KOMENTARZ DO TABELI KLAS GRUNTÓW W CZĘŚCI DOTYCZĄCEJ KLASYFIKACJI BONITACYJNEJ GLEB TRW AŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH

Transkrypt

1 R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. IX, z. 1, W A R S Z A W A 1960 KOMENTARZ DO TABELI KLAS GRUNTÓW W CZĘŚCI DOTYCZĄCEJ KLASYFIKACJI BONITACYJNEJ GLEB TRW AŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH opracow any przez K om isję w składzie: S. Kow aliński, M. K w inichidze, J. P rończuk, Cz. Św ięcicki, S. Zaw adzki W ytyczne klasyfikacji bonitacyjnej gleb trw ałych użyków zielonych zostały przyjęte, po w prowadzeniu pew nych popraw ek i uzupełnień, na posiedzeniu w dniu 13 m arca 1959 r. przez kom isję w yłonioną n a zebraniu K om isji K lasyfikacji i K arto g rafii gleb PTG w następ u jący m składzie: przedstaw iciel M inisterstw a R olnictw a naczelnik w ydziału m gr inż. F. C zarnow ski, prof. d r M. K w inichidze, prof, d r A. M usierowicz, doc. d r J. P rończuk, d r C. Święcicki, m gr T. W itek. K ilkuletnia praktyka klasyfikacyjna gleb łąkow ych w ykazała, że są popełniane liczne błędy w technicznym w ykonaniu klasyfikacji gleb łąkowych zarów no w w aru n k ach terenow ych, jak i w opracow aniu kam e ralnym. Błędy te są na ogół w ynikiem pew nych nieścisłości w in te rp re tacji rozporządzeń wykonawczych oraz braków tabeli klas gruntów pod trw ałym i użytkam i zielonymi. Aby uniknąć w przyszłości podobnych usterek oraz, aby uczynić m ateriały klasyfikacyjne z gleb trw ały ch u ż y t ków zielonych pełniejszym i pod względem gleboznawczym i bardziej przydatnym i do opracow ania m ap glebow o-bonitacyjnych w skali 1 : , opracow ano poniższe w yjaśnienia i uzupełnienia dotyczące: podstaw i k ry te rió w klasyfikacji bonitacyjnej gleb trw ały ch uży t ków zielonych, tab eli klas gleb trw ały c h użytków zielonych. PODSTAWY I KRYTERIA KLASYFIKACJI BONITACYJNEJ GLEB TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH Klasyfikacja gleb trwałych użytków zielonych łąkowych i pastwiskowych powinna się opierać głównie na: 1. Budowie profilu glebowego i jego cechach, np.: a) w łaściwości skał macierzystych, b) poziomy zróżnicowania profilu glebowego, c) cechy morfologiczne gleb i inne, podobnie jak przy glebach ornych.

2 150 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji 2. Potencjalnych możliwościach produkcyjnych gleb uzależnionych od a) właściw ości fizycznych, chemicznych i biochemicznyh gleb, b).stosunków wodnyh, c) takich czynników, jak stosunki klimatyczne danego terenu, relief, dostępność terenu, pokrycie terenu elementami utrudniającymi użytkowanie. 3. W pływie technicznych urządzeń melioracyjnych: a) odwodnienia, b) nawodnienia. 4. Składzie gatunkowym roślinności i wydlajności (plonie). Czynniki te należy rozpatrywać w ich wzajemnym kompleksowym powiązaniu, uwzględniając przy tym podział typologiczny na grupy rodzajowe trwałych użytków zielonych oraz normy siana łąkowego ustalone przez Polski Komitet Normalizacyjny. Należy przy tym pamiętać, że efektywne plony siana nie powinny być zasadniczym kryterium bonitacji gleb użytków zielonych, gdyż są one uzależnione od zabiegów agrotechnicznych. Podstawową czynnością przy bonitacji gleb łąkowych powinno być dokładne zbadanie iprofilu glebowego i jego cech morfologicznych w odkrywkach glebowych, tak jak się to czyni przy glebach ornych. Badając budlowę profilów glebowych należy podkreślić potencjalne możliwości produkcyjne gleb na podstawie: 1. Wyodrębnienia dwóch zasadniczych grup gleb: grupy gleb trwałych użytków zielonych wykształconych z utworów mineralnych, uwzględniając następujące typy: a) gleby brunatne1, b) czarnoziemy, c) czarne ziemie, d) mady, e) rędziny, f) gleby glejowe wytworzone z utworów niezamulanych i z utworów zamulanych, zwanych m ułowo-bagiennymi. Jeżeli gleby wymienione w pkt. a, b, c, d, wykazują w profilu silne ogle jenie (poziom oglejenia występuje bezpośrednio pod poziomem próchnicznym lub nie głębiej 40 cm), wówczas nazywamy je glebami glejowymi, dlodając do symbolu typu gleby znaczek (G), np. gleby brunatne glejowe BZ(G). W takim ujęciu nazwa gleby mułowo-bagiennej aluwialnej odpowiada nazwie mady glejowej. grupy gleb trwałych użytków zielonych wykształconych z utworów organogenicznych (gleby bagienne): a) gleby torfowo-m ineralne (głębokość warstwy torfowej do 50 cm), b) torfowe, c) murszowe2, d) torfowo-m ułowe (głębokość warstwy torfowej do 50 cm) i mułowo-torfowe. Przy badaniu gleb trwałych użytków zielonych, wykształconych <z utworów m i neralnych, bierze się pod uwagę it wszystkie cechy morfologiczne co przy badaniu gleb ornych. Należy zaznaczyć jednak, że charakterystycznym dla gleb łąkowych wykształconych z utworów mineralnych jest proces oglejenia, jak również oglejenia podłoża mineralnego gleb wykształconych z torfów. 1 w p e w n y c h p r z y p a d k a c h m o g ą ró w n ie ż w y s tę p o w a ć g le b y b ie lic o w e, k tó r e n a le ż y o z n a c z a ć s y m b o le m A Z ; p a m ię ta ć je d n a k n a le ż y, a b y n ie u to ż s a m ia ć p o z io m u w y b ie lo n e g o g le b g le jo w y c h z p o z io m e m w y m y c ia A 4 g le b b ie lic o w y c h, g a tu n k i n a le ż y o z n a c z a ć t a k j a k p rz y g le b a c h b r u n a tn y c h m a ły m i lite r a m i a lf a b e tu ła c iń s k ie g o. 2 P o d p o ję c ie m g le b m u rs z o w y c h n a le ż y ro z u m ie ć g le b y w y tw o rz o n e z g le b to rfo w o - m u ło w y c h, k tó r e u le g ły p ro c e s o w i m u rs z e n ia.

3 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji 151 Przy badaniu gleb trw ałych użytków zielonych, w ykształconych z utw orów otganogenicznych, bierze się podl uw agę obok cech m orfologicznych, takich jak w glebach m ineralnych, rów nież i t.e cechy, które są typow e dla gleb bagiennych, a nie w ystęp ują w glebach m ineralnych, np.: stopień rozkładu m asy organicznej, stopień zam ulenia, zaw artość wapna łąkow ego i rudy darniow ej, w iw ianitu, gitii itp. 2. W ydzielenia rodzaju gleb na podstaw ie charakteru,skały m acierzystej, uw zględniając jej pochodzenie geologiczne. 3. W yróżnienia gatunków i odm ian glebow ych na podstaw ie składu m echanicznego w zględnie składlu m asy organogenicznej gleb w ykształconych z torfów oraz innych cech m orfologicznych. P otencjalne m ożliw ości produkcyjne gleb uw arunkow ane sa ich w łaściw ościam i fizycznym i (strukturalność, przepuszczalność, podsiąkanie, pojem ność wodna, ciężar objętościow y itp). i chem icznym i (ph, zaw artość próchnicy, zaw artość w ęglanów, zasobność w składniki odżyw cze w form ie ogólnej i przysw ajalnej, żelazistość, sto pień oglejenia itp.) oraz fizyko-chem icznym i (stan nasycenia zasadam i, pojem ność sorpcyjna, w łasności regulujące itp.). W artości pow yższe pow inny być odnoszone do ciężaru objętościow ego gleby. W ram ach stosunków w odnych jako drugiego kryterium k lasyfik acji bonitacyjnej gleb trw ałych użytków zielonych należy u w zględnić: a) stopień uw ilgotnienia w rozum ieniu zasobów w ilgoci, zabezpieczającej rozwój roślinności w ciągu okresu w egetacyjnego, b) charakter w ody (jej ruch i pochodzenie), c) żyzność wody, tzn. jej zasobność w substancje użyźniające lub szkodliw e. U w zględniając roślinność lub plonow anie jako podstaw y klasyfikacji b on i tacyjnej gleb trw ałych użytków zielonych należy brać pod uwagę: a) średni roczny plon siana w q/ha i jego jakość, b) jakość otrzym anej w stanie surow ym paszy, w zględnie m ożliw ość p ełnego w yżyw ienia w okresie w egetacyjnym określonej ilości dorosłych sztuk bydła. Jako czynniki uzupełniające przy klasyfikacji bonitacyjnej trw ałych użytków zielonych należy uw zględnić: a) stosunki klim atyczne danego terenu, b) w zniesienie nadi poziom morza (szczególnie przy trw ałych użytkach zielonych w terenach górskich i podgórskich), c) ukształtow anie terenu, d) dostępność terenu, e) pokrycie terenu elem entam i utrudniającym i użytkow anie (pnie, kam ienie, zabagnienie itp). Na podstaw ie podanych pow yżej kryteriów k lasyfik acji bonitacyjnej gleb trw ałych użytków zielonych dzielim y je na 6 (klas bonitacyjnych. G leby użytków zielonych zaliczane do I i II klasy są przew ażnie użytkow ane jako łąki, pozostałe natom iast k lasy gleb mogą być użytkow ane zarówno jako łąki, jak i pastw iska. TABELA K LAS GRUNTÓW K L A S Y F IK A C JA B O N IT A C Y JN A G L E B T R W A Ł Y C H U Ż Y T K Ó W Z IE L O N Y C H Ogólne zasady system u klasyfikacyjnego gleb trw ałych użytków zielonych uzupełnione są w ykazem gleb. T rw ałe użytki zielone są to te łąki i pastw iska, które na jednym m iejscu bez przeoryw ania trw ają przynajm niej 6 lat i nie w chodzą w norm alne zm iano-

4 152 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji w anie polow e, tzn. są z niego wyłączorie z przyczyn obiektyw nych. Jeśli są czasem przeoryw ane, to uprawa płużna trw a tylko przejściow o nie dłużej niż 2 3 lata, przy czym obsiew a się je m ieszankam i traw. W yłączenie z obrębu pól tych użytków m a sw oje uzasadnienie w tych w arunkach, jakie panują na odlnośnym terenie, sprzyjają bow iem rozw ojow i i plonow aniu użytku zielonego, a nie sprzyjają gospodarce polow ej. Są to następujące czynniki: stosunki w odne, które przynajm niej czasow o w okresie w egetacyjn ym są m niej uregulow ane niż na polach ornych, położenie zbyt strom e (ponad 15 /o spadu), gleba, która jest w adliw a dla pól upraw nych (np. w arstw ow a), nie jest w adliw a dla łąk i pastw isk, zadarnienie typow e dla trw ałego użytku zielonego, a nie istniejące w użytkach przem iennych (darń bow iem tw orzy się w okresie 4 5 lat). D ługotrw ałe odłogi posiadają n iekiedy rów nież darń typow ą dla trw ałego użytku zielonego, różnią się one jednak od trw ałych użytków stanow iskiem nietypow ym dla łąk i pastw isk (można je zaw sze bez w iększych nakładów w łączyć w obręb pól i zm ianowania). R óżnice pom iędzy trw ałym i czasow ym użytkiem zielonym zacierają się w rejonie Pojezierza M azurskiego i Zachodniego, Ż uław W iślanych oraz w rejonie podgórskim i górskim, gdzie opady, ponad 650 m m rocznie, stw arzają m ożliw ości istnienia trw ałego użytku w każdym stanow isku. W takich przypadkach przy w yodrębnianiu trw ałych użytków należy na przeprow adzonych w yw iadach. opierać się Klasa I T rw ałe użytki zielone na glebach m ineralnych, zasobnych w próchnicę, o trw a łej strukturze gruzełkow ato-ziarnistej, przew iew nych, przepuszczalnych, zasobnych w składniki odżyw cze, które zapew niają bez naw ożenia w ysoki plon siana o w artości w edług norm y TR. I. W składzie runi dobre traw y i rośliny m otylkow e stanow ią w ięcej niż 80% składu; ziół-chw astów m niej niż 13 /o. Turzyc brak lub m inim alna ilość do 3 /o. W składlzie przew ażają traw y bardzo dobre, jak: w yczyniec łąkow y Alopecurus pratensis, w iechlina łąkow a Poa pratensis, kostrzew a łąkow a Festuca pratensis, życica trw ała Lolium pereûne, konietlica łąkow a Trisetum flavescens oraz m otylkow e jak: koniczyna łąkow a Trifolium pratense, koniczyna biała Trifolium repens, koniczyna białoróżowa (szwedzka) Trifolium hybridum. Łąki przew ażnie trzykośne. P onadto użytki te znajdują się w w arunkach z m ożliw ościam i dow olnego regulow ania stosunków wodnych, bądź też w w arunkach naturalnych, posiadających najkorzystniejszy układ tych stosunków. Jeżeli w ystępują zalew y to w okresach um ożliw iających użyźnienie, a nie przeszkadzających w eksploatacji., Położenie dostępne w każdej porze roku, pow ierzchnia równa, bez kam ieni, k ęp i zarośli, um ożliw iająca w szelkie prace m aszynow e. Zbiór siana w ynosi ponad 50 q z 1 ha przy przeciętnych nakładiach. P astw iska w ystępujące w yjątkow o w tej klasie, dają m ożliw ość pełnego w yżyw ien ia co najm niej 3 sztuk krów w ysokom lecznych w okresie w egetacyjnym nie krótszym niż 150 dni, a w przypadku pastw isk kw aterow ych um ożliw iają 5^krotne spasanie.

5 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji 153 O ile w ystępują zalew y, w noszą przynajm niej 70 /o składników odżyw czych, w ym aganych do otrzym ania w łaściw ego plonu. D arń jest rów na i gładka. W arunki pozw alają na dow olną uprawę i sprzęt całk ow icie zm echanizow any. Do klasy I gleb trw ałych użytków zielonych należy przede w szystkim izaliczyć trw ałe użytki zielone zalew ne na m adach średnich, lekkich pyłow ych i pylastych, ciężkich p y - lastych strukturalnych, na utw orach pyłow ych oraz grądow e śródpolne na piaskach gliniastych m ocnych, zalegających na podłożu gliniastym i glinach spiaszczonych, często zaw ierających СаСОз, na utw orach pyłow ych itp., zasilane przew ażnie zalew am i żyzną wodą z pól z nieskrępow anym odpływ em. Wykaz gleb zaliczanych do I klasy bonitacyjnej G leby terenów w yżynnych i nizinnych CZ a Czarnoziem y w ytw orzone z lessów całkow itych. Poziom próchniczny około 50 cm i w ięcej o strukturze gruzełkow atej. Poziom w ody gruntow ej w aha się w granicach cm. O glejenie słabo zaznaczone poniżej 60 cm. b Czarnoziem y nam yte na przepuszczalnym podłożu. Poziom próchniczny m iąższości 100 cm lub w iększy. Struktura w ierzchnich w arstw gruzełkow ata. W ęglan w apnia w ystępuje zw ykle w iprofilu. Poziom w ody gruntowej w aha się w granicach cm, w ciągu okresu w egetacyjnego. O glejenie słabo zaznaczone poniżej 60 cm. DZ a Czarne ziem ie w ytw orzone z glin m arglistych średniozw ięzłych, przew iew ne i przepuszczalne. Poziom próchniczny ponad 50 cm o zabarw ieniu m atow oczarnym i strukturze gruzełkow ato-ziarnistej. Poziom w ody gruntow ej w aha się w ciągu okresu w egetacyjnego w granicach BO 120 cm. O glejenie słabo zaznaczone, w ystępuje w profilu glebow ych poniżej 60 cm. b Czarne ziem ie w ytw orzone z utw orów pyłow ych wodnego pochodzenia oraz utw orów lessow ych, lessow atych (lessopodobnych i deluw ialnych o poziom ie próchnicznyan około 50 cm). Inne cechy jak w DZa. FZ a с Czarne ziem ie w ytw orzone z piasków gliniastych m ocnych pylastych, zalegających na podłożu gliniastym, glinach spiaszczonych i utw orach p yłowych. Inne cechy jak w DZa. M ady średnie, głów nie pyłow e, próchniczne. M iąższość mad co najm niej 100 cm. W ystępować w nich mogą cienkie w arstew k i piasku. Struktura gruzełkow ata, przepuszczalność i przew iew ność dobre. Barwa poziom u próćhnicznego od czarnej do ciem nobrunatnej, m iąższość ponad 50 cm. Poziom w ody gruntow ej w aha się w granicach cm. O glejenie w niższych partiach profilu poniżej 60 cm słabo zaznaczone. W podłożu zw ykle piasek. Odczyn w partiach pow ierzchniow ych obojętny, a niżej obojętny lub lekko alkaliczny. b M ady średnie pyłow e o 'płytszym poziom ie próchnicznym niż w FZa, barw y ciem nobrunatnej, ograniczającym się do w arstw y darniow ej. N iżej rów nom iernie zabarw iony żółtobrunatny utw ór pyłow y od 60 cm w dół, lekko oglejony. M iąższość m ady ponad 100 cm na podłożu piaszczystym. Poziom w ody w ystęp uje w granicach cm w ciągu okresu w egetacyjnego, с Madly lekkie pyłow e próchniczne. Inne cechy jak w FZa. d N iektóre m ady ciężkie pylaste, próchniczne, strukturalne. Inne cechy jak w FZa.

6 154 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji Klasa II Trwałe użytki zielone na glebach m ineralnych i m ułow o-torfow ych o w łaściw ościach i położeniu podobnym jak w klasie I, lecz bez p ełnej m ożliw ości dow olnego regulow ania stosunków wodnych. Łąki co najm niej dw ukośne, o w ydajności nie m niejszej niż 40 q siana z 1 ha o w artości w edług norm y TR. II (siano traw iaste słodkie). W składlzie runi bardzo dobre i dobre traw y i m otylkow e stanow ią w ięcej niż 50%>. Ziół i chw astów m niej niż 36 /o, w tym turzyc nie w ięcej niż 5 /o. W składzie przew odzą traw y bardzo dobre i dobre, jak: mazga trzcinow ata Phalaris arundinacea, bekm ania robaozkowata Becmania aeruciformis, w yczyniec łąkow y Alopecurus pratensis, w iechlina błotna Poa palustris, w iechlina łąkow a Poa pratensis, kostrzew a łąkow a Festuca pratensis, życica trw ała Lolium perenne, tym otka łąkow a Phleum pratense konietlica łąkow a Trisetum flavescens, rajgras w yniosły A rrhenatherum elatius kupków ka pospolita Dactylis glomerata, stokłosa bezostna Bromus inermis, oraz m otylkow e: koniczyna łąkow a Trifolium pratense, koniczyna biała Trifolium repens, koniczyna białoróżowa (szwedzka) Trifolium hybridum, kom onica błotna Lotus uliginosus, kom onica rożkowa Lotus corniculatus, groszek łąkow y L athyrus pratensis, w yka ptasia Vicia cracca. P astw iska w ystępujące w tej klasie m ają wydlajność pozw alającą na 4-krotne spasanie i dające m ożliw ość w yżyw ienia 3 krów w ciągu -okresu w egetacyjnego. N ależy tu zaliczyć gleby trw ałych użytków zielonych nadrzeczne, zalew ne i grądowe śródpolne, użyźniane w odam i pow ierzchniow ym i, lecz z m niej korzystnym układem stosunków w odnych niż w k lasie I. O ile wystęipują zalew y, w ynoszą przynajm niej 50 /o składników odżyw czych, niezbędnych do otrzym ania w łaściw ego plonu. O dpływ w ody dobry, darń zw arta, gładka. W arunki pozw alają na dowolną upraw ę i pełny sprzęt m echaniczny. Wykaz gleb zaliczanych do II klasy bonitacyjnej G leby terenów w yżynnych i nizinnych BZ a G leby brunatne w ytw orzone z glin, lekkie i średnie całkow ite. Skałę m acierzystą tych gleb stanow ią najczęściej gliny zw ałow e m argliste, zasobne w składniki odżyw cze. Podłoże (przepuszczalne. Poziom próchniczny dobrze rozw inięty, m iąższość około cm o strukturze gruzełkow atej. Na głębokości cm w ystępuje ogle jenie z rdzaw ym i plam am i. Po.- ziom w ody gruntow ej ulega w ahaniom od 40 do 150 cm w ciągu okresu w egetacyjnego.

7 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji 155 b G leby brunatne w ytw orzone z glin, lekkie i średnie niecałkow ite na utw orach pyłow ych. Poziom próchniczny cm o strukturze gruzełkow atej. Na głębokości cm w ystępuje oglejenie z rdzaw ym i plam ami. Poziom w ody gruntow ej w aha się w granicach cm w ciągu okresu w egetacyjnego. с G leby brunatne pyłow e pochodzenia wodnego, średnio zw ięzłe, całkow ite lub niecałkow ite na przepuszczalnych glinach zw ałow ych, w ystępujące w położeniach w arunkujących dobre uw ilgotnienie. Poziom próchniczny cm o strukturze gruzełkow atej, oglejenie w y stępuje na głębokości cm. d G leby brunatne lessow e i lessow ate całkow ite, o poziom ie próchnicznym cm, w ykazującym gruzełkow atą strukturę. W ęglan w apnia znajduje się w górnej lub środkow ej części profilu. Poniżej cm w ystępuje oglejenie z rdzaw ym i plam am i. Poziom w ody w aha się w granicach cm. e G leby brunatne lessow e i -lessowate całkow ite nam yte (deluw ialne). P o zostałe cechy jak w DZd. f G leby brunatne lessow e i lessow ate niecałkow ite, o m iąższości ponad 120 cm, położone w dogodnych w arunkach w ilgotnościow ych, na przepuszczalnym podłożu. Poziom próchniczny dobrze rozw inięty o m iąższości cm. O glejenie w ystępuje poniżej 40 cm. CZ a Czarnoziem y w ytw orzone z lessów niecałkow itych, o m iąższości lessu cm, zalegającego na piasku, żiwirze lub w apieniu. Poziom próchniczny o m iąższości cm, poniżej w idoczne oglejenie. Poziom w ody gruntow ej waha się w granicach cm. b Czarnoziem y w ytw orzone z lessów niecałkow itych zalegających na podłożu z gliny ciężkiej lub iłu. W zależności od przepuszczalności podłoża m iąższość w arstw y lessu w aha się w granicach cm. D olne partie lessu poniżej 40 cm oglejone. Poziom w ody gruntow ej w aha się w granicach cm. с Czarnoziem y nam yte na m niej przepuszczalnym podłożu aniżeli w klasie I. Poziom próchniczny podobny jak w klasie I CZb. Poziom w ody gruntow ej waha się w granicach cm w ciągu okresu w egetacyjnego. DZ a Czarne ziem ie lekkie lub średnie w ytw orzone z glin całkow itych. Poziom próchniczny o m iąższości ponad 40 cm. Poziom w ody waha się w granicach cm. O glejenie w yraźnie z rdzaw ym i plam am i poniżej poziom u próchnicznego. b Czarne ziem ie ciężkie niecałkow ite, w ytw orzone z glin ciężkich lub iłów, zalegających na przepuszczalnym podłożu, znajdującym się nie głębiej niż 100 cm. Poziom w ody w aha się w granicach cm. O glejenie w y stępuje poniżej 40 cm. с Czarne ziem ie w ytw orzone z utw orów pyłow ych w odnego pochodizenia oraz utw orów lessow ych, lessow atych i deluw ialnych. Poziom próchniczny około 40 cm. Poziom w ody gruntow ej w aha się na głębokości cm. O glejenie poniżej 40 cm. d Czarne ziem ie lekkie niecałkow ite w ytw orzone z piasków gliniastych, zalegających na zw ięźlejszym podłożu, w ystępującym nie głębiej niż 100 cm. Poziom w ody gruntow ej w aha się w granicach cm. O glejenie poniżej 40 cm.

8 156 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji EZ3 a G leby m ułow o-torfow e o w arstw ie m ułow ej nie płytszej od 40 cm i sk ładzie m echanicznym pyłow ym lub gliniastym lekkim pylastym, zalegające na torfie. Poziom w ody gruntow ej waha się w granicach cm. F Z a M ady średnie, próchniczne, jaik w klasie I FZa, z tym że poziom w ody gruntow ej w aha się w granicach cm, a oglejenie w ystępu je poniżej 40 cm. b M ady średnie oraz lekkie pyłow e. M iąższość madiy ponad 80 cm. W ystępow ać w nich mogą cienkie w arstew ki piasku. Struktura gruzełkow ata,. przepuszczalność i przew iew ność dobra. B arw a poziom u próchnicznego szarobrunatna lub szara o m iąższości nie m niejszej niż 30 cm. Poziom w ody gruntow ej w aha się w granicach cm. O glejenie w yraźne z rdzaw ym i plam am i poniżej 40 cm. W podłożu zw ykle piasek, с M ady ciężkie strukturalne o m iąższości do 50 cm zalegające na piasku, jak rów nież m ady ciężkie o m iąższości do 80 cm z przew arstw ieniam i piaszczystym i znajdującym i się nie głębiej niż na 40 cm. Podłoże żwir, piasek lub glina lekka. Poziom w ody w aha się w granicach cm. O glejenie w ystępuje poniżej 40 cm. d M ady ciężkie głębokie pylaste strukturalne, inne cechy jak w FZc. G leby terenów górzystych LZ a Czarne ziem ie w ystępujące na obszarze kotlin śródlgórskich położonych nie w yżej aniżeli 400 m n. p. m. G leby te, w ytw orzone z utw orów pyłow ych lub glin m arglistych średniozw ięzłych, przew iew ne i przepuszczalne. Poziom próchniczny ponad 50 cm. Poziom w ody gruntow ej cm. O glejenie poniżej 50 cm. JZ a Mady ciężkie głębokie pylaste strukturalne, inne cechy jak w ym ienione w kl. I w punkcie FZab, w ystępujące w dolinach rzek i na obszarze kotlin śródgórsikich. Poziom w ody gruntow ej cm. O glejenie poniżej 50 cm. Klasa III Trwałe użytki zielone na glebach m ineralnych i m ułowo^torfowych o w ła ściw ościach fizycznych i chem icznych gorszych niż w klasie I i II oraz na glebach torfowych, w ytw orzonych z torfów niskich o uregulow anych stosunkach wodnych. W przypadku gleb m ineralnych uw ilgotnienie m oże być okresow o niew łaściw e (za m okro lub za sucho). Jeśli się zdarzają zalew y, to w m niej odipowiedniej porze niż na użytkach klasy II, m niej żyznym i w odam i lub przy gorszym odpływ ie. U żytki tej k lasy mają pow ierzchnię równą i na ogół łatw y dostęp (utrudniać jednak dostęp m ogą roztopy, długotrw ałe deszcze itp.). Zbiór.w ynosi średnio ponad 30 q siana z 1 ha w edług norm y TR. III. I. W składzie ru n i-traw bardizo dobrych, dobrych i m otylkow ych w ięcej niż 15 /o, głów ną m asę roślinności stanow ią traw y średniej jakości. Ziół i chw astów w raz z turzycam i i traw am i średniej i gorszej jakości nie w ięcej niż 85 /o, w tym turzyc nie w ięcej niż 50 /o i chw astów nie w ięcej niż 35%>. 3 G le b y b a g ie n n e.

9 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji 157 Znajdują się tu traw y bardzo dobre, w ym ienione w klasie I i II, a poza nim i przewodzą gatunki dobrej i średniej w artości pastew nej, jak: mozga trzcinow ata Phalaris arundininacea, m anna jadalna Glyceria fluitans, m ietlica biaław a Agrostis alba, kostrzew a trzcinow ata Festuca arundinacea, w iechlina zw yczajna Poa trivialis, grzebienica pospolita Cynosurus cristatus, kostrzew a czerw ona Festuca rubra, m ietlica pospolita Agrostis vulgaris. P astw iska tej k lasy dają m ożliw ość pełnego w yżyw ienia co najm niej 2 krów w okresie w egetacyjnym. O ile w ystępują zalew y, to w noszą przynajm niej 25 /o składników odżywczych, niezbędnych do otrzym ania w łaściw ego plonu. W przypadku zalew u odpływ w ody istnieje, lecz woda zatrzym uje się zbyt długo. W arunki pozw alają na uprawę w dobranych okresach lub pow ierzchniow ą upraw ę podczas całego sezonu w egetacyjnego, przynajm niej w połow ie na sprzęt m echaniczny. Do tej klasy zaliczyć należy: gleby trw ałych użytków zielonych z grupy zalew nych grądow ych w gorszych położeniach i o gorszych w arunkach odpływ u oraz gleby terenów pobagiennych o korzystnych stosunkach w odnych. W ykaz gleb zaliczanych do III klasy bonitacyjnej G leby terenów w yżynnych i nizinnych BZ a G leby brunatne żw irow e gliniaste całkow ite, z dom ieszką części pyłow ych, posiadające w ykształcony poziom próchniczny m iąższości nie m niejszej niż 30 cm. W iosną czasem w ystępują żyzne zalew y. Poziom w ody w iosną m a 40 cm, w lecie spada do 120 cm. Ogle jenie 40 cm. b Gleby brunatne żw irow e gliniaste niecałkow ite, zalegające na glinach przepuszczalnych, w ystępujących na głębokości cm. Poziom próchniczny około 30 cm. O gle jenie poniżej 40 cm. Stosunki w odne ja-к w yżej, с G leby brunatne w ytw orzone z piask ów słabo gliniastych i gliniastych, rów nież p ylastych nie całkow itych, zalegających na glinach, iłach lub utworach pyłow ych (np. less), w ystępujących na głębokości cm. Poziom próchniczny około 30 cm. Poziom w ody w iosną układa się na głębokości około 40 cm, latem około 120 cm. O glejenie na głębokości poniżej 40 cm. d G leby brunatne w ytw orzone z piasków gliniastych, rów nież pylastych, ca ł kow itych o poziom ie próchnicznym około 30 cm, znajdujące się w analogicznych w arunkach w ilgotnościow ych jak BZc. e G leby brunatne w ytw orzone z gliny, lekkie i średnie całkow ite, jak w k la sie II BZa, znajdujące się w gorszych w arunkach w ilgotnościow ych, tzn. w iosną za mokro, latem za sucho. O glejenie poniżej 40 cm.. f G leby brunatne, w ytw orzone z glin, lekkie i średnie niecałkow ite na utw o rach pyłow ych, jak w klasie II BZb, będące w gorszych w arunkach w ilgotnościow ych. g G leby brunatne pyłow e pochodzenia w odnego, średlnio zw ięzłe, całkow ite lub niecałkow ite na przepuszczalnych glinach jak w klasie II BZc, będące w gorszych w arunkach w ilgotnościow ych. O glejenie w yraźne na głębokości 40 cm.

10 158 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji h G leby brunatne lessow e i całkow ite jak w klasie II BZd, e, będące w gorszych w arunkach w ilgotnościow ych. O glejenie w yraźne poniżej 40 cm. i G leby brunatne lessow e i lessow ate niecałkow icie jak w klasie II BZf, będące w gorszych w arunkach w ilgotnościow ych i charakteryzujące się gorszym i w łaściw ościam i. O glejenie w yraźne poniżej 40 cm. B Z (G )a G leby brunatne w ytw orzone z glin ciężkich i iłów (rów nież pylastych), całkow ite, z dobrze w ykształconym poziom em próchnicznym. Poziom wody gruntow ej w aha się na głębokości cm. O glejenie poniżej 30 cm. b G leby brunatne w ytw orzone z glin ciężkich i iłów (również pylastych), n iecałkow ite, zalegające na przepuszczalnym podłożu, w ystępującym na głębokości około cm. Poziom próchniczny dobrze w ykształcony. Woda gruntow a na głębokości cm. O glejenie poniżej 30 cm. ĆZ (G) a Czarnoziem y w ytw orzone z lessów, niecałkow ite naiłow e, próchnica w dolnej części poziom u próchnicznego jest lekko storfiała. W podłożu w y stępuje ił zw ięzły, nieprzepuszczalny na głębokości cm. O glejenie pod poziom em próchnicznym. Poziom w ody na głębokości cm. b C zarnoziem y nam yte na trudno przepuszczalnym podłożu, oglejone pod poziom em próchnicznym. Woda waha się na głębokości cm. DZ a Czarne ziem ie ciężkie całkow ite, w ytw orzone z glin ciężkich i iłów. Poziom próchniczny około 30 cm o zabarw ieniu czarnym lub ciem noszarym. Poziom w ody gruntow ej waha się w granicach cm. P oniżej 40 cm w ystępuje oglejenie z rdzaw ym i plam am i. U w ilgotnienie m oże być okresowo niew łaściw e (za m okro lub za sucho), b Czarne ziem ie ciężkie niecałkow ite, w ytw orzone z glin ciężkich i iłów, zalegających na przepuszczalnym podłożu, w ystępującym nie głębiej aniżeli 100 cm. Poziom próchniczny i inne cechy podobne jak w DZ a. с Czarne ziem ie w ytw orzone z utw orów pyłow ych w odnego pochodzenia oraz utw orów lessow ych, lessow atych i deluw ialnych. Poziom próchniczny około 30 cm. Poziom w ody gruntow ej waha się w szerokich granicach (40 140), pow odując okresow e nadm ierne uw ilgotnienie, innym razem nadm ierne w ysychanie. DZ(G) a Czarne ziem ie całkow ite w ytw orzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych lekkich, o poziom ie próchnicznym około 40 cm. W yraźne oglejenie od 40 cm. Poziom w ody gruntow ej cm w ciągu okresu w egetacyjnego. b Czarne ziem ie lekkie niecałkow ite, w ytw orzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych lekkich, zalegających na zw ięźlejszym podłożu (glinie, utw orach pyłow ych itp.). Inne cechy podobne w DZ(G)a. с Czarne ziem ie średnie i ciężkie w ytw orzone z glin i iłów. Inne cechy jak w DZ(G)a. FZ(G) a4 G leby m ułow o-błotne o pyłow ym oraz gliniastym lekkim i średnim składzie m echanicznym pow ierzchniow ych w arstw, podścielonych w arstw am i lżejszym i, przepuszczalnym i, piaszczystym i. Poziom w ody utrzym uje się w ysoko, na cm. O glejenie poniżej 30 cm. G leby te są zam ulone podczas każdlorazowych w ylew ów. b M ady glejow e (gleby mułowonbłotne) o p yłow ym oraz gliniastym lekkim i średnim,składzie m echanicznym pow ierzchniow ych w arstw, podścielonych w arstw am i cięższym i m niej przepuszczalnym i; inne w arunki jak w FZ(G)a. 4 M ad y g le jo w e.

11 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji 159 с M ady glejow e ciężkie (gleby m ułow o-błotne), słabo strukturalne. Inne cechy jak w FZ(G)a. EZ a G leby m ułow o-torfow e o w arstw ie m ułow ej nie płytszej od 25 cm, o sk ładzie m echanicznym piasku gliniastego lub gliny. Poziom w ody gruntow ej cm. b G leby m ułow o-torfow e przeław icow ane (naprzem ianległe, o różnej m iąższości w arstw y nam ułów m ineralnych i torfu). W arstw y m ineralne, szczególnie w górnych częściach profilu, w skazują skład m echaniczny piasków glin iastych, a w niższych skład glin lekkich lub średnich, często pylastych. G łębsze w arstw y m ineralne poniżej 40 cm w ykazują silne oglejenie. с G leby torfow e w ytw orzone z torfów torfow isk niskich dolinow ych, silnie zam ulonych m ateriałem m ineralnym, o uregulow anych stosunkach wodlnych. Poziom wody w iosną nie w yżej niż 30 cm, latem nie niżej 100 cm. d G leby w ytw orzone z gleb torfowo^m ineralnych i torfow o-m ułow ych na zw ięźlejszych podłożach, o uregulow anych stosunkach w odnych, o różnej pow ierzchni i m ocnej darni. FZ a M ady lekkie średnio głębokie i głębokie na piasku. Poziom próchniczny o m iąższości cm. O kresowo za sucho lub za w ilgotno. Z alew y pow odują niekiedy intensyw ne zam ulenie siana. O glejenie poniżej 40 cm. b Mada średnia p yłow a, o m iąższości w arstw y pyłow ej cm, na piasku luźnym lub słabo gliniastym. Inne cechy jak w FZa. с M ady ciężkie ilaste p łytk ie (do 50 cm), na piasku; inne cechy jak w FZa. Gleby terenów górzystych JZ a Mady lekkie i średnie strukturalne, o m iąższości ponad 100 cm, w ystępujące w w arunkach górskich,-położone ponad 400 m n. p. m., zaw ierają dom ieszkę żw iru i kam ieni. Poziom w ody waha się w dużych granicach. Czasem plony zaw odne w skutek w ylew ów, b M ady ciężkie średnio głębokie, z w kładam i z otoczków (kam ienie, żwir), zalegające na luźnym piaszczystym lub żw irow ym podłożu. Poziom w ody ulega znacznym w ahaniom. Pow odzie zam ulają, czasem unoszą zbiory.. LZ a Czarne ziem ie w ym ienione w k lasie II LZa, o gorszych stosunkach w ilgotnościow ych, stw arzają gorsze w arunki dla w zrostu roślin, tzn. podm akające silniej i w yżej oglejone, gdzie zbiory narażone są na zam ulenie i unoszenie z w odą oraz czarne ziem ie jak w kl. II LZa, położone 400 m n. p. m. Klasa T rw ałe użytki zielone grądow e na glebach m ineralnych, m ułow o-torfow ych i m urszow ych, zbliżonych w łasnościam i chem icznym i i fizycznym i do gleb klasy III, lecz w ystępujące w gorszych stanow iskach, 'utrudniających zagospodarow anie na skutek zakrzaczenia, obecności w iększej ilości kam ieni lub pni, ukształtow ania terenu bądź utrudnionego dbstępu. Stosunki wodne, panujące w glebach tej klasy, b yw ają najczęściej w adliw e (za sucho lub nadm iernie uw ilgotnione), jeżeli w ystępują zalew y to w różnym czasie, a woda ma utrudniony odpływ i pozostaje na pow ierzchni co najm niej przez kilkanaście dni. O dpływ jest w yraźnie zaham ow any. Z alew przyczynia się do rozw oju turzyc. W arunki pozw alają na upraw ę pow ierzchniow ą konną lub bardzo ograniczone co do czasu i rozm iaru prace zm echanizow ane i w m ałym stopniu zm echanizow any sprzęt. Pow ierzchnia dlarni lekko (na całości) lub siln ie (w 1/3) kępiasta. IV

12 160 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji W składzie runi-traw bardzo dobrych i dobrych nie m niej niż 6%. Turzyc, traw średniej w artości p astew n ej gorsizej i ziół nie w ięcej niż 94%, w tym turzyc nie w ięcej niż 60 /o. Ziół w łąkach i pastw iskach górskich nie w ięcej niż 60 /o. Wśród traw przewodzą traw y średniej i gorszej w artości pastew nej, jak: m anna m ielec Glyceria aąuatica, m anna jadalna Glyceria fluitans, m ietlica rozłogowa Agrostis stolonifera, kostrzew a trzcinowata Festuca arundinacea. trzęślica modra Molinia coterulea, w iechlina zw yczajna Poa trivialis, Izgrzyca przyziem na Sienglingia decum bens, tomka w odna A nthoxanthum odoratum, drżączka średnia Briza m edia, śm iałek darniow y Aira ceaspitosa, kostrzewa czerwona Festuca rubra, ow sica omszona A vena pubescens, kłosówka w ełnista Holcus lanatus, m ietlica pospolita Agrostis vulgaris. Łąki tej klasy są przew ażnie jednokośne, dające przeciętnie około 20 q z h ektara siana o w artości w edług norm y TRM II, III, TM/I, z tym jednak, że w ahania plonów m ogą być znaczne w zależności od stosunków w ilgotnościow ych, panujących w danym roku. P astw iska w ystępujące na niżu oraz pastw iska górskie, położone w strefie górnego i dolnego regla bez bliźniaczki, śm iałka i turzyc, m ają w ydajność w ystarczającą na w yżyw ienie 1 2 krów przez 130 dlni. W ykaz gleb zaliczanych do IV klasy bonitacyjnej» G leby teren ów w yżynnych i nizinnych BZ a G leby brunatne w ytw orzone z p iasków słabo gliniastych (rów nież p ylastych), całkow ite, na glinach i iłach lub utw orach pyłow ych (less), w y m ienione w klasie III B Zc,d, będące w m niej sprzyjających warunkach w ilgotnościow ych. O glejenie poniżej 40 cm. b G leby brunatne w ytw orzone z glin różnego pochodzenia, okresow o zbyt suche. с G leby brunatne w ytw orzone z glin ciężkich i iłów (rów nież pylastych),. niecałkow ite, zalegające na lżejszym przepuszczalnym podłożu, w ystęp u jącym na głębokości ponad 100 cm. Za suche. d G leby brunatne pyłow e (rów nież lessow e i lessow ate), całkow ite lub n iecałkow ite, na różnych podłożach. Poziom w ód gruntow ych zbyt niski. BZ (G) a G leby brunatne żw irow e gliniaste, całkow ite i niecałkow ite, w ym ienione w k lasie III BZa i b, będące w gorszych w arunkach w ilgotnościow ych, w skutek czego dające gorsze plony. O glejenie poniżej 30 cm. b G leby brunatne w ytw orzone z glin ciężkich i iłów (rów nież pylastych), całkow ite. Poziom próchniczny w yraźnie zaznaczony. P oziom w ody gruntow ej w aha się od 30 do 100 cm. O glejenie poniżej 25 cm. с G leby brunatne w ytw orzone z glin ciężkich i iłów (również pylastych), niecałkow ite, zalegające na lżejszym przepuszczalnym podłożu, w ystępującym na głębokości ponadl 100 cm. Poziom próchniczny dobrze w yk ształcony. W arunki w ilgotnościow e za m okre. O glejenie poniżej 25 cm.

13 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji 161 d G leby brunatne pyłow e (również lessow e i lessow ate), całkow ite lub n ie całkow ite, na różnych podłożach, w położeniach bezodpływ ow ych. O glejenie od 25 cm. Poziom wód gruntow ych zm ienny, na ogół zbyt w ysoki. CZ (G) a Czarnoziem y nam yte w położeniach bezodpływ ow ych. O glejenie w ystępuje poniżej poziom u próchnicznego. Poziom wód gruntow ych waha się od 25 do 200 cm. DZ a Czarne ziem ie w ytw orzone z piasków gliniastych, zalegających na piasku luźnym, oglejonym na głębokości 50 cm. M iąższość poziom u próchniczno-darniow ego około cm. D Z(G )a Czarne ziem ie w ytw orzone z piasków luźnych i słabo gliniastych, całkow ite, o poziom ie próchnicznym do 40 cm. Poniżej oglejenie. Poziom w ody ulega dużym w ahaniom ( cm) w ciągu okresu w egetacyjnego, b Czarne ziem ie w ytw orzone z piasków luźnych i słabo gliniastych, niecałkow ite, zalegające na zw ięźlejszym podłożu od 90 cm. Poziom próchniczny do 40 cm, niżej oglejenie. Poziom w ody ulega znacznym w ahaniom w ciągu okresu w egetacyjnego ( cm), с Czarne ziem ie ciężkie całkow ite i niecałkow ite, w ystępujące w bezodpływ ow ych położeniach. M iąższość poziom u próchnicznego do 30 cm, niżej oglejenie. Poziom w ody w aha się od 30 do 180 cm. EZ a G leby m ułow o-torfow e o w arstw ie m ułow ej około 25 cm i składzie m e chanicznym piasku luźnego lub słabo gliniastego. Poziom w ody gruntow ej z reguły cm, latem abyt sucho, b G leby torfow e w ytw orzone z głębokich torfów torfow isk niskich, nie zam ulane m ateriałem m ineralnym ; o uregulow anych stosunkach w odnych, lecz w okresie lata cierpiące na niedobór w ilgoci, с G leby torfow e w ytw orzone ze średnio głębokich torfów torfow isk niskich. N ie w ym agają m elioracji lub zm eliorow ane. P ow ierzchniow e w arstw y dlobrze rozłożone. W podłożu na głębokości przynajm niej 60 cm w y stępuje słabiej rozłożony torf, piasek lub w apno łąkow e. W okresie lata w y kazują niedobory w ilgoci. d G leby torfow e zdegradow ane (czasam i rów nież nazyw ane m urszowym i), w ytw orzone z torfów torfow isk niskich, zm eliorow anych. Głębokość w arstw y zdegradow anej o strukturze agregatow ej (w górnej części ibardzo drobnej) do 30 cm, niżej torf średnio rozłożony, zadarnienie rów nież słabe, w okresie lata zbyt suche, e G leby m urszow e na podłożu m ineralnym gliniastym lekkim lub średnim. W arstw a m urszowa o agregatow ej strukturze (w górnej części bardzo dłrobnej), sięga od 30 do 50 cm. Poziom w ody od 30 do 120 cm. Zadarnienie słabe. FZ a M ady lekkie, zalegające na piasku luźnym, w ystępującym na głębokości około cm, zalew ane. Poziom próchniczny cm. O kresowo za sucho. O glejenie poniżej 40 cm. FZ (G) a M ady lekkie, zalegające na piasku luźnym, zalegającym na głębokości około cm, zalew ane. Poziom próchniczny cm. O kresowo zbyt w ilgotne. O glejenie poniżej 30 cm. b M ady ciężkie zalegające na piasku w ystępującym na głębokości cm. W w ierzchnich w arstw ach słabo strukturalne. W adliw e w łaściw ości fizyczne na sucho pękają, na m okro m ażą się. O glejenie od 25 cm. с M ady glejow e o glin iastym ciężkim lub ilastym składzie m echanicznym w arstw pow ierzchniow ych, podścielonych lżejszym m ateriałem. Poziom

14 162 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji w ody utrzym uje się w ysoko (30 50 cm). Ogle jenie poniżej 25 cm. Zamulenie zbiorów zachodzi podczas każdorazow ych w ylew ów. G Z a R ędziny zw ięzłe w ystępujące w niższych położeniach, z w ykształconym poziom em próchnicznym, sięgającym cm. Twardia skała na głębokości poniżej 35 cm. b R ędziny nam yte p łytkie lub średnio głębokie na podłożu trudno przepuszczalnym, w ystępujące w położeniach w arunkujących okresow o nadm ierny stan uw ilgotnienia. Gleby terenów górzystych IZ a G leby brunatne pyłow e lub ilasto pyłow e, w ytw orzone z fliszu. Poziom próchniczny około cm. Podłoże zw ięźlejsze, m ało przepuszczalne na głębokości około cm. Położone na zboczach o spadzie m niejszym niż 35 /o. W ysokość m n. p. m. JZ b M ady o m iąższości cm z otoczakam i w profilach. Poziom próchniczny cm. W ydajność nie w ykorzystana w skutek częstych żyw iołow ych zalew ów. JZ(G)a Mady glejow e (gleby m ułow o-bagienne), o średnim lub ciężkim składzie m echanicznym, w ystępujące na obszarze kotlin śródgórskich nie w yżej aniżeli 600 m n. p. m. K Z a R ędziny przew ażnie z dom ieszką obcego m ateriału, szkieletow e (między innym i z fliszu). N ależą tu rów nież rędziny w ytw orzone z iłów w apniow cow ych, piaskow ców w apnistych, łupków itp. L ita skała na głębokości cm. Przew ażnie w ystępują na nich pastw iska górskie. M Z a G leby torfow e w ytw orzone z torfów torfow isk niskich, nie w ym agających m elioracji lub zm eliorow ane w łaściw ie. W arstw y pow ierzchniow e dobrze rozłożone. W ystępują na obszarze kotlin śródgórskich na w ysokości nie przekraczającej 400 m n. p. m. Klasa V Trw ałe użytki zielone na glebach m ineralnych słabo próchnicznych, ubogich w składniki pokarm owe, zbyt suchych lub zbyt w ilgotnych w ciągu dłuższego czasu okresu w egetacyjnego, na glebach m ułow o-torfow ych przesuszonych, na g lebach m ułow o-torfow ych i torfow ych zbyt m okrych (podtapianych), o utrudnionym użytkow aniu oraz na glebach torfow ych zdegradow anych. W razie w zględnie m ożliw ych stosunków w odnych m om entem obniżającym w artość użytkow ą jest zakrzaczenie, obecność pni, kam ieni, niekorzystne ukształtow anie terenów itp. Łąki jednokośne, turzycow e i traw iaste, zachw aszczone, dające plon około 15 q z 1 ha siana w edług norm y TM. II. III i T. I, II, III. W składzie runi przew ażają turzyce i gorsze trawy; traw bardzo dobrych i dobrych znajduje się zaledw ie od 5 do 6 /o. Trawy średniej i gorszej jakości pastew nej stanow ią dom ieszkę (do 20 /o). Wśród grupy traw przew odzą traw y gorszej lub złej w artości pastew nej, jak: trzęślica m odra Mojiinia coerulea, śm iałek darniow y Aira caespitosa, bliźniaczka psiatraw ka Nardus stricta, igrzyca przyziem na Sienglingia decumbens, kłosów ka w ełnista Holcus lanatus,

15 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji drżączka średnia Briza m edia, ow sica omszona A vena pubescens, kostrzew a owcza Festuca ovina. Pastwdsika na terenach nizinnych i górskich mogą w pełni w yżyw ić jedną krow ę w przeciągu 120 dlni. U praw a łąk i sprzęt m echaniczny są bardzo utrudnione. W oda przew ażnie pod tapia teren, jeżeli naw et jest to woda zalew ow a, nie polepsza ona jakości zbiorów. P ow ierzchnia nierów na i kępiasta. Z aliczyć tu należy trw ałe użytki zielone zalewine, o bardzo nieregularnych zalew ach i z trudnym odpływ em, zbyt m okre, zakrzaczone, śródleśne; trw ałe użytki zielone górskie użytkow ane głów nie jako pastw iska trudno dostępne, kam ieniste i zakrzaczone, z okresem w ypasu krótszym niż 100 dni. W ykaz gleb zaliczanych do V klasy bonitacyjnej G leby terenów w yżynnych i nizinnych BZ a Gleby brunatne żw irow e całkow ite niecałkow ite, słabo gliniaste, pozbaw ione żyznych zalew ów, na nieprzepuszczalnych glinach i iłach ułożonych nieckow ato i nie posiadających przez to odlpływu w ód gruntow ych, W okresach obfitujących w opady utrzym uje się w ysok i stan w ody, pow odujący podtopienie całego profilu. W okresach suchych poziom w ody opada naw et poniżej 120 cm, pow odując przesuszenie gleby. BZ(G) a G leby brunatne w ytw orzone z glin ciężkich oraz iłów, całkow ite lub n iecałkow ite, na różnych podłożach, podmokłe. O glejenie i konkrecje żelaziste w ystępują bezpośrednio pod płytkim poziom em próchnicżnym. Z(G) a Czarne ziem ie w ytw orzone z piasków luźnych lub słabo gliniastych, ca ł kow ite, o stale w ysokim poziom ie w ód gruntow ych, z zaw artością w poziom ie próchnicżnym storfiałej próchnicy. P rzeprow adzenie m elioracji ze w zględu na położenie w zagłębiu bezodpływ ow ym utrudnione. O glejenie pow yżej 20 cm w yraźnie zaznaczone. W podłożu w ystępują często w arstw y rudaw cowe. M im o podtopienia w iosną, m ogą one podsychać w lecie. b Czarne ziem ie w ytw orzone z piasików słabo gliniastych, podm okłych, n iecałkow itych, na glinach lub na iłach. Woda gruntow a utrzym uje się na w ysokim poziom ie w okresach opadów, natom iast spada poniżej 200 cm w suchych okresach. O glejenie pow ierzchni. Stosunki w odne trudne do uregulow ania. с Czarne ziem ie ciężkie o w ysokim poziom ie w ody gruntow ej, sięgającym podl pow ierzchnię, o słabym odpływ ie, w okresach suchszych woda w y jątkowo spada do 120 cm. EZ a G leby m ułow o-torfow e o w arstw ie m ułow ej ila stej około 50 cm m iąższości, oglejonej. Poziom w ody w aha się w 'granicach cm. b G leby m ułow o-torfow e o w arstw ie m ułow ej piaszczystej luźnej lub słabo gliniastej około cm m iąższości. Poziom w ody w aha się od 0 do 120 cm. W arstw a m ineralnego nam ułu oglejona z rdzaw ym i plam am i, с G leby m ułow o-torfow e o w arstw ie m ułow ej do 50 cm m iąższości, sk ładzie m echanicznym piasku luźnego lub słabo gliniastego, w zględnie iłu. Poziom w ody ulega znacznym w ahaniom, opadając w suchszych okresach do 120 cm i niżej. W arstw y torfow e leżące bezpośredlnio pod nam ułam i m ineralnym i spękane, o agregatow ej strukturze (m urszejące).

16 164 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji d Gleby torfow o-m ineralne (zatorfienie płytsze od 50 cm w stanie nieodwodnionym ). W arstwa torfu słaibo rozłożonego, turzycow atego, turzyco- -m szystego lub m szystego, zalegająca na m ineralnym podłożu. Poziom w ody w ysoki, rzadko spada poniżej w arstw y torfow ej. Silne oglejenie w arstw m ineralnych, e G leby «torfowe płytkie i średnio głębokie w ytw orzone z utw orów torfow isk niskich olszynow ych, słabo rozłożonych oraz turzycow o-m szystych. Poziom w ody w ysoki, rzadko spada poniżej w arstw y torfow ej. Pow ierzchnia kępiasta. f G leby torfow e w ykształcone z torfów niskich zdegradlowanych (zm urszałych). Głębokość w arstw y zdegradow anej (m urszowe j) o strukturze agregatow ej do 30 cm lub głębiej, niżej spękany podsuszony torf, rozpadający się w duże bryły kilkudziesięciocentym etrow ej średnicy. Poziom wód gruntow ych ulega znacznym w ahaniom do 100 cm. Pow ierzchnia często n ierówna, kępiasta. N iekiedy w ystęp ują nam ulenia w ęglanow e. g Gleby m urszow e na utw orach m ineralnych. M iąższość w arstw y m urszow ej o agregatow ej strukturze do 30 cm. Podiłoże stanow i piasek lub glina lekka. Pow ierzchnia nierów na, w yw ołana obecnością niezupełnie rozłożonych kęp w ielkich turzyc. Poziom w ody ulega znacznym w ahaniom, w ciągu roku spada poniżej 100 cm. h G leby m urszow e na utw orach m ineralnych o m iąższości w arstw y m urszow ej o drobno agregatow ej strukturze do 30 cm z dom ieszką substancji m ineralnej. Podłoże stanow i glina średnia lub ciężka, często m arglista w zględnie ił. Poziom w ody gruntow ej w ysoki, utrzym uje się blisko pow ierzchni. Pow ierzchnia równa, w latach suchych roślinność w ysycha, darń słaba. FZ a Mady średnie pyłow e p łytkie, na piasku luźnym, zbyt suche. FZ (G) a G leby m ułow o-bagienne piaszczyste płytkie, na utw orach ilastych. Oglejenie w całym profilu. Poziom wodly przew ażnie w ysoki, sięgający często pow ierzchni, a spadający w lecie do 150 cm. b M ady ciężkie głębokie bez przew arstw ień, o lżejszym składzie m echanicznym. O glejenie od 20 cm z rdzaw ym i plam am i. Poziom w ody ulega znacznym w ahaniom od 0 do 80 cm. W stanie suchym pękają, a w w ilgotnym pęcznieją. GZ a R ędziny w ym ienione w klasie IV GZa oraz rędziny innych form acji geologicznych, będące w gorszych w arunkach w ilgotnościow ych, o słabiej w ykształconym poziom ie próchnicznym do 25 cm, szkieletow e. GZ (G) a R ędziny nam yte płytkie na podłożu trudno przepuszczalnym, podm w ysoko oglejone (do 20 cm). G leby terenów górzystych HZ a G leby początkow ego stadium rozw ojow ego o niew ykształconym profilu, szkieletow e, o różnym składzie m echanicznym (rum oszowe, kam ieniste, żwirowe). W ystępują na zboczach o spadku w iększym niż 35%, na w y so kości 800 m n. p. m. IZ a G leby brunatne ilasto-pyłow e, w ietrzeniow e płytkie, często ze szkieletem. W podłożu piaskow iec lub inna skała ilasta na głębokości poniżej 40 cm. Położenie na strom ych zboczach o.spadkach m niejszych niż 35 /o. Spotyka się w ysiąki; w ystępują na w ysokościach m.

17 Komentarz do bonitacyjnej klasyfikacji 165 JZ a M ady górskie szkieletow e głębokie, z m ałą ilością m ateriału ziem istego. Poziom próchniczny słabo w ykształcony. K Z a R ędziny w ym ienione w klasie IV KZa, w ystępujące na zboczach o spadkach w iększych od 35% lub też w przypadkach gdy spadiek zbocza jest m niejszy od 35%, lecz w zniesienie w ynosi ponad 1000 m n. p. m. IZ (G) a M ady glejow e (gleby m ułow o-bagienne) w ym ienione w klasie IV IZ(G)a, w ystępujące na w ysokościach pow yżej 600 m n. p. m. z porostem turzycowym, w ełniankow ym, skrzypow ym itp. w łaściw ym m łakom 5 górskim użytkowym. MZ a G leby torfow e w ym ienione w klasie IV MZa, w ystępujące na obszarze kotlin śródgórskich, pow yżej 400 m n. p. m., z dużą ilością m chu oraz porostem turzyc i chw astów o charakterze m łak, jednakże koszonych na siano lub spasanych. Klasa VI Trwałe użytki zielone będące częściow o nieużytkam i na glebach torfow ych mocno zdegradow anych (zm urszałych), rozpylonych, gdzie roślinność nie tw orzy zwartej darni, pozostaw iając puste płaty m urszu bez porostu oraz na glebach m in e ralnych lub torfowych stale podtapianych, trudno dostępnych, gdzie sprzęt siana odbywa się w trudnych w arunkach i nie corocznie. W górach m łaki rzadko sprzątane. Łąki mogą daw ać do 15 q siana najgorszej jakości w edług norm TRM. III, TM. III, T. II, III i sprzęt m echaniczny jest w ręcz niem ożliw y. Ruń stanow ią tu rzyce, w ełnianki, sity, sitow ia oraz traw y o złej w artości pastew nej, jak: śm iałek darniow y Aira caespitosa, bliźniaczka psiatraw ka Nardus stricta, kłosów ka w ełnista Holcus lanatus, ow sica omszona A vena pubescens, stokłosa m iękka Bromus mollis i chw asty, a w ydajność pastw isk nie w ystarcza na w yżyw ienie jedlnej krow y w okresie 100 dni. Uprawa i sprzęt m echaniczny są w ręcz niem ożliw e..wykaz gleb zaliczanych do VI klasy bonitacyjnej Gleby, terenów w yżynnych i nizinnych B Z a G leby brunatne żw irow ć całkow ite i niecałkow ite w ym ienione w klasie V BZa, z kam ieniam i na pow ierzchni, trudno dostępne, zakrzaczone. BZ (G) a G leby brunatne w ytw orzone z glin ciężkich oraz iłów, całkow ite lub n iecałkow ite, w ym ienione w klasie V BZ(G)a, trudno dostępne, zakrzaczone. DZ (G) a Czarne ziem ie w ytw orzone z piasków luźnych lub słabo gliniastych jak w klasie DZ(G), lecz trudno dostępne, zakrzaczone. b Czarne ziem ie w ytw orzone z piasków luźnych i słabo gliniastych, podm okłe, zw ane rów nież isapowatyrni, niedostatecznie przewiiewne. Poziom próchniczny, m iąższości około 25 cm. O glejenie poniżej poziom u próchniczmego. 4 M ła k i o k re ś le n ie lo k a ln e g ó re k ta tr z a ń s k ic h, o d n o s z ą c e się do m a ły c h p o w ie rz c h n i m o k ry c h łą k g ó rs k ic h, p o ro ś n ię ty c h tu r z y c a m i i c h w a s ta m i w m ie js c u w y s tę p o w a n ia ź ró d lis k.