All right reserved Wszelkie prawa zastrzeżone. Copyright by Buchmann Sp. zo.o, Warszawa 2012

Transkrypt

1

2

3 All right reserved Wszelkie prawa zastrzeżone Copyright by Buchmann Sp. zo.o, Warszawa 2012 Opracowanie: Dorota Mierzejewska Redakcja: Rafał Sarna Skład: TYPO 2 ISBN Wydawca: Buchmann Sp. z o.o. ul. Wiktorska 65/14, Warszawa Tel./fax Wydanie I

4 TRYBY I CZASY W JĘZYKU WŁOSKIM Język włoski ma rozbudowany system trybów i czasów. Występuje czas teraźniejszy (presente), czasy przeszłe (passato prossimo, imperfetto, passato remoto, trapassato prossimo, trapassato remoto) oraz czasy przyszłe (furo semplice i furo anterre). Wśród trybów istnieją: tryb oznajmujący (indicativo), tryb warunkowy (condiznale), tryb łączący (congiuntivo) oraz tryb rozkazujący (imperativo). Należy pamiętać, że tryby występują w różnych czasach, i tak na przykład istnieje congiuntivo presente, congiuntivo passato, congiuntivo imperfetto oraz congiuntivo trapassato. Czasownik w języku włoskim może występować również w formach nieosobowych jako bezokolicznik (infinito), imiesłów przysłówkowy (gerund) oraz imiesłów czasu teraźniejszego (particip presente) i przeszłego (particip passato). INFINITO BEZOKOLICZNIK Bezokolicznik jest podstawową nieodmienną formą nieosobową czasownika. W języku włoskim czasowniki mogą mieć trzy różne końcówki: -are, -ere, -ire, określające przynależność danego czasownika odpowiedn do pierwszej, drugiej bądź trzeciej koniugacji. W poszczególnych czasach każda koniugacja posiada różne końcówki osobowe. Końcówka bezokolicznika -are -ere -ire Koniugacja pierwsza druga trzecia W języku włoskim występują dwie formy bezokolicznika: bezokolicznik prosty infinito presente, w zdaniu złożonym wyrażający czynność równoczesną lub przyszłą w stosunku do czynności zdania nadrzędnego, oraz bezokolicznik złożony infinito passato, wyrażający czynność uprzednią. Infinito passato tworzy się za pomocą bezokolicznika czasownika posiłkowego (avere bądź essere) oraz formy imiesłowu czasu przeszłego (particip passato). Koniugacja Bezokolicznik prosty Bezokolicznik złożony I II III cantare andare temere scendere capire partire avere cantato essere andato, -a, -i, -e avere temuto essere sceso, -a, -i, -e avere capito essere partito, -a, -i, -e 3

5 Particip imiesłów czasu teraźniejszego i przeszłego W języku włoskim istnieje imiesłów czynny czasu teraźniejszego (particip presente) oraz imiesłów bierny czasu przeszłego (particip passato). Particip presente jest używany rzadko, głównie w języku urzędowym. Tworzony jest poprzez dodanie do tema czasownika odpowiednich końcówek. cantare contenere agire Particip presente cantante contenente agente Particip passato tworzy się przez dodanie do tema czasownika końcówki -ato dla pierwszej koniugacji, -uto dla drugiej, -ito dla trzeciej koniugacji. Wiele czasowników, zwłaszcza należących do drugiej koniugacji, tworzy particip passato w sposób nieregularny. Particip passato czasownika odmienianego z czasownikiem posiłkowym avere nie uzgadnia się z podmtem. Jeśli czasownikiem posiłkowym jest essere, particip passato uzgadnia się z podmtem pod względem rodzaju i liczby. Podstawową funkcją particip passato jest tworzenie czasów złożonych. Particip passato cantato temuto partito Gerund imiesłów czynny Gerund ma dwie formy: imiesłów współczesny (gerund presente) oraz imiesłów uprzedni (gerund passato). Czynność wyrażona w gerund presente odbywa się równocześnie z czynnością wyrażoną czasownikiem w formie osobowej. Jego zastosowanie w zdaniu złożonym pozwala uniknąć skomplikowanego następstwa czasów. Konstrukcja stare + gerund presente wyraża czynność mającą miejsce w chwili mówienia. Formy gerund presente tworzy się przez dodanie do tema czasownika odpowiednich końcówek. Niektóre formy gerund tworzone są w sposób nieregularny. 4 Gerund presente cantando temendo partendo

6 Gerund passato tworzy się za pomocą czasownika posiłkowego avere lub essere w formie gerund presente oraz particip passato wybranego czasownika. Czynność wyrażona w gerund passato poprzedza czynność wyrażoną czasownikiem w formie osobowej. Gerund passato avendo cantato avendo temuto essendo partito, -a, -i, -e INDICATIVO TRYB OZNAJMUJĄCY Presente czas teraźniejszy Wyraża czynność lub stan teraźniejszy, opisuje również czynności zwyczajowe lub prawdy ogólne; często ma znaczenie czasu przyszłego. Czas prosty, tworzony poprzez dodanie końcówek osobowych do tema czasownika. Czasowniki należące do trzeciej koniugacji dzielą się na dwie grupy, z których druga przyjmuje infiks -isc- między tematem a końcówką w 1., 2. i 3. os. lp. oraz w 3. os. lm. Infiks -isc- pojawia się w czasie teraźniejszym trybu oznajmującego (indicativo presente) oraz trybu łączącego (congiuntivo presente), jak również w trybie rozkazującym (imperativo). Uwaga: we wszystkich zamieszczonych poniżej tabelach końcówki osobowe lub czasowniki posiłkowe podano wytłuszczonym drukiem. capire canto canti canta cantiamo cantate cantano temo temi teme temiamo temete temono parto parti parte partiamo partite partono capisco capisci capisce capiamo capite capiscono Akcent form osobowych czasowników w czasie teraźniejszym jest ruchomy. W liczbie pojedynczej najczęściej pada na drugą sylabę od końca, rzadziej spotykane są czasowniki z akcentowaną trzecią sylabą od końca. W 1. i 2. os. lm. zawsze 5

7 jest akcentowana sylaba przedostatnia. W 3. os. lm. akcent pada na trzecią sylabę od końca (jeśli w lp. padał na sylabę przedostatnią) lub czwartą od końca (gdy w lp. padał na trzecią sylabę od końca). Passato prossimo czas przeszły złożony Wyraża czynność przeszłą dokonaną w niedalekiej przeszłości, w czasie trwającym do chwili obecnej bądź określa czynność przeszłą, której skutki nadal trwają. Czas złożony, składa się z czasownika posiłkowego avere lub essere w czasie teraźniejszym oraz particip passato odmienianego czasownika. Particip passato czasownika odmienianego z czasownikiem posiłkowym avere nie uzgadnia się z podmtem. Jeśli czasownikiem posiłkowym jest essere, particip passato uzgadnia się z podmtem pod względem rodzaju i liczby. Z czasownikiem posiłkowym avere odmieniają się czasowniki przechodnie (np. fare, sdiare, comprare, bere itd.). Czasownik essere wybieramy, tworząc czas złożony czasowników zwrotnych (lavarsi, vestirsi itd.), czasowników ruchu (andare, partire, salire itd.) oraz czasowników zmiany stanu (stare, dimagrire, morire, diventare itd.). Uwaga: wybór czasownika posiłkowego nie zależy od przynależności odmienianego czasownika do danej koniugacji; czasowniki rozpisane w poniższych tabelach zostały podane przykładowo. ho cantato hai cantato ha cantato abbiamo cantato avete cantato hanno cantato ho temuto hai temuto ha temuto abbiamo temuto avete temuto hanno temuto sono partito, -a sei partito, -a è partito, -a siamo partiti, -e siete partiti, -e sono partiti, -e Imperfetto czas przeszły prosty Imperfetto wyraża czynność przeszłą niedokonaną, trwającą jakiś czas, powtarzającą się. Pojawia się w opisach, wyraża stany fizyczne i psychiczne, dotyczące przeszłości. Często jest używany jako forma grzecznoścwa przy wyrażaniu próśb. 6

8 Czas prosty, tworzony przez dodanie końcówek osobowych do tema czasownika. Akcent pada na przedostatnią sylabę, z wyjątkiem 3. os. lm., która ma akcentowaną trzecią sylabę od końca. cantavo cantavi cantava cantavamo cantavate cantavano temevo temevi temeva temevamo temevate temevano partivo partivi partiva partivamo partivate partivano Passato remoto czas przeszły prosty Wyraża czynność dokonaną, odległą w czasie. Uznawany jest za czas literacki, choć jednocześnie jest powszechnie używany na południu Włoch. Czas prosty, tworzony przez dodanie końcówek osobowych do tema czasownika. Duża grupa czasowników drugiej koniugacji posiada formy oboczne w 1. i 3. os. lp. oraz w 3. os. lm. cantai cantasti cantò cantammo cantaste cantarono temei / temetti temesti temé / temette tememmo temeste temerono / temettero partii partisti partí partimmo partiste partirono Akcent czasowników odmienianych w sposób regularny pada w 2. os. lp. oraz w 1. i 2. os. lm. na przedostatnią sylabę. W 1 i 3. os. lp. akcentowana jest ostatnia sylaba (akcent w 3. os. zaznaczony jest graficznie), z wyjątkiem czasowników drugiej koniugacji kończących się na -etti i -ette, które mają akcentowaną sylabę przedostatnią. W 3. os. lm. akcentowana jest trzecia sylaba od końca. 7

9 Trapassato prossimo czas zaprzeszły Wyraża czynność, która miała miejsce przed inną czynnością przeszłą, wyrażoną w passato prossimo, imperfetto lub passato remoto. Czas złożony, tworzony za pomocą czasownika posiłkowego avere lub essere w czasie imperfetto oraz particip passato czasownika odmienianego. avevo cantato avevi cantato aveva cantato avevamo cantato avevate cantato avevano cantato avevo temuto avevi temuto aveva temuto avevamo temuto avevate temuto avevano temuto ero partito, -a eri partito, -a era partito, -a eravamo partiti, -e eravate partiti, -e erano partiti, -e Trapassato remoto czas zaprzeszły Wyraża czynność, która miała miejsce przed inną czynnością przeszłą dokonaną, wyrażoną w passato remoto. Jest najrzadziej używanym z włoskich czasów. Czas złożony, tworzony za pomocą czasownika posiłkowego avere lub essere w czasie passato remoto oraz particip passato odmienianego czasownika. ebbi cantato avesti cantato ebbe cantato avemmo cantato aveste cantato ebbero cantato ebbi temuto avesti temuto ebbe temuto avemmo temuto aveste temuto ebbero temuto fui partito, -a fosti partito, -a fu partito, -a fummo partiti, -e foste partiti, -e furono partiti, -e 8

10 Furo semplice czas przyszły prosty Wyraża czynność lub stan przyszły w stosunku do momen wypowiedzi. Czasem wyraża przypuszczenie. Czas prosty, tworzony przez dodanie końcówek osobowych do tema czasownika. canterò canterai canterà canteremo canterete canteranno temerò temerai temerà temeremo temerete temeranno partirò partirai partirà partiremo partirete partiranno Akcent w lp. pada na ostatnią sylabę (akcent graficzny jest obowiązkowy dla 1. i 3. os. lp.), a w lm. na przedostatnią sylabę. Furo anterre czas przyszły uprzedni Wyraża czynność przyszłą, która odbędzie się przed inną czynnością przyszłą, wyrażoną w furo semplice. Czasem ma znaczenie przypuszczenia. Czas złożony, tworzony za pomocą czasownika posiłkowego avere lub essere w czasie furo semplice oraz particip passato odmienianego czasownika. avrò cantato avrai cantato avrà cantato avremo cantato avrete cantato avranno cantato avrò temuto avrai temuto avrà temuto avremo temuto avrete temuto avranno temuto sarò partito, -a sarai partito, -a sarà partito, -a saremo partiti, -e sarete partiti, -e saranno partiti, -e 9

11 Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki w serwisie