REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU EKONOMICZNEGO FRANCJI

Transkrypt

1 Sławomir Dorocki Akademia Pedagogiczna im. KEN w Krakowie Bartosz Jenner Uniwersytet Jagielloński CM REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU EKONOMICZNEGO FRANCJI Słowa kluczowe: Francja, regiony, polityka regionalna, dysproporcje Jednym z głównych celów europejskiej polityki regionalnej jest likwidacja dysproporcji w przestrzennym rozwoju gospodarczym. Wprowadzenie polityki regionalnej wewnątrz Unii Europejskiej jest wynikiem zarówno dużego zróżnicowania rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych krajów Wspólnoty, jak i istnienia jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich regionami. Dysproporcje te mają różne podłoże, wynikające m.in. z geograficznego położenia regionu i jego warunków naturalnych, uwarunkowań historycznych, poziomu rozwoju infrastruktury, struktury gospodarki, poziomu kwalifikacji zawodowych ludności itp. Przykładem kraju Wspólnoty, w którym koncentracja kapitału i inwestycji w wyniku uwarunkowań ekonomicznych i historycznych doprowadziła do znaczącego zróżnicowania przestrzeni gospodarczej jest Francja. Scentralizowany system administracyjny oraz skupienie większości instytucji i zakładów w stolicy kraju wywołało tzw. fenomen paryski występowanie Paryża i francuskiej pustyni. Celem pracy jest sprawdzenie, czy prowadzona we Francji od lat 80. XX w. polityka regionalna wpłynęła na zmniejszenie dysproporcji w przestrzennym rozwoju kraju. Analizę regionalnego zróżnicowania rozwoju ekonomicznego Francji przeprowadzono w oparciu o wielkość PKB w przeliczeniu na jednego pracującego w latach W opracowaniu postawiono dwa pytania: czy zróżnicowanie w tempie rozwoju pomiędzy poszczególnymi regionami Francji jest zmienne w czasie i czy wpłynęło ono 1 Za początek rozwoju polityki regionalnej we Francji można uznać rok 1982, kiedy to uchwalono ustawę o decentralizacji i uznano regiony za główną jednostkę podziału kraju. Jednakże do czasu wprowadzenia pierwszego pakietu Delorsa w 1989 roku polityka regionalna skupiona była w ręku rządów państw Wspólnoty, które często realizowały plany rozwoju kraju, a nie regionów. Dlatego w związku z opóźnieniem w uruchomieniu inicjatyw Wspólnoty i decentralizacji poziomu decyzyjnego i finansowego [Pietrzyk, 2002] wydaje się zatem właściwym przeprowadzenie analizy konsekwencji polityki regionalnej od roku 1990.

2 na zmianę poziomu międzyregionalnego zróżnicowania rozwoju gospodarczego oraz czy zróżnicowanie tempa rozwoju ma jakiś wzorzec. Analizę statystyczną materiału pochodzącego z INSEE, będącego podstawą niniejszej pracy, przeprowadzono w oparciu o program SAS 9.1., przy wykorzystaniu procedury GLIMMIX. Wstępna analiza materiału statystycznego wykazała, że region Île-de- France zachowuje się całkowicie odrębnie od pozostałych regionów, dlatego model statystyczny parametryzowano z jego pominięciem. Rozpatrując ekonomiczne zróżnicowanie regionalne Francji, oparto się zarówno na wartościach bezwzględnych, jak i na wartościach względnych w odniesieniu do wartości średnich. Historycznie, od czasów Rewolucji Francuskiej rozwój ekonomiczny Francji charakteryzował się wzrastającymi dysproporcjami. Wzrost gospodarczy, oprócz dominującego regionu paryskiego, odnotowały głównie regiony północno-zachodnie Francji oraz regiony skupione wzdłuż doliny Rodanu, podczas gdy tradycyjnie najbardziej zacofane obszary skupione były na zachodzie Francji oraz w Masywie Centralnym. Nor 2.61% Bre 5.97% Bas 12.89% Pic Hau 10.33% -3.64% Cha Île 1.89% 10.66% Cen Pay 8.55% Bou 4.70% 6.60% Poi 8.57% Lim Auv 15.64% 16.25% Lor 5.07% Fra 11.63% Rhô 11.24% Als 7.63% Średnioroczne tempo wzrostu % % % % % Aqu 1.27% Mid 10.15% Lan 6.12% Pro 3.43% Cor -0.32% Ryc. 1. Średnioroczne tempo wzrostu PKB/1 pracującego za okres we Francji Porównując tempo rozwoju regionów Francji w latach 1982 i 1990, trzeba stwierdzić, że wszystkie regiony oprócz Górnej Normandii i Korsyki odnotowały wzrost produktu krajowego brutto w przeliczeniu na 1 pracującego w stosunku do analogicznego wskaźnika dla całej Francji. Największy wzrost wystąpił w regionach charakteryzujących się najniższym PKB w roku 1982, tj. w regionie Masywu Centralnego (Owernia i Limousin) i Dolnej

3 Normandii oraz w regionach najbardziej rozwiniętych, tj. Île-de-France, Franche-Comté czy Rodan-Alpy (ryc. 1). Wynikiem tego procesu był spadek międzyregionalnej wariancji warności PKB/1 pracującego o połowę wartości. Na początku badanego okresu w 1990 roku według wartości PKB najbardziej rozwiniętymi regionami były: region paryski, Alzacja, Prowansja-Lazurowe Wybrzeże oraz region Rodan-Alpy, w których produkt krajowy brutto na 1 pracującego wynosił od około w regionie Île-de-France, po euro w regionie Alpejskim. Natomiast wartości PKB poniżej odnotowały regiony zachodnie Francji. Dlatego wydaje się właściwe, aby w celu wyrównania dysproporcji w poziomie rozwoju ekonomicznego jego tempo uległo zmianie, zwiększyło się w regionach zacofanych lub zmniejszyło się w regionach rozwiniętych. Analizując tempo wzrostu wartości PKB, rozpatrywano następujący liniowy model: PKB=region+rok+region*rok+błąd Przyjęto model losowych nachyleń (ang. random coefficient model), zatem zarówno region, jak i właściwe dla danego regionu tempo wzrostu traktowano jako czynnik losowy (Litterll et al. 2006). Model ten dopuszczał wzajemną korelację między tempem wzrostu a wartością PKB w roku 1990 (początek obserwacji). W celu zbadania tej korelacji obliczono tzw. macierz korelacji ocen parametrów oraz testowano, czy korelacja ta jest równa zero (Litterll et al. 2006). Uzyskane tempa wzrostu regionów porównano z uśrednionym tempem wzrostu oraz z tempem wzrostu w regionie Paryża Ille de France PKB [euro na 1 pracującego] *rok przewidywane rok mię w Ryc. 2. Tempa wzrostu PKB w regionach Francji i jego zróżnicowanie w latach

4 W badanym okresie liniowe średnie tempo wzrostu w regionach, poza paryskim, wynosiło 1287,2 (SEE=26,5) euro/1 pracującego/rok. Zaś w regionie Île de France 2111,4 (SEE=45,7). Nie stwierdzono statystycznie istotnej korelacji między początkową wartością PKB danego regionu a jego tempem wzrostu (r=-0,26; Z=0,60; p=0,5473) (ryc. 2). Wraz ze wzrostem nastąpiło zróżnicowanie tempa wartości PKB. Międzyregionalne odchylenie standardowe tego tempa oszacowano na 112,5 (95% CI: 82, 9-175,2; Z=2,71; p=0,0034). Porównując średnioroczne tempo wzrostu, zauważamy, że najwyższy wzrost nastąpił oprócz regionu Île-de-France w regionach południowych (Akwitania, Midi-Pyrénées i Alpy- Rodan) i w Bretanii. Natomiast spadek odnotowały rozwinięte regiony (Alzacja, Nord-Pasde-Calais) oraz zacofane regiony Masywu Centralnego i Korsyka (rys. 3) Nor Bre Bas Pay Pic 9.99 Hau Île Cha Cen Bou Lor Fra Als Różnica pomiędzy średnim tempem wzrostu PKB/1 pracującego a średniorocznym tempem wzrostu PKB/1 pracującego dla regionów w euro Poi Lim Auv Rhô Aqu Mid Lan Pro Cor Ryc. 3. Średnioroczne tempo wzrostu PKB w regionach Francji w latach W celu porównania zróżnicowania międzyregionalnego dokonano standaryzacji danych poprzez porównanie ich z danymi dla Francji metropolitalnej, przyjmując jej wartość za 100. W wyniku zmian tempa wzrostu PKB nastąpiła zmiana jego zróżnicowania przestrzennego. Do roku 2003 nastąpiło wyraźne zmniejszenie wartości wariancji PKB na 1 pracującego (przy nieuwzględnieniu regionu Paryża). Pomimo że różnicowanie wartości PKB na 1 pracującego w badanym okresie zmalało (z około 20 do 30 euro w stosunku do PKB

5 Francji), dalej wyraźna była dominacja regionu Île-de-France nad innymi regionami (średnio o 40 euro wartości PKB/1 pracującego w stosunku do PKB Francji) (rys. 4). Ryc. 4. Wartość PKB na 1 pracującego w latach (Francja metropolitarna=100) Jednakże rozkład przestrzennego zróżnicowania wartości PKB nie uległ większym zmianom. W stosunku do przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego można zauważyć wzrost tempa rozwoju w regionach południowo-zachodnich i zachodnich Francji, przy spadku w regionach wschodnich i północnych. W związku z tym, że nie stwierdzono statystycznie istotnej korelacji między początkową wartością PKB danego regionu a jego tempem wzrostu (r=-0,26; Z=0,60; p=0,5473) rozważono wpływ lokalizacji regionu względem Paryża jako czynnik wpływający na tempo rozwoju. Dla każdej stolicy regionu obliczono odległość (liczoną wzdłuż długości i szerokości geograficznej) od Paryża. Miasta leżące na wschód i północ uzyskały współrzędne dodatnie, miasta leżące na zachód i południe współrzędne ujemne. Chciano sprawdzić, czy tempo wzrostu zależy od położenia stolicy regionu w stosunku do stolicy Francji. Przed dalszą analizą dane o PKB poddano transformacji logarytmicznej w celu poznania tempa wzrostu PKB wyrażonego w procentach (a nie w wartościach bezwzględnych, tak jak to miało miejsce w pierwszym modelu) (Sokal and Rholf, 1969). Parametryzowano następujący model: lnpkb=region+rok+położenie_szer+rok*położenie_szer+położenie_dł+rok*położenie_dł+błąd. Do otrzymanych wartości dopasowano płaszczyznę, stosując algorytm nieparametrycznego wygładzenia metodą ważonych odległościami najmniejszych kwadratów. Wyniki uzyskane z parametryzacji modelu drugiego wskazały, że tempo wzrostu

6 pion danego regionu zależy od lokalizacji jego stolicy względem Paryża. Wraz ze zmianą położenia stolicy regionu o 100 km w kierunku północnym tempo wzrostu PKB obniża się o 0,04% (95% CI: 0,01-0,07%). Położenie stolicy regionu o 100 km na wschód przekłada się na obniżenie rocznego tempa wzrostu PKB o 0,09% (95% CI: 0,05 0,1%). Wypadkowy gradient zmian tempa wzrostu PKB układa się zatem w linii o przebiegu południowy-zachód północny-wschód (rys. 5) Bre Pay Bas Poi Hau < 1,032 Aqu > 1,032 Cen Lim Mid Nor Pic Auv Bou Fra Rhô Pro Cor poziom < 1,016 < 1,02 < 1,024 Cha < 1,028 Lan Lor Als średnioroczne tempo wzrostu PKB [na 1 pracującego] w % > 1,032 < 1,032 < 1,028 < 1,024 < 1,02 < 1,016 Ryc. 5. Model przestrzennego tempa wzrostu PKB [na 1 pracującego] w latach Na podstawie powyższych wyników można zweryfikować twierdzenie o zmniejszeniu dysproporcji w przestrzennym rozwoju ekonomicznym Francji. Trzeba jednak zaznaczyć, że proces ten nie obejmuje regionu Paryża, który w dalszym ciągu powiększa zwój dystans rozwojowy w stosunku do pozostałych regionów Francji. Ponadto, od 1990 roku determinantą tempa rozwoju gospodarczego regionów nie są uwarunkowania ekonomiczne, lecz inne czynniki, np. lokalizacja względem Paryża. Dlatego pomimo odnotowania pozytywnych tendencji w rozwoju regionalnym Francji, nie można uważać ich jedynie za wynik prowadzonej polityki regionalnej. Literatura: Hastie, T., Tibshirani, R. and Friedman, J. (2001) The elements of statistical learning. Data mining, inference, and prediction. Canada: Springer. Litterll, R.C., Milliken, G.A., Stroup, W.W., Wolfinger, R.D. and Schabenberger, O. (2006) SAS for mixed models, second edition. Cary, NC, USA: SAS Institute Inc. Pietrzyk I., 2002, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach

7 członkowskich, PWN, warszawa. Sokal, R.R. and Rholf, F.J. (1969) Biometry. The principles and practice of statistics. San Francisco, CA, USA: W H Freeman. Regional differentiation of economic growth of France Key words: France, regions, regional politics, disproportions Summary One of the main aims of European regional politics is the elimination of disproportions in spatial economic growth. The introduction of regional politics is a result of both; socio-economic differentiation of European Union countries, and the existence of even bigger disproportions between their regions. France is the country where the concentration of capital and investments as a result of economic and historical conditioning led to a considerable differentiation of economic space. The following article analyses if regional politics has had an influence on the decrease of disproportions in regional arrangement. The analysis of economic differentiation of France has been based on the statistical analysis of GNP in relation to a working person between In the following work two issues have been analysed in detail: the differentiation of growth rate between particular regions of France and its influence on interregional variants of regional growth and a model of growth rate and its determinants. dr Sławomir Dorocki Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytut Geografii Akademia Pedagogiczna im. KEN w Krakowie Adres: ul. Podchorążych 2, Kraków telefon: (0-12) sdorocki@ap.krakow.pl dr Bartosz Jenner Katedra Toksykologii Klinicznej i Środowiskowej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Adres: Kraków, os. Złotej Jesieni 1 telefon: (0-12) jennerb@poczta.fm