Rodzina a wychowanie dziecka

Transkrypt

1 Magdalena Janowska Katarzyna Rybicka Agnieszka Machciska Katarzyna Puchalska Anna Kania Pedagogika, 1 grupa wykadowa C Rodzina a wychowanie dziecka Na pocztku naszej pracy chciaabymy wyjani kluczowe sowo mojego tematu rodzina. Rodzina stanowi pierwsz i podstawow grup, w której dziecko rozwija si fizycznie i psychicznie. Stosunki czce dziecko z rodzicami s relacjami caciowymi, gdy funkcjonuj na wielu paszczyznach, np. emocjonalnej, spoecznej, wychowawczej, ekonomicznej. W rodzinie tworz si okrelone normy, regulujce zachowanie jej czonków, oraz role i pozycje wytwarzajce wzajemne oczekiwania i wymagania. W rodzinie istniej mniej lub bardziej stabilne modele równowagi interpersonalnej i normy sprawiedliwoci, ksztatujce poprzez konkretne dowiadczenia emocjonalne i spoeczne równowag wewntrzn i osobowo dziecka. Rodzina stwarza warunki do zaspokojenia rónorodnych potrzeb psychicznych i spoecznych swoich czonków, a zwaszcza dzieci. Chodzi tu gównie o potrzeb przynalenoci uczuciowej, bezpieczestwa, stabilizacji. Rodzina okrela bliej cele i wartoci, do których dzieci maj d, przyczynia si do formowania konkretnych potrzeb i zainteresowa. Rodzice stosujc okrelone metody wychowawcze wpywajce na to, jakimi sposobami dzieci zaspokajay swoje potrzeby- dobrymi lub nieodpowiednimi. Rodzice maj jakie okrelone wyobraenia i pragnienia odnonie tego, jakie ma by ich dziecko, czym powinno si odznacza, jak ma postpowa. 1

2 FUNKCJE RODZINY: Rodzina zaspokaja podstawowe, biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, takie jak potrzeb bezpieczestwa, mici, Rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy spoeczestwa, poredniczy w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia oraz wikszoci bodców zewntrznych, Rodzice i inni czonkowie rodziny dostarczaj dziecku modeli osobowych i wzorów zachowa w konkretnych sytuacjach ycia codziennego, Rodzice i inni czonkowie rodziny przekazuj dzieciom okrelony system wartoci i norm spoecznych, Rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka: przyjmowania przez nie zada i obowizków wykraczajcych poza jego osobiste potrzeby i interesy, wspódziaania w grupie, penienia ról spoecznych, Rodzina jest dla dziecka polem dowiadczalnym, na którym wypróbowuje ono swe siy i moliwoci, znajdujce oparcie i punkt odniesienia ( wzorce) w rodzicach lub innych czonkach rodziny; na ich wsparcie i pomoc dziecko zawsze moe liczy. Rodzina peni wspomniane funkcje wychowawcze w rozmaity sposób w rónych okresach rozwoju dziecka. Niezalenie jednak od wieku, dziecko znajduje w toku wychowania w rodzinie okazj do przyswojenia pewnego zasobu norm i zasad postpowania oraz wzorców zachowa, które moe naladowa. Sposób penienia funkcji wychowawczych przez rodzin oraz skutki oddziaywania obojga rodziców na ich dziecko zale w znacznej mierze od postaw ojca i matki w stosunku do dziecka. METODY WYCHOWAWCZE: Jednymi z powszechnie stosowanych metod wychowawczych s nagrody i kary. Psychologiczn postaw ich skutecznoci jest to, e s one dla dziecka ródem stanów emocjonalnych, przy czym emocje i uczucia powstajce pod wpywem nagród ( rado, przyjemno, nadzieja) maj wiksze znaczenie motywacyjne ni emocje powstajce pod wpywem kar ( strach, niepokój, obawa). Skuteczno kar w ksztatowaniu zachowa prospoecznych dzieci jest niewielka. Systematycznie kary mog bowiem powodowa utrat poczucia bezpieczestwa i nadmiern koncentracje na sobie i swoich problemach. Bardzo niewskazane jest stosowanie kar materialnych. Czste stosowanie kar majcych posta,,odwetu sprzyja narastaniu uczucia wrogoci wobec innych, rozwijaniu si tendencji do zachowa agresywnych, niszczy poczucie wasnej wartoci dziecka. Dorosy karzcy moe sta si dla dziecka modelem 2

3 agresywnego zachowania, które bdzie przez nie naladowane. Nagradzanie bowiem koncentruje uwag dziecka na tym, co moe uzyska dla siebie za odpowiednie zachowanie. Natomiast ukazywanie konsekwencji kieruje jego uwag na innych, na spoeczne potrzeby, stany psychiczne, np.: -,, zobacz, jak si tamto dziecko cieszy,,, sprawi tamtemu dziecku rado,,, zobacz, jak mu jest teraz smutno,,, pomyl, jak on si czuje w takiej sytuacji, Dziecko akceptowane przez rodziców otoczone jest z reguy opiek, zaspakajane s jego potrzeby fizyczne i psychiczne. Dziecko takie rozwija si prawidowo, jest aktywne, pewne siebie. Wyrównuje ono dodatnie uczucia rodziców, lubi ich i postawy te przenosi póniej na innych ludzi. Dziecko odrzucone, a wic traktowane niechtnie, a niekiedy wrogo, oceniane jest czsto surowo, rodzice mao o nie dbaj. Przeywa ono stae frustracje, czsto otaczane jest zakazami i poddawane surowej dyscyplinie. Dziecko odrzucone wyrasta w poczuciu izolacji, niezbdnoci, dlatego jego samoocena jest przewanie negatywna. Z reguy przejawia do rodziców wrogo, która oczywicie nie zawsze musi siczy z jawna agresywnoci. Najczstsze metody karania dzieci osób majcych dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym Odpowiedzi w procentach Karanie sowne i pouczanie o niestosownoci jego postpowania 49 Zachowanie spokoju i wytumaczenie niestosownoci jego postpowania 45 Pouczanie o niestosownoci jego postpowania i wymierzanie kary cielesnej 5 Stosowanie kary cielesnej bez pouczenia 0 Trudno powiedzie 1 Tabela 1. Najczstsze metody karania dzieci osób majcych dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym. STYLE RODZICIELSKIE: Wczesne zachowanie spoeczne pozostaje pod silnym wpywem podstawowych praktyk wychowawczych stosowanych przez rodziców; zaley ono od tego, jak rodzice ustanawiaj i wprowadzaj w ycie zasady, dostarczaj wsparcia i zachty oraz kierownictwa, jak strukturalizujycie wasnych dzieci i nadaj mu przewidywalno. Oczywicie rodzice podchodz do tych zada w bardzo odmienny sposób, ale wyróniono cztery gówne style rodzicielskie autokratyczny, obojtny, permisywny i autorytatywny. Rodzice autokratyczni- bardzo wymagajcy, sprawuj siln kontrol nad zachowaniem dzieci i egzekwuj swoje wymagania grobami oraz kar. Wikszo dzieci le reaguje na 3

4 taki sposób postpowania, czsto atwo wykazuje niezadowolenie, zmienno nastrojów, agresj i nieposuszestwo. Rodzice obojtni- narzucaj swoim dzieciom nieliczne ograniczenia. Dostarczaj take niewiele uwagi, zainteresowania i wsparcia emocjonalnego. Równie ten styl wychowawczy nie sprzyja zdrowemu rozwojowi spoecznemu. Dzieci rodziców obojtnych s czsto nadmiernie wymagajce i nieposuszne, nie uczestnicz efektywnie w zabawie i interakcjach spoecznych. Rodzice permisywni- kochajcy i wraliwi emocjonalnie, ale stawiaj nieliczne ograniczenia zachowaniu. W zwizku z tym, chocia dostarczaj swoim dzieciom akceptacji i zachty, daj mao, jeeli chodzi o strukturalizacj i przewidywalno otoczenia. Jest interesujce, e dzieci tych rodziców pod pewnymi wzgldami przypominaj dzieci rodziców autokratycznych; s czsto impulsywne, niedojrzae i poza kontrol. Rodzice autorytatywni równie opiekuczy i wraliwi na dziecko, ale stawiaj mu wyrane ograniczenia i tworz przewidywalne rodowisko. Ten styl wychowawczy ma najlepsze skutki dla wczesnego rozwoju spoecznego. Dzieci rodziców autorytatywnych na ogó wykazuj najwiksz ciekawo, s pewne siebie i niezalene. Niezaprzeczalne jest stwierdzenie, e rodzice maj ogromny i decydujcy wpyw na rozwój potomstwa. PRACA MATEK I OBKI: Na rozwój spoeczny dzieci we wczesnych latach ycia wpywaj take zmiany zachodzce w strukturze rodziny. Coraz wicej matek podejmuje prac zawodow poza domem, pozostawiajc cz wychowania dziecka innym osobom, np. wychowawcom w obkach i przedszkolach. Co prawda niektóre matki s zmuszone do podejmowania pracy z powodów ekonomicznych, ale inne po prostu wol pracowa, gdy ich kariera jest dla nich bardzo wana. I odwrotnieniektóre matki chciayby pracowa, ale uwaaj, e nie mog, gdy ich potrzeba sprawowania opieki nad dzieckiem jest bardzo silna. Dowiadczenia dziecka w obku zale od bardzo wielu czynników, m.in. od liczby dzieci w grupie, liczby dorosych opiekunów, stosowanych metod nauczania. Wszystkie te czynniki mog mie ostatecznie dla rozwoju dziecka tak samo due znaczenie, jak to, czy dziecko przebywa, czy nie przebywa z matk. Problem obka jest bez wtpienia bardzo zony i mimo duej liczby bada pozostaje nie rozwizany. Jest natomiast jasne, e dopóki nie zmieni si polityka rzdowa lub pogldy pracodawców, a matki przebywajce w domu ze swoimi maymi dziemi nie b otrzymyway wsparcia, praca zawodowa matek pozostanie cech charakterystyczna wikszoci rodzin. MALTRETOWANE DZIECI W RODZINIE: Chocia rodzina stanowi na ogó dla maego dziecka ródo bezpieczestwa o opieki, czasami 4

5 odgrywa wrcz przeciwn rol. Maltretowanie dzieci stanowi tragiczny fakt w niektórych rodzinach i mona si obawia, e problem bdzie przybiera na sile. Maltretowanie i zaniedbywanie maj zasadnicze konsekwencje dla rozwoju dzieci. W wieku 1 roku dzieci maltretowane wykazuj na ogó opónienia w rozwoju spoecznym i poznawczym i podobne zalenoci stwierdza si w dalszych okresach rozwojowych. Liczni psychologowie rozwoju uwaaj, e te deficyty wynikaj z braku ufnego przywizywania si do matki. Sdzi si, e wraliwa opieka nad dzieckiem wyrastajca z wzajemnej regulacji midzy dzieckiem i opiekunem stanowi podstaw bezpiecznego przywizywania. Ale liczne matki, które maltretuj swoje dzieci nie wypracowuj pynnego i efektywnego systemu komunikowania si z nimi. Chocia dzieci s przywizane nawet do matek, które nie sprawuj nad nimi prawidowej opieki, jako tej relacji nie jest wysoka. By moe z tego powodu u dzieci maltretowanych czciej pojawiaj si,, lkowe wzorce przywizywania. Niektóre matki maltretuj swoje dzieci, stosujc kary fizyczne, aktywn wrogo i wtrcanie si do wiata dziecka. Zamiast synchronizowa swoje zachowanie z zachowaniem dziecka, czsto narzucaj mu okrelone dziaania, koncentrujc si bardziej na wasnych potrzebach ni na potrzebach dziecka. Ten styl sprawowania opieki zosta nazwany nadmierniestymulujcym i jest powizany z maltretowaniem fizycznym, np. biciem, oraz lkowounikajcym wzorcem przywizywania (wzorzec A). W przeciwiestwie do opisanej wyej inna posta niewraliwej opieki polega na wycofywaniu si i zbyt niskim zaangaowaniu. Ten styl nazywany niewystarczajco stymulujcym, wie si z fizycznym i emocjonalnym zaniedbywaniem dziecka i wydaje si przyczyn lkowo- ambiwalentnego wzorca przywizywania (wzorzec C). Badania nad dziemi maltretowanymi ujawniy dodatkowe wzorce przywizywania. Na przykad niektóre dzieci reaguj nie tylko unikaniem matki, gdy wraca ona do pomieszczenia, ale równie paczem, obnion eksploracj im oporem wobec zachty do kontaktu. Dzieci te opisano jako reprezentujce wzorzec A-C. Natomiast pewnych dzieci nie mona zaklasyfikowa do adnej z trzech pierwotnych kategorii. Dzieci te czsto przejawiaj reakcje wchodzce w skad rónych kategorii, czemu czasami towarzysz dziwne zachowania: drenie, przyjmowanie nietypowych postaw czy wyrazów twarzy oraz wykonywanie przerywanych lub nieskoordynowanych ruchów. Ze wzgldu na wymienione zachowania dzieci te zaklasyfikowano jako,, niezorganizowane i zdezorientowane czyli do wzorca D. Wnioski, jakie mog by wyprowadzone z przytoczonych danych empirycznych, wspieraj transakcyjny model przywizywania. Ewolucja zapewnia przywizanie si dziecka nawet do opiekunów, którzy dostarczaj minimalnej opieki. Ale interakcje pomidzy takimi matkami i dziemi wyranie wpywaj na jako rozwijajcej si relacji, a wraz z tym na dalszy rozwój spoeczny, emocjonalny i poznawczy. Jestemy takiego zdania, i nawet rodzice musz sobie zas na szacunek i mi asnych dzieci i nie jest to proces bezwarunkowy. W tym momencie przychodzi nam na myl znane przysowie,,jak Kuba Bogu tak Bóg Kubie i wydaje mi si, e znajduje ono zastosowanie w relacjach rodzice- dziecko, bo przecie, gdy dziecko czuje, e jest kochane to odpaca si tym samym i odwrotnie. Nie moemy poj faktu, jak takie matki mog skrzywdzi swoje dzieci, przecie one chc 5

6 by tylko kochane. ATMOSFERA DOMOWA SPRZYJAJCA ROZWOJOWI DZIECKA: Dzieci potrzebuj korzystnej atmosfery domowej przez cae swoje dziecistwo, ale jest to szczególnie wane podczas lat szkolnych. Niezaprzeczalnie, kiedy staj one przed wyzwaniami swojego wieku, pragn wsparcia i kierowania ze strony rodziców. Jest to bardzo wane zarówno dla osignicia przez dziecko osobistej niezalenoci, jak i innych aspektów rozwoju, takich jak osignicia w szkole, rozwój poczucia moralnoci, tworzenie zdrowych relacji z rodzestwem, przyswajanie odpowiednich, zwizanych z pci ról, budowanie zdrowych nastawie wobec samego siebie. Sprzyjajce rozwojowi rodowisko domowe jest w stanie zapewni dzieciom ciepo i akceptacje. Pozytywna atmosfera domowego ogniska zwykle niesie ze sob konsekwentnie stosowan dyscyplin, zach do nabywania przez dziecko spoecznych i emocjonalnych kompetencji, uwzgldnia te rozwojowe potrzeby dziecka. Zdrowe formy rozwoju dzieci zale równie od stopnia, w jakim rodzice je kochaj, rozmawiaj z nimi i próbuj zaspokaja ich potrzeby. Jeli dziecko otrzymuje te wartoci, wówczas jest emocjonalnie stabilne, wspópracujce i szczliwe. Dziecko nie kochane lub odrzucane staje si z kolei wycofujce, pene niechci, samotne i pozbawione poczucia bezpieczestwa. Badania przeprowadzone w 1992 roku wskazuj, e w porównaniu z dziemi spoecznie odrzuconymi dzieci uspoecznione wywodz si z domów o niszych poziomach agresji i odrzucenia ujawnianych przez osoby dorose. Dzieci dowiadczajce przemocy fizycznej maj równie powane problemy w zakresie umiejtnoci zwizanych z socjalizacj. Liczne badania z 1991 roku pokazuj, e dzieci, które dowiadczyy przemocy fizycznej w porównaniu z dziemi, wobec których jej nie stosowano, demonstruj mniej pozytywnych kontaktów z rówienikami i przejawiaj wicej zachowa negatywnych. Badanie to ukazuje sposób w jaki dynamika rodziny wpywa na spoeczny rozwój dziecka. Liczni psychologowie podkrelaj znacznie wychowania i penego mici wsparcia w relacji rodzic- dziecko. Uwaaj oni, e dzieci z rodzin wydolnych wychowawczo s midzy innymi bardziej skonne do otwartego komunikowania si, bardziej szczere w stosunku do innych oraz atwiej im sprostayciowym wymaganiom ni dzieciom z rodzin nie speniajcych zada wychowawczych. Co wicej dzieci z normalnych domów wiedz, e zawsze zostan wysuchane przez swoich rodziców i e s przez nich uwaane za osoby wyjtkowe. Ponadto majwiadomo, e ich ideay nie zostan zlekcewaone. Harmonijne ycie rodzinne i pozytywny klimat emocjonalny s te widoczne w tych domach, gdzie dzieli si odpowiedzialno i obowizki. Podzia obowizków i odpowiedzialnoci jest krytycznym skadnikiem zdrowych stosunków rodzinnych. Dziki niemu dzieci nabieraj przekonania o swoich moliwociach wspóudziau w yciu rodzinnym. Ucz si równie, e w rodzinie liczy si i czym si wyrónia kada osoba. Podzia obowizków sprzyja równie ksztatowaniu innych pozytywnych cech, takich jak szacunek i zaufanie. 6

7 PODSUMOWANIE I WNIOSKI: Rodzina stanowi najwaniejsze rodowisko, w którym zachodzi wczesny rozwój spoeczny. Dlatego powicono jej liczne badania. Zebrane dane wiadcz o tym, e styl wychowania stosowany przez rodziców wpywa na zachowanie spoeczne dzieci. Dzieci rodziców autokratycznych, obojtnych czy permisywnych czsto wykazuj problemy spoeczne i behawioralne. Dzieci rodziców autorytatywnych s najbardziej niezalene i kompetentne spoecznie. Nowym czynnikiem analizowanym w zwizku z wczesnym rozwojem spoecznym jest wystpujca wspóczenie tendencja do podejmowania przez matki pracy zawodowej poza domem. Niektóre badania wskazuj, e relacja przywizana u dzieci uczszczajcych do obka jest sabsza ni u dzieci wychowywanych w domu, jednak znaczenie tych stwierdze nie jest do koca jasne. Dzieci mog nawizywa silne relacje przywizywania ze swoimi ojcami, które zdaj si zale od poziomu wraliwoci ojca. Jednak nawet ufne przywizywanie dziecko- ojciec jest zazwyczaj sabsze ni relacja dziecko- matka. Maltretowanie dzieci zaburza ich rozwój poznawczy i spoeczny. Dzieci nawizuj relacje przywizywania z matkami maltretujcymi, ale nie jest to przywizanie ufne. Na zakoczenie pracy chciaabym poruszy jeszcze jeden wany temat, którego nie mona omin, bo z pewnoci ma on niesamowity wpyw na rozwój maego dziecka, a mianowicie gry komputerowe. Trójwymiarowe gry,, w strzelanego zajmuj niestety nie kwestionowan pozycj w rankingu klasycznych programów rozrywkowych. Gry te s czsto usytuowane w nieprzyjaznych podziemnych labiryntach na odlegych planetach. Posugujc si tak scenografi, a take bezustann akcj, natychmiastowymi efektami dzia i mierci, czaj si za kadym rogiem, przestrzenne strzelaniny wziy rynek gier komputerowych szturmem. W grach tych podstawowa idea jest zasadniczo prosta: zabija wszystko co si rusza, przy yciu straszliwego arsenau. Literatura: 1. Jeffrey S. Turner, Donald B. Helms,, Rozwój czowieka 2. M. Ziemska,, Postawy rodzicielskie 3. Stefan Garczyski,, Potrzeby psychiczne- niedosyt, zaspokojenie 4. Ross Vaste, Marshall M Haith, Scott A. Miller,, Psychologia dziecka 5. Kary cielesne w wychowaniu dzieci (Rodzicielska www) 7