Psychologia społeczna Michał Bilewicz

Transkrypt

1 Psychologia społeczna Michał Bilewicz Tendencja do przewidywania wstecz (hindsight bias) Ja wiedziałem, że tak będzie! Lazarsfeld: Ludzie po przeczytaniu tekstu twierdzą, że tak właśnie wcześniej sądzili Fischhoff (1975): Przeceniamy prawdopodobieństwo zajścia wydarzeń, które się wydarzyły i niedoceniamy prawdopodobieństwa tych, które nie zaszły Tendencja do przewidywania wstecz (hindsight bias) Fischhoff i in Listopad 2001: Oszacujcie ryzyko zamachu terrorystycznego w USA i swoich konsekwencji Listopad 2002: Jakie w rzeczywistości było waszym zdaniem ryzyko? Jak oszacowaliście to? Tendencja do przewidywania wstecz (hindsight bias) Fischhoff i in., 2005 Przysłowia a hindsight bias (Teigen, 1986) Co za dużo to nie zdrowo Od przybytku głowa nie boli Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie Co wolno wojewodzie, to nie Tobie smrodzie! 6 Przysłowia a hindsight bias (Teigen, 1986) Fear is stronger than love Love is stronger than fear He that is fallen cannot help him who is down He that is fallen can help him who is down Wise men make proverbs and fools repeat them Fools make proverbs and wise men repeat them 7 Samospełniające się przepowiednie Samospełniające się proroctwo to zatem fałszywa definicja sytuacji, wywołująca nowe 1

2 zachowanie, które powoduje iż początkowo nieprawdziwa koncepcja staje się koncepcją prawdziwą. Pozorna trafność samospełniającego się proroctwa utrwala błąd. (Robert K. Merton) Samospełniające się przepowiednie Teorem Thomasa: If men define situations as real, they are real in their consequences W czasie kryzysu naftowego (1973) kongresmen Harold Froehlich stwierdził, że może zabraknąć w sklepach papieru toaletowego. Johnny Carson Show O byciu zdrowym w niezdrowych miejscach O byciu zdrowym w niezdrowych miejscach O byciu zdrowym w niezdrowych miejscach Rosenhan (1972) 7 pomocników eksperymentatora zgłasza się do szpitala Słyszą głosy, poza tym: dane biograficzne Przetrzymywani w szpitalu średnio 19 dni (od 7 do 52) diagnoza schizofrenii i zaburzeń dwubiegunowych Lekarze błędnie rozpoznają Efekt Pigmaliona Rosenthal&Jacobson (1968) Każdy uczeń przebadany testem IQ Autorzy badania przekazali następnie nauczycielom informacje, iż niektórzy (w rzeczywistości: losowo wybrani) uczniowie są szczególnie utalentowani i z pewnością osiągną w danym roku szkolnym wysokie wyniki. Zmienna zależna: oceny pod koniec roku Szczególny wypadek samospełniającego się proroctwa Psychologowie często zastanawiali się, dlaczego ludzie z mniejszości etnicznych, kobiety, Czarni wypadają gorzej w zadaniach poznawczych i matematycznych stres, lęk, mniejsza motywacja? Badanie Steele a i Aronsona (1995) Czarni i biali studenci college u wykonują zadanie umysłowe Warunek 1: Wypełniający test dowiadują się, że dotyczy on psychologii rozwiązywania 2

3 problemów i jest anonimowy (warunki niediagnostyczne) Warunek 2: Wypełniający test dowiadują się, że mierzy on umiejętności intelektualne wypełniającego (zagrożenie stereotypem, warunki diagnostyczne) Uświadomienie studenta o jego rasie poprzez pytanie o to może mieć wpływ na poziom osiągnięć Steele i Aronson (1995) w podobnym teście prosili badanych o podanie przynależności rasowej, po czym wypełniano test. Kobiety w zadaniach matematycznych (Spencer i in., 1999) oraz zadaniach logicznych (Bedyńska, 2005), a nawet w koszykówce i tenisie (Hively i El-Alayli, 2014). Croizet and Claire (1998) i Spencer i Castano (2007) wykazali, że studenci z niższych klas społecznych (biedniejsi) wypadają gorzej w testach, gdy przypomni się o ich pochodzeniu społecznym Przyczyna obciążenie pamięci roboczej (Schmader i Johns, 2003) Starsi ludzie, którym uświadomi się, że ich umysł się starzeje, wykonują znacznie gorzej zadania umysłowe...ale: zagrożenie stereotypem może działać w odwrotną stronę: (Cheryan and Bodenhausen, 2000) Kobiety pochodzące z Azji, które uświadamiano, że tożsamość azjatycka jest skorelowana z umiejętnościami matematycznymi wypadały gorzej w testach matematycznych niż grupa kontrolna. Starały się zatem udawać, że nie należą do grupy mniejszościowej i starały się oblać test. Ograniczanie zagrożenia stereotypem Dar-Nimrod i Heine, 2006 (Science) 23 Ograniczanie zagrożenia stereotypem Dar-Nimrod i Heine, 2006 (Science) 24 Ograniczenie zagrożenia stereotypem 3

4 (Good, Aronson, Inzlicht, 2003) 138 uczniów 7 klasy w Teksasie Populacja: 67% Latynosów, 13% Czarnych, 20% Białych; niskie dochody Przez cały rok szkolny uczestniczą w programie z nauczycielami oraz kontaktują się mailowo Ograniczenie zagrożenia stereotypem (Good, Aronson, Inzlicht, 2003) Grupy eksperymentalne: 1. Warunek zmienności uczą się, że inteligencja jest podatna na zmiany i można ją zwiększać pod wpływem pracy umysłowej, uczą się o mózgu ( umysł jako mięsień im więcej go używamy, tym jest silniejszy ) 2. Warunek atrybucji dowiadują się, że wielu uczniów ma trudności, gdy trafiają do nowego otoczenia, ale po dopasowaniu się do otoczenia radzą sobie lepiej to sytuacja, w której ktoś się uczy wpływa na osiągnięcia 3. Połączenie obu warunków 4. Warunek kontrolny dowiadują się o konsekwencjach nadużywania narkotyków 5. Test czytania Test matematyki Skrzywienia w podejmowaniu decyzji Epidemia wirusa HIV w RPA (180 tys. ofiar AIDS w 2015; nowych infekcji w ciągu najbliższych dwóch lat) Dwa programy zwalczania zagrożenia: A. Program ratuje osób B. Z prawdopodobieństwem 1/3 uratowane zostaje osób i 2/3, że nikt się nie uratuje. Epidemia wirusa HIV w RPA (180 tys. ofiar AIDS w 2015; nowych infekcji w ciągu najbliższych dwóch lat) Dwa programy zwalczania zagrożenia: A. Program, w wyniku którego zarazi się osób B. Z prawdopodobieństwem 1/3 nikt się nie zarazi i 2/3, że zarazi się osób. Teoria perspektywy (Kahneman i Tversky) Preferencje zależą od tego jak sformułowany jest problem: Jeśli punkt odniesienia dobierzemy tak, że wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako zysk, decydent wykaże awersję do ryzyka. 4

5 Jeśli natomiast punkt odniesienia ustawimy tak, że wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako strata, decydent wykaże skłonność do ryzyka. Bo ludzie unikają strat! Teoria perspektywy Teoria perspektywy A: 1:1000 szansa na wygranie $5000, B: pewna wygrana w wysokości $5. Większość badanych opowiada się za opcją A. Ludzie przeceniają w rzeczywistości niewielkie szanse wygrania dużej sumy. A: 1:1000 szansa na stratę $5000, B: pewna strata $5. Tym razem badani w większości wybierają strategią B. Ludzie przeceniają niewielką szanse zaistnienia bardzo dużej straty. Zło silniejsze od dobra? Efekt negatywności (Czapiński, 1988, Diener i in., 2006) Łatwiejsze potwierdzanie cech negatywnych niż pozytywnych (Rothbart i Park, 1986) Jednakże wyłącznie w odniesieniu do cech wspólnotowych, a nie sprawczych (Brycz i Wojciszke, 1992; Wojciszke, 2010) Zaufanie i nieufność: definicje Zaufanie Przekonanie, że ludzie z natury są dobrzy, że zwykle można na nich polegać, że raczej pomogą drugiemu człowiekowi, niż wykorzystają go przy każdej nadarzającej się okazji Nieufność Cyniczne przekonania o naturze ludzkiej, podkreślające powszechny egoizm, nieuczciwość i głupotę tych, którzy ufają innym i robią dobre uczynki Dylemat więźnia Powtarzany dylemat więźnia (Skarżyńska, 2005, s. 81). Axelrod (1984) Powtarzane 100-krotnie sytuacje dylematu więźnia skłaniają do współpracy Najskuteczniejsza: wet-za-wet (tit-for-tat) przyjazność - nie zrywa współpracy jako pierwsza. mściwość - na brak współpracy odpowiada brakiem współpracy. skłonność do wybaczania - mściwość nie powinna być długotrwała, jeżeli przeciwnik powrócił do współpracy. brak zazdrości - strategia nie powinna się starać osiągnąć wyniku lepszego niż jej przeciwnik. 5

6 38 Zaufanie wobec swoich i obcych Preferencje malarskie (tzw. paradygmat grup minimalnych Tajfela) 39 Zaufanie wobec swoich i obcych Yamagishi i Kiyonari, 2000 Kooperacja ze swoim, ale nie z obcym Po kilku rundach wyrównanie poziomu kooperacji Zatem: większe zaufanie do swoich niż do obcych Większe zaufanie do swoich: koreluje z identyfikacją i więzią z własną grupą 6