednie programy przekwalifikowywania takich osób po rozsdnych kosztach. Jednake programy aktywizacji siły roboczej musz by starannie projektowane. Przykładowo, w przypadku wielu zwolnionych pracowników, zwłaszcza osób starszych, bardziej zasadne moe by ponowne zatrudnienie ich w tym samym sektorze ni przekwalifikowywanie, z którym byłyby zwizane znaczne koszty szkole. Takie rozwizanie jest moliwe, poniewa znaczna rotacja siły roboczej sprawia, e nawet w branach schyłkowych jest na ni due zapotrzebowanie. W przypadku osób znajdujcych ponowne zatrudnienie w tej samej brany take straty w wysokoci zarobków s znacznie mniejsze. Mona zatem uzna, e szkolenia i rodki motywacyjne powinny by przeznaczone dla stosunkowo niewielkiej liczby osób, dla których samo porednictwo w poszukiwaniu pracy jest niewystarczajce. Zapewnianie właciwie dobranych usług dla zwalnianych pracowników to cz wikszego wyzwania, jakim jest przygotowanie skutecznego systemu słub zatrudnienia, ocena ich działania i rozszerzenie zasigu programów, które uznano za opłacalne. Najwaniejszym elementem gwarantujcym sprostanie temu wyzwaniu jest dobre zarzdzanie skutecznoci słub zatrudnienia (rozdział 5). wana moe by take pomoc w szukaniu pracy w przypadku wczeniejszego zawiadomienia o planowanych zwolnieniach Zwolnienia spowodowane załamaniem handlu mona czasami przewidzie z dostatecznym wyprzedzeniem, co umoliwia wprowadzenie programów pomocowych jeszcze przed rozpoczciem zwolnie. W okresie pomidzy zawiadomieniem o zwolnieniach a ich realizacj, który czsto jest wymagany prawem, mona bez popiechu wprowadza aktywne rodki. Dodatkow zalet jest moliwo rozpoczcia poszukiwania nowej pracy jeszcze przed utrat dotychczasowej. Pracownicy poinformowani o planowanych zwolnieniach, zwykle pozostaj bezrobotni krócej ni pracownicy, którzy utracili prac bez uprzedzenia. Istniej take przesłanki pozwalajce stwierdzi, e płace osób, które z uprzedzeniem wiedziały o zwolnieniu, w nowym miejscu zatrudnienia s wysze. Szczególnie przydatnym rozwizaniem moe by oddelegowanie pracowników pastwowych słub zatrudnienia do firm, w których s planowane zwolnienia, czy nawet utworzenie placówek porednictwa pracy na terenach takich zakładów. OECD EMPLOYMENT OUTLOOK 2005 EDITION ISBN OECD

6 a w bardziej ogólnym zakresie naley zadba o istnienie dobrze funkcjonujcych rynków pracy Pomoc zwalnianym pracownikom w znalezieniu nowej pracy bdzie znacznie łatwiejsza, jeli cały rynek pracy bdzie mocny. Obecnie istnienie dynamicznych rynków pracy i zagwarantowanie ludziom w wieku produkcyjnym moliwoci i motywacji do pracy jest waniejsze ni kiedykolwiek. Zbliajca si ponowna ocena Strategii zatrudnienia OECD powinna da podstawy do stworzenia kompletnego szkieletu takiego systemu. Reasumujc, polityka zatrudnienia powinna uwzgldnia koszty dostosowawcze globalizacji Reasumujc, twierdzenia, jakoby globalizacja była główn przyczyn problemów na rynku pracy OECD, s mocno przesadzone. Proces prowadzcy do osigania korzyci z otwartych rynków wymaga jednak poniesienia kosztów dostosowawczych. Koszty te naley uwzgldni przede wszystkim w ogólnych rodkach przewidzianych w polityce zatrudnienia, jakie powinny łczy pomoc finansow dla osób, które straciły prac, z promowaniem moliwoci ponownego zatrudnienia. Nieuwzgldnienie wyzwa zwizanych z dostosowaniem pracowników do globalizacji i niewdroenie bardzo potrzebnych reform moe podway poparcie społeczne dla polityki otwartego handlu. OECD EMPLOYMENT OUTLOOK 2005 EDITION ISBN OECD

7 OECD 2005 Niniejsze podsumowanie nie jest oficjalnym tłumaczeniem materiałów OECD. Kopiowanie niniejszego podsumowania jest dozwolone pod warunkiem zamieszczenia informacji o prawach autorskich OECD i tytułu oryginalnej publikacji. Wielojzyczne podsumowania s tłumaczeniami fragmentów dokumentów OECD, pierwotnie opublikowanych w jzykach angielskim i francuskim. S one dostpne bezpłatnie w internetowej ksigarni OECD: Dokładniejsze informacje mona uzyska, kontaktujc si z Działem Praw Autorskich i Tłumacze w Dyrektoriacie do Spraw Publicznych i Komunikacji: rights@oecd.org Faks: +33 (0) OECD Rights and Translation unit (PAC) 2 rue André-Pascal Paris France Zachcamy do odwiedzania naszej strony internetowej: OECD EMPLOYMENT OUTLOOK 2005 EDITION ISBN OECD