MATERIAŁY SZKOLENIOWE PSYCHOLOGIA ZARZĄDZANIA 2013 DR HAB. PROF UWR ANNA OLESZKOWICZ

Transkrypt

1 MATERIAŁY SZKOLENIOWE PSYCHOLOGIA ZARZĄDZANIA 2013 DR HAB. PROF UWR ANNA OLESZKOWICZ

2 TEMAT ZAJĘĆ ETAPY PROCESU BADAWCZEGO CELE ZEWNĘTRZNE NAUKI 1. OPIS FUNKCJA DESKRYPTYWNA 2. WYJASNIANIE FUNKCJA EKSPLANACYJNA 3. PRZEWIDYWANIE FUNKCJA PREDYKTYWNA STRUKTURA PROCESU BADAWCZEGO W PSYCHOLOGII 1. Sformułowanie problemu badawczego 2. Określenie obrazu przestrzeni zmiennych 3. Operacjonalizacja zmiennych 4. Wybór modelu badawczego 5. Dobór próby z populacji 6. Wybór modelu statystycznego 7. Akceptacja lub odrzucenie hipotezy 8. Ocena, interpretacja i generalizacja CHARAKTERYSTYKA KOLEJNYCH ETAPÓW 1. SFORMUŁOWANIE PROBLEMU BADAWCZEGO Pytania jako efekt: obserwacji rzeczywistości, dyskusji, znajomości literatury, intuicji, ciekawości poznawczej. Dokonanie przeglądu faktów Rozpoznanie problemu (nieadekwatności, luki, niekonsekwencje, wypaczenia, niezgodność z oczekiwaniami) Postawienie problemu - (sformułowanie pytania badawczego, odpowiedź na nie miałaby lepiej niż dotychczas wyjaśnić dany zakres rzeczywistości

3 Pytania problemowe? 1. Jak zmieniała się rola związków zawodowych w obronie praw pracowniczych? 2. Jakie są uwarunkowania efektywności pracy urzędników bankowych? 2a. Czy istnieje związek między efektywnością pracy urzędnika a poczuciem kontroli w miejscu pracy? Problem badawczy może sprowadzać się do następujących pytań: 1. Czym się charakteryzują badane obiekty; na czym polegają zmiany w nich zachodzące? 2. Od jakich zmiennych zależy badane zjawisko i na czym ta zależność polega? 3. Jaka jest skuteczność wprowadzanych zmian, oddziaływań i modyfikacji? 2. OKREŚLENIE OBRAZU PRZESTRZENI ZMIENNYCH 1. Jakie zmienne niezależne są istotne dla zmiennej zależnej? 2. Jaki jest porządek istotnościowy w obrębie tych zmiennych? 3. Czy zmienne te działają w sposób izolowany czy interakcyjny? Pojęcie zmiennej Zmienne niezależne istotne dla Y WAŻNE ZAKŁÓCAJĄCE Główne Uboczne Uniwersalne Okazjonalne Zmienne niezależne zakłócające mają interferencyjny wpływ na zależność Zmienne uniwersalne, np.: błąd narzędzia, procedura doboru osób, procedura badania (powtarzają się systematycznie w innych badaniach).

4 Zmienne zakłócające wraz ze zmiennymi ważnymi ubocznymi, które nie są uwzględniane w badaniu, tworzą klasę zmiennych niezależnych niekontrolowanych, czyli badacz wie o ich istnieniu dla Y, ale nie potrafi określić ich wpływu na Y Zmienna - właściwość (cecha, stan) o której mówimy, że przyjmuje różne wartości. Wartości te mogą mieć charakter jakościowy, np różne kategorie lub klasy oraz charakter ilościowy Zmienna zależna (Y): zmienna, która jest przedmiotem naszego badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy opisać lub wyjaśnić. Zmienna niezależna (X): zmienna od której zależy zmienna zależna, która oddziałuje na nią i jest jej przyczyną Zmienne współwystępujące: zmienne oddziałujące nawzajem na siebie lub współwystępujące w czasie (mają najczęściej wspólną przyczynę) Ustalamy hipotezy istotnościowe i następnie zależnościowe Hipoteza powinna być adekwatną odpowiedzią na postawiony problem. 1. Istnieje związek między zmienną X i Y polegający na tym, że im większe wartości przyjmuje X, tym większe Y - HIPOTEZY KORELACYJNE 2. Istnieje różnica w występowaniu zmiennej Y między grupami wyróżnionymi ze względu na różne wartości zmiennej X - HIPOTEZY DOTYCZĄCE RÓŻNIC 3. OPERACJONALIZACJA ZMIENNYCH NADANIE IM SENSU EMPIRYCZNEGO Indicatum badane zjawisko (cecha) często niedostępne bezpośredniej obserwacji Wskaźnik - wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywamy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z dużym prawdopodobieństwem) określić, iż zaszło zjawisko Z. Przykłady wskaźników: zachowanie (zachowania łatwo dostępne obserwacji, i to takie, których właściwa psychologiczno-kulturowa interpretacja rozumiejąca jest stosunkowo niezawodna, interesuje nas nie tylko fizykalna strona zachowania, ale i znaczeniowa) wypowiedzi (informacje uzyskiwane w rozmowie, informacje z ankiet, ekspresja wypowiedzi)

5 cechy fizyczne obiektu lub fakty fizyczne cechy fizjologiczne (fizjologiczne aspekty emocji ) punktacja uzyskana w testach, punktacja uzyskana na skalach ocen (szacunkowych); wyniki socjometrii dane pochodzące z analizy dokumentacji i innych wytworów Każdemu wskaźnikowi odpowiadają określone metody badania: rozmowa, obserwacja, kwestionariusze, ankiety, pomiar za pomocą aparatury (np. neuroobrazowanie), testy psychologiczne, eksperymenty kliniczne. Rodzaje wskaźników: Wskaźniki empiryczne (zjawisko Z jest obserwowalne) np. indicatum (poziom konsumpcji) - wskaźnik (dochód) indicatum (alkoholizm) - wskaźniki (alkoholowy oddech, czerwona nabrzmiała twarz, zaniedbanie fizyczne ) Wskaźniki definicyjne (zjawisko jest zdefiniowane w terminach obserwowalnych) np. indicatum (gwiazda socjometryczna) = wskaźnik (osoba która uzyskała najwięcej wyborów) indicatum (zaangażowany nauczyciel) = wskaźnik (nauczyciel odwiedzający uczniów w domu i poszukujący dla nich pomocy w trudnych sytuacjach) indicatum (człowiek żyjący poniżej minimum socjalnego) = wskaźnik (człowiek mający dochody miesięczne netto niższe niż 500 zł) Wskaźnik inferencyjny (zjawisko nieobserwowalne) np. indicatum (preferencje jako gotowość do...) - wskaźnik (deklaracja osoby badanej) indicatum (motywacja do pracy) wskaźnik (zgłaszane inicjatywy) indicatum: aspiracje - ogół skłonności popychających człowieka w stronę jakiegoś ideału) - wskaźnik (podejmowanie się trudnych zadań) indicatum (nieśmiałość - brak pewności siebie) - wskaźnik (nie patrzy w oczy rozmówcy, przygotowany nie zgłasza się do dyskusji, czerwieni się i drży mu głos)

6 4. WYBÓR MODELU BADAWCZEGO - model eksperymentalny - model korelacyjno-regresyjny - model ex post facto 1. Model eksperymentalny I zasada randomizacji: dobór losowy próby z populacji gwarantuje jej reprezentatywność i umożliwia odpowiednie uogólnienie wyników (trafność zewnętrzna) II zasada randomizacji: podzielenie losowo dobranej próby na p grup porównywalnych (trafność wewnętrzna) Założenia procedury: Manipulowanie zmiennymi niezależnymi Kontrolowanie zmiennych ubocznych i zakłócających uznawanych przez badacza za istotne dla zmiennej zależnej, np.: ustalenie stałego przedziału zmiennej ubocznej (np. badani z określonego przedziału wiekowego lub z odpowiednim wykształceniem wyrównanie przed manipulacją poziomów zmiennej zależnej metoda doboru parami Minimalizowanie wpływów czynników niekontrolowanych Pomiar zmienności zmiennej zależnej 2. Model korelacyjno-regresyjny Korelacja jest miarą współzmienności a. Informuje nas o tym jak silny i ważny jest wzajemny związek między zmiennymi (opis). b. W przypadku związku przyczynowo-skutkowego jest to informacja o tym, w jakim stopniu zmiany zachodzące w zmiennej niezależnej będą ujawniać się w zmiennej zależnej (wyjaśnienie) Współczynniki korelacji: Zależność do (+ - ) 0,2 słaby nieznacząca (+ - ) 0,2 do 0,4 niski wyraźna (+ - ) 0,4 do 0,7 umiarkowany istotna (+ - ) 0,7 do 0,9 wysoki znaczna (+ - ) 0,9 do 1 bardzo wysoki bardzo pewna

7 Prawdopodobieństwo trafnego przewidywania na podstawie znajomości współczynnika korelacji: dla r=0,9 = 86% r=0,6 = 70% r=0,2 = 56% Regresja informuje nas o rodzaju zależności: liniowej (wprostproporcjonalnej) lub nieliniowej 5. DOBÓR PRÓBY Z POPULACJI dobór warstwowy Polega na podzieleniu populacji na warstwy (warstwa jest to grupa osób minimalnie różniących się między sobą pod względem wartości cechy będącej kryterium podziału na warstwy, np. wykształcenie) można stosować wariant proporcjonalny. dobór kwotowy (ze względu na % rozkład ważnych zmiennych charakteryzujących populację) Taki dobór próby, aby uzyskać maksymalne podobieństwo do wyjściowej populacji określenie procentowego składu populacji i odtworzenie go w próbie, np. K, M; wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie. badanie ochotników próba stronnicza, bo - wyższy poziom wykształcenia - wyższy status społeczny - wyższy poziom inteligencji - wyższy poziom aprobaty społecznej - wyższy poziom socjalizacji metoda śnieżnej kuli osoby polecane przez inne dobór celowy wybierane osoby spełniające określone warunki

8 6. WYBÓR MODELU STATYSTYCZNEGO testy badające istotność różnic (t-studenta, ANOVA, MANOVA, test mediany) testy korelacyjne (współczynniki korelacji, wielokrotna regresja, analiza ścieżek) Istota pomiaru: ilościowe określenie pewnych zjawisk lub cech zjawisk o charakterze jakościowym; przekształcenie zbioru faktów jakościowych uznawanych jako cechy na hierarchie ilościowe rozumiane jako zmienne. Polega na: przyporządkowaniu określonym badanym obiektom liczb (lub innych symboli) według empirycznie sprawdzalnych reguł. Musimy więc sformułować reguły określające, jakie relacje między obiektami pod względem danej właściwości mają stanowić relacje miedzy symbolami przedstawiającymi wyniki pomiaru. Decyduje o tym charakter mierzonych cech, typ narzędzia oraz wybór skali pomiarowej. Skala pomiarowa: zbiór elementów z dokładnie określonymi założeniami Skala nominalna: przyporządkowanie przedmiotom liczb oznaczających przynależność do rozłącznych klas; relacje: równości i różności; dopuszczalne obliczenia statystyczne: liczebności, frakcje, procenty, wartość modalna, testy chi Skala porządkowa: kierunek (kolejność); relacje: dodatkowo mniejszości i większości; obliczenia statystyczne: mediana, centyle, decyle, korelacje rangowe Spearmana, testy nieparametryczne (np.test mediany, Kołgomorowa -Smirnowa, test znaków) Skala interwałowa (przedziałowa): zero względne i równe przedziały oznaczające taki sam przyrost cechy; relacje: o ile większy lub mniejszy, równość różnic miedzy wartościami skali; operacje statystyczne: średnia arytmetyczna, wariancja wyników, odchylenie standardowe, korelacje Pearsona, testy t-studenta, analiza wariancji 7. PODJĘCIE DECYZJI DOTYCZĄCEJ SPRAWDZANEJ HIPOTEZY Przyjęcie lub odrzucenie hipotezy statystyczne z określonym prawdopodobieństwem α Interpretacja poziomu istotności 8. ETAP INTERPRETACJA I GENERALIZACJA WYNIKÓW ocena jakości metodologicznej badań ocena znaczenia rezultatów dla teorii i praktyki zasięg wyników

9 Literatura: Brzeziński J. (1996). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN