Świat wartości dziecka 5,6-letniego w środowisku wiejskim (na podstawie badań własnych)

Transkrypt

1 Świat wartości dziecka 5,6-letniego w środowisku wiejskim (na podstawie badań własnych) Autorzy: Borgul Milena Górna Ewa Niwa Beata II rok edukacja wczesnoszkolna z muzyką 1. Wartości w życiu człowieka Człowiek, by istnieć i rozwijać się, potrzebuje w swoim życiu wielu kierunkowskazów. Jednym z nich są bez wątpienia wartości. W ciągu życia niejednokrotnie zmienia się ich liczba oraz znaczenie i ranga. Ludzie niemal nieustannie dokonują hierarchizacji wartości według ich ważności, wyróżniając to, co dla nich najważniejsze. Hierarchiczność bowiem jest nieodłączną cechą wartości. Wartości preferowane przez ludzi są bardzo różnorodne i z wielu względów skłaniają do refleksji. Dla ludzkiego życia i myślenia wartości są wiecznym źródłem fascynacji. Ich urok polega na tym, że nie można nikogo zmusić do autentycznego ich uznawania. Człowiek sam musi dokonać wyboru właściwego kierunku, a pomocne w tym wyborze są oddziaływania wychowawcze, którym poddawany jest pod początków swego życia w rodzinie, szkole, środowisku w którym funkcjonuje. Wychowanie w wartościach i ku wartościom jest bardzo istotne, bowiem dotyczy kształtowania osobowości moralnej człowieka, jego gustów i poczucia piękna oraz stylu życia. Wprowadzenie człowieka w świat wartości to przede wszystkim kształtowanie w nim określonych potrzeb, upodobań, umiejętności rozróżniania rzeczy dobrych od złych, rozwijanie wrażliwości i dążeń do poszukiwania prawdy. Wartości nie są człowiekowi dane, lecz zadane. Istota ludzka od najmłodszych lat podświadomie i świadomie chłonie różne zasady i normy, a następnie, stosownie do poziomu rozwoju i aktywności własnej, dokonuje ich restrukturyzacji i interioryzacji. Zazwyczaj dorośli przenoszą na dziecko to, co uważają za ważne w swoim życiu. Wychowanie do wartości w zasadzie rozpoczyna się od momentu narodzenia człowieka, niektórzy badacze wskazują, że już z chwilą poczęcia nowej istoty. Pierwsze lata życia dziecka to okres transformacji systemu wartości. W tym okresie proces obserwacji i naśladownictwa odgrywa największą rolę w przyswajaniu wzorów zachowań, sposobu myślenia i wyrażania siebie. Dziecko zadając pytania: Dlaczego?, Po co?, pyta o kryterium wartościowania, o sens i istotę określanych stanów rzeczy i działań. Młody człowiek w wieku przedszkolnym i szkolnym, wprowadzany jest w świat wartości poprzez dialog i działanie oparte na zakazach i nakazach, poprzez system stosowania kar i nagród, poprzez tworzenie przez wychowujących otaczającej rzeczywistości przesyconej wartościami i określanie pozytywnych zachowań, również poprzez wspólne ustalanie reguł postępowania i utrzymywanie dyscypliny w zakresie wartości.

2 2. Definicje wartości W literaturze przedmiotu wartość to podstawowa kategoria aksjologii, oznaczająca wszystko, co cenne i godne pożądania, co stanowi cel dążeń ludzkich, co uważane jest za ważne oraz sprzyjające i w takiż sposób urzeczywistniane. 1 Termin wartość jest wieloznaczny i jest definiowany w wielu dyscyplinach naukowych. Jednoznaczne zdefiniowanie wartości nie jest rzeczą prostą, stąd tak duża różnorodność interpretacji tegoż pojęcia. W filozofii używa się często zamiast pojęcia,,wartość terminów synonimicznych: idea, cel, doskonałość, norma, dobro. Z punktu widzenia psychologii,,wartość jest istotna w życiu każdego człowieka. Pociąga nie tylko człowieka, stając się motorem jego działania, ale jest kryterium wartościowania siebie, innych i otaczającego świata. Dzięki wartościom człowiek decyduje, czy jego działania są dobre czy złe. Wartości uosabiają to, co jest dla niego istotne i wspierają się na jego przekonaniach. Tworzą one fundamentalne zasady, wg których człowiek żyje. W socjologii wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, to idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty czy wyimaginowany, w stosunku do którego osoba lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują im ważną rolę w życiu. W pedagogice wartości wyrażają to co być powinno i czego pragniemy, wpisują w rzeczywistość pewien sens ostateczny, ukazują to co naprawdę istotne i do czego warto dążyć Typologia wartości w ujęciu różnych autorów By nie pogubić się w świecie wartości podjęto próby ich klasyfikacji. Podziały wartości mogą być bardzo różne w zależności od przyjętych teorii i stosowanego kryterium. Prezentując różne typologie wartości, warto odwołać się do klasyfikacji wywodzącej się z tradycji amerykańskiej, autorstwa Miltona Rokeacha. Klasyfikacja ta jest zaliczana do znanych i dość często wykorzystywanych także w badaniach polskich. Autor ten założył, że istnieją dwie podstawowe grupy wartości: 1. Wartości ostateczne - dotyczą najważniejszych celów w życiu człowieka, określają stan finalny dążeń ludzkich. Wśród nich M. Rokeach wyróżnia: Wartości osobowościowe (osobiste) należą do nich: szczęście, dojrzała miłość, dostatnie życie, równowaga wewnętrzna itp. Wartości społeczne można zaliczyć do nich: bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo rodziny, pokój na świecie itp. 2. Wartości instrumentalne odnoszą się do najogólniejszych sposobów postępowania, określają pożądane sposoby osiągania celów. Również w tej grupie autor dokonał podziału na dwie podgrupy: 1 U. Ostrowska, Podstawy nauk o wychowaniu, w: Pedagogika. Tom I, red. B. Śliwerski, Gdańsk 26, s A. Błasiak, Aksjologiczne aspekty procesu wychowania. Wybrane zagadnienia, Kraków 29, s

3 Wartości moralne w ich skład wchodzą takie wartości jak: miłość, posłuszeństwo, uczciwość, odpowiedzialność. Wartości kompetencyjne na tę podgrupę składają się wartości typu: ambicje, rozwój intelektualny, logika działania, wyobraźnia. 3 Wśród wartości instrumentalnych wyróżnionych przez M. Rokeacha wartości moralne dotyczą konkretnych zachowań a nie ostatecznych celów życiowych i dlatego skupiają się głównie na stosunkach interpersonalnych ( np. kochający, czysty, uprzejmy, uczciwy itp.). Wiążą się one z poczuciem winy, które pojawia się, gdy człowiek wybiera przeciwne wobec nich sposoby postępowania. Wartości kompetencyjne z kolei ( np. niezależny, intelektualista, logiczny, obdarzony wyobraźnią, ambitny, itp.) mają charakter bardziej osobisty niż społeczny i są związane bardziej z samourzeczywistnieniem. Gdy nie są w wystarczającym stopniu realizowane występuje raczej poczucie wstydu i kompromitacji niż poczucie winy. Wśród wartości ostatecznych wyróżnionych przez tegoż autora wartości osobiste skupiają się na jednostce i mają wówczas charakter interpersonalny (np. dostatnie życie, równowaga wewnętrzna, życie pełne wrażeń). Wartości społeczne natomiast skupiają się głównie na społeczeństwie i mają wówczas charakter interpersonalny ( np. pokój na świecie, bezpieczeństwo narodowe itp.) 4 Użyteczną dla teorii wychowania jest także klasyfikacja wartości, którą stworzył E. Springer. Obejmuje ona sześć następujących wartości: 1. wartości teoretyczne, reprezentatywne dla ludzi, którzy najbardziej cenią odkrywanie prawdy, jaką daje nauka; 1. wartości ekonomiczne, charakterystyczne dla ludzi ceniących najwyżej dobra materialne; 2. wartości estetyczno-artystyczne, bliskie ludziom ceniącym najbardziej przeżywanie piękna i harmonii; 3. wartości społeczne, za którymi opowiadają się ludzie ceniący najwyżej bezinteresowne działania na rzecz innych; 4. wartości polityczne, reprezentowane przez tych, którzy cenią najwyżej władze i wpływy; 5. wartości religijne, charakterystyczne dla ludzi ceniących najbardziej prawdy, których źródłem jest religia(wiara w Boga) Inną klasyfikację zaproponował R. Jedliński. Wyróżnia się w niej następujące wartości: 1. transcendentne (Bóg, świętość, wiara, zbawienie) 2. uniwersalne (dobro, prawda) 3. estetyczne (piękno) 4. poznawcze (wiedza, mądrość, refleksyjność) 5. moralne (bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność) 6. społeczne ( demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina) 7. witalne ( silna, zdrowie, życie) 8. pragmatyczne ( praca, spryt, talent, zaradność) 9. prestiżowe ( kariera, sława, władza, majątek, pieniądze) 3 U. Ostrowska, Podstawy nauk o wychowaniu, w: Pedagogika. Podstawy nauk o wychowaniu, Tom I, red. B. Śliwerski, Gdańsk 26, s K. Tsirigotis, E. Lewik-Tsirigotis, Niektóre aspekty funkcjonowania osobowościowego kandydatów na nauczycieli, w: Nauczyciel i Szkoła, 27, nr 1-2 ( 22-23), s

4 1. hedonistyczne ( radość, seks, zabawa) 5 4. Metodologia badań własnych Problematyka wychowania w wartościach i ku wartościom zawsze zajmowała istotne miejsce w naukach pedagogicznych. Jak już wspominałyśmy, zagadnieniem wartości oraz ich rolą w życiu człowieka zajmowano się już wielokrotnie, jednakże, z uwagi na to, że jest to nadal problem bardzo ważny, a w dzisiejszych czasach nabierający coraz większego znaczenia, jako przyszłe nauczycielki, chciałyśmy poznać świat wartości naszych przyszłych wychowanków. Chciałyśmy uzyskać pewne wskazówki, czym się kierować i na co zwracać uwagę, by w przyszłości dobrze wychowywać ku wartościom młode pokolenie. Inspiracją do przeprowadzenia tychże badań dla nas, jako przyszłych nauczycielek, była chęć poznania wartości, które są ważne dla dzieci wiejskich będących w wieku 5,6 lat. Interesowało nas środowisko wiejskie, ponieważ w przyszłości chciałybyśmy podjąć pracę właśnie w placówkach wiejskich. W celu sprawdzenia, jakimi wartościami kierują się dzieci 5,6 letnie w środowisku wiejskim, przeprowadziłyśmy badania, w których posłużyłyśmy się metodą sondażu diagnostycznego, bowiem badaniami sondażowymi można objąć, cytując za T. Pilchem, wszelkiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, ponadto stany świadomości społecznej, opinie i poglądy określonych zbiorowości ( ) 6 Badania zostały przeprowadzone w dniach r r. w trzech przedszkolach wiejskich: w Rudzie, Kamionce ( województwo łódzkie) i w Zdziechowicach (województwo opolskie). Badaniami objęłyśmy grupę 3 przedszkolaków (12 pięciolatków i 18 sześciolatków). W badaniach sondażowych posłużyłyśmy się techniką wywiadu, bowiem technika ta, będąc rozmową badającego z respondentem lub respondentami ( ) 7, pozwala na bezpośredni kontakt informatora z przeprowadzającym wywiad, co jest bardzo ważne, gdy informatorami są dzieci. Narzędziem badawczym, zastosowanym w trakcie prowadzenia naszych badań był kwestionariusz wywiadu, który zawierał trzy proste pytania, na które dzieci udzielały odpowiedzi: 1.Co jest dla Ciebie w życiu najważniejsze? 2.Co lubisz robić? 3.Kto jest Twoim idolem W celu rzetelnego opracowania wyników, w trakcie wywiadu robiłyśmy notatki i nagrywałyśmy wypowiedzi dzieci. Uzyskane wyniki obrazuje wykres: 5 M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, Kraków 28, s T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1999, s Tamże, s. 82.

5

6 Biorąc pod uwagę prezentowaną typologię wartości M. Rokeacha podjęłyśmy próbę sklasyfikowania wartości wybieranych przez badane dzieci według tejże typologii. Wartości wybierane przez dzieci 5,6 letnie sklasyfikowane wg typologii M. Rokeacha Wartości ostateczne Wartości instrumentalne GRUPY WARTOŚCI Wybory % - dojrzała miłość Wartości osobowościowe - dostanie życie - równowaga wewnętrzna - poczucie dokonania - poczucie własnej godności - przyjemność - szczęście(radość, zadowolenie) - zbawienie - życie pełne wrażeń ,1 14,1 17,4,8 Wartości społeczne Wartości moralne Wartości kompetencyjne (sprawnościowe) - bezpieczeństwo narodowe - bezpieczeństwo rodziny - pokój na świecie - mądrość - prawdziwa przyjaźń - równość - wolność - świat piękna(piękno natury, sztuki) - uznanie społeczne - miłość - posłuszeństwo - uczciwość - odpowiedzialność - czystość - umiejętność przebaczania - opiekuńczość - uprzejmość - opanowanie - ambicje - rozwój intelektualny - wyobraźnia - zdolności - urok, czar osobisty - logiczność - niezależność - odwaga - pogodny ,3 9,9 5,8 4,1 4,1 3,3 5,8 3,3

7 5. Analiza wyników przeprowadzonych badań Z przeprowadzonych przez nas badań wynika, że: największą wartością dla dzieci 5,6-letnich jest rodzina. Tutaj występowały najczęściej takie wypowiedzi: spędzam wolny czas z babcią.., lubię bawić się z rodzicami..,,, często oglądam filmy z mamą na drugim miejscu w dziecięcej hierarchii wartości znalazło się zdrowie. Argumentując swój wybór dzieci mówiły:,,..nie lubię gdy jestem chory, muszę się zdrowo odżywiać, pragnę aby mój dziadek wrócił do zdrowia.. ważne miejsce w życiu małego człowieka zajmuje zabawa. Wypowiedzi były następujące:,, lubię rzucać się śnieżkami,,, rysować auta, tiry, konie,, bawimy się w dom,, bawimy się w szkołę,, razem bawimy się w sklep wśród wartości istotnych dla dzieci znalazły swoje miejsce również miłość, zgoda, szczęście w rodzinie. Dzieci mówiły:,, nie lubię gdy moi rodzice się kłócą,, bardzo kocham moich rodziców w odpowiedziach dzieci pojawiały się również zwierzęta, głównie domowe. Dzieci zaprezentowały takie wypowiedzi jak:,, mój piesek jest dobry,,, lubię karmić moje rybki,, mam pieska labradora i chodzę z nim na spacery jedno z dzieci zwróciło szczególną uwagę na wartość modlitwy. Dziecko powiedziało:,,..odmawiam paciorek z mamusią,, lubię być w kościele W trakcie badań dowiedziałyśmy się, że dzieci potrafią odróżnić dobro od zła. Kilkoro dzieci powiedziało, że podczas zabawy lubią się bić, po czym zaznaczyły, iż wiedzą, że to jest złe i przepraszają się. Najwięcej wyborów pojawiło się w grupie wartości społecznych tj.: bezpieczeństwo rodziny. Spośród wartości osobowościowych dzieci wybierały: szczęście, przyjemność, dostatnie życie, zbawienie. Z grupy wartości kompetencyjnych: wyobraźnię, a z grupy wartości moralnych: miłość, posłuszeństwo, uprzejmość, uczciwość, odpowiedzialność i opiekuńczość. 6. Podsumowanie i wnioski Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badań zgromadziłyśmy wiele cennych informacji potrzebnych nam do przyszłej pracy zawodowej. Obserwując wyniki badań, możemy odpowiedzieć sobie na pytanie: Jaki jest świat wartości dzieci 5,6 letnich? Co jest najważniejsze w życiu 5,6 latka?. Po przeanalizowaniu wypowiedzi dzieci, możemy wysunąć następujące wnioski: - Najważniejszą wartością dla 5,6 latka jest rodzina. Rodzina jest szczególnym środowiskiem, w którym następuje spotkanie z konkretnymi wartościami, w rodzinie dziecko może w pełni rozwijać się i dojrzewać. Rodzina zapewnia poczucie bezpieczeństwa, miłość, szczęście Oprócz rodziny bardzo istotną wartością w życiu 5,6 latka jest zabawa, a więc ważne jest wszystko to, co sprawia dziecku radość i zadowolenie. W tym okresie życia dziecko wkracza w nowe środowisko, jakim jest środowisko przedszkolne. Jest to bardzo ważny okres dla małego człowieka. Dziecko styka się z nowymi osobami, uczy się współpracy, doznaje wielu nowych wrażeń, bawi się i poprzez zabawę właśnie uczy się funkcjonowania w grupie, samodzielności, nabywa umiejętności rozwiązywania problemów, słuchania, sprawności językowej. Dość

8 często padały wśród dzieci odpowiedzi dotyczące takich wartości jak: miłość rodzinna, szczęście w rodzinie, zgoda. Dziecko kocha i chce być kochane, chce tej miłości doznawać w rodzinie, swoim najbliższym środowisku. Chce być dostrzegane, akceptowane, rozumiane, chce by mu poświęcano czas. Jeśli czegoś mu brakuje w rodzinie szuka niejako środków zastępczych, stąd w wypowiedziach dzieci pojawiają się zwierzęta domowe, jako coś najważniejszego. Ulubione zwierzęta domowe mogą być dla dziecka namiastką towarzystwa wtedy, gdy najbliżsi nie mają dla niego czasu. Bawienie się z ulubionym zwierzakiem, okazywanie mu miłości, czasami zwierzanie się ze swoich problemów, może rozpraszać dziecięcą samotność. Ważność modlitwy w życiu przedszkolaka wynika z autorytetu rodziców i innych znaczących osób, co pozwala mu na ufne przyjmowanie prawdy o miłości Bożej. Dziecko swoją wiarę i miłość do Boga buduje w oparciu o to, co słyszy w domu, w kościele, na katechezie. Wszystkie wymienione wartości wiążą się z naturalnym środowiskiem, w którym wzrasta i funkcjonuje dziecko 5,6 letnie. Dla dzieci 5,6 letnich nie liczą się takie wartości jak: uznanie społeczne, poczucie spełnienia, dojrzała miłość, praca itp.. Rodzina i wszystko to, co dzieje się w środowisku przedszkolnym jest dla dziecka w tym wieku najważniejsze. Małe dziecko wkracza dopiero w świat, poznaje społeczeństwo, pewne zasady i normy postępowania i naturalnym zjawiskiem jest, iż cały świat wartości prezentowany przez dziecko 5,6 letnie to świat wartości, który dotyczy rodziny i najbliższego otoczenia, co potwierdziły nasze badania. Podsumowanie jest jednocześnie naszą próbą odpowiedzi na jakże istotne pytanie dla współczesnego wychowawcy - dlaczego ważne jest wychowanie do wartości? Wartości stanowią ważny cel w życiu każdego człowieka, kształtują życie, a brak tego celu jest często przyczyną frustracji, agresji, smutku i zagubienia. Głównym celem wychowania do wartości jest pokazanie sensu życia. Od najmłodszych lat trzeba przygotowywać dziecko, by wiedziało po co żyje, by nie pogubiło się w trudnych wyborach pomiędzy dobrem i złem, by potrafiło różnicować to, co ważne i nieważne w życiu. Wartości decydują o egzystencji człowieka, sensie jego życia, relacjach interpersonalnych, stosunku do samego siebie i otoczenia, w którym egzystuje. Życie wartościami i dla wartości odróżnia człowieka od innych istot. Zatem wychowanie nie oparte na wartościach, nie odwołujące się do wartości wydaje się być niepełne i powierzchowne.

9 Bibliografia: 1. Błasiak A., Aksjologiczne aspekty procesu wychowania. Wybrane zagadnienia, Kraków Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, Kraków Ostrowska U., Podstawy nauk o wychowaniu w: Pedagogika. Podstawy nauk o wychowaniu, Tom I, red. B. Śliwerski, Gdańsk Pilch T. Zasady badań pedagogicznych, Warszawa Tsirigotis K., Lewik-Tsirigotis E., Niektóre aspekty funkcjonowania osobowościowego kandydatów na nauczycieli w: Nauczyciel i Szkoła, 27,nr 1-2 (22-23).