Szlak cysterski na Dolnym Śląsku Wycieczka do Lubiąża

Transkrypt

1 Szlak cysterski na Dolnym Śląsku Wycieczka do Lubiąża Opracowanie: Ewa Skrzywanek Scenariusz zajeć dla szkoły podstawowej, klasy V VI Cel ogólny: poznanie dziedzictwa kulturowego Dolnego Śląska; zwrócenie uwagi na rolę zakonów na Dolnym Śląsku na przestrzeni wieków. Cele operacyjne: Uczeń zna: klasztor w Lubiążu; podstawowe cechy stylu barokowego; wybrane informacje o zakonach cysterskich na Dolnym Śląsku. Uczeń rozumie: rolę i znaczenie cystersów na Dolnym Śląsku; konieczność ochrony dziedzictwa kulturowego regionu. Uczeń potrafi: wymienić i wskazać na mapie klasztory cysterskie na Dolnym Śląsku; współpracować w grupie; korzystać z różnych źródeł informacji. 31 Cel wychowawczy: budzenie wrażliwości na piękno, kształtowanie umiejętności pracy w zespole, uczenie się szacunku dla dobra wspólnego. ŚRODKI DYDAKTYCZNE I MATERIAŁY POMOCNICZE: mapy Dolnego Śląska, karty pracy. Metody i formy nauczania: praca w grupach, zwiedzanie z przewodnikiem, praca ze źródłem. nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:47

2 Czas trwania zajęć: Wycieczka jednodniowa Uwagi Takie zajęcia można przeprowadzić także w szkole, wykorzystując Internet, albumy fotograficzne, malarstwa Willmanna. PRZEBIEG: 32 Informacje wstępne dla nauczyciela Szlak cysterski na Dolnym Śląsku jest ewenementem nie tylko w Polsce, ale i w Europie, ze względu na nagromadzenie zabytków na tak niewielkim obszarze, ich wartość architektoniczną, jak i wielkość (klasztor w Lubiążu jest jednym z największych w Europie). Wokół tego tematu można prowadzić wiele działań edukacyjnych. Oto kilka propozycji zajęć, które można prowadzić z młodzieżą, niezależnie od jej wieku. Wystarczy tylko zmodyfikować niektóre założenia, a treści dobrać w zależności od potrzeb. Zagadnienia te mogą stanowić osobną lekcję, zajęcia terenowe, być tematem zielonej szkoły, projektem. Poniżej podano przykładowe możliwości interdyscyplinarnych połączeń (lekcji) związanych z omawianym tematem. Zagadnienia można mnożyć, przy czym we wszystkich przewijać się będzie kształcenie wielu umiejętności oraz nauczanie holistyczne: szukając materiałów na ten temat uczniowie, muszą zajrzeć do różnych opracowań, skorzystać z wielu źródeł informacji; na etapie przygotowań do wycieczki lub w jej trakcie uczniowie przypominają zasady ochrony przyrody, zwracają uwagę na zagrożenia klasztor w Lubiążu był zalany podczas powodzi w 1997 r., obserwują występujące elementy środowiska przyrodniczego często są to resztki pięknych założeń parkowych itd. Warto więc wybrać się do największego klasztoru cysterskiego w Europie do LUBIĄŻA. Takie zajęcia mogłyby być wprowadzeniem do tematu (zagadnień związanych ze szlakiem cysterskim) lub ich podsumowaniem, także samodzielnym projektem klasowym. Młodzieży możemy polecić przygotowanie planu wyprawy np. zorientowanie się, jak tam dojechać, wyszukanie podstawowych informacji o cystersach itd. (zależy to od inwencji, wieku uczniów i ich wcześniejszego przygotowania). nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:48

3 Przebieg zajęć terenowych w Lubiążu: 1. Dzielimy młodzież na grupy 5-osobowe, które będą pracować oddzielnie, wykonując niemal te same zadania, ale w różnej kolejności. Każda grupa otrzymuje kartę zadań do uzupełnienia. Ustalamy czas pracy grup. 2. Po wypełnieniu kart podsumowujemy pracę, każda z grup przedstawia wyniki swoich poszukiwań. 3. Zapraszamy uczniów do obejrzenia z przewodnikiem kościoła oraz Sali Książęcej. Po zwiedzeniu zachęcamy uczniów do zrobienia zdjęć, może filmu, wspólnego ucztowania pikniku wśród kasztanów przed klasztorem. Taki sposób zwiedzania pozwala kształcić u uczniów wiele umiejętności (komunikacja interpersonalna, czytanie ze zrozumieniem, praca w grupie, twórcze rozwiązywanie problemów, formułowanie i zadawanie pytań itd.). Uczniowie samodzielnie zdobywając wiedzę zapamiętują więcej. Podsumowanie Podróżowanie Szlakiem Cysterskim to nie tylko zwiedzanie klasztorów cysterskich, ale i swoista wyprawa w przeszłość, pełna refleksji nad duchowym życiem blisko natury, tak odległym i odmiennym od tego w obecnych czasach. Zapoznanie się z bogactwem cysterskiego dziedzictwa pozwoli współczesnemu człowiekowi pogłębić wiedzę o europejskich korzeniach i da inspirację do tworzenia teraźniejszości i przyszłości. Po powrocie do szkoły możemy zrobić wystawę fotograficzną, zielników, graficznych pomysłów na urządzenie ogrodu klasztornego, pokazać nakręcony samodzielnie przez uczniów film itd. 33 Wskazana jest wszelka kontynuacja, która utrwala poznane na wycieczce zagadnienia. Kontynuacją tych zajęć mogą być, w miarę możliwości, kolejne wyprawy do klasztorów cysterskich lub praca w szkole, np. projekt interdyscyplinarny. Może on bazować np. na legendach o św. Jadwidze Śląskiej i łączyć się z pokazem strojów zakonników (a także innych stanów społecznych okresu średniowiecza mieszczan, rycerzy, książąt itd.) czy prezentacją pieśni gregoriańskich. Zabawa dydaktyczna w przedstawianie postaci historycznych (elementy dramy) jest jedną z najbardziej ulubionych przez uczniów, bez względu na wiek i rodzaj szkoły. Warto ten fakt wykorzystać do celów edukacyjnych. nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:48

4 Propozycja innych tematów: język polski Księga Henrykowska, pierwsze zdanie w języku polskim; sztuka jak wyglądały księgi w średniowieczu?, rysowanie ozdobnych liter inicjały; historia szkolnictwo w wiekach średnich (można tu nawiązać do tematu ksiąg); technika jak powstawały książki w dawnych czasach? (poszczególne grupy uczniów zbierają informacje na ten temat i tworzą własne księgi); lekcja wychowawcza wizyta we wrocławskim Muzeum Archidiecezjalnym oglądanie m.in. Księgi Henrykowskiej; informatyka szukamy w Internecie informacji o Henrykowie, cystersach, szlaku cysterskim itd. 34 Na innych lekcjach można kontynuować tę problematykę: historia Ora et labora rola zakonów w średniowiecznej Polsce; sztuka Sztuka baroku na przykładzie klasztorów cysterskich na Dolnym Śląsku; Malarstwo Michała Willmanna śląski Rembrandt; religia Święci z Dolnego Śląska postać św. Jadwigi, fundatorki klasztoru cysterek w Trzebnicy; przyroda Wzgórza Trzebnickie pozostałości rzeźby polodowcowej; Odra w okolicach Lubiąża elementy doliny rzecznej; Znaczenie rzeki dla mieszkańców Lubiąża i jego okolic; Stawy Milickie ekonomia i gospodarka cystersów. Polecane: Panorama interaktywna opactwa: nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:49

5 Materiał pomocniczy nr 1 Kilka informacji o szlaku cysterskim: Sprowadzeni na Śląsk przez księcia Bolesława Wysokiego cystersi osiedli w Lubiążu w 1163 r. Stąd zakładali swoje filie w innych częściach kraju (m.in. w Mogile pod Krakowem). Kolejne klasztory cysterskie na Dolnym Śląsku powstawały: Henryków 1227 r. Kamieniec Ząbkowicki 1247 r. Krzeszów 1292 r. Trzebnica 1202 r. (klasztor żeński) Klasztory przeżyły największy rozkwit w okresie baroku, pod panowaniem dynastii Habsburgów. W 1810 r. dekret sekularyzacyjny (przejęcie majątku kościelnego przez władze świeckie) Fryderyka Wilhelma III, króla pruskiego, zamknął prawie 600-letni okres pobytu cystersów na Śląsku. Różne koleje losu tych pięknych budowli doprowadziły do ich częściowego zniszczenia, a w najlepszym wypadku zaniedbania. Turystyczny szlak cysterski obok walorów architektonicznych i elementów sztuki (głównie przepiękne malarstwo Willmanna) ma także wyjątkowe walory krajobrazowe. Klasztory położone są nad rzekami i kanałami, w otoczeniu lasów, pól i pagórków. To miejsca wyjątkowe, gdzie można się uczyć wrażliwości na piękno, oglądać miejsca ściśle związane z regionem, uczyć przez pryzmat tych zabytków szerszego, europejskiego spojrzenia na nasze dziedzictwo kulturowe. 35 nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:49

6 Materiał pomocniczy nr 2 Kilka ciekawostek: Opactwo cystersów w Lubiążu 1163 r. jeden z największych zabytków w Europie, arcydzieło śląskiego baroku, kubatura 2,5 razy większy od zamku na Wawelu, ma ponad 600 okien, dach 2,5 ha powierzchni, fasada 223 m (najdłuższa barokowa fasada w Europie), w pałacu opatów ponad 300 sal, niemal 300 m 2 plafon na płótnie w Sali Książęcej. Kościół pełni funkcję Mauzoleum Piastów Śląskich (płyty nagrobne książąt, rycerzy, ośmiu biskupów, 2 lub 3 dzieci ks. Henryka Brodatego i św. Jadwigi, w krypcie grobowej pod kościołem zachowane zabalsamowane ciała zakonników, opatów i malarza Michała Willmanna). 36 W skład zespołu klasztornego wchodzą: kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny klasztor pałac opatów kościół św. Jakuba zabudowania gospodarcze ( domy urzędników i rzemieślników, browar, karczma, kuźnia, piekarnia, wozownia, stajnie ) r. sekularyzacja zakonu (przejęcie opactwa przez państwo pruskie) 1830 r. w klasztorze urządzono zakład dla obłąkanych w czasie II wojny światowej podziemna niemiecka fabryka zbrojeniowa i hitlerowski obóz koncentracyjny 1945 splądrowany przez armię sowiecką, zamieniony na szpital dla żołnierzy radzieckich 1950 składnica książek i zbiorów muzealnych 1989 Fundacja Lubiąż opieka i renowacja opactwa nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:49

7 Przykładowe karty zadań i pytań LUBIĄŻ KARTA ZADAŃ i PYTAŃ (1) Witaj w Lubiążu na wspaniałym szlaku cysterskim! Aby uzupełnić kartę pracy, wytęż wzrok i słuch, przenieś się wyobraźnią do czasów świetności opactwa. Szukaj informacji na tablicach informacyjnych, u przewodnika oraz u napotkanych mieszkańców. 1. Kim byli cystersi? Czym się zajmowali? 2. Jakie przełomowe daty (4 5 dat) i wydarzenia wyznaczają historię klasztoru? 3. Gdzie znajduje się książęce Mauzoleum Piastów Śląskich? 4. Jaka rzeka przepływa w pobliżu klasztoru? Określ, jakie skutki (+ i - ) niosło położenie klasztoru nad rzeką? 5. Jaki styl architektoniczny dominuje w obecnym wyglądzie zabudowań kompleksu pocysterskiego? Scharakteryzuj (opisz lub naszkicuj) wybrane typowe elementy tego stylu. 6. Gdzie jest pochowany słynny śląski malarz Michał Willmann ( )? Jakie jego dzieło można oglądać w Lubiążu? (podaj przykład). 7. Wymień najciekawsze elementy wystroju wnętrza kościoła Najświętszej Marii Panny. 8. W XIII w. biblioteka klasztorna w Lubiążu należała do największych w Europie (liczyła około 900 pozycji). Napisz fragment tekstu opisującego naszą dzisiejszą wizytę w Lubiążu na wzór średniowiecznej kroniki. 9. Odczytaj na mapie, jakie szlaki turystyczne przebiegają przez Lubiąż (określ ich kolory oraz dokąd można nimi zawędrować) Jakie ciekawe obiekty przyrodnicze i architektoniczne można zwiedzić w pobliżu opactwa? 11. Skąd przede wszystkim pochodzili więźniowie przebywający w klasztorze w okresie II wojny światowej? nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:49

8 LUBIĄŻ KARTA ZADAŃ i PYTAŃ (2) Witaj w Lubiążu na wspaniałym szlaku cysterskim! Aby uzupełnić kartę pracy, wytęż wzrok i słuch, przenieś się wyobraźnią do czasów świetności opactwa. Szukaj informacji na tablicach informacyjnych, u przewodnika oraz u napotkanych mieszkańców. 1. Kiedy i skąd sprowadzeni zostali do Lubiąża cystersi? 2. Jakie inne funkcje (poza klasztornymi) pełniły w swojej historii zabudowania opactwa pocysterskiego? 3. Lubiąż jest obecnie wsią. W jakich latach miał prawa miejskie? 4. Jaka fundacja powołana została do ratowania zabudowań pocysterskich w Lubiążu? Jakie zabudowania wchodzą w skład obecnego kompleksu pocysterskiego? Naszkicuj schematyczny plan, podpisz i określ funkcje poszczególnych budynków. 6. Gdzie znajdował się niegdyś przyklasztorny ogród warzywny? (zaznacz na narysowanym planie). 7. Wymień najciekawsze elementy wystroju wnętrza Sali Książęcej w pałacu opatów. 8. W XIII w. biblioteka klasztorna w Lubiążu należała do największych w Europie (liczyła około 900 pozycji). Napisz fragment tekstu opisującego naszą dzisiejszą wizytę w Lubiążu na wzór średniowiecznej kroniki. 9. Korzystając z kompasu, określ główne kierunki geograficzne i oznacz je na wykonanym szkicu zabudowań pocysterskiego kompleksu. 10. Kto był więziony w budynkach klasztornych w okresie II wojny światowej? nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:50

9 LUBIĄŻ KARTA ZADAŃ i PYTAŃ (3) Witaj w Lubiążu na wspaniałym szlaku cysterskim! Aby uzupełnić kartę pracy, wytęż wzrok i słuch, przenieś się wyobraźnią do czasów świetności opactwa. Szukaj informacji na tablicach informacyjnych, u przewodnika oraz u napotkanych mieszkańców. 1. Jaki zakon miał prawdopodobnie swój klasztor w Lubiążu przed sprowadzeniem cystersów (od około 1150 r.)? 2. Kto był fundatorem obecnego klasztoru? 3. Jakie daty i wydarzenia łączą losy klasztoru z dziejami Śląska? 4. Co warto obejrzeć w Lubiążu poza kompleksem zabudowań klasztoru pocysterskiego? 5. Jakie części (pomieszczenia) zespołu pocysterskiego są obecnie udostępnione dla zwiedzających? 6. Jakie gatunki drzew występują najliczniej w najbliższym otoczeniu zabudowań zespołu pocysterskiego? Zabaw się w ogrodnika i zaprojektuj układ alejek w parku przed klasztorem (narysuj prosty plan). 7. Gdzie na terenie kompleksu znajduje się zegar słoneczny? 8. Wymień najciekawsze elementy wystroju wnętrza biblioteki klasztornej. 9. W XIII wieku biblioteka klasztorna w Lubiążu należała do największych w Europie (liczyła około 900 pozycji). Napisz fragment tekstu opisującego naszą dzisiejszą wizytę w Lubiążu na wzór średniowiecznej kroniki Zaobserwuj występowanie porostów na drzewach w najbliższej okolicy i oceń na tej podstawie stopień zanieczyszczenia powietrza. nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:50

10 LUBIĄŻ KARTA ZADAŃ i PYTAŃ (4) Witaj w Lubiążu na wspaniałym szlaku cysterskim! Aby uzupełnić kartę pracy, wytęż wzrok i słuch, przenieś się wyobraźnią do czasów świetności opactwa. Szukaj informacji na tablicach informacyjnych, u przewodnika oraz u napotkanych mieszkańców. 1. Kim byli cystersi? 2. Kiedy przybyli do Lubiąża? 3. Kto fundował klasztor? 4. Czy Lubiąż miał prawa miejskie? 5. Jakie główne daty wyznaczają historię tego klasztoru? Poszukaj symbolu cystersów opisz jak wygląda. 7. W jakim stylu architektonicznym zbudowany jest klasztor? Podaj kilka charakterystycznych przykładów lub je naszkicuj. 8. Zabaw się w ogrodnika i zaprojektuj alejki parku przed klasztorem. 9. Jakie drzewa i rośliny najczęściej występują w najbliższym otoczeniu klasztoru zbierz po trzy egzemplarze do zielnika? 10. Jaka rzeka przepływa u podnóża klasztoru? Jakie to niosło niegdyś korzyści i złe skutki? 11. Stojąc na placu przed klasztorem, spróbuj narysować schematyczny plan zabudowy, podpisz jakie funkcje pełniły poszczególne miejsca i budynki, 12. W jaki sposób losy klasztoru związane były z historią Śląska porównaj z informacjami na tablicy przed klasztorem? 13. Jakie inne funkcje pełnił klasztor? nasz wroclaw v13 DO DRUKU.indd :15:50