Rozdział 21. Solidarność

Transkrypt

1 Rozdział 21. Solidarność Cele lekcji Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością. II. Analiza i interpretacja historyczna Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych. III. Tworzenie narracji historycznej Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić. IV. Zainteresowanie problematyką społeczną Uczeń ma nawyk dociekania w kontekście społecznym zadaje pytania dlaczego jest tak, jak jest? i czy mogłoby być inaczej? oraz próbuje odpowiedzieć na te pytania. V. Współdziałanie w sprawach publicznych Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich. Wymagania szczegółowe 1 Po zakończonych zajęciach uczeń: zna daty: VIII 1980, 31 VIII 1980, 13 XII 1981, 1983, zna postacie: Lecha Wałęsy, Wojciecha Jaruzelskiego, zna żądania robotników strajkujących na Wybrzeżu w VIII 1980 r., rozumie pojęcia: związek zawodowy, porozumienia sierpniowe, internowanie, godzina milicyjna, rozumie przyczyny wprowadzenia stanu wojennego w Polsce, przedstawia sytuację gospodarczą Polski w 1980 r., opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, charakteryzuje politykę władz komunistycznych wobec Solidarności, opisuje warunki życia w Polsce w 1981 r., przedstawia okoliczności wprowadzenia stanu wojennego w Polsce, wyjaśnia, w czym przejawiało się funkcjonowanie stanu wojennego, opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęcia: opozycja demokratyczna. 1 W niniejszym scenariuszu w wymaganiach szczegółowych kursywą oznaczono treści nieobowiązkowe. 1

2 Środki dydaktyczne multipodręcznik dla klasy 6 szkoły podstawowej (s ) karta pracy do rozdziału 21. Solidarność (karta pracy nr 21) nagranie przemówienia Wojciecha Jaruzelskiego z 13 grudnia 1981 r. (fragment) wybrane materiały źródłowe z teki edukacyjnej Stan wojenny Instytutu Pamięci Narodowej 2 Metody i techniki nauczania opowiadanie praca pod kierunkiem opis pokaz audiowizualny mapa mentalna rozmowa nauczająca Formy zajęć praca zbiorowa praca w grupach praca indywidualna Czas zajęć 2 godziny lekcyjne Część I. Powstanie Solidarności Struktura i opis lekcji I. Wprowadzenie Podajemy temat i cele lekcji. Klikając w oś czasu (multipodręcznik, s. 145), powiększamy ją i prosimy wybraną osobę o usytuowanie w czasie wydarzeń, które będą tematem zajęć. T. Małkowski, Historia i społeczeństwo 6. Multipodręcznik dla klasy 6 szkoły podstawowej, s. 145 Następnie prosimy o przypomnienie, czym była gospodarka centralnie planowana oraz jakie były skutki polityki gospodarczej prowadzonej przez ekipy Gomułki i Gierka. 2 Teki edukacyjne można pobrać ze strony: 2

3 II. Rozwinięcie Prosimy uczniów, aby przeczytali trzy pierwsze akapity podrozdziału Sierpień 1980 (multipodręcznik, s. 147), a następnie wykonali polecenie 1: Wyjaśnij powody niezadowolenia społeczeństwa w 1980 roku (multipodręcznik, s. 148). Przypominamy uczniom okoliczności pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski i odczytujemy fragment homilii wygłoszonej podczas mszy w Warszawie (załącznik nr 1). Informujemy, jaki był skutek słów wypowiedzianych przez papieża: wlały one w serca milionów Polaków nadzieję na to, że można zmienić na lepsze otaczającą ich szarą, komunistyczną rzeczywistość. Dały też odwagę do podjęcia działań, które pozwolą osiągnąć ten cel. Za pomocą ikony (opowiadanie czytane przez lektora) odtwarzamy opowiadanie Akademia pierwszomajowa, a następnie prosimy uczniów o odpowiedź na pytanie zamieszczone pod tekstem i wykonanie znajdującego się tam polecenia (multipodręcznik, s ). Akcentujemy ostatni fragment historii, w którym pojawiła się informacja o wybuchu strajku w Stoczni Gdańskiej. Podajemy datę tego zajścia i opisujemy jego przebieg. Następnie prosimy uczniów, aby odnaleźli w multipodręczniku (s. 147) i za pomocą ikony (zakreślacz) podkreślili żądania robotników skierowane do władz państwowych. Analizujemy te postulaty, aby zrekonstruować problemy codziennego życia w PRL. Nawiązując do reakcji władz na protesty robotnicze, prosimy, aby uczniowie się zastanowili, dlaczego Edward Gierek nie zdecydował się stłumić strajków siłą. Po udzieleniu przez nich odpowiedzi powiększamy dolną ilustrację w multipodręczniku (s. 147) i przedstawiamy efekty rozmów ekipy rządzącej z robotnikami. T. Małkowski, Historia i społeczeństwo 6. Multipodręcznik dla klasy 6 szkoły podstawowej, s. 147 Tę część lekcji kończymy informacją, że w wyniku zawartych porozumień powstał pierwszy w bloku wschodnim Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność, na którego czele stanął Lech Wałęsa przywódca strajku w Stoczni Gdańskiej. 3

4 Przedstawiamy sytuację panującą w Polsce po powstaniu Solidarności. Podkreślamy masowość tego ruchu i zmiany, jakie pod jego wpływem zaczęły następować w społeczeństwie polskim. Prezentujemy też najważniejsze symbole Solidarności i interpretujemy ich symbolikę (załącznik nr 2). W odniesieniu do braku stanowczej reakcji władz na protesty sierpniowe wyjaśniamy, że taka sytuacja nie mogła trwać długo. Rosnąca popularność związku zawodowego, szczególnie w obliczu coraz bardziej pogarszającej się sytuacji gospodarczej państwa, sprawiła, że Solidarność zaczęła być traktowana przez władze jako poważne zagrożenie, z którym należy się jak najszybciej uporać. Zapisujemy na tablicy pytania: Co słyszysz? Co myślisz? Co czujesz? Powiększamy dolną ilustrację z multipodręcznika (s. 149) i odtwarzamy fragment przemówienia Wojciecha Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego. T. Małkowski, Historia i społeczeństwo 6. Multipodręcznik dla klasy 6 szkoły podstawowej, s. 149 Następnie na tablicy zapisujemy dwa pytania i prosimy uczniów, aby na nie odpowiedzieli: Jaka była, zdaniem władz, sytuacja państwa polskiego? Kto był odpowiedzialny za tę sytuację? Informujemy, że w taki właśnie sposób komunistyczne władze Polski postanowiły rozprawić się z narastającym zagrożeniem ze strony Solidarności. Wyjaśniamy, czym był stan wojenny. Podajemy datę jego wprowadzenia. Informujemy, że przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego rozpoczęły się znacznie wcześniej. Trzymano je jednak w głębokiej tajemnicy, aby zaskoczyć i sparaliżować działalność przeciwnika, za jakiego uważano Solidarność. Przemówienie generała Jaruzelskiego było zaś chwytem propagandowym, który miał ukazać członków Solidarności jako grupę zagrażającą bezpieczeństwu, a nawet istnieniu państwa, oraz usprawiedliwić działania podjęte przez władze. Zwracamy też uwagę, że decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego była niezgodna z prawem stworzonym przez komunistów. 4

5 III. Podsumowanie Odczytujemy definicję językową pojęcia solidarność. Jest to odpowiedzialność zbiorowa i indywidualna określonej grupy osób za całość wspólnego zobowiązania. Następnie za pomocą znajdującej się w górnym prawym rogu ikony zwijamy powiększoną ilustrację i przy użyciu ikony (wpisywanie tekstu) zapisujemy to pojęcie. Zachęcamy uczniów, aby jej poszczególne elementy zastąpili treściami, które poznali na lekcji. Propozycje uczniów zapisujemy w multipodręczniku w taki sposób, aby utworzyły mapę mentalną. Metody kontroli Rozdajemy karty pracy i polecamy wykonać zadanie A. Następnie sprawdzamy poprawność jego wykonania, prosząc wybrane osoby o podanie rozwiązań. Praca domowa Ćwiczenie 1 z zeszytu ćwiczeń (załącznik nr 3). Część II. Walka władzy z narodem Struktura i opis lekcji I. Wprowadzenie Podajemy temat i cele lekcji. Inicjujemy krótką rozmowę nauczającą, w trakcie której uczniowie przypominają okoliczności powstania NSZZ Solidarność i wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. II. Rozwinięcie Informujemy uczniów, że otrzymają materiały źródłowe pochodzące z teki edukacyjnej Stan wojenny Instytutu Pamięci Narodowej, za pomocą których prześledzą przebieg wydarzeń w Polsce w latach Zdobyta wiedza pozwoli im odpowiedzieć na pytanie o zasadność wprowadzenia stanu wojennego i umożliwi ocenę działalności władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wobec społeczeństwa. Dzielimy klasę na grupy i rozdajemy każdej z nich materiały źródłowe oraz instrukcje. Proponowane materiały źródłowe dla grup pochodzące z teki edukacyjnej Stan wojenny Grupa I karty nr: 16a, 16b, 17a, 17b, 24, 47, 48a, 48b Grupa II karty nr: 32a, 32b, 33, 35 źródło nr 27 Grupa III karty nr: 53, 59a, 59b, 60a, 60b, 63, 66 źródło nr 18 oraz źródło nr 19 Grupa IV karty nr: 8, 55a, 55b, 57, 58, 67a, 67b, 67c Grupa V karty nr: 14, 43a, 43b, 44, 45a, 45b, 46a, 46b, 68 Grupa VI karty nr 3, 11, 41, 42a, 42b źródło nr 30 oraz źródło nr 37 5

6 Grupa I 1. Wymieńcie środki i metody, jakie zostały wykorzystane przez władze państwowe w czasie wprowadzania stanu wojennego. 2. Wyjaśnijcie, jak zmieniła się sytuacja robotników w zakładach pracy po ogłoszeniu stanu wojennego. 3. Wyjaśnijcie, w jaki sposób w okresie trwania stanu wojennego władze postępowały z przeciwnikami politycznymi. Grupa II 1. Przedstawcie okoliczności, w jakich dochodziło do internowania działaczy Solidarności. 2. Wyjaśnijcie, w jaki sposób milicja postępowała z osobami, które postanowiono aresztować. 3. Opiszcie warunki, w jakich przetrzymywano internowanych. Grupa III 1. Opiszcie postawy, jakie przyjmowali Polacy wobec stanu wojennego. 2. Wyjaśnijcie, czym były spowodowane te postawy. 3. Wymieńcie działania podejmowane przez władze państwa w celu skłonienia obywateli do posłuszeństwa. Grupa IV 1. Wyjaśnijcie, w jaki sposób członkowie Solidarności prowadzili działalność po ogłoszeniu stanu wojennego. 2. Wymieńcie sposoby przekazywania informacji wykorzystywane przez przedstawicieli Solidarności. 3. Określcie, dlaczego i po co korzystano z tych sposobów. Grupa V 1. Wymieńcie przejawy oporu społecznego wykorzystywane przez Polaków podczas stanu wojennego. 2. Określcie cel działalności prowadzonej przez Polaków protestujących w czasie stanu wojennego. 3. Wskażcie okres w historii Polski, do którego nawiązywała działalność protestujących Polaków. Grupa VI 1. Wymieńcie główne problemy życia codziennego w okresie stanu wojennego. 2. Wyjaśnijcie, z jakimi ograniczeniami musiało się zmierzyć społeczeństwo po 13 grudnia 1981 r. 3. Określcie, jaki był stosunek Polaków do rzeczywistości stanu wojennego. 6

7 Uczniowie pracują w grupach, a po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele każdej z nich prezentują efekty pracy zespołów. Tę część lekcji kończymy podaniem informacji, że walka bez przemocy, jaką podjęła opozycja demokratyczna w Polsce, znalazła uznanie w oczach świata i została nagrodzona w 1983 r. przyznaniem przywódcy Solidarności Pokojowej Nagrody Nobla. III. Podsumowanie Prosimy uczniów, aby zapoznali się z treścią ćwiczenia (multipodręcznik, s. 151) i zachęcamy ich do napisania krótkich relacji o sytuacji panującej w Polsce, jakie chcieliby przekazać za granicę. T. Małkowski, Historia i społeczeństwo 6. Multipodręcznik dla klasy 6 szkoły podstawowej, s. 151 Następnie polecamy uczniom wykonać zadanie B w karcie pracy. Sprawdzamy poprawność jego wykonania, prosząc wybraną osobę o podanie odpowiedzi. Metody kontroli Prosimy uczniów, aby wykonali ćwiczenie 2 z zeszytu ćwiczeń (załącznik nr 4). Praca domowa Ćwiczenie 3 z zeszytu ćwiczeń (załącznik nr 5). 7

8 Materiały dla nauczyciela Załącznik nr 1 Fragment homilii wygłoszonej przez Jana Pawła II podczas mszy świętej w Warszawie (1979) I wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja: Jan Paweł II papież, wołam z całej głębi tego tysiąclecia, wołam w przeddzień święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej Ziemi! Załącznik nr 2 Symbole Solidarności Logo NSZZ Solidarność to jeden z najbardziej rozpoznawalnych znaków na świecie. Powstał on podczas strajku robotników w Stoczni Gdańskiej, prawdopodobnie po 20 sierpnia 1980 r. Solidarność to był jeden z najczęściej powtarzanych wyrazów podczas strajku. Solidarność to również tytuł wydawanego wówczas biuletynu. Autorem znaku jest Jerzy Janiszewski, grafik i ilustrator ówcześnie mieszkający w Trójmieście. Inspiracją do stworzenia znaku były odręczne, malowane w sierpniu 1980 r. napisy i hasła na murach stoczni, fabryk i domów. Mówiły o tym, że strajki trwają, że robotnicy nie poddadzą się, wyrażały solidarność ze strajkującymi i dodawały otuchy. Znak przywodzi na myśl maszerujących ludzi, wspierających się wzajemnie. Charakterystyczne ułożenie palców wskazującego i środkowego w formie litery V, czyli znaku zwycięstwa (od pierwszej litery angielskiego słowa victory). 8

9 W 1981 roku Moskwa nie ukrywała niezadowolenia z istnienia Solidarności. ZSRR zagroził nawet ograniczeniem dostaw Załącznik nr 3 Tak to jest, jak ropy naftowej, gazu i innych surowców. się ma tylko jednego dostawcę... Z Histkiem przez Gdyby tak się stało, polska gospodarka przestałaby funkcjonować. 1. Wyobraź sobie, że jesteś współpracownikiem portalu wieki, przeznaczonego dla latków. Redakcja zleciła ci napisanie krótkiego artykułu, w którym przystępnie wyjaśnisz czytelnikom, dlaczego wybuchły 1. Wyobraź strajki sobie, w sierpniu że jesteś1980 współpracownikiem roku. Napisz tenportalu artykuł. Z Histkiem przez wieki, przeznaczonego dla latków. Redakcja zleciła ci napisanie krótkiego artykułu, w którym przystępnie wyjaśnisz czytelnikom, dlaczego wybuchły strajki w sierpniu 1980 roku. Napisz ten artykuł. T. Małkowski, Historia i społeczeństwo 6. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 6 szkoły podstawowej, s. 80 Załącznik nr 4 2. Wyjaśnij, co oznaczają pojęcia: NSZZ Solidarność... stan wojenny... opozycja demokratyczna... walka bez przemocy T. Małkowski, Historia i społeczeństwo 6. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 6 szkoły podstawowej, s. 80 H6zy s

10 Załącznik nr 5 3. Na zdjęciach (s ) ukazano wydarzenia z lat Są one podpisane lecz nie do końca jasno. Tak w każdym razie uważa Napoleon. Wyjaśnij jego wątpliwości. Brama Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku. A co się tam dzieje, że przyszło tylu ludzi? Lech Wałęsa niesiony przez stoczniowców po podpisaniu porozumienia sierpniowego. Jakiego porrrozumienia? Transportery opancerzone na ulicach Warszawy po wprowadzeniu stanu wojennego. Coś mi chyba dzwoni... Tylko kto i kiedy wprrrowadził ten stan wojenny? 10

11 Internowani działacze Solidarności w trakcie spaceru (1982). Interrrnowani? A co to znaczy? Papież Jan Paweł II przemawia podczas drugiej pielgrzymki do Polski (1983). To władze nie bały się go zaprrrosić? A gdyby zażądał uwolnienia interrrnowanych? 4. Ogromna większość Polaków spokojnie przespała noc z soboty na niedzielę, kiedy wprowadzono stan wojenny. Rano ludzie poszli do kościoła, a niektórzy na sanki (leżał wtedy śnieg). Tylko ci, którzy włączyli radio lub telewizor, dowiedzieli się o stanie wojennym. A jak to było w twojej rodzinie? Zapytaj tych, którzy pamiętają tamten dzień, jak go przeżyli. Najciekawszą opowieść zapisz. W ten sposób powstanie kolejne źródło historyczne do dziejów twojej rodziny. T. Małkowski, Historia i społeczeństwo 6. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 6 szkoły podstawowej, s H6zy s