Psychologia społeczna Michał Bilewicz. Skrzywienia w podejmowaniu decyzji

Transkrypt

1 Psychologia społeczna Michał Bilewicz Skrzywienia w podejmowaniu decyzji Epidemia wirusa HIV w RPA (180 tys. ofiar AIDS w 2015; nowych infekcji w ciągu najbliższych dwóch lat) Dwa programy zwalczania zagrożenia: A. Program ratuje osób B. Z prawdopodobieństwem 1/3 uratowane zostaje osób i 2/3, że nikt się nie uratuje. Epidemia wirusa HIV w RPA (180 tys. ofiar AIDS w 2015; nowych infekcji w ciągu najbliższych dwóch lat) Dwa programy zwalczania zagrożenia: A. Program, w wyniku którego zarazi się osób B. Z prawdopodobieństwem 1/3 nikt się nie zarazi i 2/3, że zarazi się osób. Teoria perspektywy (Kahneman i Tversky) Preferencje zależą od tego jak sformułowany jest problem: Jeśli punkt odniesienia dobierzemy tak, że wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako zysk, decydent wykaże awersję do ryzyka. Jeśli natomiast punkt odniesienia ustawimy tak, że wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako strata, decydent wykaże skłonność do ryzyka. Bo ludzie unikają strat! Teoria perspektywy Teoria perspektywy A: 1:1000 szansa na wygranie $5000, B: pewna wygrana w wysokości $5. Większość badanych opowiada się za opcją A. Ludzie przeceniają w rzeczywistości niewielkie szanse wygrania dużej sumy. A: 1:1000 szansa na stratę $5000, B: pewna strata $5. Tym razem badani w większości wybierają strategią B. Ludzie przeceniają niewielką szanse zaistnienia bardzo dużej straty. Zło silniejsze od dobra? Efekt negatywności (Czapiński, 1988, Diener i in., 2006) Łatwiejsze potwierdzanie cech negatywnych niż pozytywnych (Rothbart i Park, 1986) Jednakże wyłącznie w odniesieniu do cech wspólnotowych, a nie sprawczych (Brycz i Wojciszke, 1992; Wojciszke, 2010) 9 1

2 Jednakże wyłącznie w odniesieniu do cech wspólnotowych, a nie sprawczych (Brycz i Wojciszke, 1992; Wojciszke, 2010) Zaufanie i nieufność: definicje Zaufanie Przekonanie, że ludzie z natury są dobrzy, że zwykle można na nich polegać, że raczej pomogą drugiemu człowiekowi, niż wykorzystają go przy każdej nadarzającej się okazji Nieufność Cyniczne przekonania o naturze ludzkiej, podkreślające powszechny egoizm, nieuczciwość i głupotę tych, którzy ufają innym i robią dobre uczynki Dylemat więźnia Powtarzany dylemat więźnia (Skarżyńska, 2005, s. 81). Axelrod (1984) Powtarzane 100-krotnie sytuacje dylematu więźnia skłaniają do współpracy Najskuteczniejsza: wet-za-wet (tit-for-tat) przyjazność - nie zrywa współpracy jako pierwsza. mściwość - na brak współpracy odpowiada brakiem współpracy. skłonność do wybaczania - mściwość nie powinna być długotrwała, jeżeli przeciwnik powrócił do współpracy. brak zazdrości - strategia nie powinna się starać osiągnąć wyniku lepszego niż jej przeciwnik. Zaufanie wobec swoich i obcych Preferencje malarskie (tzw. paradygmat grup minimalnych Tajfela) 13 Zaufanie wobec swoich i obcych Yamagishi i Kiyonari, 2000 Kooperacja ze swoim, ale nie z obcym Po kilku rundach wyrównanie poziomu kooperacji 14 2

3 Kooperacja ze swoim, ale nie z obcym Po kilku rundach wyrównanie poziomu kooperacji Zatem: większe zaufanie do swoich niż do obcych Większe zaufanie do swoich: koreluje z identyfikacją i więzią z własną grupą Heider i Simmel, 1944 Heider, 1958 Ludzi charakteryzuje potrzeba przypisywania przyczynowości Naiwny naukowiec przypisuje przyczyny zdarzeniom Osaka, Ikeda i Osaka, 2012 Mózg patrzący vs. mózg wyjaśniający Osoby z uszkodzeniem ciała migdałowatego mają problem z dostrzeżeniem społecznego charakteru działania (Heberlein i Adolphs, 2004) Definicje i typy atrybucji Teoria atrybucji pokazuje, w jaki sposób tworzymy wyjaśnienia zachowań swoich i innych Atrybucje mogą być: Wewnętrzne (osobowościowe, dyspozycyjne) Zewnętrzne (sytuacyjne) Weiner (1982, 1986): Stabilność Sprawstwo Teorie atrybucji Pomagają lepiej zrozumieć, jak ludzie dokonują atrybucji Dwie główne teorie: Wnioskowanie na zasadzie zgodności (Jones) Model współwzmienności (Kelley) Koncepcje językowe: Koncepcje konwersacyjne (Hilton, Antaki) Koncepcje gramatyczne (Semin i Fiedler) Badanie Jonesa i Harrisa (1967) Jones i Harris,

4 Jones i Harris, 1967 Wnioskowanie na zasadzie zgodności Wtedy gdy zachowanie wydaje się być zgodne z przekonaniami Wnioskowanie na zasadzie zgodności wtedy prowadzi do atrybucji wewnętrznej gdy: Zachowanie w warunkach swobody wyboru Zachowanie zgodne z intencją Konsekwencje zgodne z intencjami Zachowanie niezgodne z normami społecznymi Wnioskowanie na zasadzie zgodności Atrybucja zewnętrzna wtedy gdy: Brak swobody wyboru Zachowanie niezgodne z intencją Ma konsekwencje niezgodne z intencją Jest zgodne z normami społecznymi Błąd zgodności atrybucja wewnętrzna w sytuacji, gdy działają zewnętrzne siły odpowiedzialne za działanie Podstawowy błąd atrybucji przecenianie wewnętrznych przyczyn działania Model współzmienności Kelleya Widzimy jak nauczyciel krzyczy na Grzesia Szukając przyczyn takiej reakcji, zastanawiamy się: Jak traktują Grzesia inni nauczyciele, czy też na niego krzyczą (powszechność), Czy nauczyciel pokrzykuje na innych uczniów, czy tylko na Grzesia (wybiórczość) Jak często to się zdarza? Czy za każdym razem Grzesiowi dostaje się od nauczyciela? (stałość) Ludzie działają jak detektywi, tropiąc przyczyny, i wyciągają logiczne wnioski. Modele oparte na konwersacji Hilton i Slugoski, 1986: Działają tu maksymy Grice a (szczególnie maksyma ilości i odpowiedniości). Co jest normą, a co elementem nienormalnym? Sekaquaptewa i in., 2003: SEB (stereotypic explanatory bias) wyjaśnianie tego, co niezgodne ze stereotypem Podstawowy błąd atrybucji (Ross, 1977) Tendencja do przeceniania wewnętrznych cech w ocenie zachowań innych ludzi Niedocenianie czynników sytuacyjnych (nawet gdy jesteśmy ich świadomi) Kulturowe aspekty: Zachodnie kultury podkreślają odpowiedzialność jednostek i indywidualizm, a wschodnie raczej rolę zbiorowości U małych dzieci podobny stopień błędów, z wiekiem dzieci zachodnie robią ich więcej 26 4

5 U małych dzieci podobny stopień błędów, z wiekiem dzieci zachodnie robią ich więcej Asymetria aktor-obserwator (Jones i Nisbett, 1972) Asymetria aktor-obserwator (Malle, 2006) Atrybucje egotystyczne (Olson i Ross, 1988) Agnieszka Radwańska po wygranym meczu: w trzecim secie grałam już dużo lepiej, wygrywałam punkty w ważnych chwilach. Potrafiłam podnieść się w kilku gemach z 0:40 W końcówce jechałam już na rezerwie, bardziej ambicją niż rzeczywistą siłą czy możliwościami fizycznymi ( )Wynik 6:2 w ostatnim secie nie oddaje o nim całej prawdy. Ta przeciwniczka nie oddaje żadnej piłki za darmo, trzeba ją do końca zniszczyć. Po przegranym: "To nie był mój wieczór, zdecydowanie( ). Na pewno to nie jest moja ulubiona nawierzchnia, teraz to wiem, ale to nie jest wytłumaczenie, bo każda z nas gra na tym samym korcie. Być może wyszło trochę zmęczenie długim sezonem, bo nie tym turniejem na pewno" "Na pewno końcówka sezonu, tuż przed turniejem masters, jest mocno wyczerpująca i mało jest po niej czasu na regenerację i przygotowanie do ostatniego startu w roku" Igrzyska nie są w tenisie najważniejsze, ważniejsze są turnieje Wielkiego Szlema Krańcowy błąd atrybucji (Pettigrew, 1979; Hewstone, 1989) Wyjaśnienia przeszłości Przykład debaty o Jedwabnem decydująca jako inspiratorzy, organizatorzy i współsprawcy rola Niemców i udział kilkudziesięciu Polaków, w tym także przymuszonych (T. Strzembosz, Inny obraz sąsiadów [ ]) Nie można o zbrodniarzach w Jedwabnem opowiedzieć, abstrahując od tego, że był antysemityzm, że endecja była wiodącą siłą ideologiczną, która przenika umysły i nastroje ludności miejscowej. Nie bez powodu mordują oni Żydów, a nie np. staruszków (Jan T. Gross [ ]) Nienawiść, która wymordowała jedwabieńskich Żydów, ma dużo starszy i swojski rodowód niż obecność na tej ziemi niemieckiego faszyzmu (K. Gebert, Ekshumacja 5

6 Nienawiść, która wymordowała jedwabieńskich Żydów, ma dużo starszy i swojski rodowód niż obecność na tej ziemi niemieckiego faszyzmu (K. Gebert, Ekshumacja [ ]) jest, nazwijmy to, niechęć z powodów ekonomicznych, zazdrość o dobra, chęć zagrabienia. Moim zdaniem to najsilniejszy motyw (A. Lawina, [ ]) Mamy (...) do czynienia nie ze społeczeństwem Jedwabnego, lecz grupą kilkudziesięciu mężczyzn, spośród których największego winowajcę Karola Bardonia, dość trudno uznać za reprezentanta polskości (urodzony na Śląsku Cieszyńskim, żołnierz niemiecki w czasie I wojny światowej, zaufany, bo już na początku okupacji służący w żandarmerii), a dwaj inni to znany w mieście pijak i awanturnik oraz znany bandyta (T. Strzembosz, Inny obraz sąsiadów [ ]) Wyjaśnienia Jedwabnego Pawłokoma (Bilewicz i Dudek, 2010) Badanie 1. Okupacja na wsi (Bilewicz, Witkowska, Stefaniak, Imhoff, w druku) 1. Mordy na Żydach dokonane przez polskie podziemie 2. Żydzi ratowani przez polskie podziemie 3. Mordy na Żydach dokonane przez żołnierzy Wehrmachtu 4. Żydzi uratowani przez żołnierzy Wehrmachtu Badanie 2: Praska wiosna (Bilewicz, Witkowska, Stefaniak, Imhoff, w druku) 1. Poparcie Czechów przez Polaków 2. Inwazja Polaków na Czechosłowację 3. Poparcie Czechów przez Niemców 4. Inwazja Niemców na Czechosłowację Z czego to wynika? Motywacje epistemiczne Osoby o dużej umiejętności strukturyzacji poznawczej wyjaśniają zgodnie z modelem wcześniej wyuczonym (np. w szkole) 46 6

7 Osoby o dużej umiejętności strukturyzacji poznawczej wyjaśniają zgodnie z modelem wcześniej wyuczonym (np. w szkole) Motywacje grupowe Osoby o silnej identyfikacji wyjaśniają wydarzenia w sposób zgodny z interesem grupy