STAN I PERSPEKTYWY RYNKU RZEPAKU W POLSCE NA TLE RYNKU ŚWIATOWEGO SITUATION AND OUTLOOK RAPSEED MARKET OF ACCORDING TO WORLD MARKET. Wstęp.

Transkrypt

1 Stan i perspektywy rynku rzepaku w Polsce na tle rynku światowego STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom XIV zeszyt Ewa Rosiak Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie STAN I PERSPEKTYWY RYNKU RZEPAKU W POLSCE NA TLE RYNKU ŚWIATOWEGO SITUATION AND OUTLOOK RAPSEED MARKET OF ACCORDING TO WORLD MARKET Słowa kluczowe: rzepak, podaż, popyt, ceny Key words: rapeseed, supply, demand, prices Abstrakt. Celem badań była ocena rynku rzepaku w Polsce na tle rynku światowego. Od początku lat 90. XX wieku światowa produkcja nasion oleistych, w tym rzepaku, wykazuje silny trend wzrostowy, choć podlega wahaniami. W skali globalnej rośnie popyt na żywność i energię odnawialną. Mimo rozwoju, światowa produkcja rzepaku charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem koncentracji. Prawie 90% światowej produkcji rzepaku realizują: UE-27, Chiny, Kanada, Indie i Australia. Polska jest jednym z największych producentów rzepaku w UE-27. Wejście Polski do UE i polityka UE w zakresie produkcji biopaliw i energii odnawialnej przyczyniła się do rozwoju produkcji, przetwórstwa i handlu rzepakiem i produktami jego przerobu. Rosnąca na świecie konkurencja o surowce rolne, w tym surowce oleiste, pomiędzy sektorem spożywczym i biopaliwowym, będzie nadal przyczyniała się do utrzymywania ich cen na wysokich poziomach. Na zahamowanie wzrostu cen surowców rolnych w najbliższych latach może wpłynąć głównie duże prawdopodobieństwo pogłębienia się światowego kryzysu gospodarczego. Wstęp Od początku lat 90. XX wieku światowa produkcja nasion oleistych, w tym rzepaku, wykazuje silny trend wzrostowy. W skali globalnej rośnie bowiem popyt na żywność i energię odnawialną. Rozwój produkcji zwierzęcej z zastosowaniem nowoczesnych technologii żywienia zwierząt zwiększa popyt na śruty oleiste. Zapotrzebowanie na śruty oleiste wzrasta także z powodu kryzysu związanego z BSE i wprowadzenia w wielu krajach zakazu stosowania mączek mięsno-kostnych w żywieniu zwierząt gospodarskich. Poprawa stanu wyżywienia społeczeństw oraz rozwój produkcji biopaliw zwiększa popyt na oleje roślinne [Bartkowiak-Broda, Wałkowski 2004]. Dynamicznie wzrasta spożycie olejów roślinnych w krajach rozwijających się, charakteryzujących się wysokimi wskaźnikami demograficznymi, takich jak: Chiny, Indie, Malezja i Indonezja, natomiast w krajach wysoko rozwiniętych zwiększa się przede wszystkim ich zużycie w produkcji biopaliw. Zużycie olejów roślinnych w sektorze spożywczym w krajach wysoko rozwiniętych wzrasta wolno, z powodu wysokiego nasycenia rynku tymi produktami oraz stagnacji lub spadku liczby ludności. Celem badań była ocena rynku rzepaku w Polsce na tle rynku światowego. Wyniki Światowa produkcja rzepaku w ciągu ostatnich dwóch dekad wzrosła dwukrotnie (z 27 mln t średnio w latach 1990/ /1995 do 55 mln t w latach 2006/ /2011), w wyniku 50-proc. wzrostu powierzchni zasiewów rzepaku w skali świata w tym czasie (z 20 do 30 mln ha) i 36-proc. wzrostu jego plonów (z 1,34 do 1,82 t/ha). Mimo rozwoju, światowa produkcja rzepaku charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem koncentracji. Prawie 90% światowej produkcji rzepaku realizują: UE-27, Chiny, Kanada, Indie i Australia. Do grona dużych producentów dołączyła w ostatnich latach również Ukraina. Największymi światowymi eksporterami rzepaku są: Kanada, Australia i Ukraina, oleju rzepakowego Kanada i USA, a śruty rzepakowej Kanada, Indie i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Natomiast kluczowymi importerami rzepaku pozostają kraje Azji (Japonia, Chiny, Pakistan) oraz Meksyk, a w ostatnich latach także kraje UE-27, oleju rzepakowego USA, Chiny i kraje UE-27, a śruty rzepakowej USA i kraje Azji (Chiny, Korea Płd., Tajlandia). Światowe zbiory rzepaku w dwóch ostatnich sezonach malały z powodu niekorzystnego przebiegu pogody w wielu rejonach świata i w związku z tym spadku jego plonów. W ślad za spadkiem zbiorów

2 418 Ewa Rosiak Tabela 1. Światowy bilans rzepaku Table 1. World Supply and Demand Wyszczególnienie/ Specification Bilans rzepaku/rapeseed balance [mln t] 2007/ / / / /2012 * Zapasy począt./beginning stocks 6,33 4,30 7,0,3 7,32 6,37 Produkcja, w tym:/ Production, of witch: 48,66 58,31 61,33 60,74 59,62 UE-27/UE-27 18,44 19,08 21,73 20,59 19,18 Kanada/Canada 9,60 12,64 12,89 13,10 14,50 Chiny/China 10,57 12,10 13,30 12,20 11,60 Indie/India 4,85 6,20 6,00 7,10 6,00 Australia/Australia 1,07 1,88 1,90 2,38 3,10 Ukraina/Ukraine 1,06 2,87 1,87 1,49 1,32 Rosja/Russia 0,63 0,75 0,69 0,67 1,02 USA/USA 0,66 0,66 0,67 1,11 0,70 Ameryka Płd./South America 0,19 0,24 0,21 0,30 0,34 Zasoby/Total supply 54,99 62,61 68,36 68,06 65,99 Przerób/Crush 48,24 52,07 57,83 58,86 58,02 Pozostałe zużycie/other use 2,45 3,51 3,21 2,83 2,70 Zapasy końcowe/end g stocks 4,30 7,03 7,32 6,37 5,27 Zapasy/zużycie/Stocks/disappearance [%] 8,50 12,60 12,00 10,30 8,70 * dane niekompletne/preliminary estimates Źródło/Source: Dane Oil World USD/t Soja, USA - cif Rotterdam/soya Rzepak, Europa "00" - cif Hamburg/rape 100 I 1990 VII 1993 I VII 1996 I VII 1999 I VII 2002 I VII 2005 I VII 2008 I VII 2011 I Rysunek 1. Ceny nasion oleistych Figure 1. Oilseed prices Źródło: jak w tab. 1 Source: see rab. 1 i zapasów światowa podaż rzepaku w sezonie 2011/2012 obniżyła się do 66,0 mln t (o 3,0%), a jego przerób zmniejszył się do 58,0 mln t (o 1,4%), mimo dynamicznie rosnącego zapotrzebowania na olej rzepakowy, kreowanego głównie przez europejski sektor biopaliw. Całkowite zużycie rzepaku (przerób łącznie z pozostałym zużyciem) przekroczyło o 1,8% poziom jego produkcji. W tej sytuacji zapasy rzepaku na koniec sezonu zmalały bardzo znacząco o 17,3% (do 5,3 mln t), a relacja zapasów do zużycia rzepaku pogorszyła się (tab. 1). Ceny nasion oleistych na światowych rynkach przez całą dekadę lat 90. XX wieku kształtowały się na w miarę stabilnym poziomie. Wzrost cen, który miał miejsce w połowie lat 90. XX wieku, spowodowany był spadkiem zbiorów, w związku z wystąpieniem suszy w wielu rejonach świata. W ostatniej dekadzie, światowe ceny nasion oleistych charakteryzowały się już wyraźnym trendem wzrostowym, mimo iż podlegały dużym wahaniom (rys. 1). Do wzrostu ich cen przyczynił się głównie dynamicznie rosnący popyt na oleje roślinne ze strony producentów biodiesla. Ceny soi i rzepaku wzrosły z ponad 200 USD/t na początku dekady do USD/t w sezonie 2006/2007 i USD/t w sezonie 2007/2008. Jeszcze bardziej niż nasiona oleiste podrożały oleje roślinne, z USD/t na początku dekady do USD/t w sezonie 2006/2007 i USD/t w sezonie 2007/2008. W sezonie 2007/2008 ceny rzepaku były ponad trzykrotnie wyższe niż na początku dekady, oleju rzepakowego były prawie czterokrotnie wyższe, a śruty rzepakowej dwukrotnie wyższe. Drastyczny wzrost cen w sezonie 2007/2008 spowodowany był nie tylko spadkiem światowych zbiorów oleistych w tym czasie, ale wynikał także z osłabienia dolara względem innych walut, miał związek z bardzo dużym wzrostem cen ropy naftowej, może przede wszystkim był następstwem działań spekulacyjnych na rynkach finansowych.

3 Stan i perspektywy rynku rzepaku w Polsce na tle rynku światowego 419 W kolejnych sezonach (2008/ /2010), ze względu na ogólnoświatowy kryzys finansowy i utrzymującą się recesję, nastąpiło osłabienie trendów wzrostowych światowej i europejskiej gospodarki i w ślad za tym spadły ceny surowców rolnych, w tym zmalały ceny nasion oleistych i produktów ich przerobu. Do spadku cen przyczyniły się też rekordowo wysokie zbiory oleistych w sezonie 2009/2010. Po dwóch sezonach spadku, w sezonu 2010/2011 i kolejnym ceny nasion oleistych na światowych rynkach ponownie bardzo znacząco wzrosły. Wynikało to nie tylko z napiętych relacji podażowo/popytowych na tym rynku, ale także z ponownego bardzo dużego zainteresowania rynków finansowych surowcami rolnymi. Przewiduje się, iż rosnąca na świecie konkurencja o surowce rolne, w tym surowce oleiste, pomiędzy sektorem spożywczym i biopaliwowym, będzie przyczyniała się do utrzymywania ich cen na wysokich poziomach. Na zahamowanie wzrostu cen surowców rolnych w najbliższych latach może wpłynąć głównie duże prawdopodobieństwo pogłębienia się światowego kryzysu gospodarczego. Polska jest obecnie jednym z największych w Europie producentów, przetwórców i eksporterów rzepaku. Przy produkcji przekraczającej 2 mln t (średnia z lat ) ma 11-proc. udział w produkcji rzepaku 27 krajów UE i od 2007 r. zajmuje trzecią lokatę w jego produkcji po Niemczech i Francji. Polska jest też trzecim, po Niemczech i Francji, producentem oleju i śruty rzepakowej w UE (9% udziału średnio w latach ). Pozycję liczącego się producenta i eksportera rzepaku Polska utraciła w latach 90. XX wieku, w okresie transformacji gospodarki, a odzyskała ją po wejściu do UE [Muśnicki, Toboła 2000]. Tabela 2. Wskaźniki rozwoju produkcji rzepaku w Polsce Table 2. Indicators of rapeseed production growth in Poland Wyszczególnienie/ Specification Średni poziom w latach/ The average level in years Tempo zmian/ Change [%] Areał [tys. ha]/ Area planted [thous. ha] ,9 +11,9 +16,8-12,3 Plony/Yields[t/ha] 2,18 2,80 2,36 2,24 +0,9 +11,0-23,4-5,1 Zbiory [tys. t]/crops [thous. t] ,4 +25,8-10,7-16,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Source: own study based on GUS data Po kilkuletnim zastoju w okresie poprzedzających akcesję Polski do UE, w latach zbiory gwałtownie wzrosły. Wejście Polski do UE i jej polityka w zakresie biopaliw i energii odnawialnej dały silny impuls dla rozwoju uprawy i przetwórstwa rzepaku [Rosiak 2003]. Produkcja rzepaku stała się najszybciej rozwijającym się działem produkcji roślinnej. W latach rozwijała się w tempie prawie 26% rocznie. W tym czasie zbiory wyniosły średnio 1,9 mln t i były wyższe od przeciętnych z poprzedniego sześciolecia o ponad 90%. Wzrosły one z poniżej 1 mln t w dwóch ostatnich latach przed akcesją do 1,6 mln t średnio w latach , ponad 2,1 mln t w latach i prawie 2,5 mln t w 2009 r. Powierzchnia uprawy wzrosła o ok. 50%, a plony rzepaku zwiększyły się o ok. 30% w porównaniu z sześcioleciem przedakcesyjnym. Po rekordowo wysokich zbiorach w 2009 r., w 2010 r. produkcja rzepaku w Polsce obniżyła się do 2,2 mln t. Dalszy jej spadek do niecałych 1,9 mln t nastąpił w 2011 r. z powodu niekorzystnych warunków pogodowych w okresie wegetacji rzepaku i w ślad za tym spadku areału uprawy i plonów. Przewiduje się, iż mimo wahań spowodowanych niekorzystnymi warunkami pogodowymi, produkcja rzepaku do końca dekady będzie charakteryzowała się trendem wzrostowym, z uwagi na dynamicznie rosnący popyt sektora biopaliw na ten surowiec, co z kolei powinno gwarantować wysoką opłacalność jego produkcji względem zbóż. Integracja Polski z UE korzystnie wpłynęła zarówno na rozwój produkcji rzepaku, jak też jego przetwórstwo oraz handel zagraniczny rzepakiem i produktami jego przerobu. Po akcesji Polski do UE nastąpił dynamiczny wzrost przetwórstwa rzepaku i produkcji oleju rzepakowego. Produkcja oleju rzepakowego zwiększyła się z niecałych 400 tys. t surowego w 2004 r. do ponad 880 tys. t w 2009 r., po czym obniżyła się do ok. 820 tys. t w 2010 r. i ok. 800 tys. t w 2011 r., z powodu niższych krajowych zbiorów rzepaku w tym czasie. Mimo dynamicznie rosnącej produkcji, krajowy popyt na olej rzepakowy wzrastał powoli, z powodu wysokiego nasycenia rynku jadalnymi tłuszczami roślinnymi i opóźnień w rozwoju produkcji bipaliw. Produkcja estrów na bazie oleju rzepakowego dla sektora biopaliw w latach była bardzo niska, wahała się od 44 do 167 tys. t. Jej istotny wzrost do tys. t nastąpił dopiero w latach W tej sytuacji Polska odzyskała pozycję znaczącego eksportera rzepaku i stała się liczącym eksporterem oleju rzepakowego. Utrzymała pozycję dużego eksportera śruty rzepakowej [Rosiak 2010].

4 420 Ewa Rosiak Tabela 3. Bilans rzepaku w Polsce Table 3. Rapeseed Supply and Demand in Poland Wyszczególnienie/Specification Bilans rzepaku [tys. t]/rapeseed balance [thous. t] 2004/ / / / / / / / 2012 * Zapasy początkowe/beginning stocks Zbiory /Volume harvested Import/Imports Zasoby ogółem/total supply Zużycie krajowe/domestic disappearance - przerób/crushing straty/loses Eksport/Exports Zużycie ogółem/total use Zapasy końcowe/end g stocks * szacunek własny/authors estimates Źródło: dane GUS Source: GUS data Tabela 4. Handel zagraniczny rzepakiem i produktami jego przerobu Table 4. Import and export of rapeseed and rapeseed products Lata/ Year Rzepak/ Rapeseed Śruta rzepakowa/ Rape meal Olej rzepakowy/ Rape oil Saldo/ Balance eksport/ import/ eksport/ import/ eksport/ import/ [mln export import export import export import USD] [tys. t]/[thous. t] ,7 2,2 140,0 3,8 33,4 19,0 +102, ,2 38,7 326,0 3,4 113,3 17,6 +142, ,9 123,5 393,0 10,2 185,8 8,7 +192, ,3 43,7 397,5 7,5 250,7 15,8 +432, ,9 315,3 482,3 10,4 164,1 54,2 +222, ,1 364,6 551,3 9,8 182,9 30,2 +238, ,1 239,0 627,2 13,7 231,5 39,5 +363, ,1 408,9 423,9 15,3 162,2 83,7 +233,0 Źródło: dane CIHZ Source: CIHZ data Polska eksportowała w latach łącznie ponad 2 mln t rzepaku, w tym najmniej w 2006 r. (ok. 150 tys. t 9% krajowej produkcji), a najwięcej w 2007 r. (ok. 520 tys. t 24% krajowej produkcji). W latach , mimo relatywnie wysokiego eksportu (odpowiednio ponad 250 tys. t 12% krajowej produkcji i ponad 300 tys. t 13% krajowej produkcji), Polska stała się importerem netto tego surowca. Przewaga importu nad eksportem rzepaku w 2008 r. wyniosła ponad 60 tys. t, a w 2009 r. zmalała do niecałych 50 tys. t. Znaczący wzrost importu po akcesji, w latach wysokich krajowych zbiorów, wynikał z możliwości zakupu rzepaku po niższych cenach na Ukrainie, która od kilku lat dynamicznie rozwija jego produkcję oraz poprawy opłacalności transakcji importowych, w związku z redukcją ceł w handlu nasionami oleistymi. Eksport oleju rzepakowego wzrósł z 33 tys. t (poniżej 1% krajowej produkcji) w 2004 r. do 251 tys. t w 2007 r. (40% krajowej produkcji), a następnie w latach obniżył się, odpowiednio do 164 tys. t i 182 tys. t (20% krajowej produkcji), po czym ponownie w 2010 r. zwiększył się do 231 tys. t (28% krajowej produkcji). Eksport śruty rzepakowej zwiększył się ze 140 tys. t w 2004 r. (23% krajowej produkcji) do ponad 600 tys. t w 2010 r. W latach przekraczał 40% krajowej produkcji. W 2011 r. w wyniku spadku krajowych zbiorów, eksport rzepaku i produktów jego przerobu zmalał, a ich import wzrósł. Przewaga importu nad eksportem rzepaku wzrosła z kilkudziesięciu tys. t w latach do prawie 280 tys. t. Pomimo dynamicznego rozwoju eksportu rzepaku i produktów jego przerobu Polska, podobnie jak cała UE, pozostaje trwałym importerem netto oleistych. W największym stopniu saldo obrotów w sektorze oleistych obciąża przewaga wydatków na import nad wpływami z eksportu śrut oleistych (głównie sojowych) i olejów roślinnych (głównie z roślin uprawianych w innych strefach klimatycznych), w mniejszym stopniu nasion oleistych, a dodatnie jest tylko saldo obrotów margarynami (od 1997 r.).

5 Stan i perspektywy rynku rzepaku w Polsce na tle rynku światowego 421 Tabela 5. Ceny skupu rzepaku i pszenicy Table 5. Industrial rape and wheat prices Lata/ Ceny [zł/t]/prices [PLN/t] Years rzepak/ rapeseed pszenica/ wheat relacja cen/ price ratio ,7 471,9 1, ,3 366,9 2, ,4 447,6 2, ,6 706,8 1, ,7 642,4 1, ,4 482,6 2, ,6 599,3 2, ,1 821,1 2,24 Źródło: dane GUS Source: GUS data Na kształtowanie się cen rzepaku i produktów jego przerobu w Polsce istotny wpływ ma nie tylko sytuacja popytowo-podażowa na rynku wewnętrznym, lecz także relacje popytowo-podażowe na europejskim i światowym rynku surowców oleistych oraz kurs złotego względem euro. Polska jest częścią rynku globalnego i dlatego na wzrosty i spadki cen rzepaku na rynku krajowym znaczący wpływ mają zmiany cen surowców oleistych, które następują na europejskich, a także amerykańskich giełdach. W ostatnich kilku latach przed akcesją, jak i obecnie najwięksi krajowi odbiorcy rzepaku i producenci oleju rzepakowego (kluczowe zakłady przemysłu tłuszczowego) wyznaczają minimalną cenę skupu rzepaku na podstawie zmieniających się notowań paryskiej giełdy Matif (pomniejszone o kilkanaście euro) i aktualnego kursu złotego względem euro. Ceny rzepaku w Polsce przez wiele lat nie miały wyraźnej tendencji rozwojowej. Podlegały dużym wahaniom pod wpływem zmienności zbiorów. Wyraźny wzrost cen rzepaku nastąpił w ostatnich latach pod wpływem rozwoju rynku biopaliw. Perspektywy dla producentów i przetwórców rzepaku są pomyślne. Oczekuje się bowiem, że do końca dekady zapotrzebowanie krajowego i europejskiego rynku na olej rzepakowy będzie systematycznie wzrastać. Głównym kreatorem wzrostu popytu na olej rzepakowy będzie sektor biopaliw. Zapotrzebowanie rynku krajowego na olej rzepakowy zużywany na cele spożywcze będzie wzrastało wolno, z uwagi na wysokie nasycenie rynku tłuszczami roślinnymi. Dynamicznie rosnące spożycie tłuszczów roślinnych w gospodarstwach domowych na początku transformacji, od połowy lat 90. XX wieku ustabilizowało się na poziomie 12 kg na 1 osobę, a w ostatnich latach obniżyło się nawet do 11 kg. Wzrasta natomiast nadal zużycie tłuszczów roślinnych w przetwórstwie wtórnym w przemyśle spożywczym i gastronomii. Szacuje się, iż w perspektywie 2020 r., przy niewielkich zmianach liczby ludności, zapotrzebowanie rynku krajowego na olej rzepakowy zużywany w sektorze spożywczym zwiększy się z ok. 400 tys. t obecnie do ok. 500 tys. t, co odpowiada wzrostowi zapotrzebowania na rzepak z ok. 1 mln t do ok. 1,3 mln t. Znacznie bardziej wzrośnie natomiast zapotrzebowanie na olej rzepakowy zużywany w produkcji biopaliw [Roszkowski 2004]. Zgodnie z Narodowymi Celami Wskaźnikowymi ustalonymi na lata udział biokomponentów w zużyciu paliw płynnych powinien wzrosnąć odpowiednio z 6,20 do 7,10% wartości energetycznej paliw, a w 2020 r. powinien osiągnąć poziom 10%, zgonie z zaleceniami UE. Biorąc pod uwagę te wielkości oraz rosnący popyt na olej napędowy, zużycie i produkcja estrów powinna zwiększyć z ok. 0,8 mln t w 2011 r. do ok. 1,6 mln t w 2020 r. Jeżeli produkcja estrów prowadzona byłaby tylko z wykorzystaniem oleju rzepakowego, to zużycie rzepaku na ten cel w 2011 r. powinno wynieść ok. 2,0 mln t, a w 2020 r. ok. 4 mln t. Łączne zapotrzebowanie rynku krajowego na rzepak zużywany na cele spożywcze i biopaliwowe w perspektywie 2020 r. wzrosłoby zatem do pond 5 mln t. Tak duży wzrost zapotrzebowania rynku na rzepak wymagałby podwojenia areału uprawy (do 1,6 mln ha) i zwiększenia intensyfikacji jego produkcji, z czym związane będą koszty finansowe i środowiskowe. Osiągnięcie tak znacznego wzrostu produkcji w okresie jednej dekady będzie bardzo trudne. Ze względu na uwarunkowania glebowo-klimatyczne i strukturę gospodarstw, rzepak powinien być uprawny w północnej i zachodniej Polsce, tak jak ma to miejsce obecnie, a udział rzepaku w województwach dominujących w jego uprawie jest już bardzo duży. Wnioski 1. Od początku lat 90. XX wieku światowa produkcja nasion oleistych, w tym rzepaku, wykazuje silny trend wzrostowy, choć podlega wahaniom. W skali globalnej rośnie bowiem popyt na żywność i energię odnawialną. Mimo rozwoju charakteryzuje się ona bardzo wysokim stopniem koncentracji. Prawie 90% światowej produkcji rzepaku realizują: UE-27, Chiny, Kanada, Indie i Australia. 2. Polska jest obecnie jednym z największych producentów rzepaku w UE-27. Zajmuje trzecią lokatę w jego produkcji, po Niemczech i Francji. Polska jest także trzecim, po Niemczech i Francji, producentem oleju i śruty rzepakowej w UE-27. Wejście Polski do UE i jej polityka w zakresie biopaliw i energii odnawialnej przyczyniła się zarówno do rozwój produkcji, jak i przetwórstwa, a także handlu rzepakiem i produktami jego przerobu. 3. Perspektywy dla producentów i przetwórców rzepaku są pomyślne. Oczekuje się bowiem, że do końca dekady zapotrzebowanie krajowego i europejskiego rynku na olej rzepakowy będzie systematycznie wzrastać. Głównym kreatorem wzrostu popytu na olej rzepakowy będzie sektor biopaliw.

6 422 Ewa Rosiak 4. Rosnącą na świecie konkurencja o surowce rolne, w tym surowce oleiste pomiędzy sektorem spożywczym i biopaliwowym będzie przyczyniała się do utrzymywania ich cen na wysokich poziomach. Na zahamowanie wzrostu cen surowców rolnych w najbliższych latach może wpłynąć głównie duże prawdopodobieństwo pogłębienia się światowego kryzysu gospodarczego oraz zmiana polityki ekonomicznej w stosunku do produkcji biopaliw. Literatura Bartkowiak-Broda I, Wałkowski T. 2004: Rośliny oleiste i inne przemysłowe hodowla, produkcja i możliwości wykorzystania na cele żywnościowe, paszowe i alternatywne. Materiały z II Kongresu Rolnictwa Polskiego, Poznań. Muśnicki C., Toboła P. 2000: Stan i perspektywy uprawy roślin oleistych w Polsce: aktualne problemy. [W:] Zbilansowane nawożenie rzepaku. AR, Poznań. Rosiak E. 2010: Handel zagraniczny oleistymi po integracji z Unia Europejską. Rośliny Oleiste, Rośliny oleiste Oilseed Crops, t. XXXI, z. 1. Rosiak E. 2003: Rynek rzepaku i przewidywane zmiany w pierwszych latach po integracji. [W:] Dostosowywanie polskiego rynku rolnego do wymogów Unii Europejskiej. SGH, IERiGŻ, ARR, Warszawa. Roszkowski A. 2004: Zapotrzebowanie na rzepak na cele energetyczne dla przemysłu spożywczego i paszowego. Wieś Jutra, 7. Summary Since the beginning of the 1990 s, the global production of oil seeds, including rape, has shown a strong upward tendency, although it is subject to fluctuations. The production increase results from the growing global demand for food and renewable energy. Despite the ongoing expansion, the global production of rape exhibits a high concentration level. Nearly 90% of the global rape production is attributed to the EU-27, China, Canada, India, and Australia. Poland is one of the largest rape producers among the EU-27. Poland s accession to the European Union, and the EU policy concerning the production of bio-fuels and renewable energy have contributed to a growth in the production, processing, and trade in rape and its products. The increasing competition on the global markets, in terms of agricultural raw materials, including oil seeds, between the food and bio-fuel sectors is likely to further contribute to the maintenance of high level of prices. The high likelihood of deepening the global economic crisis may become a major factor causing the slowdown of agricultural commodity price growth. Adres do korespondencji: dr inż. Ewa Rosiak Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB ul. Świętokrzyska Warszawa tel. (22) rosiak@ierigz.waw.pl