Przyrodnicze walory wtórnie zabagnionych użytków zielonych. Teresa Kozłowska, Anna Hoffmann-Niedek, Krzysztof Kosiński

Transkrypt

1 Przyrodnicze walory wtórnie zabagnionych użytków zielonych Teresa Kozłowska, Anna Hoffmann-Niedek, Krzysztof Kosiński

2 Przedmiotem badań były nizinne użytki zielone o zróżnicowanych warunkach siedliskowych, a przede wszystkim glebowo-wodnych oraz zbiorowiskach łąkowych Badania zlokalizowane w południowo-zachodniej części woj. łódzkiego na użytkach zielonych o dużym zróżnicowaniu fizjograficznym, tj. w dolinach większych rzek (Luciąża, Widawka), niewielkich cieków oraz w obniżeniach wododziału Wisły i Odry

3 W 1990 roku w Polsce było około 4,2 mln ha użytków zielonych (uż.). Większość z nich (> 50%) była zmeliorowana i zagospodarowana oraz prawie wszystkie były użytkowane. Na początku lat 90. na większości uż. nastąpiło - obniżanie poziomu pratotechniki, na części z nich zaniechano użytkowania, - zaniedbano urządzenia wodnomelioracyjne (wm.), zwłaszcza szczegółowe.

4 Zaniedbane urządzenia wm. nie odprowadzają nadmiaru wody. Następuje podtapianie części siedlisk łąkowych położonych w obniżeniach terenowych. Jednocześnie podstawowe cieki, konserwowane, szybko odprowadzają wodę, powodując często przesuszenie uż. położonych w ich sąsiedztwie Spowodowało to różnicowanie się warunków siedliskowych, a szczególnie uwilgotnienia.

5 Nastąpiło dalsze różnicowanie się warunków siedliskowych, szczególnie glebowo-wodnych, od siedlisk suchych do wtórnie zabagnianych. Na części zmeliorowanych i użytkowanych łąkach powróciły siedliska bagienne, jako wynik wtórnego zabagniania.

6 Celem badań było pokazanie możliwości samorzutnego odtwarzania ekosystemów bagiennych przy ograniczonym poziomie gospodarowania oraz ich walory przyrodnicze.

7 Na wybranych 30. stanowiskach w latach określano: Rodzaj gleby na początku badań Poziom wody gruntowej (w terminach zbioru trzech pokosów) Zapas wody w charakterystycznych stanach uwilgotnienia Mineralizacje organicznych związków azotowych: potencjalną i rzeczywistą Jednostki typologiczne i występujące na nich zbiorowiska Obliczono liczby wilgotnościowe zbiorowisk łąkowych

8 Badano stanowiska o glebach: - mineralnych: czarna ziemia, gleba deluwialna, murszasta - organicznych, pobagiennych różniących się: rodzajem torfu i stopniem jego rozkładu miąższością warstwy organicznej stopniem zmurszenia

9 Wyniki

10 Tabela.1. Rodzaj gleby oraz miąższość warstwy murszowej w 1959 i 1991r. Stanowisko Miąższość murszu w m PKWG w 1991 roku Mr11 Mi11 D23 E32 Mi11 Mi11 D23 E32 0,30 1) 0,14 0,25 0,17 0,25 0,25 0,25 0,25 D D C C )-poziom murszowy lub próchniczny MtIbc PtIac PtIIbc Mr11 MtIIb1 PtIa1 PtIIcc MtIIcc MtIac MtIIbc Mr11 Mr11 MtIa1 MtIIcc 0,15 0,20 0,10 0,10 0,10 0,15 0,20 0, 30 0,10 0,20 0,10 0,10 0,15 0,20 C BC BC D D C C

11 Tabela.2. Poziom wody gruntowej w latach Stanowisko Poziom wody gruntowej w latach 1991 I II 1996 I II 1999 I II 2004 I II 2006 I II 2008 I II

12 Tab. 3. Dopuszczalna głębokość odwodnienia w zależności od PKWG PKWG BC-okresowo posuszny C-posuszny CD-okresowo suchy D -suchy Stanowisko 12, 14 6, 7, 11, 5, , 9, 37 Głębokość odwodnienia w cm h 1 h 3 h opt

13 Tabela 4. Zapas wody w profilu glebowym w analizowanych stanowiskach w warstwie cm w charakterystycznych stanach uwilgotnienia (w m 3 ) Stanowisko Gleba Pełna pojemność wodna, pf = 0 Polowa pojemność wodna pf = 2,0 Wilgotność trwałego więdnięcia pf = 4,2 1/37 Mi11 0,262 0,128 0,033 2/34 Mi11 0,346 0,210 0,068 3/5 D23 0,438 0,257 0,124 4/7 MtIIcc 0,876 0,727 0,350 5/14 MtIac 0,901 0,731 0,226 6/12 MtIbc 0,918 0,689 0,205 7/11 MtIa1 0,840 0,630 0,214 8/6 MtIIcc 0,878 0,683 0,292 9/8 Mr11 0,452 0,309 0,090 10/9 Mr11 0,364 0,247 0,067

14 Tabela 5. Zapas wody w profilu różnych gleb w warstwie cm na obszarze 1 ha przy pf = 0 i pf = 2,0 (w m 3 ) Gleba pf = 0 pf =2,0 Mi D MtIIcc MtIa Mr

15 Tab.6. Rodzaj gleby i jej parametry w 1995r. Stanowisko Gleba 1991 Gęstość kg dm 3 Mineralizacja potencjalna Mineralizacja rzeczywista N kg 1) N kg Mi11 Mi11 D23 E32 1,40 1,08 1,28 1, ) -200dni MtIIcc MtIac MtIIbc MtIa1 MtIIcc Mr11 Mr11 0,39 0,24 0,18 0,18 0,27 0,38 0, `

16 Gleby łąkowe charakteryzują się dużą zawartością masy organicznej. Masa ta podlega mineralizacji, kurczeniu i osiadaniu, co powoduję obniżanie się powierzchni łąk, szczególnie na glebach organicznych.

17 Tab.7. Biologiczna aktywność gleb w warstwie 0-20 cm ( ) Stanowisko Zawartość masy organicznej (%) 4,2 7,9 6,0 63,1 79,5 83,4 21,0 55,1 86,7 62,6 Aktywność nitryfikacyjna w mg N-NO 3 / dm 3 gleby chwilowa po inkubacji przyrost 9,5 25,2 29,6 36,4 27,7 18,0 23,8 18,9 18,0 22,7 27,6 86,8 54,4 93,6 88,0 74,2 77,0 52,5 46,8 71,4 18,2 61,6 24,8 57,2 60,3 56,2 53,2 41,6 28,8 48,7

18 Siedliska wtórnie zabagniane wykształcają się na części zmeliorowanych i użytkowanych uż, w wyniku obniżenie poziomu gospodarowania. W siedliskach tych pojawiają się gatunki siedlisk mokrych i bagiennych, stopniowo następuję przekształcanie się zbiorowisk łąkowych. Wysoki poziom wody gruntowej spowodował samorzutny proces naturalizacji zmeliorowanych użytków zielonych

19 Proces renaturalizacj zachodzi przede wszystkim w siedliskach murszowiskowych, na glebach pobagiennych, niezależnie od miąższości warstwy organicznej. Siedliska te położone są w części źródłowej rzek, przy krawędzi dolin, w obniżeniach terenowych

20 Zmiany składu botanicznego (w %) oraz liczb wilgotnościowych zbiorowisk łąkowy w latach Stanowiska i lata Grupy i gatunki roślin Trawy / Grasses Alopecurus pratensis r r r Poa pratensis Deschampsia caespitosa Motylkowate Legumes Carex sp., Juncus sp., Equisetum sp. Zioła i chwasty Herbs and weeds r r r LW 1) 7,1 7,6 8,0 7,3 7,5 7,5 7,0 7,4 7,9 6,3 6,8 7,0 5,9 6,0 6,1 5,7 5,7 5,8 1) LW - liczba wilgotnościowa zbiorowisk / humidity numbers of the habitats

21 Zmiany składu botanicznego oraz Lw. zbiorowisk łąkowych w latach 1991 i % Procentowy udział grup i gatunków roślin 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Turzyce, sity, skrzypy Zioła i chw asty Motylkow ate Inne traw y Anthoxanthum odoratum Holcus lanatus Deschampsia caespitosa Poa pratensis Alopecurus pratensis A r., B r. LW - liczba wilgotnościowa zbiorowisk

22 Stanowisko Skład botaniczny w 2008 r. (%) Trawy Motylkowete Zioła i chwasty Turzyce r

23 Stanowisko Plon suchej masy w (t ha 1 ) 5,5 3,2 3,5 2,5 3,0 2,7 2,3 3,7 7,3

24 Grupy siedlisk Świeże i wilgotne Zmiana rodzaju siedliska wilgotnościowego w latach 1991, 1999 i 2008 Rodzaj siedliska wilgotnościowego Liczba wilgotnościow a zbiorowiska świeże 5,3-5,8 13 wilgotne przesychające 5,9-6,3 7, 9, 14, 13 Stanowisko w latach wilgotne 6,3-6,6 7, 14 7,13 Silnie wilgotne i mokre silnie wilgotne 6,6-6,9 mokre 6,9-7,3 6, 11, silnie mokre 7,3-7, zabagniające 7,7-7,9 8, 11 12, 8 Bagienne bagienne trwale zabagnione 8,5-9,1 6, 11

25 Podsumowanie 1. Obniżanie poziomu gospodarowania, spowodowało zmiany warunków siedliskowych szczególnie na łąkach położonych na glebach organicznych, nie zależnie od miąższości warstwy organicznej i stopnia jej przeobrażenia. 2. Na większości użytków zielonych pwg występują przeważnie poniżej 50-60cm. Są to użytki przydatne do rolniczego użytkowania, a ich warunki glebowo-wodne zapewniają wzrost i rozwój rolniczo wartościowych gatunków traw, roślin motylkowatych oraz ziół. 3. Część silnie wilgotnych i mokrych siedlisk łąkowych, poprzednio zmeliorowanych, jeszcze na początku lat 90. XX wieku użytkowanych, przekształciła się w siedliska zabagniające i bagienne trwale zabagniane. Zwykle występują one w źródłowej części lub przy krawędzi dolin, czy w lokalnych obniżeniach. 4. Wysokie poziomy wody gruntowej w sezonie wegetacyjnym, umożliwiają powrót procesu bagiennego na zmeliorowane łąki, na dawne bagienne stanowiska.

26 6. W zbiorowisku pojawiają się i przeważają gatunki siedlisk mokrych i bagiennych, przede wszystkim zwiększa się udział turzyc, wzrasta liczba wilgotnościowa zbiorowisk łąkowych. 7. Samorzutna renaturalizacja i powrót siedlisk bagiennych z czynnym procesem bagiennym, zmienia obieg materii; proces decesji materii organicznej został zamieniony na proces akumulacji. Użytki te, chronią gleby. Wahania pwg w sezonie wegetacyjnym, jak i w latach i związane z tym obniżanie pwg spowalnia proces zabagniania. 8. Wszystkie użytki zielone, a szczególnie murszowiska zabagnione zwiększają zasoby wodne bez ponoszenia dodatkowych nakładów. Stwarzają warunki na powrót cennych ekologicznie gatunków roślin i zbiorowisk roślinnych. 9. Ich obecność w środowisku przyrodniczym zwiększa różnorodność gatunkową i siedliskową oraz walory krajobrazowe dolin. 10. Łąki murszowiskowe wtórnie zabagnione, z wysokim pwg a często z wodą na powierzchni, od kilkunastu lat są niekoszone. Sporadycznie pojawiają się na nich siewki drzew i zakrzewień, ale w lata mokre giną. Czy łąki murzowiskowe wtórnie zabanione nie są bezinwestycyjnymi zbiornikami wodnymi? Czy nie powinny być prawnie chronione?

27

28

29

30

31

32

33

34

35 Dziękuję za uwagę