W LATACH THE TRADE OF VEGETABLE OILS ON WORLD IN

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW Handel olejami roœlinnymi ROLNICTWA na œwiecie I w AGROBIZNESU latach Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt Micha³ Sznajder, Pawe³ Boczar Akademia Rolnicza w Poznaniu HANDEL OLEJAMI ROŒLINNYMI NA ŒWIECIE W LATACH THE TRADE OF VEGETABLE OILS ON WORLD IN S³owa kluczowe: oleje roœlinne, handel Key words: vegetable oils, trade Synopsis. Przedstawiono œwiatow¹ analizê handlu wybranych olejów roœlinnych w latach Wstêp W handlu olejami roœlinnymi podobnie jak w ich produkcji na przestrzeni ostatnich kilkudziesiêciu lat zasz³y du e zmiany w wielkoœci, wartoœci i strukturze obrotów [Basiron 2001, Gawron, Burakiewicz, Zapêdowski 1995]. Wp³yw na tak¹ sytuacjê mia³y: ró norodnoœæ wykorzystania t³uszczów roœlinnych, szeroka gama produktów pozyskiwana z t³uszczów roœlinnych, ich wartoœci od ywcze, jak i mo liwoœæ substytucji miêdzy sob¹ i w stosunku do t³uszczów zwierzêcych [Niewiadomski 1984]. Nie bez znaczenia by³y odmienne warunki uprawy i ró ne wysokoœci plonów w poszczególnych krajach i regionach geograficznych poszczególnych surowców t³uszczowych oraz odpowiednia polityka pañstw wspieraj¹ca rozwój tego sektora [Jaaffa, Sukaimi 2001]. Wszystkie te czynniki powoduj¹, e uk³ad obrotów miêdzynarodowych olejami roœlinnymi jest bardzo skomplikowany i podlega dynamicznym zmianom. Niniejszy artyku³ jest prób¹ czêœciowego opisania sytuacji na œwiatowym rynku olejów roœlinnych. Materia³y i metodyka badañ Materia³ Ÿród³owy stanowi¹ dane wtórne pochodz¹ce z Zakres czasowy przeprowadzonej analizy handlu olejami roœlinnymi obejmuje lata Ze wzglêdu na ograniczonoœæ artyku³u do analizy wybrano cztery oleje o najwiêkszym udziale w handlu, a mianowicie: palmowy, sojowy, rzepakowy i s³onecznikowy. Dla okreœlenia œredniego tempa zmian w obrotach olejami roœlinnymi, wyznaczono stopê zmian (r g ), obliczon¹ wed³ug wzoru: Q ª P «P P Q \ \ W W UJ P Q gdzie: m = n (n+1), n liczba lat [Wysocki, Lira 2003]. º Q» ¹ ¼

2 168 M. Sznajder, P. Boczar Œwiatowy eksport olejów roœlinnych Œwiatowy eksport wszystkich olejów roœlinnych w 1961 roku wynosi³ 2,97 (tab.1), co odpowiada³o 846 USD (tab. 2). Po 43 latach wzrós³ do ponad 44 i wartoœci równej prawie 25 mld USD. Obecnie eksportuje siê najwiêksz¹ iloœæ oleju palmowego, ponad 20 o wartoœci 8,9 mld USD, nastêpnie oleju sojowego 10 o wartoœci prawie 5,3 mld USD, s³onecznikowego 3,37 o wartoœci 2,1 mld USD i oleju rzepakowego 2,26 o wartoœci 1,45 mld USD. Eksport olejów roœlinnych w ujêciu iloœciowym wzrasta³ œrednio rocznie o 9,01% (tab.1), a w ujêciu wartoœciowym o 14,16% (tab. 2). Najwiêksze œrednio roczne tempo wzrostu eksportu odnotowa³ olej rzepakowy, w eksporcie iloœciowym 30,45%, a w eksporcie wartoœciowym 40,62%. Na drugim miejscu znajduje siê olej palmowy ze œrednioroczn¹ stop¹ zmian odpowiednio 13,06 i 20,09%, dalej olej sojowy 12,79 i 18,46% oraz olej s³onecznikowy 11,79 i 17,20%. Wzrost eksportu pozosta- ³ych olejów wynosi³ w eksporcie iloœciowym 4,17% i w eksporcie wartoœciowym 9,48%. Rysunek 1 przedstawia udzia³ eksportu w stosunku do produkcji poszczególnych olejów roœlinnych. Najwiêkszy udzia³ eksportu w porównaniu do produkcji posiada olej palmowy i udzia³ ten w analizowanym okresie wzrós³ z 43 do 75%, nastêpnie olej s³onecznikowy, którego udzia³ wzrós³ z 11 do 42%, olej sojowy, którego udzia³ wzrós³ z 13 do 36%, olej rzepakowy, którego, udzia³ wzrós³ z 3 do 19%. Najwiêkszy œrednioroczny wzrost udzia³u eksportu w stosunku do produkcji odnotowano w oleju rzepakowym 9,28%, nastêpnie oleju s³onecznikowym 3,95%, oleju sojowym 2,69% i oleju palmowym 1,53%. Taki du y udzia³ eksportu w stosunku do produkcji w przypadku oleju palmowego mo na wyt³umaczyæ tym, e olej palmowy produkowany jest z owoców palmy oleistej, których nie mo na transportowaæ do innych pañstw, jak w przypadku nasion soi, s³onecznika czy rzepaku, gdzie handel surowcami oleistymi odgrywa du e znaczenie, ale musz¹ zostaæ przerobione na miejscu. Ponadto w przypadku oleju palmowego wystêpuje wiêksza koncentracja produkcji w Tabela 1. Eksport olejów na œwiecie w latach [ ] R odzaj olejów Eksport olejów w latach [ ] Palmowy Sojowy S³onecznikowy Rzepakowy Pozosta³e Razem ,63 0,39 0,22 0,03 1,70 2,97 0,62 0,69 0,32 0,09 2,13 3,85 0,91 1,12 0,73 0,18 2,43 5,37 2,04 1,36 0,67 0,36 2,94 7,37 3,62 3,20 1,11 0,69 3,89 12,51 5,22 3,50 1,86 1,33 4,14 16,05 FAOSTAT ,07 3,74 2,65 1,97 5,19 21,61 10,22 6,25 3,67 2,60 6,10 28,84 14,17 7,19 3,80 2,64 7,38 35,17 20,80 10,01 3,37 2,26 7,64 44,08 Stopa zmian r g [%] 13,06 12,79 11,79 30,45 4,17 9,01 Tabela 2. Eksport olejów na œwiecie w latach [ USD] R odzaj olejów Eksport olejów w latach [ USD] Palmowy Sojowy S³onecznikowy Rzepakowy Pozosta³e Razem FAOSTAT

3 Handel olejami roœlinnymi na œwiecie w latach porównaniu do pozosta³ych olejów [Gawron, Burakiewicz, Zapêdowski 1995, Sznajder, Boczar 2004], a tym samym mniejsze zu ycie wewnêtrzne. Na rysunku 2 zosta³a przedstawiona struktura eksportu w ujêciu iloœciowym olejów. W analizowanym okresie olej palmowy odnotowa³ wzrost udzia³u w eksporcie iloœciowym z 21 do 47%, olej sojowy z 13 do 23%, olej rzepakowy z 1 do 5%, udzia³ w eksporcie oleju s³onecznikowego w analizowanym okresie wprawdzie wzrasta³, ale ostatecznie ukszta³towa³ siê na takim samym poziomie, jak na pocz¹tku analizowanego okresu, czyli oko³o 8%. Ca³kowity udzia³ czterech analizowanych olejów w eksporcie iloœciowym wzrós³ z 43% w 1961 roku do 83% w 2003 roku. Rysunek 3 przedstawia strukturê eksportu w ujêciu wartoœciowym olejów. Udzia³y w strukturze eksportu wartoœciowego analizowanych olejów poza olejem palmowym kszta³towa³y siê na podobnym poziomie, jak w przypadku struktury eksportu iloœciowego. Udzia³ w eksporcie wartoœciowym oleju palmowego by³ ni - szy w porównaniu do udzia³u w eksporcie iloœciowym. Spowodowane to by³o tym, e ceny oleju palmowego w porównaniu do cen innych olejów s¹ najni sze. Jednak pomimo ni szych cen oleju palmowego jego udzia³ w eksporcie wartoœciowym wzrós³ z 16% w 1961 do 36% w 2003 roku, co wynika³o g³ównie ze wzrostu iloœci eksportu. Ca³kowity udzia³ czterech analizowanych olejów w eksporcie wartoœciowym wzrós³ z 38% w 1961 roku do 73% w 2003 roku. Najwiêksi eksporterzy i importerzy W tabeli 3 przedstawiono najwiêkszych eksporterów netto poszczególnych olejów roœlinnych w 2003 roku. Najwiêkszym eksporterem netto oleju palmowego jest Malezja 11,7 (57% œwiatowego eksportu r rys. 4), oleju sojowego Argentyna 3,4 (41% 3DOPRZ\ 6RMRZ\ 6áRQHF]QLNRZ\ 5]HSDNRZ\ 3R]RVWDáH Rysunek 1. Udzia³ eksportu w stosunku do produkcji olejów na œwiecie w latach FAOSTAT DOPRZ\ 6RMRZ\ 6áRQHF]QLNRZ\ 5]HSDNRZ\ 3R]RVWDáH Rysunek 2. Struktura eksportu w ujêciu iloœciowym olejów na œwiecie w latach FAOSTAT DOPRZ\UJ 6RMRZ\UJ 6ORQHF]QLNRZ\UJ 5]HSDNRZ\UJ Rysunek 3. Struktura eksportu w ujêciu wartoœciowym olejów na œwiecie w latach FAOSTAT 2005.

4 170 M. Sznajder, P. Boczar Tabela 3. Najwiêksi eksporterzy netto w 2003 roku palmowy Malezja Indonezja Papua Nowa Gwinea Tajlandia Honduras 11,712 6,382 0,319 0,128 0,116 sojowy Argentyna Brazylia USA Niemcy Holandia 3,400 1,898 1,094 0,420 0,411 FAOSTAT2005. Tabela 4. Najwiêksi importerzy netto w 2003 roku s³onecznikowy Argentyna Ukraina Wêgry Francja Mo³dawia 1,009 0,923 0,078 0,062 0,052 rzepakowy Kanada Niemcy Wielka Brytania Francja Australia 0,472 0,418 0,169 0,144 0,020 palmowy Indie Chiny Pakistan Wielka Brytania Holandia 4,025 3,423 1,211 0,738 0,543 sojowy Chiny Indie Iran Bangladesz Maroko 1,879 0,980 0,905 0,362 0,316 FAOSTAT2005. s³onecznikowy Algeria W³ochy Grecja Niemcy Egipt 0,240 0,146 0,145 0,130 0,119 rzepakowy USA Chiny Holandia W³ochy Meksyk 0,310 0,163 0,153 0,144 0,085 œwiatowego eksportu rys. 5), oleju s³onecznikowego równie Argentyna 1 (23% œwiatowego eksportu rys. 6), oleju rzepakowego Kanada 0,472 (22% œwiatowego eksportu rys. 7). Natomiast w tabeli 4 przedstawiono najwiêkszych importerów netto poszczególnych olejów roœlinnych w Najwiêkszym importerem netto oleju palmowego s¹ Indie 4,025 (20% œwiatowego importu rys.8), oleju sojowego Chiny 1,879 (21% œwiatowego importu rys. 9), oleju s³onecznikowego Algieria (7% œwiatowego importu rys. 10), oleju rzepakowego Stany Zjednoczone (18% œwiatowego eksportu rys.11). Spoœród omawianych pañstw (tab. 3 i 4) Malezja, Argentyna i Kanada stanowi¹ najwiêksz¹ grupê eksporterów olejów netto, ze wzglêdu na wysok¹ ich produkcjê, ale niewielki popyt wewnêtrzny. Indonezja, Brazylia, Stany Zjednoczone s¹ to pañstwa równie z wysoka produkcj¹, jednak z du ym popytem wewnêtrzny. Chiny, Indie, Pakistan, Iran to pañstwa, które posiadaj¹ w³asn¹ produkcjê, jednak jest ona niewystarczaj¹ca, aby zaspokoiæ popyt wewnêtrzny. Niemcy, Ho- 3DSXD 1RZD *ZLQHD 1LHPF\ 3R]RVDOL $UJHQW\QD 0DOH]MD,QGRQH]MD 86$ %UD]\OLD Rysunek 4. Najwiêksi eksporterzy oleju palmowego Rysunek 5. Najwiêksi eksporterzy oleju sojowego

5 Handel olejami roœlinnymi na œwiecie w latach $UJHQW\QD 1LHPF\ :HJU\ )UDQFMD 8NUDLQD )UDQFMD :LHOND %U\WDQLD.DQDGD Rysunek 6. Najwiêksi eksporterzy oleju s³onecznikowego Rysunek 7. Najwiêksi eksporterzy oleju rzepakowego,qglh &KLQ\ &KLQ\,QGLH :LHOND %U\WDQLD 3DNLVWDQ 0DURNR %DQJODGHV],UDQ Rysunek 8. Najwiêksi importerzy oleju palmowego Rysunek 9. Najwiêksi importerzy oleju sojowego $OJLHULD 5RVMD %HOJLD /XNVHQEXUJ 3R]RVWDáH 86$ 1LHPF\ %HOJLD /X[HPEXUJ :árfk\ &KLQ\ Rysunek 10. Najwiêksi importerzy oleju s³onecznikowego Rysunek 11. Najwiêksi importerzy oleju rzepakowego landia, Francja i inne pañstwa Unii Europejskiej stanowi¹ grupê pañstw o du ej liczbie ludnoœci i znacz¹cym popycie wewnêtrznym, w której produkcja i obroty poszczególnymi olejami maj¹ du e znaczenie.

6 172 M. Sznajder, P. Boczar Wnioski Z przeprowadzonej analizy handlu olejami roœlinnymi na œwiecie w latach mo na wyci¹gn¹æ nastêpuj¹ce wnioski. 1. W latach nast¹pi³ systematyczny wzrost eksportu olejów roœlinnych na œwiecie ogó³em zarówno iloœciowo z 2,97 do 44, 08, jak i wartoœciowo z 846 do USD. 2. Zmianie uleg³a struktura w eksporcie iloœciowym i wartoœciowym. Ca³kowity udzia³ czterech analizowanych olejów w eksporcie iloœciowym wzrós³ z 43% w 1961 roku do 83% w 2003 roku, a w eksporcie wartoœciowym wzrós³ z 38% w 1961 roku do 73% w 2003 roku. Obecnie najwiêkszy udzia³ w obrotach posiada olej palmowy, w eksporcie iloœciowym wynosi on 47%, a w eksporcie wartoœciowym 36%. 3. Nast¹pi³ wzrost udzia³u eksportu w stosunku do produkcji, co jest wynikiem wzrastaj¹cego popytu na oleje roœlinne i du ej koncentracji produkcji. Obecnie najwiêkszy udzia³ eksportu w stosunku do produkcji posiada olej palmowy 75%, nastêpnie olej s³onecznikowy 42%, olej sojowy 36%, olej rzepakowy 19%. 4. Najwiêkszymi eksporterami netto s¹ pañstwa o du ej produkcji i ma³ym popycie wewnêtrznym, wynikaj¹cym ze stosunkowo niewielkiej populacji mieszkañców (Malezja, Argentyna, Kanada), natomiast najwiêkszymi importerami netto s¹ pañstwa, które zazwyczaj posiadaj¹ w³asn¹ produkcje olejów, jednak jest ona niewystarczaj¹ca do pokrycia wewnêtrznego zapotrzebowania, które wynika z du ej liczby mieszkañców (np. Chiny, Indie, Pakistan). Literatura Basiron Y. 2001: Global Oils and Fats Business: Challenges in the New Millennium. Oil Palm Industry Economic Journal, Volume1, 1-9. Gawron W., Burakiewicz J., Zapêdowki W. 1995: Stan i perspektywy handlu zagranicznego oleistymi. IERiG,Warszawa. Jaffar M., Sukaimi J. 2001: The Future of Palm Oil in the New Millennium in Malaysia. Burotrop Bulletin 16, Niewiasdomski H. 1984: Surowce t³uszczowe. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa. Wysocki F., Lita J. 2003: Statystyka opisowa. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznañ. Sznajder M., Boczar P. 2004: Produkcja olejów roœlinnych na œwiecie w latach Roczniki Naukowe SERiA, t. IV, zeszyt 2, Summary Vegetable oils exports both by values and by quantities, has been systematically growing up. Rise in exports in relation to production has been also observed. Actually palm oil, soybean oil, sunflower oil and rapeseed oil have the most significant share in exports structure. Countries characterised by large production and law internal demand resulted from relatively small population (Malaysia, Argentina, Canada) are the biggest net exporters. Countries, which usually have their own, but insufficient to meet domestic demand, oils production (China, India, Pakistan) are the most important net importers. Adres do korespondencji prof. dr hab. Micha³ Sznajder, mgr Pawe³ Boczar Akademia Rolnicza w Poznaniu Katedra Ekonomiki Gospodarki ywnoœciowej ul. Wojska Polskiego Poznañ tel. (0 61) pboczar@au.poznan.pl