INSTYTUT GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Transkrypt

1 INSTYTUT GOSPODARKI ŚWIATOWEJ Zarys teoretycznych podstaw rozwoju długookresowych przewag konkurencyjnych w handlu mędzynarodowym ze szczególnym uwzględnenem ch stoty, czynnków determnujących ch analzy Józef Msala Nr 309 Warszawa 2012

2 Recenzent Wojcech Beńkowsk Opracowane zostało przygotowane w ramach projektu badawczego nr 3926/B/H03/2011/40 pt. Kaptał ludzk nnowacyjność jako czynnk długookresowych przewag konkurencyjnych w handlu mędzynarodowym. Wnosk dla Polsk. Projekt został sfnansowany ze środków Narodowego Centrum Nauk. ISSN Prace materały Instytutu Gospodark Śwatowej mają na celu pobudzene do dyskusj, wymany nformacj uwag krytycznych SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA KOLEGIUM GOSPODARKI ŚWIATOWEJ INSTYTUT GOSPODARKI ŚWIATOWEJ Warszawa, ul. Rakowecka 24 Tel (48 22) Fax (48 22) e-mal wer@sgh.waw.pl

3 Sps treśc Wstęp Istota, cele elementy składowe teor mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej Istota cele teor mędzynarodowej konkurencyjnośc Elementy składowe teor mędzynarodowej konkurencyjnośc współzależnośc mędzy nm Przejawy mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto Problematyka przewag komparatywnych przewag konkurencyjnych w śwetle teor Istota zagadnena Statyczne ujmowana zasada przewag komparatywnych główne przesłank ch występowana Teoretyczne możlwośc przekształcana statycznych przewag komparatywnych w dynamczne przewag konkurencyjne kreacj nowych przewag Teoretyczne koncepcje kształtowana mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej Koncepcja zlokalzowanego konkurowana konkurencyjnośc mędzynarodowej Koncepcja strategcznej poltyk handlowej Koncepcja M. E. Portera uzupełnena J. H. Dunnnga Koncepcja łączena przewag komparatywnych z konkurencyjnym S. D. Gupty Wybrane uwag Metody analzy mernk kształtowana sę przewag komparatywnych Metody mernk bazujące bezpośredno na klasyczne ujmowanej zasadze przewag komparatywnych jej rozwnęcach Metoda mernk ujawnonych przewag komparatywnych Podstawowe formuły analzy ntensywnośc struktury handlu wewnątrzgałęzowego Podsumowane wnosk Aneks Bblografa... 99

4 Wstęp Współcześne jesteśmy śwadkam coraz szybszego procesu nternacjonalzacj (umędzynarodowena) życa gospodarczego w śwece, odcnkowo nawet jego globalzacj. Wele jest przyczyn tego stanu rzeczy, ale za domnującą można uznać dążene do podwyższana pozomu dobrobytu ludnośc poszczególnych krajów regonów w neustającej naslającej sę walce konkurencyjnej. Chodz o coraz ntensywnejsze konkurowane mędzy sobą różnorodnych podmotów ekonomcznych (gospodarstw domowych, przedsęborstw, ch zrzeszeń td.) zarówno na rynkach krajowych, jak na szeroko rozumanym rynku mędzynarodowym. W tej walce uczestnczą też różnorodne władze poszczególnych krajów ch grup, które mnej lub bardzej skuteczne określają ramy nstytucjonalno-nstrumentalne (systemowe) konkurowana owych podmotów, tzn. podmotów nższego szczebla nż narodowy. Towarzyszy temu prowadzene badań teoretycznych, które są ukerunkowane na rozwój swostej subdyscyplny nauk ekonomcznych, określanej ogólne manem teor poltyk mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej. Głównym celem prezentowanego opracowana jest omówene teoretycznych podstaw rozwoju mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej określonego kraju (w domyśle Polsk), a ścślej rozwoju jego długookresowych przewag konkurencyjnych w handlu mędzynarodowym ze szczególnym uwzględnenem ch stoty, czynnków determnujących metod analzy, a także sformułowane pewnych wnosków dla analtyków mędzynarodowej konkurencyjnośc poltyków gospodarczych szczebla centralnego. Chodz przede wszystkm o przedstawene zarysu dotychczasowego dorobku odpowednej teor ortodoksyjnej heterodoksyjnej o charakterze normatywnym (ang. normatve orthodox and heterodox theory) przy zwracanu szczególnej uwag na problemy naturalnego (obektywnego) kształtowana sę przewag komparatywnych poltykę kształtowana owych przewag (tzw. przewag konkurencyjnych) w handlu zagrancznym poszczególnych krajów ch grup, a zatem w sume w handlu mędzynarodowym w ramach współczesnej gospodark śwatowej. Celow nnejszego opracowana, przygotowanego w ramach projektu badawczego o ścśle określonym jednoznacznym tytule są podporządkowane rozważana zawarte w sześcu kolejnych częścach o charakterze merytorycznym, przy czym w każdej z nch koncentruje sę uwagę na teoretycznych zagadnenach konkurowana w skal makro, a zatem na szczeblu krajów. Ne oznacza to, że pomja sę prawe całkowce problemy 4

5 mędzynarodowego konkurowana nnego typu podmotów gospodarczych, zwłaszcza gospodarstw domowych różnego typu przedsęborstw. Te problemy traktuje sę z założena jako drugoplanowe, co ne jest równoznaczne z nedostrzeganem ch znaczena, które jest w sume duże rosnące. Zgodne z ogólnym celem opracowana treść jego perwszej częśc pt. Istota, cele elementy składowe teor mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej stanow swosty wstęp do przedmotowych rozważań. W zwązku z tym, w tej częśc omawa sę też teoretyczne przejawy ujawnana sę tejże konkurencyjnośc ze szczególnym uwzględnenem przejaw w sferze handlu zagrancznego mędzynarodowego. Druga część opracowana zawera omówene problematyk przewag komparatywnych przewag konkurencyjnych w śwetle teor. Po odpowednm wprowadzenu przedstawa sę kolejno stotę statyczne ujmowanej zasady przewag komparatywnych oraz główne przesłank występowana odpowednch przewag, a także - jakby symetryczne w stosunku do tych rozważań teoretyczne możlwośc przekształcana tych przesłanek w dynamczne, czyl w dynamczne przewag konkurencyjne, w tym kreowane nowych przewag tego typu. Rozważana zawarte w trzecej częśc opracowana stanową kontynuację poprzednch w tym sense, że dotyczą one poltyk przekształcana statycznych przewag komparatywnych w dynamczne przewag konkurencyjne oraz kreacj nowych przewag tego typu. W tej częśc przedstawa sę manowce cztery najbardzej znane teoretyczne koncepcje kształtowana mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej, w tym oczywśce kształtowana przewag konkurencyjnych. Dwe kolejne częśc zawerają omówene sposobów merzena mędzynarodowej konkurencyjnośc typu makro w sferze handlu. I tak, w częśc czwartej przedstawa sę metody analzy mernk kształtowana sę przewag komparatywnych, zaś w częśc pątej podstawowe formuły analzy ntensywnośc struktury handlu wewnątrzgałęzowego. Merytoryczna część opracowana kończy sę podsumowanem wnoskam. Uzupełnenem rozważań jest aneks o charakterze metodologcznym. 5

6 1. Istota, cele elementy składowe teor mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej 1.1. Istota cele teor mędzynarodowej konkurencyjnośc W dość powszechnym przekonanu każda teora ekonomczna, zresztą ne tylko, pownna pełnć trzy podstawowe funkcje, a manowce funkcję wyjaśnającą, funkcję decyzyjną tzw. funkcję optymalzacj uwarunkowań. W przypadku teor mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej funkcja wyjaśnająca pownna polegać na ułatwenu zrozumena takego, a ne nnego rozwoju procesu kształtowana sę tejże konkurencyjnośc poszczególnych gospodarek narodowych w przeszłośc, funkcja decyzyjna na dostarczanu wskazówek dotyczących kształtowana ntensywnośc struktury konkurowana poszczególnych krajów /lub ch grup w przyszłośc, natomast funkcja optymalzacj uwarunkowań na dostarczanu wskazówek przy podejmowanu decyzj dotyczących rozwązań typu systemowego (np. kształtowana sę praw własnośc ch egzekucj, kształtowana sę poltyk penężnej, fskalnej, strukturalnej td. w danym kraju czy też w grupe krajów), które mogą mają sprzyjać podwyższanu mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej beżącej mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej danego kraju, zwanej też jego mędzynarodową konkurencyjnoścą sensu strcto /lub jego mędzynarodową beżącą przewagą konkurencyjną 1. Współcześne nadal daleko nam jeszcze do dysponowana pełną zwartą teorą mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej danego kraju pełnącej trzy ww. funkcje rozumanej jako zbór odpowednch założeń, jednoznaczną powszechne akceptowaną defncję tejże konkurencyjnośc jej elementów składowych, specyfkację czynnków determnujących, metod mernków analzy oraz nepodważalnych wnosków dla poltyk gospodarczej. Dysponujemy jednakże znacznym dorobkem umożlwającym zarazem ułatwającym proces tworzena tejże teor, w tym m.n. jej stoty podstawowych zasad. Zarys owego dorobku przedstawa sę na rysunku 1. 1 W polskej lteraturze fachowej szerzej na te tematy zob. m.n. Bossak [1984, 2000, 2006]; Bossak, Beńkowsk [2001, 2004]; Dołęgowsk [2002]; Wysokńska [2004]; Msala [2007, 2009, 2011a]; Borowsk [2008]; Beńkowsk, Weresa, Radło [red., 2010]. 6

7 Rysunek 1. Schemat zwązków mędzy teorą mędzynarodowego podzału pracy, teoram wzrostu gospodarczego docelową teorą konkurencyjnośc mędzynarodowej Mędzynarodowy podzał pracy Teore wymany mędzynarodowej Teore zagrancznej mędzynarodowej poltyk ekonomcznej Teore hpotezy handlu mędzynarodowego Teore mgracj czynnków wytwórczych Przedklasyczne hpotezy Teore klasyczne - teora kosztów absolutnych - teora kosztów względnych Teore neoklasyczne - teora kosztów realnych - teora kosztów alternatywnych - teora obftośc zasobów Teore ortodoksyjne - teora mgracj sły roboczej - teora mgracj kaptału Teore współczesne - teore neoczynnkowe - teore neotechnologczne - teore popytowo-podażowe Teore współczesne - teore hpotezy funkcjonowana welkch korporacj transnarodowych - nne Teora mędzynarodowej wymany usług Teora lokalzacj - tradycyjna - współczesna - nowa geografa - nne Teore wzrostu gospodarczego Docelowa teora konkurencyjnośc mędzynarodowej, w tym: - założena - defncja konkurencyjnośc mędzynarodowej - czynnk determnujące - metody mernk analzy - wnosk dla poltyk gospodarczej Źródło: Opracowane własne. Jak wadomo, perwsze w pełn zwarte logczne spójne teore ekonomczne zaczęto formułować stosunkowo nedawno, a ścślej w drugej połowe XVIII w. Wcześnej melśmy do czynena z różnego rodzaju hpotezam koncepcjam, które jednakże zawerały wele elementów dotyczących podstawowych zagadneń z zakresu szeroko rozumanego gospodarowana, w tym oczywśce konkurowana. Te hpotezy (także późnejsze, w tym wele współczesnych) zasługują na uwagę z welu różnorodnych względów. Za ważne można 7

8 m.n. uznać uwzględnene podobne jak w przypadku welu współczesnych, pełnych teor ekonomcznych dwóch podstawowych elementów. Chodz z jednej strony o przedstawene uzasadnene podstaw racjonalnego gospodarowana różnorodnych podmotów, w tym gospodarek narodowych (swego rodzaju teora przesłanek skutków gospodarowana oraz konkurowana), z drugej zaś o przedstawene uzasadnene różnorodnych rozwązań mających na celu możlwe najbardzej efektywną realzację gospodarowana poprzez stosowane odpowednch rozwązań systemowych, czy też nstrumentów poltyk ekonomcznej (swego rodzaju poltyka gry w walce konkurencyjnej mędzy różnego typu podmotam gospodarczym, w tym nteresującym nas w szczególnośc poszczególnym gospodarkam narodowym) Elementy składowe teor mędzynarodowej konkurencyjnośc współzależnośc mędzy nm Równeż stopnowo tworzoną teorę mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej danego kraju można ogólne podzelć na dwe zasadncze częśc, a manowce na teorę normatywną (opsową) tejże konkurencyjnośc oraz teorę poltyk skutecznego konkurowana krajów /lub ch grup w skal mędzynarodowej. Jeśl przy tym chodz o normatywną (opsową) teorę mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej danego kraju pojęca newątplwe weloaspektowego, welowymarowego do końca jeszcze ne w pełn zdefnowanego to w odpowednej lteraturze fachowej odróżna sę od sebe dość wyraźne dwe kategore (pojęca), a manowce mędzynarodową zdolność konkurencyjną (ang. nternatonal compettve ablty) oraz mędzynarodową konkurencyjność sensu strcto (ang. nternatonal compettveness sensu strcto) gospodark narodowej analzowanego kraju. Istneje wele ogólnych defncj mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej poszczególnych gospodarek narodowych. Z czysto teoretycznego punktu wdzena bardzo przekonywująca wydaje sę defncja J. W. Bossaka [1984, s. 37], który psze ( ) Mędzynarodową zdolność konkurencyjną można ( ) określć po prostu jako zdolność do walk, rywalzacj o korzyśc z udzałem kraju w mędzynarodowym podzale pracy. Zdolność ta ma charakter względny w dwojakm sense; po perwsze w stosunku do nnych 8

9 krajów, po druge, w stosunku do charakterystycznych dla danego etapu rozwoju cech konkurencj mędzynarodowej. Mędzynarodowa zdolność konkurencyjna rozumana od weków, jako swego rodzaju sła ogna danego kraju w rywalzacj o korzyśc płynące z rozwoju szeroko rozumanego społecznego podzału pracy mędzynarodowej wymany gospodarczej ulegała nadal ulega zmanom w czase. W każdym momence jest ona swego rodzaju wypadkową zdolnoścą gospodark danego kraju do reakcj na to, co dzeje sę w mędzynarodowym podzale pracy, a zarazem zwłaszcza w przypadku krajów o względne dużym potencjale gospodarczym poltycznym do oddzaływana na odpowedne zmany włączne z wpływanem na charakter konkurencj mędzynarodowej. Na grunce ścśle teoretycznym można dalej wyróżnć dwa zasadncze, zmenające sę komponenty mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej gospodark narodowej danego kraju w sense owej zmennej sły ogna. Chodz z jednej strony o tzw. komponent realny, rozumany jako rzeczywsta (uprzedmotowona) sfera gospodarowana, z drugej zaś o tzw. komponent nstytucjonalno-nstrumentalny, rozumany jako sfera regulacj tj. ustrój gospodarczy, określany też manem systemu funkcjonowana gospodark (rysunek 2). Rysunek 2. Komponenty mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej kraju wzajemne współzależnośc Mędzynarodowa zdolność konkurencyjna Komponent realny (strefa realna) Komponent nstytucjonalnonstrumentalny (sfera regulacj) Szeroko rozumane zasoby własne zagranczne oraz szeroko rozumana nfrastruktura gospodarcza System funkcjonowana gospodark, tj. zbór zgodnych z stnejącym stosunkam własnoścowym systemam wartośc zasad kerowana życem gospodarczym danego kraju, tj. jego organzowana programowana, sterowana nm oraz jego zaslana (fnansowana) Źródło: Opracowane własne. Jest sprawą oczywstą, że z punktu wdzena kształtowana sę mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej danego kraju stotne znaczene ma każdy z ww. komponentów oraz jego częśc składowych włączne z takm często nedocenanym, jak chocażby klmat, nfrastruktura twarda (np. drog, mosty, porty) oraz mękka (np. połączena 9

10 telekomunkacyjne), normy etyczne moralne czy relga 2. Co węcej, owe komponenty ch częśc składowe są w każdym momence wzajemne zależne współzależne. Z dośwadczeń hstorycznych wynka przy tym dość jednoznaczne, że najważnejszym nejako spajającym wszystke elementy mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej są ludze wraz z ch skłonnoścam zdolnoścam. Istotne są zwłaszcza skłonnośc zdolnośc: a) do oszczędzana; b) do nwencj nnowacj; c) do samozorganzowana sę 3. Z ekonomcznego punktu wdzena, a zatem także z punktu wdzena kształtowana sę mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej ważne są m.n. zdolnośc skłonnośc do oszczędzana. Są one ważne, dlatego że z oszczędnośc rodz sę szeroko rozumany kaptał, czyl nadzwyczaj stotny czynnk wytwórczy. Ważne są także zdolnośc skłonnośc do nwencj nnowacj. Na ch podstawe rodz sę bowem kolejny, bardzo stotny czynnk wytwórczy. Chodz o wedzę technczną (technologę), która jest dodatkowo czynnkem relatywne rzadkm, a zatem drogm. Jest to dalej czynnk, który ułatwa racjonalne gospodarowane ne tylko kaptałem, ale także kolejnym ważnym czynnkem w postac środowska naturalnego człoweka. Trzecm ważnym czynnkem są zdolnośc skłonnośc ludz do samozorganzowana sę. Wpływają one na kształtowane sę systemu poltycznego gospodarczego. To właśne społeczeństwa narody zdolne oraz skłonne sę samozorganzować są w stane wprowadzć oraz odpowedno rozwjać take systemy poltyczne gospodarcze, które sprzyjają wzmacnanu zdolnośc skłonnośc do oszczędzana, a także do nwencj oraz nnowacj. I w ten sposób krąg sę zamyka. Od pojęca mędzynarodowa zdolność konkurencyjna (ang. nternatonal compettve ablty) należy zdecydowane odróżnać pojęce mędzynarodowa konkurencyjność sensu strcto (ang. nternatonal compettveness sensu strcto), sensu strcto w tym sense, że stanow ona jedyne część składową omówonej wcześnej szeroko rozumanej konkurencyjnośc mędzynarodowej, a zatem jak wadomo ne zdefnowanej jeszcze w pełn mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu largo. Pod pojęcem mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto rozume sę przy tym aktualny stan kerunk zman realnego 2 Na wymar etyczny, flozofczny aksjologczny mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej mędzynarodowej konkurencyjnośc zwracał m.n. uwagę papeż Jan Paweł II w swoch encyklkach przemówenach. Zob. szerzej m.n. Dołęgowsk [2002]; Bossak [2006]. 3 Por. Sulmck [1977]; Msala [2004, 2007, 2011a]. 10

11 nstytucjonalnego komponentu mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej danego kraju w walce o korzyśc z uczestnctwa w mędzynarodowym podzale pracy lub naczej ujmując zagadnene obrazowo aktualny stan kerunk zman sły oraz skutecznośc ogna w mędzynarodowej rywalzacj o te korzyśc 4. Tak rozumaną mędzynarodowa konkurencyjność określa sę też dalej zamenne manem mędzynarodowej przewag konkurencyjnej (ang. nternatonal compettve advantage) rezygnując przy tym w celu uproszczena z systematycznego wskazywana na to, ż chodz o mędzynarodową konkurencyjność sensu strcto. Podobne jak w przypadku mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej, mędzynarodowa konkurencyjność sensu strcto jako kategora ekonomczna ma charakter dynamczny względny. Istotną jej cechą charakterystyczną jest dalej wskazywane na mnej lub bardzej ntensywne wykorzystywane w analzowanym okrese poszczególnych elementów komponentu realnego komponentu nstytucjonalnego w odpowednej rywalzacj na rynkach mędzynarodowych włączne z rywalzacją o kształtowane tych rynków; względne ntensywnejsze wykorzystywane owych elementów jest równoznaczne ze wzrostem pozomu mędzynarodowej konkurencyjnośc danego kraju oraz korzystnym jej zmanam, natomast osłabene ntensywnośc ch wykorzystana traktuje sę jako przejawy ujawnana sę przecwnych tendencj. Na grunce ścśle teoretycznym zresztą ne tylko można mówć o występowanu określonych zwązków mędzy kształtowanem sę mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto gospodark narodowej określonego kraju. Chodz o sprzężena zwrotne, na których rozwój wywera równeż wpływ odpowedna poltyka gospodarcza podejmowana najczęścej, choć ne zawsze, przy uwzględnanu różnorodnych wskaźnków mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu largo, zwanych też czasam wskaźnkam mędzynarodowej pozycj konkurencyjnej, o których będze jeszcze mowa (rysunek 3). 4 Por. Bossak [1984, 2002]; Bossak, Beńkowsk [2004]; Msala [2007, 2009, 2011a]. 11

12 Rysunek 3. Kształtowane sę wzajemnych współzależnośc pomędzy mędzynarodową zdolnoścą konkurencyjną mędzynarodową konkurencyjnoścą w marę upływu czasu Mędzynarodowa zdolność konkurencyjna Mędzynarodowa konkurencyjność sensu strcto Wskaźnk mędzynarodowej pozycj konkurencyjnej szeroko rozumana poltyka gospodarcza Źródło: Opracowane własne. Istotną część składową teor mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej stanową przejawy kształtowana sę mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto gospodark analzowanego kraju /lub ch grupy. Tych przejawów jest klka, zaś mędzy teoretykam brakuje nadal pełnej zgodnośc, co do ch podzału Przejawy mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto Początk dyskusj nad kształtowanem sę przejawów mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto na szczeblu makroekonomcznym sęgają daleko w przeszłość, nawet czasów starożytnośc średnowecza, ale o czym będze jeszcze mowa ścśle naukowe rozważana na ten temat zapoczątkowal dopero przedstawcele tzw. merkantylzmu, a przede wszystkm klasycy ekonom poltycznej, zwłaszcza A. Smth oraz D. Rcardo 5. Właśne do ch dorobku nawązał bezpośredno jeden ze współczesnych prekursorów tworzonej nadal teor mędzynarodowej konkurencyjnośc na szczeblu narodowym, a manowce B. Balassa [1962], który za główny przejaw tejże konkurencyjnośc uznał szeroko rozumaną zdolność danego, analzowanego kraju do sprzedaży (ang. ablty to sell). Późnej nn ekonomśc, a zwłaszcza H. Trabold [1995], J. Reljan, M. Hnrkus A. Ivanov [2000], U. Verblane [2006] J. Msala [2007, 2011] dołączyl do tych przejawów cztery nne zdolnośc, a manowce zdolność kraju do zwększana atrakcyjnośc dla moblnych czynnków wytwórczych (ang. ablty to attract), zdolność do nwencj nnowacyjnośc (ang. ablty to nvent and to nnovate), zdolność do dostosowywana sę do różnego rodzaju tzw. szoków wewnętrznych zewnętrznych (ang. 5 Szerzej na te tematy zob. m.n. Renert [1994]; Kbrtcoglu [2002]; Msala [2009]. 12

13 ablty to adjust) oraz zdolność do powększana dochodów (ang. ablty to earn). W ostatecznym efekce powstała swego rodzaju pramda koncepcj rozwoju przejawów kształtowana sę mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej sensu strcto danego kraju (rysunek 4). Rysunek 4. Kształtowane sę wzajemnych współzależnośc pomędzy mędzynarodową zdolnoścą konkurencyjną mędzynarodową konkurencyjnoścą w marę upływu czasu Czynnk determnujące Zdolność do powększana dochodów konsekwencje (ablty to earn) Szeroko rozumana wedza (knowledge) Zdolność do sprzedaży (ablty to sell) Zdolność do zwększana atrakcyjnośc kraju (ablty to attract) Zdolność do nwencj nnowacyjnośc (ablty to nvent and nnovate) Zdolność do dostosowana sę (ablty to adjust) Źródło: Opracowane własne na podstawe Trabold [1995], Reljan, Hnrkus, Ivanov [2000], Verblane [2006]. Przedstawony na rysunku 4 syntetyczny układ podstawowych czynnków determnujących kształtowane sę mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto gospodark narodowej danego kraju oraz jej przejawów wydaje sę najprostszym z możlwych, jeśl konsekwentne trzymać sę założena, ż chodz o teoretyczne uzasadnoną koncepcję rozpatrywanej kategor ekonomcznej tzn. bazującą na dotychczasowym odpowednm dorobku teoretycznym. Ale tak stawając problem łatwo zauważyć, że relacje mędzy zdolnoścam wskazanym na tymże rysunku pomjając nawet problem zdolnośc społeczeństwa danego kraju do tzw. samozorganzowana sę, czyl problem tzw. konkurencyjnośc systemowej mogą zazwyczaj kształtują sę w sposób zróżncowany, jeśl uwzględnać ch rozwój w ujęcu czasowym, a ścślej w różnych przekrojach czasowych (tabela 1). 13

14 Tabela 1. Kształtowane sę różnorodnych przejawów mędzynarodowej konkurencyjnośc gospodark narodowej danego kraju w krótkm, średnm długm okrese według rozwązań modelowych Okresy czasu Zdolność do podwyższana pozomu dochodu (ablty to earn) Zdolność do sprzedaży (ablty to sell) Zdolność do zwększana atrakcyjnośc kraju (ablty to attract) Zdolność do nnowacyjnośc (ablty to nnovate) Zdolność do dostosowana sę (ablty to adjust) Krótk Pozom zamożnośc per capta uzależnony od kształtowana sę popytu zagrancznego Pozyskwane zagranczneg o popytu sprzyja rozwojow produkcj krajowej Wpływa na ksztaltowane sę konkurencyjnośc typu pozacenowego (jakoścowego) Wpływa na kształtowane sę oczekwań nwestorów konsumentów Udzał nwestycj w kształtowanu sę globalnego popytu decyduje o kształtowanu sę zman zasobów krajowego kaptału Średn Pozom zamożnośc per capta równoznaczny z tzw. pozomem naturalnym Zakłócena na rynku pracy wywerają wpływ na kształtowane sę rozmarów produkcj Dług Wzrost rozmarów potencjału produkcyjnego per capta wskutek zman ntensywnośc wykorzystywana kaptału I pozomu rozwoju technologcznego Efekty mędzynarodowego konkurowana o moblne czynnk wytwórcze wpływają na kształtowane sę zasobów kaptału rzeczowego ludzkego Wpływa na kształtowane sę możlwośc wykorzystana różnc w pozome produkcyjnośc czynnków wytwórczych (poprzez postęp technczny) Wpływa na kształtowane sę procesu przeman strukturalnych jakoścowe aspekty procesu konkurowana w skal mędzynarodowej Źródło: Heleman, Lehmann, Ragntz [2006, s. 20]. Z treśc tabel 1 wynka jednoznaczne, że po perwsze znaczene czynnków determnujących kształtowane sę mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto gospodark narodowej danego kraju (także jej mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej) ulega zmanom w czase, zaś po druge nawet w stosunkowo krótkm okrese (załóżmy trzyletnm) ntensywność sły oddzaływana poszczególnych czynnków ch grup (np. zdolnośc do sprzedaży zdolnośc do dostosowywana sę) jest odmenna w krajach o zróżncowanych pozomach rozwoju gospodarczego. Zauważają to m.n. X. Sala-I-Martn oraz E. V. Artad [2004], którzy sugerują wyraźne koneczność odróżnana sły oddzaływana determnant w różnych grupach krajów. Wyróżnają on jednoznaczne trzy ch grupy, a manowce: 14

15 a) kraje, w których kluczowe znaczene mają podstawowe czynnk wytwórcze (ang. factor-drven economes); b) kraje, w których kluczowe znaczene ma dążene do zwększena efektywnośc zasobów czynnków wytwórczych będących w ch posadanu (ang. effcency-drven economes); c) kraje, w których kluczowe znaczene ma bazowane na nwencyjnośc nnowacyjnośc (ang. nventon-drven economes). Z powyższym faktam jest zwązany jeszcze nny problem o charakterze teoretycznym, zresztą ne tylko. Chodz o relatywne znaczene różnorodnych czynnków determnujących kształtowane sę mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu strcto (także mędzynarodowej zdolnośc konkurencyjnej) w krajach domnujących (ang. forerunner countres, leaders) z jednej strony oraz w krajach doganających (ang. catchng-up countres) z drugej. Na grunce ścśle teoretycznym stota problemu sprowadza sę m.n. (a zatem ne tylko) do tego, że w każdym momence t w każdym z krajów naczej kształtuje sę funkcja produkcj (funkcja tworzena dochodu narodowego), a także wyposażena w podstawowe zasoby. 15

16 2. Problematyka przewag komparatywnych przewag konkurencyjnych w śwetle teor 2.1. Istota zagadnena Do dzsejszego dna obserwuje sę trudnośc welu ze zrozumenem stoty przewag komparatywnych, czy też porównawczych (ang. comparatve advantages) oraz stoty przewag konkurencyjnych (ang. compettve advantages). W zwązku z tym, mamy nejednokrotne do czynena nawet z mylenem tych pojęć, co z natury rzeczy prowadz do welu różnorodnych neporozumeń, a czasam nawet do kardynalnych błędów o charakterze merytorycznym, zresztą ne tylko. Wyrazem tego jest m.n. wele model, nawet modelków rozwoju handlu mędzynarodowego szerzej rozumanej mędzynarodowej wymany gospodarczej (tj. z uwzględnenem dodatkowo mędzynarodowej wymany welu różnorodnych czynnków wytwórczych), a zatem także wzrostu gospodarczego, których mnożene sę utrudna dostrzegane odpowednch zwązków ujęce ch w pełną całość to także w ramach tworzonej teor konkurencyjnośc mędzynarodowej na szczeblu makroekonomcznym. Warto zatem odpowedne zagadnena neco uporządkować. Na grunce ścśle teoretycznym głównym, wspólnym celem wzrostu gospodarczego wzrostu pozomu mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu largo gospodark narodowej danego kraju jest osągane wyższego pozomu dobrobytu (dochodów per capta) po to, aby lepej zaspokajać różnorodne potrzeby społeczne (potrzeby rozwoju społeczno gospodarczego) take chocażby, jak dążena obywatel do zwększana pozomu wykształcena, poprawy jakośc życa, czy też pozomu ochrony zdrowa. W tym sense wzrost gospodarczy konkurencyjność mędzynarodowa danego kraju są komplementarne względem sebe 6. F. Ezeala Harrson [1999] określa przy tym ne bez racj wymanę zagranczną (główne eksport towarów, usług moblnych czynnków wytwórczych], jako swego rodzaju slnk napędzający wzrost gospodarczy narodów, zaś pozom mędzynarodowej konkurencyjnośc sensu largo, jako palwo do owego slnka. Z podstawowych podręcznków z zakresu mędzynarodowych stosunków gospodarczych, zwanych też ekonomą mędzynarodową, wemy też zarazem, że handel 6 Por. Ezeala Harrson [2005]; Hämälänen [2003]; Msala [2011b]. 16

17 szerzej rozumana wymana zagranczna oddzaływują weloma kanałam na wzrost gospodarczy (loścowo jakoścowo) oraz, że jakby zwrotne wzrost gospodarczy każdego z krajów oddzaływują loścowo jakoścowo na rozwój jego szeroko rozumanej wymany zagrancznej. Ogólne rzecz borąc, owe oddzaływana dokonują sę poprzez powodowane różnorodnych zman w rozmarach oraz w strukturze produkcj konsumpcj w danym rozpatrywanym kraju w gospodarce śwatowej, jako całośc, z tym że ntensywność tych zman jest zróżncowana m.n. ze względu na odmenną welkość poszczególnych gospodarek narodowych, stopeń ch zaangażowana w mędzynarodowym podzale pracy, pozom rozwoju gospodarczego, stopeń zaawansowana technczno-technologcznego td. Współcześne wemy jeszcze węcej. Wemy m.n., że różnorodne teore hpotezy wymany mędzynarodowej są raczej komplementarne nż konkurencyjne w stosunku do sebe, że o pewnej ch substytucyjnośc zwłaszcza uwzględnając odpowedne tzw. teore ortodoksyjne można mówć tylko w ogranczonym zakrese (np. o substytucyjnośc ortodoksyjnych teor handlu mędzynarodowego ortodoksyjnych teor mędzynarodowych przepływów kaptału, czy też sły roboczej) 7. Jest jednak coś, co łączy w dużym stopnu wszystke te teore, a zatem w przecweństwe do całych teor pełn funkcję wyjaśnającą, funkcję decyzyjną funkcję optymalzacj uwarunkowań. Chodz o różne ujmowaną nterpretowaną zasadę przewag komparatywnych (względnych), na co wskazuje m.n. w welu swoch publkacjach A. V. Deardorff najwększy powszechne cenony znawca tej zasady we współczesnym śwece 8. Na to wskazuje równeż treść welu nnych opracowań, które zamerza sę przywołać w dalszych częścach nnejszego opracowana, z których część nny znakomty znawca odpowednej problematyk, a manowce W. J. Ether [2009] ujął pod wymownym tytułem Comparatve Advantage meets Alan Deardorff. 7 Por. Msala [2011b] oraz cytowana tam lteratura fachowa. 8 Por. Deardorff [1980, 1982, 2005]. 17

18 2.2. Statyczne ujmowana zasada przewag komparatywnych główne przesłank ch występowana W ujęcu statycznym podstawowym nepodważalnym prawem racjonalnego gospodarowana w skal mędzynarodowej jest sformułowana w 1817 r. przez D. Rcardo zasada kosztów względnych (komparatywnych), która stanow zasadnczą część jego szerszej teor powszechne eksponowanej w welu różnorodnych podręcznkach z zakresu mędzynarodowych stosunków gospodarczych 9. Można ją uznać za taką m.n. dlatego, że stanow ona rozszerzene zarazem specyfczne uogólnene sformułowanej w 1776 r. przez A. Smtha zasady przewag absolutnych w wymane mędzynarodowej. Co węcej, ta zasada - nadzwyczaj stotne prawo ekonom poltycznej stanow do dzsejszego dna punkt wyjśca swostych renterpretacj, które są w grunce rzeczy nczym nnym jak próbam neco odmennego ujęca podstawowych przesłanek rozwoju handlu szerzej rozumanej mędzynarodowej wymany gospodarczej, a zatem źródeł jej występowana. W ujęcu statycznym na nteresującym nas szczeblu makroekonomcznym (ścślej krajowym względne narodowym) przesłanek rozwoju mędzynarodowej wymany produktów (towarów usług) oraz moblnych czynnków wytwórczych, a zatem bezpośrednch przyczyn jej występowana jest wele. Za najważnejsze uznaje sę powszechne następujące: a) zróżncowane krajów pod względem stopna zaawansowana techncznotechnologcznego; b) zróżncowane krajów pod względem wyposażena w podstawowe czynnk wytwórcze (pracę kaptał), które to czynnk wytwórcze ne są homogencznym można je dzelć na różne sposoby; c) zróżncowane krajów pod względem rozmarów struktury popytu, w tym pod względem różnego typu preferencj nwestycyjno-konsumpcyjnych upodobań rezydentów; d) zróżncowane krajów pod względem tzw. welkośc ekonomcznej chłonność rynków wewnętrznych, a w zwązku z tym pod względem możlwośc osągana przez odpowedne podmoty gospodarcze odmennych tzw. korzyśc skal w sferze produkcj zbytu; 9 Wele wskazuje na to, że prekursorem w tym zakrese był faktyczne nny angelsk ekonomsta R. Torrens, który opublkował cekawy artykuł klka lat wcześnej nż D. Rcardo, ale który ne spotkał sę z takm uznanem, jak właśne przełomowa praca D. Rcardo pt. Zasady ekonomczne opodatkowana. 18

19 e) zróżncowane krajów pod względem kształtowana sę tzw. struktury rynków (ang. market structures), tj. lośc dzałających podmotów gospodarczych ntensywnośc wewnątrzkrajowego konkurowana mędzy nm; f) zróżncowana krajów pod względem geografcznego położena w ramach gospodark śwatowej, kształtowana sę kosztów transportu kosztów komunkowana sę partnerów, zwanych też przewagam lokalzacyjnym /lub aglomeracyjnym; g) prowadzene przez odpowedne władze krajowe określonej poltyk ekonomcznej, w tym zagrancznej mędzynarodowej 10. Zróżncowane krajów pod względem stopna zaawansowana techncznotechnologcznego, a ścślej pod względem pozomu szeroko rozumanej wydajnośc pracy (produkcyjnośc stosowanych czynnków wytwórczych) w warunkach wolnego rynku handlu to najczęścej wymenana przesłanka rozwoju wymany mędzynarodowej towaram usługam, a zatem źródło występowana statyczne ujmowanych przewag komparatywnych (względnych) danego kraju nad nnym lub też ch braku. Występowane tej przesłank wynka zresztą bezpośredno z rozważań D. Rcardo (także R. Torrensa), jeśl uogólnć tradycyjne ujmowaną (tj. zgodne z ujęcem klasyków) zasadę kosztów komparatywnych oraz sformułować ją w sposób odmenny tzn. uwzględnając zamast merzonych nakładam pracy różnc w kosztach produkcj warunkujące je różnce w wydajnośc pracy. W takm ujęcu klasyczne rozumana zasada kosztów względnych (komparatywnych) brzm następująco: zawsze korzystną jest specjalzacja w tej dzedzne produkcj (także przy produkcj określonego towaru a, czy też śwadczenu usług b), w której dany kraj ma stosunkową przewagę w wydajnośc pracy nad krajem B, natomast nekorzystna jest specjalzacja w tej dzedzne, w której dany kraj ne ma stosunkowej przewag nad partnerem gospodarczym. Oczywśce, jeśl dany kraj B potraktować, jako pozostałe kraje śwata (otoczene gospodarcze kraju A), to wtedy statyczne ujmowaną zasadę kosztów względnych według klasyków można uogólnć jeszcze bardzej. Przy uwzględnanu różnc w wydajnośc pracy można ją wtedy sformułować następująco: dla każdego kraju zawsze opłacalna jest specjalzacja w produkcj eksporce tych produktów, w przypadku których dysponuje on stosunkową przewagą w wydajnośc pracy (pod względem stopna zaawansowana technczno-technologcznego) nad zagrancą, natomast nekorzystna jest specjalzacja w produkcj eksporce tych produktów, w przypadku których kraj ten ne ma w stosunku do zagrancy (otoczena gospodarczego) tak rozumanej przewag względnej. Przy okazj warto 10 Por. Deardorff [1980, 1982, 2003, 2005]; Gupta [2007]; Msala [2011a]. 19

20 dodać, co szczegółowo wyjaśna m.n. M. Guzek [2004, s. 40], że ( ) to ne koszty an korzyśc są w modelu Rcardo komparatywne, lecz przewaga kraju nad zagrancą (lub odwrotne - zagrancy nad krajem) jest komparatywna. Zasada kosztów względnych (komparatywnych), a zatem także względnych przewag pod względem zaawansowana technczno-technologcznego wydajnośc czynnków wytwórczych (ch produktywnośc) jest w ujęcu statycznym stotnym techncznoblansowym prawem ekonomcznym, które trudno kwestonować. Zasada ta autentyczny bezcenny dorobek klasyków wskazuje, jak uzyskać lość określonego produktu (wyrobu) przy mnmalzacj nakładów lub co jest równoznaczne jak uzyskać wększy produkt przy danych nakładach. Przy uwzględnenu zróżncowana stopna zaawansowana kraju A otoczena gospodarczego B pod względem stopna zaawansowana technologcznego produktywnośc czynnków wytwórczych, jej stotę można zlustrować za pomocą wykresu (rysunek 5). Rysunek 5. Grafczna lustracja granc opłacalnośc mędzynarodowej wymany gospodarczej danego kraju A przy uwzględnenu różnc pod względem stopna zaawansowana technczno-technologcznego (produkcyjnośc czynnków wytwórczych ogółem) Produkty /gałąź y Welkość produkcj Relacja produkcyjnośc ogółem w kraju A przed podjęcem wymany Strefa opłacalnej wymany Relacja produkcyjnośc w warunkach wymany przynoszącej partnerom równe korzyśc (kąt nachylena prostej 45 ) Relacja produkcyjnośc w otoczenu gospodarczym B przed podjęcem wymany 0 Welkość produkcj Produkty /gałąź x Źródło: Opracowane własne. 20

21 W śwetle dotychczasowego dorobku teoretycznego w warunkach wolnego rynku handlu, zresztą ne tylko, nną nadzwyczaj stotną przesłanką występowana handlu mędzynarodowego jest występowane mędzy krajam różnc pod względem względnego wyposażena w podstawowe czynnk wytwórcze, tj. pracę oraz kaptał to zwłaszcza przy dodatkowych założenach ekonom neoklasycznej o braku moblnośc tych czynnków w skal mędzynarodowej jednoltej funkcj produkcj tj. nezmennej produkcyjnośc tychże czynnków. Chodz wtedy o rozwój handlu mędzynarodowego zgodne z zasadą obftośc zasobów, która stanow oś odpowednej teor sformułowanej w ostatecznym kształce przez E. Heckschera, B. Ohlna P. A. Samuelsona zwaną też (od początkowych lter nazwsk jej autorów) teorą oraz zasadą H-O-S. Zgodne z zasadą H-O-S każdy kraj (lub nny podmot gospodarczy) pownen specjalzować sę w produkcj eksportować produkty (dobra usług), których wewnętrzna produkcja (śwadczene) wymaga bardzej ntensywnego zastosowana relatywne obftszego przez to tańszego czynnka produkcj (np. pracy w Polsce), a jednocześne mportować produkty wymagające bardzej ntensywnego zastosowana relatywne mnej obftego w zwązku z tym relatywne droższego czynnka (np. kaptału). Treść tej zasady jest jak łatwo zauważyć nczym nnym jak tylko renterpretacją statyczne ujmowanej zasady przewag komparatywnych (względnych) przy welu rygorystycznych, wspomnanych wcześnej uwarunkowanach, a zwłaszcza wolnego rynku handlu oraz dentycznośc funkcj produkcj we współpracujących krajach. Inna sprawa, że E. Heckscher, B. Ohln P. A. Samuelson wyjaśnają dodatkowo w ch teor, skąd wywodzą sę statyczne ujmowane różnce w kosztach cenach. Po prostu z odmennego wyposażena w podstawowe czynnk wytwórcze tj. pracę kaptał. Statyczne ujmowana zasada obftośc zasobów stanow równeż podstawową cześć składową tzw. teor neoczynnkowych, tj. teor w których uwzględna sę wększą lość czynnków wytwórczych, a zarazem nejednorodność (heterogenczność) pracy ludzkej kaptału. Istotę wykorzystywana tej zasady też można przedstawć w postac pewnego schematu (rysunek 6). 21

22 Rysunek 6. Możlwośc wykorzystywana przewag komparatywnych gospodark narodowej danego kraju według zwolennków teor neoczynnkowych w ujęcu statycznym Zema, woda powetrze Dobra naturochłonne Kopalny Praca prosta Dobra pracochłonne Praca Praca złożona Dobra technologczne ntensywne Kaptał Kaptał ludzk (human captal) Dobra kaptałochłonne Środowsko naturalne Kaptał sensu strcto Źródło: Opracowane własne. Trzecą przesłanką występowana w warunkach wolnego rynku handlu statycznych przewag komparatywnych danego kraju A nad krajem (otoczenem gospodarczym) B zatem przyczyną rozwoju handlu mędzynarodowego zgodne z omawaną zasadą jest zróżncowane krajów pod względem rozmarów struktury popytu, a ścślej odmennych preferencj oraz upodobań konsumentów nwestorów. Ma to równeż mejsce wtedy, gdy mamy dodatkowo do czynena z dentycznym pozomem technczno-technologcznego zaawansowana partnerów (z dentycznym funkcjam ch produkcj) dentycznym relatywnym wyposażenem w czynnk produkcj. Kraj A może wtedy dysponować absolutną przewagą względną (komparatywną) w zakrese produktu /lub produktów, na które występuje w nm relatywne nższy popyt nż w krajach otoczena. We wspomnanych uwarunkowanach ceny tych produktów są po prostu w tymże kraju absolutne relatywne nższe przed podjęcem handlu tj. w warunkach autark (rysunek 7). 22

23 Rysunek 7. Ilustracja wpływu zróżncowanych preferencj na handel mędzynarodowy w ujęcu statycznym Dobro y IA T IB T Dobro x gdze: T-T krzywa produkcj IA krzywa preferencj (obojętnośc) kraju A IB krzywa preferencj (obojętnośc) kraju B Źródło: Opracowane własne. Istotną, czwartą przesłanką rozwoju handlu mędzynarodowego zgodne ze statyczne ujmowaną zasadą przewag komparatywnych jest zróżncowane krajów pod względem welkośc ekonomcznej chłonnośc rynków wewnętrznych. Na grunce ścśle teoretycznym, w warunkach wolnego rynku handlu, występowana dentycznych funkcj produkcj dentycznego wyposażena w zasoby, dentycznych funkcj preferencj tzw. kraj duży, wyróżnający sę chłonnym rynkem wewnętrznym (np. kraj A) dysponuje przewagą komparatywną nad krajem (otoczenem) w zakrese produktu /lub wększej ch lośc, w przypadku których można uzyskać rosnące korzyśc skal w sferze produkcj zbytu. Po prostu, cena tych dóbr w kraju A przed podjęcem handlu jest nższa nż w kraju (otoczenu) B, w przypadku którego korzyśc skal ne występują (rysunek 8). 23

24 Rysunek 8. Wpływ welkośc krajów (chłonnośc rynków wewnętrznych) korzyśc skal na kształtowane sę cen przewag w dwu krajach wymenających dwa dobra Dobro y ze stałym korzyścam skal TA IA TB IB TB TA Dobro x z możlwoścam osągana rosnących korzyśc skal Źródło: Opracowane własne na podstawe Deardorff [2003]. Za pątą przesłankę rozwoju handlu mędzynarodowego zgodne ze statyczne ujmowaną zasadą przewag komparatywnych uznaje sę z reguły zróżncowane krajów (podobnych pod względem wyposażena w zasoby, wykorzystywanych technk produkcyjnych td.) z punktu wdzena tzw. struktury ch rynków wewnętrznych tj. lośc dzałających na nch przedsęborstw oraz ntensywnośc współpracy zarazem wzajemnego konkurowana mędzy nm. W odpowednej lteraturze fachowej przyjmuje sę bowem, że te czynnk wywerają stotny, choć zróżncowany wpływ na kształtowane sę w tych krajach kosztów produkcj handlu, a także na kształtowane sę tzw. korzyśc skal. Chodz przy tym ne tylko o rosnące korzyśc skal w sferze produkcj zbytu. Chodz dodatkowo o kształtowane sę tzw. wewnętrznych zewnętrznych korzyśc skal przedsęborstw, które to pojęca wprowadzł do lteratury fachowej T. Sctovsky [1958]. Według nego stota wewnętrznych korzyśc skal sprowadza sę do tego, że w marę wzrostu rozmarów produkcj przedsęborstw określonego kraju A zmnejszają sę koszty przecętne tych przedsęborstw uzyskują one tym samym przewagę kosztowo-cenową nad nnym przedsęborstwam z tego kraju /lub przedsęborstwam z nnych krajów, zwłaszcza w warunkach konkurencj nedoskonałej. Z kole zewnętrzne korzyśc skal rozumane są współcześne jako pojawające sę wskutek tego, że w danym przedsęborstwe czy przedsęborstwach określonego regonu /lub kraju odpowedne obnżk przecętnych kosztów cen powodują zwększene pozomu 24

25 ch konkurencyjnośc na tle pozostałych przedsęborstw dzałających w określonej branży w tymże regone, kraju /lub grupe krajów, w tym w śwece jako całośc. Za ważną szóstą już z kole przesłankę rozwoju handlu zagrancznego mędzynarodowego zgodne ze statyczne ujmowaną zasadą przewag komparatywnych uznaje sę wreszce zróżncowane krajów pod względem geografcznego położena, kształtowana sę kosztów transportu produktów zabezpeczena dostaw częśc składowych przed podjęcem wymany. Te aspekty omawają szeroko w swoch pracach przedstawcele tzw. tradycyjnej teor lokalzacj dzałalnośc gospodarczej (ang. locaton theory) oraz jej rozwnęć w postac tzw. nowej geograf ekonomcznej (ang. new economc geography), których omówene można równeż znaleźć w odpowednej polskej lteraturze fachowej 11. W sposób syntetyczny przedstawa je A. V. Deardorff w postac schematu przedstawonego na kolejnym rysunku. Rysunek 9. Wpływ welkośc krajów (chłonnośc rynków wewnętrznych) korzyśc skal na kształtowane sę cen przewag w dwu krajach wymenających dwa dobra SD PD t0 PC SB SC t0 PW PB t0 PA SA gdze: A, B, C, D kraje PA, PB, PC, PD cena produktu x w poszczególnych krajach SA, SB, SC, SD podaż produktu x w poszczególnych krajach PW cena produktu x na rynku śwatowym w warunkach wolnego rynku handlu po podjęcu wymany t0 okres analzy (okres przed podjęcem wymany) Źródło: Opracowane własne na podstawe Deardorff [2003]. Z treśc rysunków 5-9 wynka jednoznaczne, że nawet przed podjęcem wymany mędzynarodowej w każdym z krajów decydując sę na jej podjęce można wręcz radykalne 11 Por. m.n. Sulmck [1977]; Kucńsk [2006]; Msala [2005, 2009, 2011a] oraz cytowana tam lteratura fachowa. 25

26 zmenć układ statyczne ujmowanych przewag komparatywnych, względne też ch braku poprzez wykorzystane poltyk ekonomcznej. Dla przykładu, jednorazowa dewaluacja waluty narodowej powoduje nemal automatyczne obnżene cen krajowych, nemoblnych czynnków wytwórczych (np. zem tkwących w nej zasobów naturalnych) eksportowanych towarów, zaś rewaluacja (rewaloryzacja) wywołuje quas automatyczne (w praktyce z pewnym opóźnenem) skutk odwrotne. W tym momence, na grunce ścśle teoretycznym znajdujemy sę już jednak na etape tworzena (kreacj) dynamczne ujmowanych przewag komparatywnych lub naczej na etape przekształcana przewag statycznych w dynamczne tzn. w komparatywne przewag konkurencyjne, a możlwe do kreowana Teoretyczne możlwośc przekształcana statycznych przewag komparatywnych w dynamczne przewag konkurencyjne kreacj nowych przewag W dotychczasowym odpowednm dorobku teoretycznym można znaleźć wele cennych, nsprujących wskazówek dotyczących utrwalana statyczne ujmowanych przewag komparatywnych kreacj nowych przewag tego typu, co wymaga oczywśce odpowednego wysłku (odpowednej szeroko rozumanej poltyk gospodarczej, przy czym poltykę makroekonomczną sensu strcto stawamy na raze jakby na dalszym plane). W śwetle tego dorobku mogą sę bowem zmenać faktyczne zmenają sę mnej lub bardzej wszystke wymenone wcześnej przesłank statyczne ujmowanej przewag komparatywnej danego kraju /lub ch grupy. Oczywśce, bez ngerencj poltyków gospodarczych pewne przesłank ewoluują wolnej (np. skłonność społeczeństwa do oszczędzana, do nwencj nnowacyjnośc, czy też do tzw. samozorganzowana sę równeż w wymarze etncznokulturowym), nne zaś szybcej (np. chęć podejmowana ryzyka czy też podporządkowana sę różnego rodzaju normom standardom o charakterze ponadregonalnym, ponadkrajowym czy nawet ogólnośwatowym). W odnesenu do tych zagadneń trudno sę doszukać jednoltej formuły nterpretacj owych zdolnośc skłonnośc. A. V. Deardorff [2003] proponuje nawet, aby w ujęcu krótko- średnookresowym traktować je jako welkośc względne stałe. Możlwośc przekształcana statycznych przewag komparatywnych w dynamczne przewag konkurencyjne stneją m.n. poprzez aktywne uczestnctwo danego kraju w szeroko 26

27 rozumanej wymane gospodarczej tj. w zagrancznej wymane produktów (towarów usług) oraz różnorodnych czynnków wytwórczych. W każdym raze co wynka już z tzw. wedzy bazowej z zakresu teor handlu mędzynarodowego w danym kraju A można podnosć stopeń zaawansowana technczno-technologcznego (zmenać na korzyść funkcję produkcj zwększać pozom szeroko rozumanej wydajnośc pracy) poprzez umejętną specjalzację, a ścślej koncentrację na mporce dóbr technologczne ntensywnych próbach zwększena ch znaczena w eksporce. Na to zwracają równeż uwagę m.n. autorzy teor neotechnologcznych tj. teor luk technologcznej, teor cyklu życa produktu oraz teor korzyśc skal w sferze produkcj zbytu (rysunek 10). Rysunek 10. Rozwój handlu mędzynarodowego w warunkach występowana mędzy krajam luk technologcznej t 0 Kraj A Wewnątrzkrajowa luka mtacyjna (t 1-t 0) Innowacja Zagranca Mędzynarodowa luka popytu (t 2-t 0) Pełne dysponowane nowym produktem w kraju t 1 t 2 Handel mędzynarodowy spowodowany występowanem luk technologcznej (t 3-t 2) Mędzynarodowa luka mtacyjna (t 3-t 0) t 3 Pełne dysponowane nowym produktem zagrancą (w krajach otoczena) Źródło: Johns [1985, s. 112]. W śwetle autorów teor luk technologcznej mędzynarodową absolutną przewagę konkurencyjną może uzyskać kraj (ścślej przedsęborstwa dzałające na jego terene), który wyróżna sę wysokm stopnem nwencyjnośc nnowacyjnośc, co jest możlwe tylko w określonych uwarunkowanach, a zwłaszcza przy dysponowanu odpowednm zasobam kaptału. Inne kraje mogą go tylko naśladować mnej lub bardzej udolne. Zdolność skłonność do wprowadzana na rynek nowych wyrobów jest także akcentowana w nnej teor neotechnologcznej, a manowce w teor cyklu życa produktu. 27

28 Produkcja eksport kraju mtatora Produkcja eksport kraju nnowatora Autorem tej teor jest R. Vernon [1966], ale w sposób przekonywujący jej główne dee przedstawł neco wcześnej M. V. Posner [1961]. Rysunek 11. Rozwój produkcj eksportu zgodny z teorą cyklu życa produktu produkcja eksport t 2 t 0 t 1 t 3 eksport produkcja Źródło: Posner [1961, s. 175]. Rozszerzoną wersję teor cyklu życa produktu zaprezentował S. Hrsch [1977], który przedstawając trzy stada rozwoju produktu podkreślł ne tyle absolutne względne różnce w pozome rozwoju wedzy techncznej oraz w tempe postępu techncznego, le zróżncowane krajów regonów pod względem wyposażena w różnorodne czynnk wytwórcze, a zatem równeż w kaptał. Operając sę na de R. Vernona, autor ten wysunął koncepcję cyklu życa całych gałęz gospodark. Jego zdanem, gałęze te podlegają typowym przeobrażenom, którym towarzyszą zmany w metodach produkcj oraz w kształtowanu sę popytu, wolumenu struktury sprzedaży. Oczywśce, na każdym etape rozwoju regonu, czy tez kraju, odmenne kształtują sę możlwośc osągana korzyśc ze skal produkcj zbytu. Na możlwośc przekształcana statycznych przewag komparatywnych w dynamczne przewag konkurencyjne poprzez rozwój handlu zagrancznego mędzynarodowego wskazują równeż autorzy tzw. teor neoczynnkowych. Zgodne z autoram zwolennkam tych teor każdy kraj śwata dysponuje w danym momence t określonym zasobam różnorodnych czynnków wytwórczych, którym trzeba można racjonalne gospodarować m.n. poprzez odpowedne ukerunkowane struktury specjalzacj eksportowej (także mportowej). Według nch chodz o to, aby wykorzystując dynamczne ujmowaną zasadę obftośc zasobów nejako powększać loścowo jakoścowo własne zasoby, zwłaszcza 28

29 nektóre z nch, zaś w ten sposób kreować przewag konkurencyjne na przyszłość. W ten sposób można m.n. powększać zasoby pracy, szeroko rozumanego kaptału, wedzy techncznej specyfcznego czynnka wytwórczego w postac środowska naturalnego (rysunek 12). Rysunek 12. Uproszczony schemat możlwośc kształtowana przewag konkurencyjnych danego kraju poprzez handel według zwolennków teor neoczynnkowych Ilość jakość czynnków wytwórczych Praca Kaptał Praca Kaptał Wedza technczna Środowsko naturalne Wedza technczna Środowsko naturalne t0 tn t Źródło: Opracowane własne. W zasadze, zwłaszcza w warunkach wolnego rynku handlu, bardzej skutecznym sposobem utrwalane statycznych przewag komparatywnych tworzena dynamcznych przewag konkurencyjnych poprzez wymanę mędzynarodową są bezpośredne mędzynarodowe przepływy moblnych czynnków wytwórczych, które na grunce teor mogą meć charakter komplementarny bądź też konkurencyjny w stosunku do mędzynarodowych przepływów towarów usług. Na grunce odpowednej teor ortodoksyjnej występowane komplementarnośc można wyjaśnć udowodnć w odnesenu do relatywne newelkej lośc przypadków. W sume zatem znaczne węcej jest przypadków odpowednej konkurencyjnośc (substytucyjnośc), co można wyjaśnć bazując na współczesnych teorach heterodoksyjnych 12. Na grunce teoretycznym perwszym najbardzej wymownym dowodem możlwośc utrwalana przewag komparatywnych /lub kreacj dynamcznych przewag konkurencyjnych jest bazujące na teor H-O-S tzw. twerdzene T. M. Rybczyńskego [1955] zgodne z którym wzrost zasobu określonego czynnka wytwórczego powoduje w warunkach stałych cen dalej. 12 Por. m.n. Purvs [972]; Svensson [1984]; Neary [1995]; Sprnger [2000]; Msala [2011b]. Na ten temat zob. też 29