Spis treści. Wstęp... 11

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp Rozdział 1 Istota biznesu końskiego 1.1. Metoda i zakres badań Koncepcja biznesu końskiego Uwagi wstępne Horse industry Biznes koński Główne obszary biznesu końskiego w Polsce Rozdział 2 Biznes koński jako obszar nauk ekonomicznych 2.1. Łańcuch dostaw jako koncepcja analizy biznesu końskiego Łańcuch dostaw Łańcuch kształtowania konia Łańcuch dostaw produktów roślinnych na potrzeby biznesu końskiego Łańcuch dostaw koni przeznaczenia rzeźnego Podstawowe usługi wsparcia w biznesie końskim Teorie ekonomiczne w kreowaniu biznesu końskiego Biznes koński jako przedmiot analiz ekonomicznych Teoria wartości Teoria gier Podejście międzyobszarowe Teoria kosztów transakcyjnych i praw własności Teoria lokalizacji Teorie oparte na zasobach Internacjonalizacja Logistyka Podejście sieciowe w analizie biznesu końskiego Przepływy wydatków w biznesie końskim Pojęcie sieci Sieci dostaw Koncepcja sieci Waltera W. Powella

2 Spis treści Partnerstwo i kooperencja Systematyka sieci Przepływy koni w biznesie końskim Sieci podmiotów uczestniczących w biznesie końskim Rozdział 3 Gospodarstwo końskie 3.1. Założenia do modelu gospodarstwa końskiego Stajnia jako główny element infrastruktury gospodarstwa końskiego Organizacja stajni System zadawania pasz Organizacja prac gospodarczych System pracy koni Pracownicy gospodarstwa końskiego Gospodarstwo końskie jako element systemu biznesu końskiego Rozdział 4 Główne obszary biznesu końskiego 4.1. Wyścigi konne Istota wyścigów konnych Organizacje międzynarodowe jako regulatorzy systemu wyścigów konnych Państwo jako regulator systemu wyścigów konnych Tor wyścigowy Podmioty uczestniczące w systemie wyścigów konnych Japan Racing Association jako przykład systemu podmiotów wyścigów konnych Stajnie wyścigowe i ośrodki treningowe Wrocławski Tor Wyścigów Konnych Partynice Zawody hippiczne Sporty jeździeckie Ujeżdżenie jako przykład dyscypliny jeździeckiej Zawody Pucharu Świata w ujeżdżeniu World Cup Dressage Events Biuro zawodów Personel Zawodnicy Rekreacja konna Ośrodek jazdy konnej Podstawowe grupy klientów ośrodków jazdy konnej Pracownicy

3 Spis treści Podmioty uczestniczące w systemie dostaw dla ośrodka jazdy konnej Ludowy Klub Sportowy Stragona Strzegom Model rocznego zapotrzebowania na pasze i wyściółki dla ośrodka jeździeckiego Pokazy jeździeckie Miejsce i czas pokazów jeździeckich Infrastruktura pokazów jeździeckich Organizacja pokazów jeździeckich Zakończenie pokazów jeździeckich Dostawcy i usługodawcy Zakończenie Literatura Spis rysunków Spis tabel Summary

4 Wstęp Konie to jeden z elementów najbarwniejszych i najpiękniejszych kart polskiej historii. Polska husaria, szlachta walcząca konno o niepodległość, polowania, polska kawaleria jazda polska, barwne postacie rzeczywiste i literackie 1 stanowią nieodłączny element polskiego dziedzictwa narodowego. Konie budzą sentyment i podziw za ich odwagę, mądrość i piękno. W czasach komunizmu były symbolem burżuazji i mieszczaństwa, a jednocześnie źródłem sukcesów sportowych 2 i walut zza żelaznej kurtyny 3, a także polskim hitem eksportowym 4. Przez wiele lat próbowano wykorzenić konia z polskiej rzeczywistości, jako przeżytek w gospodarstwie rolnym i element niezgodny z polityczną propagandą. Dziś można zaobserwować odrodzenie zainteresowania końmi. Od wieków konie towarzyszą człowiekowi, pełniąc różne funkcje, zwłaszcza w systemie gospodarczym. Początkowo człowiek polował na nie, by zapewnić sobie przetrwanie. Następnie udomowiono je i hodowano dla mięsa oraz skór, później zastąpiły renifery 5 w pracy pociągowej. Przez setki lat ludzie wykorzystywali konie do prac w gospodarstwie jako siłę pociągową i środek transportu. Przyjazne, dające się ułożyć, nie tylko sprawdzały się w działalności gospodarczej, ale także na polu walki stanowiły wsparcie poczynań ludzkich. Od czasów ich udomowienia, ze względu na różnorodność wykorzystania, człowiek poświęcał im znacznie więcej uwagi niż jakimkolwiek innym zwierzętom. Działalność w zakresie hodowli i chowu koni zaowocowała stworzeniem nauki o pokroju zwierząt, czyli eksterierze 6. Także początki weterynarii związane są z doskonaleniem wiedzy o koniach. Najdawniejsza literatura weterynaryjna i zootechniczna powstała w związku z hodowlą koni 7. Współczesne konie to przede wszystkim biznes, który swym zasięgiem wykracza 1 Królowie, książęta, np. Jan III Sobieski, oraz Michał Wołodyjowski czy Andrzej Kmicic. 2 Jan Kowalczyk mistrz olimpijski z Moskwy z 1980 r. oraz srebrni i brązowi medaliści olimpijscy: A. Królikiewicz, M. Woysyn-Antoniewicz, J. Trenkwal, K. Szosland, K. Rómmel, H. Leliwa-Roycewicz, S. Kulesza, M. Kozicki, Z. Kawecki-Gozdawa. 3 Sprzedaż koni wyścigowych i hodowlanych, np. na aukcjach koni arabskich w Janowie Podlaskim. 4 Poza zwierzętami żywymi, także materiał genetyczny i konina stanowią przedmiot wymiany handlowej. 5 Renifery zostały udomowione ok lat przed udomowieniem konia, jednak ich wykorzystanie było uzależnione od cyklów migracyjnych związanych z występowaniem pożywienia ( mchu reniferów ). 6 Dokonując analizy różnych publikacji, można dostrzec również wpływ badań nad końmi na inne nauki. Na przykład dzięki badaniom nad pochodzeniem koni i analizie ich szczątków udowodniono, że dobór naturalny i ewolucja korespondują ze zmianami temperatury, K. Urbański, Zmienny przodek konia, Rzeczpospolita, Nauka, , s. A22. 7 W. Pruski, Hodowla koni, PWRiL, Warszawa 2007, s. XIV. 11

5 Wstęp daleko poza rolnictwo i handel. W Australii jest on definiowany jako wszelka aktywność ekonomiczna związana z końmi 8. W wielu krajach biznes koński stanowi obszar gospodarki, który tworzy możliwości rozwoju nie tylko wielkich, lecz także małych i średnich podmiotów gospodarczych. Na wzrost zainteresowania tym obszarem mają wpływ także globalizacja i internacjonalizacja, które przyczyniają się obecnie do znacznego rozwoju biznesu końskiego na świecie. Zgodnie z polskim ujęciem słownikowym: koński, czyli dotyczący konia lub koni, należący do konia, wykorzystujący konia czy taki jak u konia 9, przymiotnik koński powinien być interpretowany jako: posiadający wszelkie związki bezpośrednie i pośrednie z końmi, w odróżnieniu do przymiotnika konny. Według Słownika języka polskiego konny to wykorzystujący konia lub konie do jazdy wierzchem lub w zaprzęgu, lub też oznaczający jeźdźca na koniu. Zgodnie z przytoczonymi definicjami leksykalnymi obszar biznesu konnego stanowi integralny element biznesu końskiego. Przy tym ten pierwszy odnosi się tylko do sfery użytkowania koni przez jeźdźców i powożących oraz obejmuje podmioty bezpośrednio powiązane z końmi. Natomiast biznes koński swym zasięgiem obejmuje znacznie większy obszar, w tym innego typu przeznaczenia koni niż wierzchowe i juczne, oraz podmioty, które są z końmi powiązane także w sposób pośredni. W literaturze ostatnich lat szczególną pozycję zajmuje analiza systemów współpracy między różnymi podmiotami jako elementów kreowania systemów sprawnego funkcjonowania i efektywnego konkurowania. W różnych gałęziach przemysłu, podobnie jak w obszarze rolno-przetwórczym, od lat osiemdziesiątych XX w. zaobserwowano wśród podmiotów gospodarczych zwiększoną skłonność do tworzenia układów kooperacyjno-koordynacyjnych 10. W ich efekcie pojawiały się różne formy formalnej integracji pionowej czy poziomej przedsiębiorstw, a także integracji nieformalnej i tworzenie łańcuchów dostaw. Przeprowadzone badania w obszarze biznesu końskiego, dotyczące analizy potencjalnych łańcuchów dostaw kreowanych w poszczególnych jego obszarach, wykazały jednak, iż tego typu zjawiska występują jedynie w ograniczonym zakresie. Podmioty uczestniczące w biznesie końskim, choć podejmują współpracę, pozostają w dużym stopniu autonomiczne, a nawet konkurują z kooperantami w obszarach niezwiązanych bezpośrednio ze sferą współpracy. Ważnym elementem decydującym o możliwościach kooperacyjnych są relacje osobiste i stosunek społeczeństwa. Wszystko to sprawia, że potencjalnym obszarem rozważań o relacjach w biznesie końskim stają się układy sieciowe. Konfrontacja wyników przeprowadzonych obserwacji z publikacjami dotyczącymi biznesu końskiego stała się podstawą do podjęcia w pracy badań, których 8 J. Gordon, The Horse Industry Contributing to the Australian Economy. A Report of the Rural Industries Research and Development Corporation, Center for International Economics, Canberra 2001, s W. Doroszewski, Słownik języka polskiego, ( ). 10 Tworzenie różnego typu układów kooperacyjnych i koordynacyjnych w ramach praktyki biznesu zdarzało się znacznie wcześniej, jednak w tym okresie nastąpił wzrost ilości analiz naukowych związanych z tym obszarem. 12

6 13 Wstęp głównym celem jest przedstawienie konfiguracji sieci podmiotów gospodarczych uczestniczących w systemie biznesu końskiego, z jednoczesnym zdefiniowaniem biznesu końskiego oraz zaproponowaniem uniwersalnego modelu gospodarstwa końskiego, a także uwzględnieniem zmienności pod wpływem różnych typów użytkowania koni. Problem okazał się złożony, biorąc pod uwagę, iż w literaturze polskiej brak jest opracowań na ten temat, a literatura zagraniczna podejmuje jedynie wybrane wątki. Osiągnięcie celu głównego wymagało osiągnięcia celów szczegółowych, wśród których istotne znacznie miało zidentyfikowanie pojęcia biznesu końskiego. Należało zatem uzyskać odpowiedź na pytania: czym jest biznes koński oraz jakie obszary działalności obejmuje. Ze względu na brak identyfikacji pojęcia biznesu końskiego w literaturze polskiej i dużą dowolność w posługiwaniu się jego anglojęzycznymi odpowiednikami, na podstawie analizy publikacji zagranicznych, zaproponowano własny sposób postrzegania istoty biznesu końskiego. Kolejnym etapem było wskazanie obszarów teoretycznych, dzięki którym możliwa byłaby analiza systemów organizacji i zarządzania przepływami dóbr w poszczególnych obszarach biznesu końskiego. W braku teorii bezpośrednio związanych z biznesem końskim, posłużono się analogiami do agrobiznesu i rynków rolno-spożywczych. Jako najbardziej adekwatne nurty rozważań i analiz zagadnień teoretycznych z tych obszarów wskazuje się: łańcuchy dostaw, teorię ekonomii oraz sieci (networks). Dlatego też, z braku uniwersalnej teorii ekonomicznej, wyjaśniającej zjawiska zachodzące w biznesie końskim, zaprezentowano te, które w najbardziej adekwatny sposób pozwalają objaśnić charakterystyczne relacje i procesy, zobrazowane przykładami będącymi efektem badań empirycznych. Do celów analizy przyjęto, że łańcuch dostaw składa się z działalności i infrastruktury, których celem jest dostarczenie produktów z miejsca pochodzenia do miejsca konsumpcji 11. Identyfikując poszczególne elementy łańcucha dostaw, wykorzystano m.in. koncepcję M. Christophera, uznając, że jest to specyficzny układ wzajemnie ze sobą powiązanych organizacji zaangażowanych w różne procesy i działania, których celem jest dostarczenie ostatecznemu odbiorcy pełnej oferty produktów i usług 12. Szczególną rolę w ich funkcjonowaniu odgrywa logistyka, która wpływa na wzrost jakości, efektywności i konkurencyjności współdziałających ze sobą podmiotów. Natomiast w odniesieniu do sieci przyjęto, iż sieci stanowią połączenia pomiędzy podmiotami (tworzącymi węzły) rozproszonymi w czasie i przestrzeni, które połączone są ze sobą systemem specyficznych relacji. Obejmują one dobór uczestników, podejmowanie decyzji, technologię, relacje z rynkiem, jakość i serwis, przepływy między uczestnikami sieci itp L.V. Snyder, Z.J.M. Shen, Fundamentals of Supply Chain Theory, John Wiley & Sons, Hoboken, NJ, M. Christopher, Logistyka i zarządzanie łańcuchem podaży, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1998, s H. Bobzin, Principles of Network Economics, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg 2006, s

7 Wstęp W pracy podjęto także próbę stworzenia uniwersalnego modelu gospodarstwa końskiego. Model ten dotyczy przede wszystkim organizacji i sterowania przepływami dóbr w podmiotach gospodarczych bezpośrednio zajmujących się działalnością związaną z końmi, niezależnie od rodzaju ich użytkowania. Rodzaj użytkowania koni wpływa na specjalizację gospodarstw końskich, która odzwierciedla się w dywersyfikacji przepływów. W trakcie analizy wstępnej zidentyfikowano obszary biznesu końskiego odpowiadające podstawowym rodzajom użytkowania koni na świecie. Na podstawie badań empirycznych przedstawiono istotę i organizację wybranych obszarów użytkowania koni oraz tworzących je sieci dostawców. Przedstawione rodzaje użytkowania koni są jednocześnie głównymi obszarami biznesu końskiego. Ich identyfikacja i konfigurowanie stanowią elementy stopniowego osiągania celu głównego. W pracy podjęto próbę odpowiedzi na pytania: czy w ramach biznesu końskiego istnieje system zależności, który łączy wszystkie jego obszary, oraz czy istnieje system uniwersalnych dostawców w ramach sieci biznesu końskiego. W efekcie tak postawionego pytania stworzono modele przepływów dóbr i usług biznesu końskiego oraz modele przepływów koni między obszarami rdzenia biznesu końskiego. Wszystko to odzwierciedliło się w toku przeprowadzonych wywodów i układzie pracy, której konstrukcja obejmuje cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym określono metody badawcze oraz zakres i koncepcję badań. Zasadniczą częścią rozdziału jest identyfikacja pojęcia biznesu końskiego w kontekście zarówno międzynarodowym, jak i polskim. Jako punkt wyjścia przyjęto koncepcję stworzoną przez Henley Center, a następnie w efekcie przeprowadzonych rozważań zaproponowano własną interpretację pojęcia biznesu końskiego. W rozdziale tym scharakteryzowano również główne obszary polskiego biznesu końskiego (zwłaszcza w ujęciu instytucjonalnym). Rozdział drugi zawiera prezentację wybranych koncepcji teoretycznych pozwalających na identyfikację biznesu końskiego. Uwzględniając przyjętą koncepcję badań, w ramach pierwszego nurtu analizy przedstawiono łańcuch kształtowania koni oraz łańcuch dostaw produktów roślinnych, a także łańcuch dostaw koni przeznaczenia rzeźnego. Integralnym elementem analizy są usługi tworzące system wsparcia. W obszarze biznesu końskiego podstawowymi usługami wsparcia są usługi: weterynaryjne, kowalskie i transportowe, które zostały przedstawione w tym rozdziale. Drugi nurt analizy związany jest z wybranymi teoriami z zakresu ekonomii oraz nauki o organizacji i zarządzaniu, przydatnymi w identyfikacji zjawisk w poszczególnych obszarach biznesu końskiego. Rozdział ten kończy prezentacja podejścia sieciowego. Zostały tu zaprezentowane różne koncepcje układów sieciowych tworzonych w ramach biznesu końskiego. Począwszy od sieci podmiotów powiązanych systemem wydatków realizowanych w ramach biznesu końskiego, przez sieci tworzone ze względu na przepływy koni, po układ relacji tworzonych przez dostawców i usługodawców. Ze względu na dużą różnorodność koncepcji sieciowych oraz dyskusję w środowisku naukowym, przedstawiono wybrane elementy, stanowiące punkt odniesienia dla badań w niniejszej pracy. 14

8 Wstęp W rozdziale trzecim, na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych i literaturowych, opracowano uniwersalny model gospodarstwa końskiego. Jest to podmiot prowadzący działalność, której podstawą są konie. Wszystkie komponenty funkcjonowania tego podmiotu są integralnymi elementami działalności wyspecjalizowanych gospodarstw końskich w poszczególnych obszarach biznesu końskiego. Przedstawiona infrastruktura, przepływy oraz relacje są rozwijane i dywersyfikowane w zależności od przyjętego profilu działalności związanego z odpowiednim rodzajem użytkowania koni. Identyfikacja systemów: wyścigów konnych, zawodów hippicznych, ośrodków i pokazów jeździeckich, oraz sieci podmiotów uczestniczących w tych systemach stanowią istotę rozdziału czwartego. Podobnie jak rozdział trzeci, ma on charakter autorskiej syntezy wiedzy o biznesie końskim. Zrozumienie zasad organizacji biznesu końskiego powinno wpłynąć na stworzenie zwartej koncepcji rozwoju poszczególnych jego obszarów, a w efekcie rozwoju całego systemu. Przedstawione koncepcje mogą stać się elementem rozwoju także polskiego biznesu końskiego, a zwłaszcza zidentyfikowania jego słabych stron i jak najszybszego ich niwelowania. Ze względu na stały wzrostu liczby podmiotów uczestniczących w biznesie końskim, przyjęcie spójnej strategii i programów działań z nią związanych powinno zwiększyć możliwości konkurencyjne. Przeprowadzone rozważania i przedstawione modele mogą stanowić podstawę kontynuowania badań nad biznesem końskim. Pragnę podziękować wszystkim osobom, które służyły mi radą i pomocą podczas pisania tej pracy. Szczególne podziękowania kieruję do kierownika Katedry Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Pana Profesora Jana Rymarczyka, za opiekę merytoryczną i wsparcie, na które zawsze mogłam liczyć. W ostatecznej redakcji niezwykle cenna była pomoc recenzentów Pana Profesora Bohdana Jelińskiego z Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego oraz Pana Profesora Piotra Łebkowskiego z Katedry Badań Operacyjnych i Technologii Informacyjnych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, których cenne uwagi pozwoliły udoskonalić ostateczną wersję pracy. Osobne podziękowania pragnę złożyć Panu Profesorowi Stanisławowi Krawczykowi z Katedry Logistyki Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz dyrektorowi Wrocławskiego Toru Wyścigów Konnych Partynice Pani Monice Słowik za życzliwość i cenne podpowiedzi w trakcie powstawania pracy, oraz mojemu mężowi Dariuszowi Bosy. 15