Czy zaburzenia uwagi to naprawdę zaburzenia uwagi?

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Czy zaburzenia uwagi to naprawdę zaburzenia uwagi?"

Transkrypt

1 Dr Aneta Borkowska Czy zaburzenia uwagi to naprawdę zaburzenia uwagi? Nauczyciele nauczania początkowego i klas zerowych, w okresie ostatnich kilku lat obserwują niepokojące ich zjawisko. Twierdzą, że systematycznie, z roku na rok obniżają się zdolności dzieci do koncentracji uwagi. Są one coraz bardziej rozkojarzone, nie potrafią skupić się na wykonywanej pracy przez dłuższy okres, szybko się nudzą, przerywają i nie kończą zaczętych zadań, zapominają o obowiązkach, nie słuchają tego, co się do nich mówi, bywają nieobecne myślami. Wszystko to oczywiście odbija się na wynikach w nauce. I na atmosferze w domu. Rodzice mają dość ciągłego przypominania: skup się, dokończ lekcje, patrz uważniej itd. Ponieważ takie zachowania są typowe dla dzieci z zaburzeniem rozwojowym, które nazywa się ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi), dorośli z niepokojem obserwują swoje dzieci i zastanawiają się, czy przypadkiem ich dziecko nie zalicza się do tej grupy (Wolańczyk, Komender, 2004). Tymczasem przyczyny takich zachowań są zróżnicowane, a co najważniejsze, z pewnością, nie każde dziecko zachowujące się w sposób nieuważny należy traktować jak osobę z ADHD lub też z izolowanymi zaburzeniami funkcji uwagi o etiologii innej niż ADHD. Zachowania nieuważne nie są objawem specyficznym, co oznacza, iż na poziomie behawioralnym, opisowym, obserwuje się takie same zachowania u dzieci, które spowodowane są wieloma, bardzo zróżnicowanymi przyczynami (Święcicka, 2005). To, wydawałoby się oczywiste stwierdzenie, w praktyce psychologiczno pedagogicznej bywa zapominane. Zbyt łatwo diagnozuje się zakłócenia, czy nawet zaburzenia procesu psychicznego jakim jest uwaga, nie uwzględniając faktu, że to co obserwujemy może jedynie pozornie przypominać zaburzenia uwagi. Dlatego też wskazane byłoby zastosowanie następującego rozróżnienia terminologicznego: zachowania nieuważne to trudności obserwowane w zachowaniu dziecka (które mogą wynikać z wielu powodów) i zaburzenia uwagi jako zaburzenia pierwotne procesu psychicznego - uwagi. Zachowania nieuważne według powyższej sugestii są kategorią znacznie szerszą. W celu systematyzacji i klasyfikacji zachowań nieuważnych można wyodrębnić trzy zasadnicze mechanizmy prowadzące do podobnych objawów: 1/ zaburzenia procesu poznawczego, jakim jest uwaga to zaburzenia pierwotne,

2 2/ inne zakłócenia funkcjonowania poznawczego (np. dysleksja), które w sytuacjach zadaniowych przypominają zaburzenia uwagi, ale w obrazie dysfunkcji nie stwierdza się zakłóceń tego procesu, 3/ trudności w funkcjonowaniu uwagi wynikające z braku treningu, a nie zaburzeń uwarunkowanych biologicznie. Poniższy schemat ilustruje sygnalizowaną tezę. ZACHOWANIA NIEUWAŻNE PIERWOTNE PSEUDONIEUWAŻNE WTÓRNE Rys. 1. Rodzaje zachowań nieuważnych Zachowania nieuważne rozumiane jako zaburzenia pierwotne to deficyty funkcji psychicznej jaką jest uwaga. Deficyty mają charakter pierwotny, ponieważ mają bezpośrednie podłoże biologiczne. Problemy z uwagą mogą wówczas mieć charakter izolowany, czyli dominują w obrazie klinicznym lub też towarzyszą innym zaburzeniom. Ponieważ uwaga jest procesem złożonym pod względem struktury psychologicznej, a zatem i podłoża neuronalnego, zakłócenia w funkcjonowaniu mogą dotyczyć wybranych lub wszystkich jego aspektów. Poniżej zostaną scharakteryzowane składowe procesu uwagi. 1. Słaba koncentracja uwagi rozumiana jako mała zdolność do włożenia wysiłku intelektualnego w zadania, szczególnie widoczna w czasie wykonywania zadań trudnych. Czynności zautomatyzowane, łatwe (np. odpowiedz na pytanie ile to jest 2x3) wykonywane są szybko i bezbłędnie, natomiast czynności intencjonalne, dowolne są wykonywane na znaczne gorszym poziomie. Dlatego też dzieci z deficytem tego aspektu uwagi będą potrafiły dwie godziny grać w grę komputerową osiągając dobre wyniki dlatego, że rodzaj bodźcowania jest na tyle atrakcyjny, że nie wymaga intencjonalnego wysiłku. To samo dziecko z czytanej książki uzyska znacznie mniej informacji niż rówieśnik, ponieważ nie jest w stanie skoncentrować uwagi dowolnej. Często tego typu objawy wyjaśniane są niską motywacją, rodzice twierdzą, że dziecku się nie chce, np. że nie myśli przy rozwiązywaniu zadań z matematyki, łatwo poddaje się twierdząc, że nie potrafi.

3 2. Zwiększona podatność na dystraktory to efekt słabo działającego mechanizmu selektywności uwagi. Funkcja selektywna jest podstawowym zadaniem uwagi, umożliwia wyodrębnienie z ogromu informacji napływających ze świata zewnętrznego i organizmu tego, co ważne w danym momencie. Uwaga pozwala na spostrzeganie świata w kategoriach bodziec tło. Tło stanowią wszystkie elementy środowiska, w którym człowiek przebywa, ale które nie przeszkadzają w wykonywaniu zadań. Dystraktor to bodziec wyraźny, wyróżniający się, zatem utrudniający wykonywanie czynności. Dla dzieci z zaburzeniami selektywności uwagi, to co jest tłem dla innych, jest dystraktorem. Przykładowe konsekwencje zakłócenia tej funkcji uwagi to konieczność pracy w ciszy, dziecko łatwo przerywa pracę, gdy coś usłyszy, nie może skoncentrować uwagi na czynności intencjonalnej, gdy obok ktoś rozmawia, gra radio czy TV. Najczęściej dzieci z zakłóceniami selektywności uwagi mają duże trudności także z podzielnością uwagi. Zatem w sytuacji konieczności wykonywania dwóch czynności jednocześnie dziecko gubi się, nie potrafi skupić się ani na jednym, ani na drugim zadaniu i w efekcie żadna czynność nie kończy się sukcesem. 3. Zakłócenia podtrzymywania uwagi. Ten aspekt funkcji uwagi odpowiada za zdolność do długotrwałego utrzymywania pobudzenia umysłowego na takim poziomie, aby zadanie wykonywane przez człowieka było realizowane przez cały czas trwania w taki sam sposób, bez pogarszania jakości. Każdy człowiek ma ograniczone czasowo możliwości podtrzymywania uwagi na zadaniu. Wraz z upływem czasu stopniowo pogarsza się jakość wykonania zadania i jest to prawidłowość występująca u wszystkich ludzi. Można określić ten proces jako powolne zmęczenie uwagi. Zdrowa osoba dorosła powinna wykonywać proste lub na przeciętnym poziomie trudności zadania bez utraty efektywności przez około 2 godziny (Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006). Dzieci z powodów rozwojowych charakteryzują się mniejszymi możliwościami w tym zakresie. Podtrzymywanie uwagi ocenia się najczęściej podczas zadań łatwych, aby wyeliminować wpływ zdolności do koncentracji. W codziennym funkcjonowaniu dziecko z niskim podtrzymywaniem uwagi cechuje się wyraźnym pogarszaniem efektywności pracy wraz z upływem stosunkowo krótkiego czasu (lepiej na początku lekcji niż na końcu), szybkim nudzeniem się, obserwuje się konieczność częstej zmiany aktywności i częstych przerw w aktywnościach. 4. Trudności planowania i organizacji aktywności to tzw. problemy z uwagą wykonawczą (Jodzio, 2008). Uwaga wykonawcza to element funkcji wykonawczych rozumianych jako

4 nadrzędny system kierowania ludzkim zachowaniem. Proces ten umożliwia wykonywanie celowych, intencjonalnych, zorganizowanych czynności. W ramach złożonego sytemu uwagi wykonawczej wyróżnia się aspekt planowania i organizacji aktywności, kontrolowania, monitorowania zachowania oraz modyfikację zachowania w zależności od napływających informacji zwrotnych. Dzieci z deficytami omawianego aspektu uwagi będzie charakteryzować brak planowania i organizacji aktywności, chaotyczność działań i wypowiedzi (np. trudności w wyjęciu z plecaka odpowiednich książek i zeszytów, trudności w utrzymywaniu wiodącego wątku w opowiadaniu, trudności w porannym zorganizowaniu czynności, aby wyjść do szkoły o odpowiednim czasie), brak odpowiedniej reakcji na informację o błędach, zaburzone poczucie czasu (dziecko nie przewiduje, ile czasu zajmie mu odrobienie lekcji, co powoduje odraczanie momentu rozpoczęcia wykonania). W zachowaniu obserwuje się także zburzenia hamowania reakcji poznawczych, co skutkuje impulsywnością poznawczą, czyli zbyt szybkimi, nie przemyślanymi odpowiedziami, bez refleksji nad ich poprawnością (Borkowska, 2008). Omówione zakłócenia procesów uwagi uwarunkowane są mechanizmami neurobiologicznymi, są objawami zaburzenia, a to oznacza, że dziecko nie ma istotnego na nie wpływu. Druga grupa zachowań nieuważnych to zachowania udające zakłócenia procesu uwagi, a ich przyczyną są inne zaburzenia rozwojowe. Do nich możemy zaliczyć: deficyty językowe (dysfazja rozwojowa), specyficzne trudności szkolne (dysleksja, dyskalkulia), deficyty sensoryczne (niedosłuch, niedowidzenie), inteligencję niższą niż przeciętna, upośledzenie umysłowe. W każdym z tych przypadków zachowania nieuważne będą obserwowane jedynie wówczas, gdy sposoby pracy z dzieckiem nie będą dostosowane do jego możliwości lub też nie będą w ogóle zdiagnozowane. Dzieci z dysfazją rozwojową, zwłaszcza z podtypem recepcyjnym, gdy dominującym objawem jest niepełne rozumienie komunikatów językowych, będą zachowywały się jak dzieci nieuważne. Wykonując błędnie polecenia, mając problemy z powtórzeniem materiału omawianego na lekcjach, nie myśląc przy rozwiązywaniu zadań matematycznych. Nawet nie uważają gdy w domu, rodzice pomagając w odrabianiu lekcji, czytają materiał z podręcznika. Zamyślają się patrząc w okno, zamiast uczestniczyć aktywnie w zajęciach. Ale to trudności w rozumieniu powodują, że nie orientują się co dzieje się na lekcji. Dzieci, u których nie został zdiagnozowany niedosłuch czy niedowidzenie także będą miały objawy zachowań nieuważnych. Obserwuje się błędy w zapisie notatek w zeszytach, nawet jeśli są przepisywane z tablicy, dzieci nie wykonują od razu i szybko poleceń nauczyciela (zbyt późno orientują się, że zostało

5 polecenie wydane), muszą kompensować sobie trudności sensoryczne np. obserwacją zachowań kolegów, nie słyszą co zostało zadane jako praca domowa. Podobny mechanizm zachowań pseudouwagowych będzie działał w przypadkach dzieci z dysleksją, z inteligencją niższą niż przeciętna czy upośledzeniem, gdy proces dydaktyczny nie będzie adekwatny do ich deficytów. Trzecią grupę zachowań nieuważnych stanowią takie, które mają charakter wtórny, wynikają z braku treningu tej funkcji lub z jego nieprawidłowego przebiegu. Zatem nie występują w tym przypadku deficyty pierwotnie uwarunkowane neurobiologicznie, ale deficyty mają charakter funkcjonalny. Proces rozwoju ośrodkowgo układu nerwowego u dziecka po urodzeniu jest warunkowany głównie przez doświadczenia życiowe, przez informacje dostarczane do mózgu dziecka z zewnątrz i wewnątrz organizmu. Ten proces powoduje powstawanie i aktywizację określonych obwodów neuronalnych tworzenie połączeń synaptycznych, a nawet rozrost drzewek dendrytycznych. Każda funkcja organizmu rozwija się w taki sposób, choć należy zaznaczyć, że im bardziej złożona, tym znaczenie doświadczenia jest większe. I tak reakcje odruchowe są najprostszymi czynnościami ruchowymi uruchamianymi przez określoną sytuację bodźcową, a są uwarunkowane genetycznie i nie jest konieczny żaden trening, aby prawidłowo działały. Natomiast mowa, mimo, że podłoże neuronalne dla tej funkcji jest gotowe w momencie urodzenia dziecka, musi zostać pobudzona przez bodźce językowe docierające do dziecka od innych członków danego społeczeństwa. Bez doświadczenia, funkcja nie rozwinie się. Podobnie jest z procesem uwagi. Pewne aspekty uwagi mają charakter wrodzony jak np. podstawowa selektywność. Jej działanie ujawnia się w postaci reakcji orientacyjnej na zadziałanie nagłego, silnego, wyraźnie odróżniającego się od tła bodźca. Inne zwłaszcza koncentracja, podtrzymywanie muszą być trenowane, aby działały optymalnie. Trening uwagi rozpoczyna się już w okresie niemowlęcym, gdy opiekun koncentruje swoją uwagę na dziecku, mówi do niego, bawi się z nim, pokazuje mu jedną zabawkę przesuwając z prawej na lewą stronę. W takich sytuacjach dziecko uczy się wybiórczego skupiania strumienia świadomości na określonym bodźcu. W późniejszym wieku ważną rolę odgrywa czytanie dzieciom bajek, oglądanie z nimi książeczek z obrazkami i rozmowa na ich temat. Oprócz poszerzania wiedzy o świecie, dzięki temu mały człowiek uczy się skupiania na określonej czynności. Słuchanie, a zwłaszcza odpowiedzi na pytania dotyczące tekstu czy obrazków wymaga od niego pewnego, adekwatnego do jego wieku wysiłku umysłowego. To już trening uwagi dowolnej. Nie można porównać tego do oglądania bajek w TV ani gry w gry komputerowe ponieważ te aktywności nie wymagają od dziecka intencjonalnego wysiłku. Aktywizują raczej uwagę tzw.

6 mimowolną. Brak wczesnego treningu uwagi będzie powodował trudności dziecka w koncentracji na nudnych czynnościach jak słuchanie nauczyciela (przekaz jednomodalny) czy odrabianie lekcji. Podobnie brak stawianych dziecku ograniczeń to brak ćwiczenia hamowania w zachowaniu. Jeżeli nie nauczyło się powstrzymywać od różnych czynności na prośbę czy polecenie rodziców, co zawsze wymaga pewnego wysiłku, trudno mu będzie realizować takie wymagania płynące ze strony np. nauczyciela (Święcicka, 2005). Kolejnym czynnikiem powodującym zachowania nieuważne są problemy emocjonalne dziecka. Częsta ekspozycja na stres, permanentny brak poczucia bezpieczeństwa, napięcia i konflikty w rodzinie, ale też lęk sytuacyjny np. na lekcji matematyki, powodują dysregulację systemu uwagi dowolnej. Warto zauważyć, że przy długotrwałym działaniu czynnika emocjonalnego, zakłócenia uwagi mogą stać się trwałe i pojawiać się nie tylko w momentach stresowych (Święcicka, 2005). Jak wynika z powyższych rozważań, ocena czy i na ile zachowania nieuważne odzwierciedlają rzeczywiste dysfunkcje tego procesu, czy też mechanizm ich pojawiania się jest zupełnie inny wymaga wnikliwego przeanalizowania danych z kilku perspektyw. Po pierwsze konieczna jest ocena funkcji poznawczych w celu stwierdzenia na ile zachowania nieuważne mogą być tylko pozornie związane z funkcją uwagi, a w rzeczywistości wynikać z innych deficytów rozwojowych. Po drugie istotna jest ocena funkcji emocjonalnych. Po trzecie diagnoza samego procesu uwagi we wszystkich ważnych jego aspektach. Dopiero wnioski płynące z analizy wszystkich uzyskanych danych zwiększają szansę na ustalenie mechanizmu obserwowanych zachowań nieuważnych (Borkowska, 2006). Diagnoza przyczyn nieuwagi jest istotna z punktu widzenia oddziaływań terapeutycznych. Nie ma sensu trenować procesu uwagi, gdy przyczyną nieuwagi są zaburzone emocje dziecka i właściwym oddziaływaniem jest terapia skierowana na procesy emocjonalne. Podobnie, gdy przyczyną nieuwagi są problemy z rozumieniem przekazu językowego, jak w przypadku wspomnianej wcześniej afazji, niezbędna jest terapia funkcji językowych, a nie trening uwagi. Literatura Borkowska A.R. (2006). ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. W: A. R. Borkowska, Ł. Domańska (red.) Neuropsychologia kliniczna dziecka. Warszawa: PWN, Borkowska A.R. (2008). Procesu uwagi i hamowania reakcji z perspektywy rozwojowej neuropsychologii klinicznej. Lublin: Wyd. UMCS. Jodzio K. (2009). Neuropsychologia intencjonalnego działania. Warszawa: Wyd. Scholar.

7 Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN. Święcicka M. (2005). Uwaga, samokontrola, emocje. Psychologiczna analiza zachowań dzieci z zaburzeniami uwagi. Warszawa: Wyd. EMU. Wolańczyk T., Kolender J. (2004). Zaburzenie hiperkinetyczne. W: I. Namysłowska (red.). Psychiatria dzieci i młodzieży. Warszawa: PZWL,

EEG Biofeedback. Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu

EEG Biofeedback. Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu EEG Biofeedback Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu EEG Biofeedback to skuteczna metoda terapeutyczna zwiększająca skuteczność funkcjonowania

Bardziej szczegółowo

Opracowała: K. Komisarz

Opracowała: K. Komisarz Opracowała: K. Komisarz EEG ElektroEncefaloGraf - aparat do pomiaru fal mózgowych i oceny pracy mózgu. BIOFEEDBACK - z ang. biologiczne sprzężenie zwrotne (dostarczanie człowiekowi informacji zwrotnej

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Spis treści. Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?...

Spis treści. Spis treści. Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?... Spis treści Spis treści Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?... Koncentracja i spostrzeganie... Pamięć i wiedza... Myślenie... Kreatywność... Zadania, które pomogą

Bardziej szczegółowo

Jak rozpoznać zaburzenia rozwojowe u dzieci? Dorota Kalinowska - psycholog

Jak rozpoznać zaburzenia rozwojowe u dzieci? Dorota Kalinowska - psycholog Jak rozpoznać zaburzenia rozwojowe u dzieci? Dorota Kalinowska - psycholog ADHD - nazewnictwo Wg DSM - IV TR: ADHD Attention Deficit Hyperactiviti Disorder /zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami

Bardziej szczegółowo

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z edukacji dla bezpieczeństwa w Szkole Podstawowej nr 3 w Zamościu

Wymagania edukacyjne z edukacji dla bezpieczeństwa w Szkole Podstawowej nr 3 w Zamościu Wymagania edukacyjne z edukacji dla bezpieczeństwa w Szkole Podstawowej nr 3 w Zamościu I. KRYTERIA OCENIANIA Wiedzę i umiejętności ucznia ocenia się na poziomach: podstawowym obejmuje on poziom konieczny

Bardziej szczegółowo

dr n. med. Magdalena Trzcińska

dr n. med. Magdalena Trzcińska DZIECKO Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1 (CHOROBĄ RECKLINGHAUSENA): NAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY Z PERSPEKTYWY PSYCHOLOGICZNEJ dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy

Bardziej szczegółowo

Akademia Rozwoju Małego Dziecka

Akademia Rozwoju Małego Dziecka Aktualnie zbieram grupy na następujące zajęcia: Akademia Rozwoju Małego Dziecka 1. Maluszkowo - zajęcia dla dzieci do 2 roku życia - czas trwania zajęć: 45 minut / dziecko+dorosły opiekun zajęcia stymulujące

Bardziej szczegółowo

Gimnazjum nr 1 im. Stanisława Wyspiańskiego w Lubaniu

Gimnazjum nr 1 im. Stanisława Wyspiańskiego w Lubaniu Gimnazjum nr 1 im. Stanisława Wyspiańskiego w Lubaniu Indywidualny Program Edukacyjno -Terapeutyczny Imię i nazwisko ucznia: Klasa. Data i miejsce urodzenia:. Wychowawca.. Indywidualny Program Edukacyjno

Bardziej szczegółowo

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl

Bardziej szczegółowo

DYSLEKSJA PORADY DLA RODZICÓW

DYSLEKSJA PORADY DLA RODZICÓW DYSLEKSJA PORADY DLA RODZICÓW CO TO JEST DYSLEKSJA? Dysleksja rozwojowa jest to zespół zaburzeń występujących w procesie uczenia się, czytania i pisania u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. U podstaw

Bardziej szczegółowo

Żabno, dnia r.

Żabno, dnia r. Żabno, dnia 07.03.2014r. EUROPEJSKI DZIEŃ LOGOPEDY PPPP W TARNOWIE, FILIA ŻABNO NIEDOSŁUCH LUB GŁUCHOTA UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE ALALIA ALALIA PROLONGATA NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI AFAZJA (DYZFAZJA)

Bardziej szczegółowo

(imię i nazwisko nauczyciela) (przedmiot) (numer programu)

(imię i nazwisko nauczyciela) (przedmiot) (numer programu) Iwona Jończyk (imię i nazwisko nauczyciela) Wybrane zagadnienia z psychologii społecznej (przedmiot) 2407MR i GŻ 1997.08.18 (numer programu) Klasa IV TŻa, IV TŻb Lp. Cele kształcenia i wychowania Treści

Bardziej szczegółowo

STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE

STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE DIAGNOZA TRUDNOŚCI NOWATORSKIE NARZĘDZIA - neuromodulacja (EEG Biofeedback), - neuroobrazowanie (EEG/QEEG), - rehabilitacja funkcji poznawczych (FORBRAIN), - diagnostyka i

Bardziej szczegółowo

Przeznaczenie metody Metoda Integracji Sensorycznej jest wykorzystywana w pracy z dziećmi: z autyzmem z Zespołem Aspergera

Przeznaczenie metody Metoda Integracji Sensorycznej jest wykorzystywana w pracy z dziećmi: z autyzmem z Zespołem Aspergera Metoda Integracji Sensorycznej (SI) jest to nowoczesna i bardzo skuteczna forma diagnozy i terapii dzieci. Integracja Sensoryczna opiera się na neurofizjologicznych podstawach klinicznej obserwacji i standaryzowanych

Bardziej szczegółowo

Trudności w czytaniu / pisaniu / liczeniu Standardowa forma pomocy: 5

Trudności w czytaniu / pisaniu / liczeniu Standardowa forma pomocy: 5 Trudności w czytaniu / pisaniu / liczeniu Standardowa forma : 5 1. Wystąpiły wtórne do problemów w czytaniu trudności emocjonalne. m.in.: W razie istotnego nasilenia trudności w tym obszarze wskazana konsultacja

Bardziej szczegółowo

systematyczne nauczanie

systematyczne nauczanie dojrzałość Osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie; harmonijne współgranie

Bardziej szczegółowo

CZY NASZE DZIECKO MOŻE

CZY NASZE DZIECKO MOŻE CZY NASZE DZIECKO MOŻE JUŻ IŚĆ DO SZKOŁY? Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 2 im. ks. dra S. Wilczewskiego w Katowicach OBOWIĄZEK SZKOLNY W KRAJACH EUROPEJSKICH GOTOWOŚĆ SZKOLNA Osiągnięcie przez

Bardziej szczegółowo

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014 Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 013/014 Wydział Psychologii i Nauk Humanistycznych Kierunek studiów:

Bardziej szczegółowo

niedziela

niedziela DATA GODZINY MODUŁY 20.02.2016 9.00 10.30 Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych 10.40 12.10 12.30 14.00 14.10 15.45 15.55 17.25 9.00 10.30 10.40 12.10 12.30 14.00 14.10 15.45 15.55 17.25 DATA GODZINY

Bardziej szczegółowo

Program terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children

Program terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children Program terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children Elementy programu TEACCH w pracy z uczniem z umiarkowaną lub znaczną niepełnosprawnością

Bardziej szczegółowo

DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH

DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH UWZGLĘDNIANIE OPINII PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNYCH WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI Rozporządzenie MEN z dn. 30.04.2007 Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii poradni

Bardziej szczegółowo

Jeśli, to nie ADHD to co? Jak rozpoznać kiedy dziecko potrzebuje profesjonalnej diagnozy a kiedy są to wyzwania wychowawcze.

Jeśli, to nie ADHD to co? Jak rozpoznać kiedy dziecko potrzebuje profesjonalnej diagnozy a kiedy są to wyzwania wychowawcze. Jeśli, to nie ADHD to co? Jak rozpoznać kiedy dziecko potrzebuje profesjonalnej diagnozy a kiedy są to wyzwania wychowawcze. Plan: Co to jest ADHD? Objawy ADHD Jak odróżnić ADHD od innych problemów zachowania

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents. Punktacja ECTS*

KARTA KURSU. Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents. Punktacja ECTS* KARTA KURSU Nazwa Psychologia zaburzeń dzieci i młodzieży (III rok, pedagogika; psychoprofilaktyka zaburzeń i wspomaganie rozwoju) Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents Kod

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH. (wariant 1 trenowanie pamięci)

ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH. (wariant 1 trenowanie pamięci) ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH Nr wskaźnika: 7_8_27 (wariant 1 trenowanie pamięci) Opis elementu: Materiał dla trenera zawiera wskazówki, jak stymulować

Bardziej szczegółowo

PORADNIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA NR 22

PORADNIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA NR 22 Strona 1 z 5.. (pieczątka szkoły). (data) INFORMACJA SZKOŁY O DZIECKU Informacje na potrzeby diagnozy w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nr 22 w Warszawie. Udzielenie rzetelnych informacji ułatwi postawienie

Bardziej szczegółowo

CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI?

CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI? CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI? mgr Magdalena Jabłońska mgr Dorota Orłowska 1 DLACZEGO RODZICE NIE MAJĄ WIEDZY O ISTOTNYCH PROBLEMACH SWOICH DZIECI? brak czasu mało doświadczeń

Bardziej szczegółowo

Psychologia w indywidualnej organizacji toku studiów

Psychologia w indywidualnej organizacji toku studiów Psychologia w indywidualnej organizacji toku studiów Studia niestacjonarne jednolite magisterskie Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży NAZWA MODUŁU i ELEMENTY SKŁADOWE LICZBA GODZIN PUNKTY ECTS ROK

Bardziej szczegółowo

Dostrzegalne zmiany u pacjenta na tym etapie terapii winny manifestować się tym, że pacjent :

Dostrzegalne zmiany u pacjenta na tym etapie terapii winny manifestować się tym, że pacjent : CARE BROK sp. z o.o Szkoła Specjalistów Psychoterapii Uzależnień i Instruktorów Terapii Uzależnień O7-306 Brok ul. Warszawska 25 tel.: 793 607 437 lub 603 801 442 mail.: care@brok.edu.pl www.brok.edu.pl

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego dla klas I III

Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego dla klas I III Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego dla klas I III I. OBSZARY AKTYWNOŚCI UCZNIA PODLEGAJĄCE OCENIE 1. Mówienie 2. Czytanie 3. Słuchanie 4. Pisanie 5. Słownictwo 6. Rozwój emocjonalno-społeczny

Bardziej szczegółowo

JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ. mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk

JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ. mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk JAKOŚĆ ŻYCIA DZIECI Z ADHD W ŚWIETLE BADAŃ mgr Katarzyna Naszydłowska-Sęk Wstęp Problematyka jakości życia dzieci i młodzieży, mimo iż niezwykle istotna z perspektywy zarówno teoretycznej jak i aplikacyjnej,

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr7 im. Jana Pawła II w Oleśnicy Program adaptacyjny dla uczniów klas czwartych Uczę się z radością

Szkoła Podstawowa nr7 im. Jana Pawła II w Oleśnicy Program adaptacyjny dla uczniów klas czwartych Uczę się z radością Szkoła Podstawowa nr7 im. Jana Pawła II w Oleśnicy Program adaptacyjny dla uczniów klas czwartych Uczę się z radością Opracował zespół wychowawców klas IV-VI 1. Idea i założenia teoretyczne programu Sytuacja

Bardziej szczegółowo

Nowe pytania egzaminacyjne

Nowe pytania egzaminacyjne Nowe pytania egzaminacyjne 1. Jakie jest znaczenie genetyki behawioralnej w badaniach psychologicznych? 2. Wyjaśnij pojęcie funkcjonalnej asymetrii mózgu i omów jak zmieniały się poglądy na ten temat.

Bardziej szczegółowo

WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ

WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ Wrocław, 5 kwietnia 2008 I. WCZESNA INTERWENCJA 1. CELE 2. KORZYŚCI II. MODEL OPIEKI NAD MAŁYMI DZIEĆMI Z ZABURZENIAMI

Bardziej szczegółowo

Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym - objawy i metody postępowania

Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym - objawy i metody postępowania Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym - objawy i metody postępowania Dr hab. Aneta R. Borkowska Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii UMCS Lublin Nadpobudliwość

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE ORAZ KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASIE I SZKOŁY PODSTAWOWEJ

WYMAGANIA EDUKACYJNE ORAZ KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASIE I SZKOŁY PODSTAWOWEJ WYMAGANIA EDUKACYJNE ORAZ KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASIE I SZKOŁY PODSTAWOWEJ Podręcznik: Sarah M Howell i Lisa Kester-DodgsonTreetops 1, Oxford Univeristy Press. Nr dopuszczenia MEN:

Bardziej szczegółowo

OFERTA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

OFERTA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH OFERTA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH Łódź, ul. Motylowa 3, blok 114 Tel./fax. 659-15-81 www.ppp2.edu.lodz.pl e-mail: poradnia.motylowa@gmail.com Rodziców zapraszamy do skorzystania z następujących form pomocy:

Bardziej szczegółowo

Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji

Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Dr Teresa Opolska Polskie Towarzystwo Dysleksji Fakty i kontrowersje wokół dysleksji

Bardziej szczegółowo

Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie)

Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie) Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie) specjalizacja strukturalna i funkcjonalna ze względu na rodzaj bodźca oraz

Bardziej szczegółowo

Rola rodziców w kształtowaniu motywacji do nauki. Zespół Szkół w Rycerce Górnej

Rola rodziców w kształtowaniu motywacji do nauki. Zespół Szkół w Rycerce Górnej Rola rodziców w kształtowaniu motywacji do nauki Zespół Szkół w Rycerce Górnej CO TO JEST MOTYWACJA? Na słowo MOTYWACJA składają się dwa słówka: Motyw i Akcja. Czyli aby podjąć jakieś określone działanie

Bardziej szczegółowo

Jak pomóc uczniowi z trudnościami w nauce? (przyczyny trudności, skutki, formy pomocy uczniowi)

Jak pomóc uczniowi z trudnościami w nauce? (przyczyny trudności, skutki, formy pomocy uczniowi) Jak pomóc uczniowi z trudnościami w nauce? (przyczyny trudności, skutki, formy pomocy uczniowi) W każdej klasie są uczniowie, dla których nauka to problem, którym uczenie się sprawia poważne trudności.

Bardziej szczegółowo

Metodyka logopedyczna IV - dysartria, alalia, afazja. afazja - opis przedmiotu. Informacje ogólne. Wydział

Metodyka logopedyczna IV - dysartria, alalia, afazja. afazja - opis przedmiotu. Informacje ogólne. Wydział Metodyka logopedyczna IV - dysartria, alalia, afazja - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Metodyka logopedyczna IV - dysartria, alalia, afazja Kod przedmiotu 05.6-WP-PEDP-ML4 Wydział Kierunek

Bardziej szczegółowo

Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego (APD/CAPD) Julia Pyttel

Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego (APD/CAPD) Julia Pyttel Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego (APD/CAPD) Julia Pyttel pedagog, neurologopeda, surdologopeda, terapeuta SI APD Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego Centralne Zaburzenia Przetwarzania

Bardziej szczegółowo

WEWNĄTRZSZKOLNE OCENIANIE I INFORMATYKI

WEWNĄTRZSZKOLNE OCENIANIE I INFORMATYKI WEWNĄTRZSZKOLNE OCENIANIE I INFORMATYKI Zawiera: I SPOSOBY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH UCZNIA II WARUNKI I TRYB UZYSKIWANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA ROCZNEJ OCENY KWALIFIKACYJNEJ III WYMAGANIA EDUKACYJNE

Bardziej szczegółowo

Stres w pracy negocjatora. Wydział Psychologów Policyjnych KGP

Stres w pracy negocjatora. Wydział Psychologów Policyjnych KGP Stres w pracy negocjatora Rozwiązania przyjęte w zakresie korzystania z psychologa konsultanta konkretny psycholog przypisany do zespołu osoby pełniące dyżur telefoniczny w danej jednostce powoływana konkretna

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps11PP-SJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii. Instytut Psychologii.

OPIS PRZEDMIOTU. Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps11PP-SJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii. Instytut Psychologii. OPIS PRZEDMIOTU Nazwa Kod 1100-Ps11PP-SJ Poziom kształcenia: jednolite studia magisterskie Profil: Forma studiów Stacjonarne Rok/semestr I 1 nazwisko koordynatora dydaktycznych i formy zajęć Liczba punktów

Bardziej szczegółowo

PROGRAM ADAPTACYJNY MIEJSKIEGO PRZEDSZKOLA NR 80 W KATOWICACH

PROGRAM ADAPTACYJNY MIEJSKIEGO PRZEDSZKOLA NR 80 W KATOWICACH PROGRAM ADAPTACYJNY MIEJSKIEGO PRZEDSZKOLA NR 80 W KATOWICACH Spis treści: 1. Wstęp 3 2. Założenia programu adaptacyjnego 4 3. Cele programu 4 4. Harmonogram działań 5 5. Ewaluacja spodziewane efekty wdrażania

Bardziej szczegółowo

Psychologia - opis przedmiotu

Psychologia - opis przedmiotu Psychologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Psychologia Kod przedmiotu 14.4-WK-IiEP-Ps-W-S14_pNadGen07S5Q Wydział Kierunek Wydział Matematyki, Informatyki i Ekonometrii Informatyka

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH I-III W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 6 IM. WŁADYSŁAWA BRONIEWSKIEGO W ZIELONEJ GÓRZE

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH I-III W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 6 IM. WŁADYSŁAWA BRONIEWSKIEGO W ZIELONEJ GÓRZE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH I-III W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 6 IM. WŁADYSŁAWA BRONIEWSKIEGO W ZIELONEJ GÓRZE Opracowała: Anna Ropicka Danuta Walicht-Wiśniewska 20.09.2013r.

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr7 im. Jana Pawła II w Oleśnicy Program adaptacyjny dla grup przedszkolnych i klas pierwszych Jestem wesołym uczniem

Szkoła Podstawowa nr7 im. Jana Pawła II w Oleśnicy Program adaptacyjny dla grup przedszkolnych i klas pierwszych Jestem wesołym uczniem Szkoła Podstawowa nr7 im. Jana Pawła II w Oleśnicy Program adaptacyjny dla grup przedszkolnych i klas pierwszych Jestem wesołym uczniem Opracował zespół wychowawców klas 0-III 1. Idea i założenia teoretyczne

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Biologia z przyrodą. Nazwa Psychologiczne podstawy wychowania i nauczania 1. Kod Punktacja ECTS* 2

KARTA KURSU. Biologia z przyrodą. Nazwa Psychologiczne podstawy wychowania i nauczania 1. Kod Punktacja ECTS* 2 KARTA KURSU Biologia z przyrodą Nazwa Psychologiczne podstawy wychowania i nauczania 1 Nazwa w j. ang. Psychological bases of education and teaching 1 Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator Dr Grażyna Rudkowska

Bardziej szczegółowo

JĘZYK ANGIELSKI KRYTERIA OCENIANIA W KLASIE III SZKOŁY PODSTAWOWEJ W RACIBORZU

JĘZYK ANGIELSKI KRYTERIA OCENIANIA W KLASIE III SZKOŁY PODSTAWOWEJ W RACIBORZU JĘZYK ANGIELSKI KRYTERIA OCENIANIA W KLASIE III SZKOŁY PODSTAWOWEJ W RACIBORZU Oceniane są następujące umiejętności i elementy wiedzy pod kątem stopnia opanowania ich przez ucznia: Słuchanie uważnie słucha

Bardziej szczegółowo

DZIECKO NADPOBUDLIWE PSYCHORUCHOWO

DZIECKO NADPOBUDLIWE PSYCHORUCHOWO DZIECKO NADPOBUDLIWE PSYCHORUCHOWO Nadpobudliwość psychoruchowa już od wielu lat jest tematem wielu badań, dyskusji i opracowań. To jedno z najczęściej występujących zaburzeń wieku rozwojowego. Badania

Bardziej szczegółowo

Moduł IIIb. Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się. Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz

Moduł IIIb. Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się. Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz Moduł IIIb Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz (prezentacja wykorzystana na kursie e-learningowym nt. Rozpoznawanie ryzyka dysleksji

Bardziej szczegółowo

Moduł I. Problemy rozwoju i samorealizacji człowieka 40 godz. (10 wykłady, 10 ćwiczenia audytoryjne, 20 ćwiczeń laboratoryjne).

Moduł I. Problemy rozwoju i samorealizacji człowieka 40 godz. (10 wykłady, 10 ćwiczenia audytoryjne, 20 ćwiczeń laboratoryjne). OPZ załącznik nr 1 Przygotowanie i przeprowadzenie wykładów oraz ćwiczeń audytoryjnych i laboratoryjnych w ramach Kursu kwalifikacyjnego z zakresu terapii pedagogicznej - 5 zadań. Tematyka i terminy realizacji:

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W RYKACH NA LATA 2012-2017

KONCEPCJA PRACY PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W RYKACH NA LATA 2012-2017 KONCEPCJA PRACY PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W RYKACH NA LATA 2012-2017 Jesteśmy po to, by rozumieć, wspierać i pomagać. Podstawa prawna: Koncepcja pracy poradni oparta jest na celach i zadaniach

Bardziej szczegółowo

Aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym już na starcie, musimy zadbać o to, aby dziecko przekraczając próg szkoły osiągnęło dojrzałość szkolną.

Aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym już na starcie, musimy zadbać o to, aby dziecko przekraczając próg szkoły osiągnęło dojrzałość szkolną. Gdy dziecko idzie po raz pierwszy do szkoły, zarówno ono, jak i rodzice bardzo przeżywają ten moment. Wszyscy są pełni nadziei, ale także obaw. Aby nieco ostudzić emocje, dowiedz się czy Twoje dziecko

Bardziej szczegółowo

Psychologia. w indywidualnej organizacji toku studiów. Studia niestacjonarne jednolite magisterskie Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży

Psychologia. w indywidualnej organizacji toku studiów. Studia niestacjonarne jednolite magisterskie Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży Psychologia w indywidualnej organizacji toku studiów Studia niestacjonarne jednolite magisterskie Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży immatrykulacja 1/17 NAZWA MODUŁU i ELEMENTY SKŁADOWE LICZBA GODZIN

Bardziej szczegółowo

Dyskalkulia rozwojowa. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zabrzu

Dyskalkulia rozwojowa. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zabrzu Dyskalkulia rozwojowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zabrzu WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE z greckiego dys = nie, źle; z łacińskiego calculo = liczę; Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem

Bardziej szczegółowo

Działania Poradni Psychologiczno Pedagogicznej na rzecz przedszkoli i szkół w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego

Działania Poradni Psychologiczno Pedagogicznej na rzecz przedszkoli i szkół w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego Działania Poradni Psychologiczno Pedagogicznej na rzecz przedszkoli i szkół w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego Katarzyna Staszczuk DYREKTOR PP P w Ostrołęce Publiczna placówka

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PLASTYKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W PLESZEWIE. Barbara Walter

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PLASTYKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W PLESZEWIE. Barbara Walter PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PLASTYKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W PLESZEWIE Barbara Walter Pleszew, sierpień 2019 Celem nowoczesnego oceniania jest: rozpoznawanie uzdolnień,zainteresowań i pasji ucznia

Bardziej szczegółowo

Niepowodzenia szkolne. Przyczyny, skutki, zapobieganie.

Niepowodzenia szkolne. Przyczyny, skutki, zapobieganie. Literka.pl Niepowodzenia szkolne. Przyczyny, skutki, zapobieganie. Data dodania: 2012-02-10 14:11:17 Autor: Anna Bajorek W referacie przedstawione zostało zagadnienie niepowodzeń szkolnych dzieci i młodzieży

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA UCZNIÓW Z DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA UCZNIÓW Z DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA UCZNIÓW Z DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ Opracowanie: Mgr Anna Borek Mgr Barbara Jakubiec Mgr Tomasz Padyjasek Spis treści: 1. Termin dysleksja. 2. Trudności

Bardziej szczegółowo

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl

Bardziej szczegółowo

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KL. I SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. PAPIEŻA JANA PAWŁA II

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KL. I SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. PAPIEŻA JANA PAWŁA II PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KL. I SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. PAPIEŻA JANA PAWŁA II NAUCZYCIEL: Ewa Popiela OBOWIĄZKOWE WYPOSAŻENIE NA ZAJĘCIACH: PODRĘCZNIK, ĆWICZENIE, ZESZYT PRZEDMIOTOWY,

Bardziej szczegółowo

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2011/2012

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2011/2012 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Karta przedmiotu Instytut Pedagogiczny obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 011/01 Kierunek studiów: Pedagogika Profil: Ogólnoakademicki

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr 16 im. Powstańców Wielkopolskich 1918-19 w Kaliszu

Szkoła Podstawowa nr 16 im. Powstańców Wielkopolskich 1918-19 w Kaliszu Szkoła Podstawowa nr 16 im. Powstańców Wielkopolskich 1918-19 w Kaliszu PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM zatwierdzony na posiedzeniu Rady Pedagogicznej 29 września

Bardziej szczegółowo

Blok: Terapia i wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży Metoda SI we wspomaganiu rozwoju. Wprowadzenie do zagadnienia.

Blok: Terapia i wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży Metoda SI we wspomaganiu rozwoju. Wprowadzenie do zagadnienia. Blok: Terapia i wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży Metoda SI we wspomaganiu rozwoju. Wprowadzenie do zagadnienia. Magdalena Charbicka terapeuta integracji sensorycznej, oligofrenopedagog, terapeuta

Bardziej szczegółowo

Program autorski Poznaję uczucia

Program autorski Poznaję uczucia Dziecko chce być dobre, Jeśli nie umie naucz, Jeśli nie wie wytłumacz, Jeśli nie może pomóż. Janusz Korczak Program autorski Poznaję uczucia 1 Anna Major Program Poznaję uczucia jest skierowany do dzieci

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie

Zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie 1 Mózg a zachowanie ewolucja poglądów, wybrane przykłady 2 Analiza syndromologiczna założenia, przykład zastosowania 3 Neuropsychologia medyczna: przedmiot/podmiot badań, cele, założenia 4 Determinanty

Bardziej szczegółowo

rozwija się emocjonalnie i społecznie, współpracuje z dziećmi i nauczycielem, rozwija pamięć, myślenie, spostrzegawczość,

rozwija się emocjonalnie i społecznie, współpracuje z dziećmi i nauczycielem, rozwija pamięć, myślenie, spostrzegawczość, Nasze przedszkole! Pięciolatek w grupie rówieśniczej ma szansę wcześniej wykorzystać swój naturalny zapał do poznawania świata. Szybciej stanie się samodzielny i odpowiedzialny. Bezstresowo zaakceptuje

Bardziej szczegółowo

Paweł Grygiel O pracach domowych czyli, czy więcej znaczy lepiej?

Paweł Grygiel O pracach domowych czyli, czy więcej znaczy lepiej? Paweł Grygiel O pracach domowych czyli, czy więcej znaczy lepiej? Dlaczego zadawać? 1. utrwalanie w pamięci nabytej wiedzy, 2. lepsze zrozumienia materiału 3. kształtują umiejętność krytycznego myślenia

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWE OCENIANIE Z RELIGII W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 1 W GORZOWIE WLKP.

PRZEDMIOTOWE OCENIANIE Z RELIGII W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 1 W GORZOWIE WLKP. PRZEDMIOTOWE OCENIANIE Z RELIGII W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 1 W GORZOWIE WLKP. Przedmiotowe ocenianie z religii jest zgodne z Wewnątrzszkolnym Ocenianiem w Szkole Podstawowej nr 1 w Gorzowie Wlkp. Założenia

Bardziej szczegółowo

Nie dla szkoły lecz dla życia się uczymy Seneka Młodszy

Nie dla szkoły lecz dla życia się uczymy Seneka Młodszy Nie dla szkoły lecz dla życia się uczymy Seneka Młodszy Program wspierania uczniów z trudnościami w nauce w Zespole Szkół Ogólnokształcących w Strzelinie Strzelin 2016 PODSTAWA PRAWNA Rozporządzenie MEN

Bardziej szczegółowo

Terapia pedagogiczna - opis przedmiotu

Terapia pedagogiczna - opis przedmiotu Terapia pedagogiczna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Terapia pedagogiczna Kod przedmiotu 05.6-WP-PEDP-TP Wydział Kierunek Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Pedagogika /

Bardziej szczegółowo

Studia Podyplomowe. Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika

Studia Podyplomowe. Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika Studia Podyplomowe Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika I. Informacje ogólne II. III. IV. Rekrutacja Charakterystyka studiów kwalifikacyjnych Program

Bardziej szczegółowo

Plan pracy Wychowawczo-Profilaktycznej. SZKOŁY PODSTAWOWEJ im. Władysława Rdzanowskiego w Radziejowicach

Plan pracy Wychowawczo-Profilaktycznej. SZKOŁY PODSTAWOWEJ im. Władysława Rdzanowskiego w Radziejowicach Plan pracy Wychowawczo-Profilaktycznej SZKOŁY PODSTAWOWEJ im. Władysława Rdzanowskiego w Radziejowicach w roku szk. 2017/2018 1 WPROWADZENIE Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez: 1. Szkolny

Bardziej szczegółowo

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Przyczyny, diagnoza, zasady terapii.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Przyczyny, diagnoza, zasady terapii. Literka.pl Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Przyczyny, diagnoza, zasady terapii. Data dodania: 2012-04-17 22:43:53 W referacie przedstawiłam, w oparciu o fachową literaturę przedmiotu, definicję

Bardziej szczegółowo

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu dysleksja, dysortografia i dysgrafia u uczniów klas IV-VI

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu dysleksja, dysortografia i dysgrafia u uczniów klas IV-VI Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu dysleksja, dysortografia i dysgrafia u uczniów klas IV-VI Opracowanie: prof. zw. dr hab. Marta Bogdanowicz PRZYCZYNY TRUDNOŚCI W CZYTANIU obniŝenie poziomu inteligencji

Bardziej szczegółowo

SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA

SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA DEFINICJA DYSKALKULII Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe źródło w genetycznych lub wrodzonych

Bardziej szczegółowo

SPOSOBY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS I-III

SPOSOBY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS I-III SPOSOBY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS I-III I. Sposób oceniania Uczniowie oceniani są na podstawie obserwacji nauczyciela prowadzonych cały rok szkolny w następujących

Bardziej szczegółowo

Kwestionariusz AQ. wersja dla młodzieży 12-15 lat. Płeć dziecka:... Miesiąc i rok urodzenia dziecka:... Miejsce zamieszkania (miasto, wieś):...

Kwestionariusz AQ. wersja dla młodzieży 12-15 lat. Płeć dziecka:... Miesiąc i rok urodzenia dziecka:... Miejsce zamieszkania (miasto, wieś):... Kwestionariusz AQ wersja dla młodzieży 12-15 lat Płeć dziecka:... Miesiąc i rok urodzenia dziecka:... Miejsce zamieszkania (miasto, wieś):... Płeć osoby wypełniającej kwestionariusz:... Wiek:... Wykształcenie

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020

Zagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020 Spis treści Zagadnienia ogólne na egzamin magisterski... 2 Zagadnienia specjalistyczne na egzamin magisterski... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA PRACY, ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA

Bardziej szczegółowo

Dzieci i młodzież szkół podstawowych, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych.

Dzieci i młodzież szkół podstawowych, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych. Psychoterapia indywidualna Terapia zaburzeń emocjonalnych i patologicznych cech osobowości. Korzyści (nabyta wiedza i Dzieci i młodzież szkół podstawowych, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych. Niwelowanie

Bardziej szczegółowo

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NAWIĄZYWANIU I PODTRZYMYWANIU POZYTYWNYCH RELACJI WYCHOWAWCY KLASY Z RODZICAMI UCZNIÓW

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NAWIĄZYWANIU I PODTRZYMYWANIU POZYTYWNYCH RELACJI WYCHOWAWCY KLASY Z RODZICAMI UCZNIÓW CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NAWIĄZYWANIU I PODTRZYMYWANIU POZYTYWNYCH RELACJI WYCHOWAWCY KLASY Z RODZICAMI UCZNIÓW (materiał nr 1) 1. Podmiotowe traktowanie wszystkich rodziców (bezpośredni kontakt z każdym z

Bardziej szczegółowo

Nauczyciel: Anna Florczak. Rok szkolny 2018/2019,2019/2020. Kędzierzyn-Koźle

Nauczyciel: Anna Florczak. Rok szkolny 2018/2019,2019/2020. Kędzierzyn-Koźle Kryteria oceniania dla II etapu edukacyjnego dla klasy 7 szkoły podstawowej Dostosowane do potrzeb i możliwości oraz tempa pracy uczniów w Publicznej Szkole Podstawowej nr12 im. kadeta Zygmunta Kuczyńskiego

Bardziej szczegółowo

ZASADY OCENIANIA WEWNĄTRZSZKOLNEGO BIOLOGII

ZASADY OCENIANIA WEWNĄTRZSZKOLNEGO BIOLOGII ZASADY OCENIANIA WEWNĄTRZSZKOLNEGO Z BIOLOGII I. KONTRAKT NAUCZYCIEL BIOLOGII UCZEŃ. - uczeń odpowiada ustnie lub pisze kartkówkę z trzech ostatnich zajęć; - uczeń, który nie pisał sprawdzianu ma obowiązek

Bardziej szczegółowo

Kod przedmiotu: Przedmiot w języku angielskim: Grupy szczegółowych efektów kształcenia: Typ przedmiotu/modułu: obowiązkowy obieralny

Kod przedmiotu: Przedmiot w języku angielskim: Grupy szczegółowych efektów kształcenia: Typ przedmiotu/modułu: obowiązkowy obieralny Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika resocjalizacyjna z socjoterapią Studia I stopnia Przedmiot: Diagnoza wczesnych zaburzeń zachowania Kod przedmiotu: Przedmiot w języku angielskim: Grupy szczegółowych

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania wiadomości i umiejętności z języka angielskiego klasy IV-VI

Kryteria oceniania wiadomości i umiejętności z języka angielskiego klasy IV-VI Kryteria oceniania wiadomości i umiejętności z języka angielskiego klasy IV-VI Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wszystkie wymagania na ocenę bardzo dobrą a ponadto: - posiada wiedzę i umiejętności

Bardziej szczegółowo

ZWIĄZEK DYSLEKSJI Z WADAMI WIDZENIA. TERESA MAZUR

ZWIĄZEK DYSLEKSJI Z WADAMI WIDZENIA. TERESA MAZUR ZWIĄZEK DYSLEKSJI Z WADAMI WIDZENIA. TERESA MAZUR WSTĘP Widzenie to proces zachodzący w mózgu dzięki pracy skomplikowanego układu wzrokowego. Tylko prawidłowy rozwój tego układu pozwala nam w pełni korzystać

Bardziej szczegółowo

Ankieta dla ucznia. Badanie Szkolnych Uwarunkowań Efektywności Kształcenia Etap VII, 2014. Miejsce na kod ucznia

Ankieta dla ucznia. Badanie Szkolnych Uwarunkowań Efektywności Kształcenia Etap VII, 2014. Miejsce na kod ucznia UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY Ankieta dla ucznia Badanie Szkolnych Uwarunkowań Efektywności Kształcenia Etap VII, 2014 Miejsce na kod ucznia Ankieta, o której wypełnienie Cię prosimy, zawiera

Bardziej szczegółowo

Aneks do Programu Wychowawczo Profilaktycznego Szkoły Podstawowej im. Jana Długosza w Piekarach opracowany na podstawie

Aneks do Programu Wychowawczo Profilaktycznego Szkoły Podstawowej im. Jana Długosza w Piekarach opracowany na podstawie Aneks do Programu Wychowawczo Profilaktycznego Szkoły Podstawowej im. Jana Długosza w Piekarach opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 2018 r. zmieniającego

Bardziej szczegółowo

w Józefowie odbywa się w oparciu o program wydawnictwa Pearson przy wykorzystaniu

w Józefowie odbywa się w oparciu o program wydawnictwa Pearson przy wykorzystaniu PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH PIERWSZYCH, DRUGICH I TRZECICH Szkoły Podstawowej nr 2 im. Romualda Traugutta w Józefowie Podstawa prawna do opracowania Przedmiotowego Systemu

Bardziej szczegółowo

Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Nowe przepisy prawa kładą duży nacisk na wzmocnienie współpracy przedszkola, szkoły i rodziców oraz zapewniają rodzicom możliwość większego wpływu na edukację

Bardziej szczegółowo

LEKCJA 1 DEFINICJE I KONCEPCJE STRESU

LEKCJA 1 DEFINICJE I KONCEPCJE STRESU LEKCJA 1 DEFINICJE I KONCEPCJE STRESU Pojęcie stresu wprowadzone zostało przez Hansa Hugona Selve`a, który u podłoża wielu chorób somatycznych upatrywał niezdolność człowieka do radzenia sobie ze stresem.

Bardziej szczegółowo

Nazwa szkolenia / warsztaty Termin Miejsce Forma zapisu SZKOLENIA I WARSZTATY DLA RODZICÓW SPPPDDZNE

Nazwa szkolenia / warsztaty Termin Miejsce Forma zapisu SZKOLENIA I WARSZTATY DLA RODZICÓW SPPPDDZNE Oferta szkoleń i warsztatów Specjalistycznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej dla Dzieci z Niepowodzeniami Edukacyjnymi w Krakowie w roku szkolnym 2018/2019 Nazwa szkolenia / warsztaty Termin Miejsce

Bardziej szczegółowo

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna EPIDEMIOLOGIA DYSFUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z NF1 Dysfunkcje poznawcze

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZEDMIOTU: BIOLOGIA

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZEDMIOTU: BIOLOGIA PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZEDMIOTU: BIOLOGIA Podstawa prawna Wewnątrzszkolny System Oceniania. Cele oceniania 1) diagnoza osiągnięć ucznia; 2) wspieranie rozwoju ucznia; 3) zaangażowanie ucznia

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Neuropsychologia 1100-PS36N-SJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia

OPIS PRZEDMIOTU. Neuropsychologia 1100-PS36N-SJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Neuropsychologia 1100-PS36N-SJ Wydział Instytut/Katedra Kierunek Specjalizacja/specjalność Poziom organizacyjny studiów System studiów Wydział Pedagogiki

Bardziej szczegółowo