ZINTEGROWANE SYSTEMY ZARZ DZANIA JAKO NARZÊDZIE DO UZYSKANIA PRZEWAGI KONKURENCYJNEJ NA RYNKU

Transkrypt

1 174 Justyna Górna STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom X zeszyt 3 Justyna Górna Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ZINTEGROWANE SYSTEMY ZARZ DZANIA JAKO NARZÊDZIE DO UZYSKANIA PRZEWAGI KONKURENCYJNEJ NA RYNKU INTEGRATED MANAGEMENT SYSTEMS AS A INSTRUMENT FOR GAINNING THE COMPETITIVE ADUANTAGE S³owa kluczowe: zintegrowane systemy zarz¹dzania, konkurencyjnoœæ Key words: integrated management systems, competitiveness Synopsis. Przedstawiono sposoby integracji systemów zarz¹dzania oraz okreœlono ich wp³yw na konkurencyjnoœæ przedsiêbiorstwa. Wstêp Proces integracji gospodarczej wymusza koniecznoœæ stosowania innego podejœcia w zakresie skutecznego zarz¹dzania dzia³aniami firmy. G³ównym podmiotem jest tu pojedyncze przedsiêbiorstwo, dzia³aj¹ce w warunkach nasilaj¹cej siê konkurencji [Rymarczyk 2002]. Jednym z elementów, który w znacznej mierze mo e przyczyniæ siê do wykreowania przewagi konkurencyjnej przedsiêbiorstwa jest w³aœnie jakoœæ produkowanych przez to przedsiêbiorstwo wyrobów. Przedsiêbiorstwa chc¹ce funkcjonowaæ na rynku bez granic s¹ zmuszone do podjêcia wyzwania konkurencji jakoœciowej. Musz¹ d¹ yæ do nieustannej poprawy i szukania bardziej efektywnych sposobów dostarczenia konsumentom wyrobów spe³niaj¹cych w pe³ni ich wymagania i oczekiwania. Zdobycie odpowiedniego poziomu, osi¹gniêcie sukcesu i wygranie z konkurencj¹ mo na jedynie uzyskaæ przez powtarzaln¹ jakoœæ i bezpieczeñstwo zdrowotne produktu. Wszystkie firmy, niezale nie od wielkoœci, które chc¹ dzia³aæ efektywnie musz¹ podj¹æ to wyzwanie, aby staæ siê partnerem wiarygodnym na dostarczane towary lub œwiadczone us³ugi. Takim rozwi¹zaniem jest efektywne wdro- enie systemów zarz¹dzania. Efektywnoœæ mo na rozpatrywaæ na wielorakich p³aszczyznach, jako efektywnoœæ [Skrzypek 2002]: organizacyjn¹, operacyjn¹, rynkow¹, finansow¹. Wymagania prawne obliguj¹ przedsiêbiorstwa produkuj¹ce i handluj¹ce ywnoœci¹ do wdra ania systemu HACCP, którego poszczególne bardzo rygorystyczne wymagania gwarantuj¹ skutecznoœæ wdro enia równie pozosta³ych systemów zarz¹dzania. Wdro enie Zintegrowanego Systemu Zarz¹dzania przyczynia siê do tego, e przedsiêbiorstwo jest w stanie zapewniæ wysok¹ jakoœæ w kompleksowym jej wymiarze, a mianowicie jakoœæ handlow¹, jakoœæ zdrowotn¹ oferowanych wyrobów oraz zapewniæ powtarzalnoœæ swoich dzia³añ. Celem artyku³u by³o przedstawienie istoty zintegrowanych systemów zarz¹dzania w przedsiêbiorstwie i ich wp³ywu na konkurencyjnoœæ przedsiêbiorstwa. Systemy zarz¹dzania w przedsiêbiorstwie W celu konkurowania na rynku oraz doskonalenia realizowanych w firmie procesów przedsiêbiorstwo powinno wdro yæ nastêpuj¹ce systemy: zarz¹dzania jakoœci¹ zgodny z norm¹ ISO 9001:2000,

2 Zintegrowane systemy zarz¹dzania jako narzêdzie do uzyskania przewagi konkurencyjnej zarz¹dzania œrodowiskowego zgodny z norm¹ ISO 14001:2004, zarz¹dzania bezpieczeñstwem ywnoœci zgodny z norm¹ ISO 22000:2005 (w przypadku przedsiêbiorstwa z bran y rolno-spo ywczej), zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy zgodny z norm¹ PN-N 18001:2004. Stosowanie zasad systemowego podejœcia do zarz¹dzania nie tylko przynosi bezpoœrednie korzyœci, ale ma tak e znacz¹cy wp³yw na zarz¹dzanie kosztami. Kwestie zarz¹dzania zyskiem i kosztami s¹ wa ne dla przedsiêbiorstwa, jego klientów i innych zainteresowanych stron, dotycz¹ ca³oœciowego funkcjonowania przedsiêbiorstwa i mog¹ mieæ wp³yw na [PN-EN ISO 9004: 2001]: lojalnoœæ klienta, kontynuowanie dzia³añ biznesowych i referencje, wyniki dzia³añ operacyjnych, takie jak przychody i udzia³ w rynku, elastyczne i szybkie reagowanie na mo liwoœci rynkowe, koszty i czasy trwania cyklu przez skuteczne i efektywne wykorzystanie zasobów, ustawienie procesów w sposób najlepszy dla osi¹gniêcia po ¹danych wyników, poprawê konkurencyjnoœci przez udoskonalenie zdolnoœci organizacyjnej, zrozumienie i motywowanie ludzi do osi¹gania celów przedsiêbiorstwa, jak te do uczestniczenia w ci¹g³ym doskonaleniu, zaufanie zainteresowanych stron do skutecznoœci i efektywnoœci organizacji, wykazywane przez korzyœci finansowe i spo³eczne z funkcjonowania organizacji, cyklu ycia wyrobu i renomy organizacji, zdolnoœæ do tworzenia wartoœci zarówno dla organizacji, jak i jej dostawców przez optymalizacjê kosztów i zasobów, jak te elastycznoœæ i szybkoœæ wspólnych reakcji na zmiany rynkowe. Integracjê mo na zdefiniowaæ jako proces tworzenia siê ca³oœci z jakichœ czêœci, zespalanie siê elementów w ca³oœæ. Po po³¹czeniu systemu zarz¹dzania jakoœci¹ wed³ug normy ISO 9001 z systemem zarz¹dzania œrodowiskowego, wed³ug normy ISO i/lub systemem zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy wed³ug norm PN- N/OHSAS czy systemem zarz¹dzania bezpieczeñstwem ywnoœci wed³ug normy ISO mo emy mówiæ o jednym systemie, czyli zintegrowanym systemie zarz¹dzania. Integracja nie tylko dotyczy systemów wdro onych zgodnie z wymaganiami norm ISO, mo e byæ przeprowadzona w takich obszarach, jak np.: GLP (Good Laboratory Practice), akredytacja laboratoriów (ISO 17025), system ekozarz¹dzania i audytów œrodowiskowych (EMAS), system zarz¹dzania bezpieczeñstwem informacji, standardy IFS, BRC, czy GMP + standard B2 (przemys³ paszowy). Sposoby integracji Stopieñ oraz tempo integracji w du ej mierze zale ¹ od wewnêtrznych i zewnêtrznych uwarunkowañ przedsiêbiorstwa. G³ównie s¹ to cele i priorytety firmy oraz wymagania klienta i innych zainteresowanych stron dzia³alnoœci¹ przedsiêbiorstwa. Wprowadzanie systemów zarz¹dzania mo e byæ przeprowadzone na kilka sposobów [ añcucki 2006]: (1) budowa od podstaw zintegrowanego systemu zarz¹dzania, (2) budowa systemu zarz¹dzania opartego na jednym elemencie systemu i stopniowa integracja nastêpnych systemów z systemem ju istniej¹cym, (3) budowa czêœciowo zintegrowanych systemów zarz¹dzania, np. integracja w zakresie dwóch obszarów i po³¹czenie z trzecim, (4) budowa oddzielnych systemów zarz¹dzania poszczególnymi aspektami i koñcowa ich integracja. Budowa od podstaw zintegrowanego systemu zarz¹dzania jest procesem bardzo trudnym i pracoch³onnym, ale posiadaj¹cym zarazem wiele zalet, m.in. pozwala spojrzeæ kompleksowo na przedsiêbiorstwo i zachodz¹ce w nim procesy, tworzy siê jedn¹ wspóln¹ dokumentacjê, zawieraj¹c¹ elementy wymagane zarówno przez normê ISO 9001, ISO 14001, ISO czy PN-N 18001, istnieje mo liwoœæ jednoczesnego procesu certyfikacji i nadzoru systemu, co pozwala obni yæ koszty. Budowa systemu zarz¹dzania opartego na jednym elemencie systemu i stopniowa integracja nastêpnych systemów z systemem ju istniej¹cym jest najbardziej popularnym sposobem tworzenia zintegrowanego systemu zarz¹dzania. Przedsiêbiorstwa, które maj¹ ju jeden system zarz¹dzania, mog¹ wykorzystaæ doœwiadczenia nabyte przy budowaniu tego systemu, a droga stopniowej integracji jest optymaln¹ metod¹ postêpowania. Budowa czêœciowo zintegrowanych systemów zarz¹dzania, np. integracja w zakresie dwóch obszarów i po³¹czenie z trzecim oraz budowa oddzielnych systemów zarz¹dzania poszczegól-

3 176 Justyna Górna nymi aspektami jest metod¹ stosowan¹ wówczas, gdy jednostka organizacyjna chce np. ze wzglêdu na swój skomplikowany proces lub zmiany organizacyjne, œwiadomie rozdzieliæ systemy zarz¹dzania w trakcie procesu wdra ania. Integracja nastêpuje stopniowo dopiero po kilku latach funkcjonowania systemów. Jest to metoda pracoch³onna i d³ugotrwa³a w przypadku koñcowej integracji, daje jednak mo liwoœæ stosunkowo ³atwego sterowania niezale nymi systemami. Przy podejmowaniu decyzji o wyborze metody postêpowania w integracji systemów zarz¹dzania nale y rozwa yæ podobieñstwa i ró nice pomiêdzy poszczególnymi systemami zarz¹dzania, po ¹dany poziom integracji oraz czynniki sprzyjaj¹ce/niesprzyjaj¹ce integracji. Wdra anie ZSZ na przyk³adzie firmy produkuj¹cej opakowania Wejœcie na polski rynek firm globalnych narzuci³o pewne standardy w zakresie higieny produkcji i zasad dobrej praktyki produkcyjnej. Polskie przedsiêbiorstwa wspó³pracuj¹ce z firmami globalnymi zosta³y ju wczeœniej zmuszone do wdro enia tych standardów (np. dostawcy opakowañ, surowców). W takiej sytuacji znalaz³o siê analizowane tutaj przedsiêbiorstwo, produkuj¹ce ko³derki do bombonier (wewnêtrzna wielowarstwowa papierowa wk³adka zabezpieczaj¹ca czekoladki). Chc¹c utrzymaæ korzystn¹ wspó³pracê z potentatem na rynku s³odyczy firma zosta³a zobligowana do wdra- ania systemu HACCP oraz systemu zarz¹dzania jakoœci¹ i systemu zarz¹dzania œrodowiskowego. Warunkiem uzyskania efektywnoœci organizacyjnej polegaj¹cej na kompleksowym spojrzeniu na firmê i zachodz¹ce w niej procesy oraz efektywnoœci rynkowej, polegaj¹cej na utrzymaniu i nawi¹zaniu nowych kontaktów handlowych, jak równie uzyskania efektywnoœci finansowej polegaj¹cej na obni eniu kosztów w wyniku jednoczesnego procesu certyfikacji trzech systemów, by³o wdro enie Zintegrowanych Systemów Zarz¹dzania [Górna 2004]. W tym celu w firmie podjêto dzia³ania, które mia³y doprowadziæ do zrealizowania tego przedsiêwziêcia. Jednoczesne wdra anie ZSZ zwi¹zane jest z olbrzymi¹ iloœci¹ pracy, jak równie z du ym wysi³kiem pracowników, którzy s¹ zmuszeni do tworzenia ca³ej dokumentacji systemowej, dlatego te, a eby skróciæ proces wdra ania ZSZ, firma skorzysta³a z doradztwa ekspertów. W celu osi¹gniêcia efektywnoœci dzia³añ w zakresie wdra ania systemów zarz¹dzania nale y je integrowaæ. Du ym u³atwieniem w zakresie integracji systemu HACCP z pozosta³ymi systemami zarz¹dzania by³o zastosowanie normy ISO 22000:2005, której poszczególne wymagania mo na odnieœæ do poszczególnych wymagañ normy ISO 9001:2000 oraz normy ISO 14001:2004. Wymagania normy ISO okreœlaj¹ w ramach odpowiedzialnoœci kierownictwa obowi¹zek stworzenia polityki bezpieczeñstwa ywnoœci, w ramach której kierownictwo powinno okreœliæ i udokumentowaæ cele, swoj¹ politykê i zaanga owanie zwi¹zane z identyfikacj¹, ocen¹ i kontrol¹ zagro eñ maj¹cych wp³yw na zapewnienie bezpieczeñstwa ywnoœciowego. Najwy sze kierownictwo jest równie zobligowane do zidentyfikowania zakresu odpowiedzialnoœci i uprawnieñ w zakresie efektywnego funkcjonowania SZB, do powo- ³ania zespo³u wdro eniowego, jak równie zapewnienia odpowiednich szkoleñ w celu zagwarantowania, e personel maj¹cy wp³yw na wyrób bêdzie posiada³ œwiadomoœæ zasad bezpieczeñstwa ywnoœci. W celu wykazania skutecznoœci funkcjonowania SZB w firmie odnoœnie spe³nienia wymagañ klientów, s³u b kontroluj¹cych, polityki bezpieczeñstwa ywnoœciowego, kierownictwo jest zmuszone do przeprowadzania przegl¹du zarz¹dzania SZB. Równie wymagania norm ISO 9001 i ISO nak³adaj¹ obowi¹zek stworzenia w³aœciwej polityki, która bêdzie obrazowa³a cele i zobowi¹zania przedsiêbiorstwa do ci¹g³ego doskonalenia. W tym celu w firmie okreœlono politykê ZSZ, która zawiera zobowi¹zania jakoœciowe, œrodowiskowe i zobowi¹zania odnoœnie zapewnienia bezpieczeñstwa zdrowotnego wyrobów. Przedsiêbiorstwo zobowi¹za³o siê m.in. do zwiêkszenia zaufania i wiarygodnoœci firmy w oczach klientów, g³ównie przez ulepszanie i doskonalenie swoich wyrobów oraz do prowadzenia procesów technologicznych, przy zapewnieniu ich zgodnoœci z wymaganiami prawnymi dotycz¹cymi bezpieczeñstwa zdrowotnego wyrobów i ochrony œrodowiska, przy jednoczesnym minimalizowaniu negatywnego wp³ywu na œrodowisko naturalne i uwzglêdnieniu racjonalnej gospodarki odpadami. W celu skutecznego wdro enia SZB przedsiêbiorstwo musi zapewniæ odpowiednie warunki, które okreœla GMP (Good Manufacturing Practice) i poszczególne akty prawne m.in. ustawa o bezpieczeñstwie ywnoœci i ywienia z dnia 25 sierpnia 2006 roku (Dz. U. z 2006 r., Nr 171, poz. 1225) oraz rozporz¹dzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego oraz Rady w sprawie higieny

4 Zintegrowane systemy zarz¹dzania jako narzêdzie do uzyskania przewagi konkurencyjnej produktów. Dopiero po dostosowaniu ca³ej infrastruktury gwarantuj¹cej prawid³owe prowadzenie procesów mo na tworzyæ plan HACCP. Plan ten obejmuje identyfikacjê wszystkich zagro eñ zwi¹zanych z procesem produkcji, okreœlenie CCP oraz zasady monitorowania zidentyfikowanych CCP. Spe³nienie wymagañ GMP w SZB stwarza odpowiednie warunki do realizacji wymagañ norm ISO 9001 i ISO odnoœnie infrastruktury, œrodowiska pracy i dokumentowania tych dzia³añ. Wymagania norm odnoœnie nadzoru nad dokumentacj¹ zosta³y spe³nione w firmie przez powo- ³anie procedur: nadzór nad dokumentacj¹ ZSZ, nadzór nad zapisami i danymi komputerowymi, w których okreœlono postêpowanie w zakresie identyfikacji potrzeb dokumentowania dzia³añ w zakresie ZSZ, uk³ad dokumentacji systemowej, jak równie zasady archiwizacji i weryfikacji dokumentów. Ponadto, opracowano procedurê identyfikacja i dostêp do wymagañ prawnych i innych, w której okreœlono zasady i odpowiedzialnoœci w zakresie identyfikacji i aktualizacji wymagañ prawnych i innych, np. norm bran owych w obszarze zintegrowanych systemów. W normie ISO pkt. 7 okreœlono szczegó³owe wymagania odnoœnie warunków przeprowadzenia analizy zagro eñ. Przedsiêbiorstwo, eby spe³niæ te wymagania musi zidentyfikowaæ wszystkie stosowane surowce oraz dokonaæ ich charakterystyki biologicznej oraz fizyko-chemicznej i okreœliæ Ÿród³o pochodzenia, metody transportu, warunki pakowania i przechowywania, jak równie przygotowanie wstêpne przed u yciem. Tak¹ sam¹ charakterystykê nale y przeprowadziæ odnoœnie produkowanego wyrobu i dodatkowo w opisie produktu nale y okreœliæ jego wykorzystanie (przeznaczenie). Nastêpnie nale y stworzyæ schemat procesu produkcji i na ka dym jego etapie identyfikuje siê i ocenia zagro enia biologiczne, fizyczne i chemiczne. W firmie opakowaniowej w celu zapewnienia stosowania w³aœciwych surowców, a przez to w³aœciwego prowadzenia procesu zakupów zaprojektowano procedurê: zakupy i kwalifikacja dostawców. Wymagania SZB pomagaj¹ w bardziej szczegó³owy sposób spojrzeæ na stosowane w procesie produkcji surowce i okreœliæ szczegó³owo wymagania dotycz¹ce wyrobu, takie podejœcie u³atwia znacznie realizacjê wymagañ norm ISO 9001 i dotycz¹cych planowania realizacji wyrobu, nadzorowania produkcji, analizy danych, zakupów, aspektów œrodowiskowych oraz wymagañ prawnych. Szczegó³owa charakterystyka etapów procesu produkcji i stosowanych surowców pomog³a zespo³owi wdro- eniowemu dokonaæ w³aœciwej identyfikacji aspektów œrodowiskowych i tym samym okreœliæ metody ich nadzorowania i wp³ywania na nie. Zosta³o to udokumentowane w procedurze ZSZ identyfikacja i ocena aspektów œrodowiskowych. Wymagania dotycz¹ce analizy zagro eñ okreœlaj¹ koniecznoœæ identyfikowania elementów wchodz¹cych do procesu (np. surowce, materia³y pomocnicze), ale równie nale y zidentyfikowaæ i oceniæ wszystkie elementy wychodz¹ce z procesu produkcji (np. odpady, opakowania po surowcach). Nale y tutaj okreœliæ œrodki w ramach gospodarowania odpadami, czego wymaga GMP. Firma spe³niaj¹c te wymagania mog³a skuteczniej przeprowadziæ dzia³ania w ramach ISO dotycz¹ce sterowania operacyjnego, w tym celu powo³ano procedurê ZSZ sterowanie operacyjne w ramach gospodarki odpadami, w której zagwarantowano w³aœciwe postêpowanie z odpadami, w sposób zapewniaj¹cy ochronê zdrowia ludzi i ochronê œrodowiska, zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami oraz zapewniono w³aœciwe dokumentowanie dzia³añ zwi¹zanych z gospodark¹ odpadow¹ oraz okreœlono podzia³ kompetencji pracowników w tym zakresie. Zgodnie z wymaganiami normy ISO po zidentyfikowaniu istotnych zagro eñ z punktu bezpieczeñstwa, zespó³ ds. ZSZ musia³ okreœliæ dzia³ania, które pozwol¹ kontrolowaæ te zagro enia. Opracowano i wdro ono w przedsiêbiorstwie procedurê ZSZ monitorowanie i pomiary, której celem jest zapewnienie monitorowania efektów dzia³alnoœci jakoœciowej (w tym bezpieczeñstwa zdrowotnego wyrobu), œrodowiskowej, oraz monitorowania zgodnoœci z wymaganiami prawnymi w firmie. Ocena efektów monitorowania s³u y okreœleniu obszarów poprawnego dzia³ania oraz identyfikowaniu obszarów wymagaj¹cych dzia³añ koryguj¹cych i poprawy, jak równie zapewnienie monitorowania efektów realizacji celów i zadañ dotycz¹cych jakoœci i œrodowiska. W procesie okreœlania potrzeb monitorowania w firmie uwzglêdniono: mapê procesów, rejestr aspektów œrodowiskowych, rejestr wymagañ prawnych, cele i zadania dotycz¹ce jakoœci, bezpieczeñstwa zdrowotnego i œrodowiska zawarte w programie ZSZ, wymagania wynikaj¹ce ze sprawowania nadzoru operacyjnego nad znacz¹cymi aspektami œrodowiskowymi, wskaÿniki oceny efektywnoœci dzia³alnoœci firmy.

5 178 Justyna Górna Zidentyfikowano nastêpuj¹ce kroki w zakresie monitorowania i pomiarów parametrów œrodowiskowych: monitorowanie i pomiary odpadów wykonywane s¹ w oparciu o wymagania prawne, decyzje i pozwolenia zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska i zasadami Dobrej Praktyki Produkcyjnej, monitorowanie zu ycia wody i energii prowadzone s¹ zapisy raz na kwarta³ przez wyznaczone osoby. W przypadku monitorowania parametrów jakoœciowych w firmie monitoruje siê jakoœæ surowca papierowego oraz temperaturê i wilgotnoœæ w pomieszczeniach produkcyjno-magazynowych. Etap monitorowania jakoœci surowca papierowego stanowi CCP nr 1. W przypadku CCP nr 1 okreœlono dzia³ania koryguj¹ce w postaci nieprzyjêcia surowca papierowego. W ramach zapewnienia podjêcia okreœlonych dzia³añ koryguj¹cych i zapobiegawczych powo³ano w firmie procedurê niezgodnoœci oraz dzia³ania koryguj¹ce i zapobiegawcze, która mówi, i niezbêdne dzia³ania koryguj¹ce i zapobiegawcze podejmuje siê na podstawie przyjêtych ustaleñ i dokumentacji, a tak e wniosków i zaleceñ wynikaj¹cych z przeprowadzonych kontroli, pomiarów, audytu i oceny Zintegrowanego Systemu Zarz¹dzania jakoœci¹ i œrodowiskiem, a najwy sze kierownictwo prowadzi nadzór nad realizacj¹ ustalonych dzia³añ koryguj¹cych i zapobiegawczych, a tak e ustala podjêcie niezbêdnych dzia³añ. W celu zrealizowania wymagañ GMP, które dotycz¹ zapewnienia odpowiednich warunków odnoœnie otoczenia zak³adu, budynków i pomieszczeñ, maszyn i urz¹dzeñ, gospodarki odpadami, szkoleñ personelu, wody, magazynowania, stosowanych surowców, profilaktyki i zwalczania szkodników, jak równie postêpowania reklamacyjnego, powo³ano Kodeks GMP/GHP oraz nastêpuj¹ce procedury ZSZ: reklamacje oraz powiadamianie stron i wycofanie produktu, szkolenia, przygotowanie produkcji, produkcja. Zarówno system HACCP, jak i pozosta³e systemy zarz¹dzania wymagaj¹ utrzymywania zapisów, w celu udokumentowania dzia³añ w zakresie ZSZ. Zgodnie z wymaganiami normy ISO zespó³ ds. ZSZ musia³ okreœliæ postêpowanie z produktem niezgodnym, czyli z takim, który zosta³ wyprodukowany w momencie przekroczenia limitów krytycznych dla CCP. Wymagania pozosta³ych systemów równie przewiduj¹ tak¹ sytuacjê i w tym celu powo³ano nastêpuj¹ce procedury ZSZ: nadzór nad wyrobem niezgodnym, identyfikacja potencjalnych wypadków i sytuacji awaryjnych oraz reagowanie na awarie. Zgodnie z procedur¹ nadzoru nad wyrobem niezgodnym, identyfikacja niezgodnoœci (potencjalnej niezgodnoœci) mo e byæ dokonana: w procesie monitorowania jakoœciowego i œrodowiskowego oraz w ramach oceny zgodnoœci z wymaganiami prawnymi, audytów wewnêtrznych i zewnêtrznych, w ramach czynnoœci kontrolnych wykonywanych przez w³aœciwe organy administracyjne, na podstawie informacji uzyskanych w procesie komunikacji z zainteresowanymi stronami, w przypadku wyst¹pienia sytuacji awaryjnych, w ramach przegl¹du wykonywanego przez kierownictwo oraz w procesie monitorowania realizacji programów jakoœci i œrodowiskowych, na podstawie bezpoœrednich obserwacji i spostrze eñ wszystkich pracowników. Celem procedury dotycz¹cej identyfikacji potencjalnych wypadków i sytuacji awaryjnych oraz reagowania na awarie jest okreœlenie sposobu identyfikacji potencjalnych sytuacji awaryjnych mog¹cych wyst¹piæ w firmie, których skutkiem mo e byæ znacz¹cy wp³yw na œrodowisko i bezpieczeñstwo zdrowotne wyrobu. Identyfikacja ta ma na celu: przygotowanie siê na wypadek zaistnienia sytuacji awaryjnych, zabezpieczenie przed wyst¹pieniem sytuacji awaryjnych, zapewnienie zasobów pozwalaj¹cych na zminimalizowanie ryzyka wyst¹pienia sytuacji awaryjnych, zminimalizowanie ewentualnych szkód œrodowiskowych. W procesie identyfikacji potencjalnych sytuacji awaryjnych bierze siê w szczególnoœci pod uwagê: po ary i potencjalny wp³yw emisji i œcieków po arowych na œrodowisko, NZŒ (Nadzwyczajne Zagro enia Œrodowiskowe), które mog¹ w bezpoœredni sposób oddzia³ywaæ na firmê,

6 Zintegrowane systemy zarz¹dzania jako narzêdzie do uzyskania przewagi konkurencyjnej zak³ócenia w dostawie wody i mediów energetycznych, sytuacje awaryjne w transporcie. A eby zapewniæ, e sprzêt stosowany do kontroli i pomiarów jest pod nadzorem powo³ano procedurê: nadzór nad sprzêtem do kontroli, pomiarów i badañ. Celem tej procedury jest zapewnienie, e stosowane wyposa enie do pomiarów i kontroli, jest prawid³owo utrzymywane, nadzorowane, obs³ugiwane i wzorcowane. W celu spe³nienia pozosta³ych wymagañ norm, w firmie powo³ano nastêpuj¹ce procedury, które gwarantuj¹ utrzymanie ZSZ: komunikowanie siê, audyt wewnêtrzny. Warunkiem osi¹gniêcia skutecznoœci dzia³añ w zakresie funkcjonowania ZSZ jest w³aœnie poprawna komunikacja, zarówno wewnêtrzna, jak i zewnêtrzna, dlatego te celem procedury jest zapewnienie skutecznego sposobu informowania pracowników firmy i zainteresowanych zewnêtrznych stron o dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa i Zintegrowanym Systemie Zarz¹dzania, a tak e poprawnych kontaktów z klientami. Celem procedury audyt wewnêtrzny jest zapewnienie planowanego, systematycznego i niezale nego badania zgodnoœci i efektywnoœci ustanowionego w firmie systemu zarz¹dzania, w zakresie spe³nienia wymagañ norm ISO 9001, ISO 14001, ISO oraz innych za³o eñ i celów systemu. Podsumowanie Dziêki zintegrowaniu wymagañ SZB z innymi systemami zarz¹dzania, tj. ISO 9001 i , firma mo e uzyskaæ wiêksz¹ skutecznoœæ i efektywnoœæ realizowanych procesów. Takie podejœcie zapewnia w konsekwencji powtarzaln¹ jakoœæ wyrobu i jednoczeœnie jego bezpieczeñstwo zdrowotne, oraz ³¹czy z jednej strony spe³nienie wymagañ prawa ywnoœciowego, poczynaj¹c od ustawy o bezpieczeñstwie ywnoœci i ywienia z dnia 25 sierpnia 2006 roku przez wiele innych aktów prawa ywnoœciowego oraz dokumentów normatywnych, a z drugiej spe³nienie potrzeb klientów jako realizacji bytu ka dej firmy, z uwzglêdnieniem optymalizacji kosztów, zapewniaj¹cych realizacjê jej celów finansowych. Literatura Górna J. 2004: Certyfikacja systemu HACCP jako obiektywny dowód zapewnienia bezpieczeñstwa zdrowotnego produktu w warunkach globalizacji. Zeszyty Naukowe Wy szej Szko³y Handlu i Us³ug, Poznañ, nr 7, 87. añcucki J. 2006: Podstawy kompleksowego zarz¹dzania jakoœci¹ TQM. Wydawnictwo AE Poznañ, Rymarczyk J. 2002: Internacjonalizacja i globalizacja przedsiêbiorstwa i gospodarki. T.2, WAE, Wroc³aw, 134. Skrzypek E. 2002: Jakoœæ i efektywnoœæ. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin, 188. PN-EN ISO 9001: 2001: Systemy zarz¹dzania jakoœci¹ Wymagania. PKN. PN-EN ISO 9004: 2001: Systemy zarz¹dzania jakoœci¹ Wytyczne doskonalenia funkcjonowania. PKN. PN-EN ISO 14001: 2005: Systemy zarz¹dzania œrodowiskowego Wymagania i wytyczne stosowania. PKN. PN-EN ISO 22000:2006: Systemy zarz¹dzania bezpieczeñstwem ywnoœci Wymagania dla ka dej organizacji nale ¹cej do ³añcucha ywnoœciowego. Summary The aim of this paper was to indicate the influence of integrated management systems on enterprises competitiveness. In this paper there was the way of implementing the Integrated Management System presented on the example of package producing enterprise. The implementation of integrated systems is profitable for a company in regard to the higher efficiency of the realised processes. Adres do korespondencji: dr in. Justyna Górna Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Katedra Ekonomii ul. Wojska Polskiego Poznañ tel. (0 61) gorna@up.poznan.pl