PSZCZELNICZE ZESZYTY NAU,KOWE

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAU,KOWE ROK XXX 1986 ORGANIZACJA I EKONOMIKA PASIEK SEKTORA USPOŁECZNIONEGO Andrzej Pidek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa,WPROWADZENIE W Polsce około 23 tysiące rodzin pszczelich znajduje się w 434 pasiekach sektora uspołecznionego (materiały Min. Roln. Ii.G. Z. 'z 1982 r.). Stanowi to mniej więcej 1% wszystkich pasiek i niecałe 10% rodzin pszczelich w Polsce, Srednia pasieka tego sektora posiada więc 53 rodziny pszczele, czyli kilkakrotnie więcej niż średniej wielkości pasieka indywidualna. Jest to jednak mniej niż może obsłużyć 1 pszczelarz. W ZSRR uważa się, że obsługiwanie rodzin pszczelich przez 1 pszczelarza jest najbardziej prymitywną formą organizacji pracy (U l i j a ń l!e v 1973). Stosuje się tam system brygadowy twierdząc, że optymalna liczba rodzin pszczelich w kołchozie specjalistycznym powinna wynosić 6-7 tysięcy (O s i P o va 1969), a na Syberii i Dalekim Wschodzie nawet 11 tysięcy (S o l d a t o v 1974). Mimo takich wysokich norm dochody z pasiek nie pokrywają kosztów ich prowadzenia,bo od 20% do 60% tych: kosztów obciążana jest produkcja rolnicza i ogrodnicza (Z r i b n jak 1974). W okresie pięciolatki średnia wielk~ pasieki w. ZSRR zmniejszyła się ze 183 do 156 rodzin. Pasiek o wielkości powyżej 500 rodzin jest tylko 4,2%. Z sektora uspołecznionego pochodzi 40% miodu. W Polsce pomimo wielokrotnych w okresie ostatniego 40-lecia prób rozwoju pasiek uspołecznionych nie udało się tego zrealizować w stopniu zaplanowanym. Zdarza się jednak, że przedsiębiorstwa rolne posiadające duże areały upraw entomofilnych, a przede wszystkim sadów, często z własnej inicjatywy zakładają pasieki, ponieważ mają trudności z wydzierżawianiem odpowiedniej liczby rodzin pszczelich do zapylania. Te pasieki, które utworzono do tej pory, W ocenie społecznej nie wyróżniają się produkcją miodu w porównaniu z indywidualnymi. Podobna prawidłowość obserwowana jest w odniesieniu do pozostałych kierunków rolnictwa. K i e r u l (1985) stwierdza, że...,,'ska~ne na zagładę formy organizacyjne (gospodarstwa indywidualne przyp. autora) trzymają się u nas stosunkowo nieżle, a formy które miały przodować przeżywają permanentnie różne trudności i nie mogą swej przewagi 133

2 udokumentować"... Poziom produkcji końcowej netto z 1 ha w sektorach gospodarki uspołecznionej kształtował się w latach siedemdziesiątych w gmnicach 71 fj /o w stosunku do gospodarki indywidualnej (Ekspertyza PAN 1980). Jedną z przyczyn niepowodzeń było tworzenie gospodarstw wielozakładowych (M a n t e u f f e l 1979). W odniesieniu do pszczelarstwa brak jest w Polsce opracowań ekonomicznych, które pozwoliłyby ocenić efektywność tej produkcji w sektorze uspołecznionym. Celem niniejszej pracy jest analiza organizacji i ekonomiki, a także efektywność pasiek sektora uspołecznionego. METODYKA Badania przeprowadzono w latach w 13 pasiekach państwowych. Kryterium doboru gospodarstw stanowiła ich deklaracja wykonywania dokumentacji. Należy jednak przypuszczać, że były to gospodarstwa o ponad przeciętnym poziomie gospodarki. W okresie pierwszego roku doświadczenia zapoznano się z metodami gospodarki pasiecznej ana- Iizowanych pasiek i sporządzono kalkulację dotychczasowych kosztów produkcji na podstawie dostępnych dokumentów. Badania z tego roku potraktowano jako 'Wstępne i stanowiące podstawę do dalszych, bardziej szczegółowych. Na początku każdego następnego roku dostarczone były do pasiek odpowiednie arkusze dokumentacyjne, na których odnotowywano informacje dotyczące: - osoby prowadzącej pasiekę (wiek, doświadczenie, liczba lat praktyki, liczba lat zatrudnienia w zakładzie) - pożytków na terenie przedsiębiorstwa, w którym znajduje się pasieka i w okolicy - stosowanych metod gospodarki pasiecznej - częstotliwości i jakości wymienianych matek pszczelich - liczby, siły, wartości i rozmieszczenia rodzin - zimowania rodzin (ilość i jakość pozostawionych zapasów na zimę, liczba osypanych rodzin), - wyposażenia w sprzęt (ilość i wartość) - wielkości i struktury rodzajowej kosztów - wielkości i struktury rodzajowej dochodów - nakładów pracy (organizacja, rodzaj, wielkość i termin). Zebrane w dokumentacjach informacje weryfikowano i uzupełniano metodą panelową. Dwie spośród analizowanych pasiek objęte były od kilku lat stałym doradztwem prowadzącego badania. W rachunku wyodrębniono trzy rodzaje kosztów: koszty bezpośrednie obliczane na podstawie sum faktycznie wydatkowanych, koszty pośrednie 'w wysokości 30% kosztów bezpośrednich oraz amortyzację wraz z oprocentowaniem. Amortyzacje naliczano zgodnie z zasadami obowiązującymi w rolniczych przedsiębiorstwach państwowych w wysokości 3% od budynków 134

3 10 tys. zło- i 5% od sprzętu o wartości odtworzeniowej, przekraczającej tych. Oprocentowanie liczono w wysokości 10% od majątku trwałego oraz od uli i majątku nietrwałego o wartości powyżej 1 kg miodu, zgodnie z metodyką Pracowni Ekonomiki ISK. Ocenę efektów ekonomicznych dokonano poprzez obliczenie dechodu czystego, jednostkowego kosztu produkcji raz wskaźnika opłacalności w odniesieniu do jednej rodziny pszczelej w dwóch wariantach. W pierwszym nie liczono dochodów pochodzących z zapylania, a w drugim uwzględniono te dochody. Dochód <czysty w/g K rusz e (1976) jest nadwyżką wartości produkcji nad nakładami. W naszym przypadku stanowi 'on konkretnie różnicę dochodów zmniejszonych o oprocentowanie. Jednostkowy koszt produkcji uzyskano przez podzielenie poniesionych kosztów przez produkcję przeliczoną na jednostki miodowe. Wskaźnik opłacalności stanowi procentową relację wartości produkcji do kosztów. WYNIKI Organizacja pasiek. Analizowane pasieki skupiały 1161 rodzin pszczelich co stanowiło 5% wszystkich rodzin pszczelich sektora uspołecznionego w Polsce i należały do 13 przedsiębiorstw (tab. 1) o różnych profilach produkcji, znajdujących się w jednostkach o niejednorodnych strukturach organizacyjnych na terenie 9 różnych województw (Ryc. 1). Usytuowane były one w południowej i północnej części kraju. Przeważały w nich <przedsiębiorstwa sadownicze i nasienne. Skupiały one 70,2% rod:zin pszczelich. Pozostałe rodziny znajdowały się w przedsiębiorstwach o kierunku ogólnorolniczym. Analizowane zakłady były w większości typowymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi, a częściowo zakładami doświadczalnymi lub wdrożeniowymi. Znajdujące sę w nich pasieki miały charakter produkcyjny. 84,6% gospodarstw posiadało uprawy roślin entomofilnych, a przede wszystkim sady i rzepak (tab. 1). Uprawy te, których plonowanie uzależnione było od krzyżowego zapylania kwiatów były zapylane przez własne pasieki, dla których stanowiły źródło wczesnych pożytków. Łącznie z innymi nektaro- i pyłkodajnymi uprawamiznajdującymi się na terenie gospodarstw mniej więcej w połowie stanowiły źródło nektaru i pyłku dla własnych pasiek. Średnia wielkość pasiek wynosiła 89 rodzin pszczelich. Na jednym pasieczysku znajdowało się zaś 59 rodzin pszczelich. Rodziny te należały do następujących ras: krajowa kaukaska krainka 5,8% 58,8% 35,4% 135

4 Lp. Warunki prowadzenia pasiek Management conditions of apiaries Wyszczególnienie Tabela! Dane Data Liczba pasiek Number of apiaries 2 Średnia wielkość pasieki (rodzin pszczelich) An averagę size of apiary (bee colonies) 3 Struktura pożytków (%) Structure of honey flow w tym: sady orchards rzepak rape inne uprawy rolnicze other agriculture planatations ~ aj.~i?- ~,Iime a.a:a~ pozostałe others 4 Rodzin pszczelich na 1 pasieczysku Number of bere colonies in one place 5 Procent rodzin pszczelich wywożonych na pożytki Percent of bee colonieś transported for honey flow - średnio na odległość average for distance ,0 13,6 18,2 20,5 27,3 20, ,3 25,7 Prawie połowa pasiek posiadała dwie rasy pszczół, co przy unasienianiu matek na pasieczysku sprzyjam powstawaniu krzyżówek. W prowadzeniu pasiek wykorzystano różne systemy uli: ul dadanówski ul wielkopolski ul wielokorpusowy (315 X 230 mm) ul warsza wski 35,70f0 23,50f0 36,30f0 4,50f0 Ule te przystosowane były do prowadzenia gospodarki wędrownej, a 61,30f0 analizowanych pasiek prowadziło taką gospodarkę. Rodziny przewożono na niewielką odległość, wynoszącą średnio 26 km. Do tego celu wykorzystywano ciągniki z przyczepami. Siła rodzin w pasiekach była zróżnicowana. Zgodnie z obowiązującą w Polsce normą BN-81/ wiosną 30,70f0 rodzin pszczelich można było zakwalifikować do I klasy, 48,60f0do II klasy a pozostałe do III klasy. Ogólnie można stwierdzić, że były to rodziny średniej siły. Kadra pracownicza zatrudniona w pasiekach miała wystarczające wykształcenie ogólne. 66,7% zatrudnionych w pasiekach pracowników mia- 136

5 Rys. 1. Rozmieszczenie badanych pasiek Locate of investigated api arie s ło ukończone wykształcenie średnie lub wyżs:ze, a 33,30f0 wykształcenie podstawowe i ukończony kurs mistrzowski (tab. 2). Pracownicy nie mieli najczęściej jednak ukończonego przygotowania kierunkowego. Absolwenci szkół wyższych, którzy nabyli pewną wiedzę z zakresu pszczelarstwa wykonując prace magisterskie, nie mieli wystarczającego przygotowania praktycznego, co było przyczyną popełnionych przez nich błędów. Średni okres zatrudnienia ich w pasiece daneg-o zakład u stanowił 1/4 okresu ich pracy. Stosowane przez nich sposoby gospodarki pa siecznej były proste. Wykorzystując pożytki wiosenne dość wcześnie poszerzano gniazda rodzin, prowadząc do wymiany średnio 30 /0 plastrów, przy czym w poszczegółmych latach procent ten zmieniał się w zależności od wielu czynników, w tym również od możliwości zaopatrzeniowych. W takim samym, procencie wymieniano również matki pszczele. Prawie wszystkie pasieki z wyjątkiem jednej prowadz.iły na własne potrzeby wychów matek w 86,6 /0 unasieniając je na pasieczysku. Metody g-osp-odarki pasiecznej nie zawsze były dost-osowane do specyfiki systemu ula, warunków pożytkowych oraz posiadanej rasy pszczół. Gospodarka prowadzona w ulach wielekorpusowych nie różniła się w zasadzie od gospodarki w ulach leżakach. Wabu przypadkach rodziny pszczele zimowano na 1 korpusie, pozostawiając na zimę podobnie jak innym średnio 2,6 kg miodu, uzupełniając resztę cukrem z,godniez obowiązującymi normami. W pracy 137

6 Lp. Dane dotyczące kierowników pasiek Data about apiares managers Wyszczególnienie Tabela 2 Dane Date Wiek (lat) Age (years) 2 Wykształcenie co Education podstawowe +kurs primary school +course średnie secondary school wyższe higschool 3 Praktyka pszczelarska (lat) Number of years in beekeeping experience 4 Zatrudnienie w pasiece (lat) Number of years working in apiary 46 33, ,0 22,5 5,3 posługiwano się.pojedyńczą ramką zarówno przy poszerzaniu gniazd jak i miodobraniu. Nie potrafiono zatem wykorzystać zalet ula wielokorpusowego, wobec czego z jeszcze większym nasileniem ujawniały się jego wady. Największą z nich był brak ocieplenia" którego następstwa pogłębiała nieodpowiednia jakość mat wykonanych najczęściej z miękkiej płyty pilśniowej. Rodziny pszczele w tych ulach gorzej zimowały. Procent osypanych rodzin w nich był prawie dwukrotnie większy w porównaniu z procentem osypanych pszczół w ulach leżakach. Rozwój wiosenny rodzin :pszczelich był opóźniony również na skutek nieterminowego i zbyt małego ścieśnienia gm.,iazd.szczególnie dotyczyło to pasiek największych. Straty powstałe w okresie zimowania i wiosny starano się uzupełniać poprzez tworzenie w sezonie 13,81)/0odkładów w stosunku do liczby rodzin pszczelich, przez co zachowywano tendencję zwyżkową w zakresie liczebności rodzin pszczelich. Nakłady materiałowe. Podstawowymi materiałami zużywanymi w procesie produkcji pasiecznej były cukier i węza. Zużycie cukru w rodzinach pszczelich było dość duże, ale stabilne, średnio wynosiło 15,38 kg (tab. 5). Z tego na dokarmianie zużywano 10,2 kg a resztę na podkarmianie stymulacyjne. Zużycie cukru na podkarmianie i dokarmialnie rodzin w ulach wielokorpusowych było o 19% wyższe niż rodzin w pozostałych typach uli. Mniej stabilne od cukru było zużycie węzy. Zależało ono od produkcji miodu. W latach o większej produkcji miodu, większe było rćiwnież zużycie węzy. Pozostałe nakłady materiałowe były ponoszone na minimalnym poziomie. Średnio na każde 26 rodzin pszczelichzakupcwano jedną matkę pszczelą, a pozostałe wychowywano we własnym zakresie. Podstawowym lekiem stosowanym w pasiece była Fumgilina, którą leczona była mniej więcej co druga rodzina pszczela. 138

7 Nakłady i organizacja pracy. W pasiekach państwowych na obsługę l rodziny zużyto średnio 17,6 rbg pracy (tab. 4), czyli dwukrotnie więcej niż w gospodarstwach indywidualnych (P i d e k 197'5). Te wysokie nakłady spowodowane były mało efektywnym wykorzystaniem czasu pracy przez pracowników, szczególnie w okresie zimowym. W pasiekach sektora uspołecznionego, 'pomimo kilkakrotnie większej średniej wielkości pasiek w porównaniu ~ imdywidualnymi, nie stosow> no bardziej efektywnych metod 'Organizacji pracy. Większość pasiek obsługiwana 'była przez 1 pracownika. Taką 'Organizację zastosowano również w największej z analizowanych pasiek posiadającej 480 rodzim pszczelich. Każdy z. zatrudnionych w niej pracowników miał przydzieloną określoną liczbę rodzin pszczelich, którą indywidualnie obsługiwał. Wprowadzenie imnych form organizacji pracy było utrudnione ze względu I)..<> wiele czynników, w tym również ze względu na brak samochodu, który mógłby przewozić pracowników do pasieki. Wyposażenie pasiek w sprzęt należy uznać za przeciętne dla warunków Polski (tab. 3). Wszystkie z pasiek posiadały odrębną pracownię lub przynajmniej adaptowane do tego celu pomieszczenie. Podobnie jest z innym niezbędnym dla produkcji pasiecznej sprzętem. Przydałoby się więcej sprzętu ułatwiającego pracę pasieczną np. wózków pasiecznych, topiarek słonecznych czy też wag pasiecznych. Sprzęt ten umożliwia zwiększenie wydajności pracy i produkcji. Produkcja pasieczna zachowuje charakter sezonowy (tab. 4). 74% nanakładów pracy (13,2 rbg) realizowanych jest w okresie sezonu. Gdyby do tego doliczyć przygotowanie Tamek z węzą, procent ten byłby jeszcze większy. Jednakże prace te wykonywano Wbrew przyjętym zasadom w 'Okresie wczesnowiosennym, Największy udział w strukturze prac mają przeglądy. Na przegląd i poszerzenie gniazd zużyto w sumie 35,5% nakładów pracy z całośc,i obsługi. Prace wykonywane poza sezonem stanowią niewielki procent. Wynika z tego problem racjonalnego wykorzystania pszczelarzy w tym właśnie okresie, co gospodarstwa rozwiązują w różny sposób. Angażując istniejące zasoby siły roboczej bez zmian organizacyjnych, istnieje możliwość zwiększenia, wydajności pracy wyrażonej liczbą, obsługiwanych przez jednego pszczelarza rodzin pszczelich. Wykorzystując w sezonie 1200 godzin może on obsłużyć ponad 90 rodzin pszczelich przeznaćzając na każdą z nich tak jak to wynika z badań 13,2 Il"bg. Dalsze zwiększanie wydajności pracy wymaga zmian w organizacji pracy. Koszt prowadzenia pasiek. Wyodrębniono trzy rodzaje kosztów panoszonych na prowadzenie pasiek (tab. 5), 60,3% wśród nich stanowią koszty bezpośrednie (cukier, węza, praca i inne ryc. 2). Ponad połowa z tych kosztów to praca, pomimo relatywnie niskiego wynagrodzenia, wynoszącego średnio 99,33 zł jaką pracownik otrzymał wraz ze świadczeniami za godzinę zatrudnienia w pasiece. Podstawowe materiały dla produkcji takie, jak cukier i węza, stanową 37,3% ponoszonych kosztów. 139

8 Rodzaj sprzętu Kind of equipment Wyposażenie pasiek w spn::ęt Equipment in investigate apiaries Liczba egzemplarzy na l pasiekę Equipment in l apiary (pice) Tabela 3 Liczba rodzin pszczelich l egzemplarz sprzętu Number of bee colonies l piece of equipment Pracownia pasieczna 0,9 Honey house Inne pomieszczenia 0,3 Other buildings Miodarka 1,3 Extraktor Parnik 07 Boiler Topiarka do wosku 1,2 Wax extractor Piła tarczowa 0,2 Saw Narzędzia stolarskie 0,5 Tojner equipment Waga do ważenia uli 0,9 Balance for hives Wózek pasieczny 0,5 Hand truck Kapelusz pszczelarski 5,6 Bee hat Dłuto 2,4 Hive tool Podkurzacz 2,6 Smoker Wtapiacz do węzy 0,9 Device for embending of foundation Skrobaczka 0,8 Hive tool Naczynia na miód 7,2 Honey conteiner Nóż pasieczny 1,1 Uncapping knife Odsklepiacz widełkowy 0,6 Uncapping fork Sito do miodu 0,8 Strainer Top rka słoneczna 0,5 Solar wax extractor

9 Struktura prac w pasiekach w odniesieniu do 1 rodziny pszczelej Work distribution in apiary for l bee colony Tabela 4 Rodzaj prac rbg Specification man - hours % Dozór pasieki 0,59 3,3~ Supervision of apiary Dezynfekcja i remont sprzętu 1,45 8,24 Disinfecation and renovation of equipment Przeglądy wiosenne 0,66 3,75 Spring insepection Podkarmianie stymulacyjne 0,75 4,26 Feeding Przygotowanie ramek z węzą 1,47 8,35 Preparing of frames with foundation Poszerzanie gniazd 0,63 3,58 Addition of frarr.es to nests Przeglądy letnie i jesienne 4,95 28,13 Summer und autumn inspections Wędrówki 1,26 7,16 Transport of bee colonies Miodobranie 2,64 15,00 Harvesting of honey Wychów matek 0,34 1,93 Breading of the queens Tworzenie nowych rodzin 0,49 2,78 Making of new bee colonies Wytop wosku i sortowanie plastrów 1,05 5,97 Extraction of wax and sort of combs Dokarmianie 1,32 7,50 Feeding Razem 17,60 100,00 Tolal Koszty bezpośrednie zrównoważone były 'W sumie przez 10,5 kg miodu, w cenach skupu 300 zł/l kg. W skład kosztów całkowitych zwanych też często całościowymi wchodzą koszty pośrednie. Są one następstwem utrzymania kierownictwa i administracji zakładu, które w pewnym stopniu zajmuje się również sprawami pasieki. Nikt do tej pory ne obliczył w Polsee faktycznych kosztów pośrednich ponoszonych na prowadzenie pasiek w jednostkach gospodarki uspołecznionej. Ponad 1/3 kosztów całkowitych stanowią koszty składające się z amortyzacji i oprocentowania. Naliczane są one dla odtwo-rzenia zużywającego się sprzętu i ewentualnego spłacenia zaciągniętych kredytów. Średnia z dwóch lat suma kosztów całkowitych 5201,66 zł na rodzinę pszczelą równoważona jest przez 13 kg miodu w cenach z lub ponad 17 kg miodu IW cenach z (400 i300 zł/kg). 141

10 Ryc. 2. Struktura kosztów Structure of cost ITIIIl CUKIER - SUGRR mm Uf;ZR - FOUNDRTlON ~ PRRCR - WORk I.":.":J POZOSTRŁE- OTHERS ~ KOSm POŚReDNIE -INDIRECT eosrs /.. " \1 RMORTYZRCJR - DEPRET/ATION I::::.1 OPROCENTOwANI," - I/IITREST Poziom i struktura produkcji oraz dochodów. Okres prowadzenia badań był korzystny dla produkcji pasiecznej pod względem przyrodniczym. Mniej korzystne były warunki ekonomiczne ze względu na obniżkę o 25 /0 cen miodu w 1984 r. z 400 zł/kg na 300 zł/kg. Średnia produkcja miodu w pasiekach z analizowanego okresu wynosiła 9,08 kg od 1 rodziny pszczelej. Była więc ona potnad fi-krotnie wyższa niż w przeciętnej pasiece tego sektora, gdzie wynosiła ona 1,69!kg (materiały Min. Roln. i G. Z.z 1984 r.). 74,3'0/0 miodu analizowanych pasiek sprzedano do punktów skupu, podczas gdy średnio w Polsce, pasieki tego sektora sprzedawały w punktach skupu 30,2 /0 wyprodukowanej masy miodu. Znaczną część miodu rozprowadzono na zasadach wolnorynkowych wśród pracowników. Osiągane w tej sprzedaży ceny niewiele różniły się od.cen skupu. Pewna ilość rozdysponowana była jako naturalna opłata za świadczone usługi na zasadach prezentu (tab. 6), co wprawdzie nie jest zgodne z obowiązującymi przepisami, ale czasem praktykowane. Produkcja wosku była na poziomie średniej krajowej, wynoszącej 0,31 kg w obu latach doświadczenia. W strukturze dochodów produkcji sprzedażnej a więc nadającej się do sprzedaży dominował miód stanowiący 83,9% i wosk 11,9010 (Ryc. 3). Asortyment uzyskiwanych produktów jest więc dość skromny. Celem 142

11 Koszty produkcji na 1 rodzinie pszczelej Production costs on 1 bee colony Tabela 5 Lp, Rodzaj kosztu Specification x Liczba Liczba Liczba kg, rbg % Wartość kg.rbg % Wartość kg.rbg ~~ Wartość Number zł Number zł Number zł of kg, Value of, kg, Value of kg, Value man zł man zł man hours, % hours % hours, % zł l Koszty bezpośrednie 2868, , ,55 Direct costs Cukier kg 15,29 691,76 15,47 793,60 15,38 742,68 Sugar Węza kg 0,19 251,09 0,32 609,45 0,26 430,27 Foundation Zakup, remont sprzętu 91,67 108,10 99,89 Purchase, renovation of equipment Matki pszczele 40,74 32,09 36,42 Queens Transport 53,91 28,61 41,26 Transported Lekarstwa 29,63 17,94 23,79 Drugs Praca rbg 17,2 1684,43 17,9 1812,10 17,6 1748,27 Labour man - hours Inne 25,73 12,20 18,97 Others 2 Koszty pośrednie , , ,47 Indirect costs 3 Amortyzacja % Depretiation - budynków 3 75, , ,84 buildings - sprzętu 5 57, ,44 ~ 60,16 equipment 4 Oprocentowanie % Intrests - majątku trwałego 367,60 484,91 426,26 of production means - uli i majątku nietrwałego 486,51 592,25 539,38 of hives and others means Koszty całkowite 4717, ,00 ~101,66 Tota! costs 143

12 Dochody z I rodziny pszczelej (zł) Incomes per l bee colony (zł) Tabela x Lp. _... _.. Liczba Wartość Liczba Wartość Liczba Wartość Źródło dochodu Specification of income I kg, szt. zł kg, szt. zł kg, szt. zł Number, Value Number, Value Number, Value kg, piece zł kg, piece zł kg, piece zł l Miód 8, ,91 9, ,82 9, ,87 H?!ley w tym: includiung: - skup 7, ,16 6, ,10 6, ,63 sold for the state - sprzedaż wolnorynkowa 0,76 309,39 1,80 499,69 1,28 404,54 sold on the market - wymiana za usługi 0,22 88,84 0,03 13,68 0,13 51,26 exchage for services - w magazynie 0,30 122,52 1,55 508,35 0,93 315,44 in stock 2 Wosk 0,31 465,41 0,31 484,45 0,31 474,93 Wax 3 Inne 189,22 136,32 162,77 Others Dochody produkcji podstawowej 4094, , ,57 Incomes from the main production 4 Zapylanie 1424,97 968, ,81 Pollination Ogółem 5519, , ,38 Total prowadzenua pasiek przez jednostki gospodarki uspołecznionej była jednak nie tylko produkcja sprzedażna, ale świadczenie usług poprzez zapylanie upraw entomofilnych. Ten rodzaj działalności nie jest według obowiązującej księgowości wliczany do dochodów mimo, że pszczoły przynoszą konkretne korzyści poprzez wzrost plomów tych upraw. Nie mając własnych pasiek gospodarstwa te Wydzierżawiałyby rodziny pszczele na okres kwitnienia posiadanych upraw entomofilnych, Dlatego do dochodów pasiek w niniejszym opracowaniu doliczcno tę sumę, którą gospodarstwo zapłaciłoby tytułem dzierżawy w przeliczeniu na jedną posiadaną rodzinę. Stosowano w tym zakresie ceny obowiązujące na tym terenie, w którym stały pasieki, W zależności od roku i regionu cena dzierżawy wynosiła od 1200 zł do zł za 1 rodzinę pszczelą dowiezioną do zapylania sadu, od 300 zł do 600 zł za 1 rodzinę dowie- 144

13 Ryc. 3. Struktura Structure dochodów of incomes ~.... "., ,......, ".... II. ". """"".,,!:. 1/ mm MIÓO - HONEY mm WOSK' ~1łX r;-;:7s1 NI=lTKI PSZCZELE queen ~ c:z;j ZRPYLFWIE: - POLLIWATIO/IJ zioną do zapylania rzepaku i od 600 zł do 800 zł na 1 rodzinę dowiezioną do zapylania bobiku. Naliczone w ten sposób dochody zl tytułu zapylania stanowią 30,1 0 /0 dochodów w odniesieniu do produkcji podstawowej i 23,1% dochodów ogółem. Zastosowany 'rachunek kosztów alternatywnych nie odzwierciedla w pełni dochodów wynikających ze zwyżki plonów spowodowanej zapylaniem. Należy przypuszczać, że są one sporo wyższe od zastosowanych w niniejszych obliczeniach, Po doliczeniu do produkcji podstawowej zapylania, średni dochód jest równoważny około 12,9 kg miodu w cenach z i 17,2 kg miodu w cenach z Efekty finansowe pasiek. Zestawienie poniesionych kosztów z sumą dochodów pozwala na obliczenie efektów finansowych (tab. 7). Ich wielkość uzależniona jest od tego, czy w dochodach uwzględnimy zapylanie czy też mie, oraz w jakich kategoriach będziemy je wyrażali. Często spotykaną kategorią. w tego rodzaju obliczeniach jest dochód czysty. Średnio jest on dodatni po uwzględnieniu dochodów z zapylania. Bez tych dochodów pasieki przynoszą straty. Przy czym w poszczególnych latach istnieje duże zróżnicowanie, uwarunkowane wysokością produkcji miodu i jego ceną w różnych latach. W 1983 roku analizowane pasieki uzyskały lepsze efekty ekonomiczne ze względu na sprzyjające warunki w produkcji miodu -i jego wyższą cenę. W tym też tylko roku pasieki wypracowały zysk. Pozostałe wskaźniki wynikają z podanych uprzednio prawidłowości. Jednostkowy koszt produkcji miodu bez dochodów z zapylania był w 10 - Pszczelnicze zeszyty 145

14 Wskaźniki ekonomiczne w odniesieniu do 1 rodziny pszczelej Economical indexes for l bee colony Tabela 7 Lp Rodzaj wskaźnika Type of index Lata Years x I Dochód czysty (zł) Net income - bez zapylania without pollination - z zapylaniem with pollination 2 Jednostkowy koszt produkcji miodu zł/kg Cost production of l kg of honey - bez zapylania without pollination - z zapylaniem with pollination 3 Wskaźnik opłacalności (%) Jndex of profilability - bez zapylania without pollination - z zapylaniem with pollination 231,43-756,25-262, ,40 212,40 934,36 442,93 493,57 468,25 331,96 385,75 358,86 86,8 65,5 76,1 117,0 84,8 99,9 zależności od roku od 10010do 64010wyższy od obowiązujących cen 'W skupie. Po uwzględnieniu tych dochodów w 1983 r. był on niższy o od obowiązującej ceny, a w 1984 r. o 29% wyższy. Podobne tendencje zachowuje wskaźnik opłacalności, Jego zmienność pogłębiają zróżnicowane ceny miodu w latach prowadzenia doświadczenia. Średni z dwóch lat wskaźnik opłacalności, uwzględniający dochody z zapylania, wynosił w przybliżeniu ,czyli uzyskane dochody równoważyły koszty poniesione na prowadzenie pasiek. Bez tych dochodów wskaźnik opłacalności był o 23,9010niższy. W takim ujęciu produkcja pasieczna przynosiła straty. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Analizowane pasieki sektora uspołecznionego zatrudniają wystarczającą liczbę kadr odpowiednio wykształconych, ale onieodpowiednim przygotowaniu pszczelarskim. Jest to przyczyną popełnianych w gospodarce pasiecznej nieprawidłowości, a w pewnym stopniu i braku dostosowanej do potrzeb takich pasiek organizacji. Pracochłonność obsługi 1 rodziny pszczelej jest duża i wynosi 17,6 rbg. Jest ona wysoka pomimo 00 najmniej wystarczającego wyposażenia w sprzęt i zaopatrzenia w środki produkcji. Jednak nawet przy takiej pracochłonności jeden pszeze- 146

15 larz może obsłużyć ponad 90 rodzin pszczelich, czyli prawie dwukrotnie więcej niż w badanych pasiekach. Wydajność miodu: w ilości 9 kg Z; jednej rodziny pszczelej, wprawdzie 5-kro1mie przekracza średnią wydajność pasiek sektora uspołecznionego, ale jest niewystarczająca dla pokrycia kosztów. Zbilansowanie kosztów osiągnięto poprzez doliczenie do dochodów z zapylania upraw entomofilnych. Z ekonomicznego punktu widzenia tylko w gospodarstwach posiadających te uprawy, celowym jest podejmowanie produkcji pasiecznej. W pozostałych gospodarstwach tego sektora trzeba się liczyć z tym, że produkcja pasieczna nie będzie opłacalna przy takim systemie organizacji produkcji i wydajności pasiek. Pasieki które nie są wykorzystywane dla zapylania własnych upraw entomofilnych lub też odpłatnie wydzierżawiane w tym celu przez inne gospodarstwa powinny produkować co najmniej 16 kg miodu rocznie i odpowiednią do tego ilość wosku oraz innych produktów pszczelich, LITERATURA K i e r u l Z. ( Specyfika gospodarstw o różnym ustroju pracy i wynikające z tego konsekwencje. Konferencja Naukowa z okazji III Kongresu Nauki Polsklei. Warszawa K r u s z e N. (1976) - Organizacja i ekonomika produkcji ogrodniczej. PWRiL. Warszawa. M a n t e u f f e l R. (1979) - Przyszłość rolnictwa. PWN. Warszawa. Ocena możliwości rozwoju produkcji rolniczej i wyżywienia kraju. 1980, Komitet Organizacji Produkcji Rolnej i Gospodarki Żywnościowej PAN. Warszawa. O s i p o w a V. n969) - Oplata truda v pćelosovchozach Primoria. Pćetocodstoo 49(1): P i d e k A. (1975) - Wydajność pracy w pasiekach różnej wielkości. Pszczelno Zesz. Nauk. 19: Rodzina pszczela. Norma branżowa BN-81/ S o l d a t o v V, (1974) - Ekonomiceskaja effektivnost' predprijati po pćelovodstvu. Pćetovodstuo 54(9): U l j a n c e v E. M. (1985) - Pćelovodstvo Rosii - sostojanie i zadaći. Pcelovodstvo (65) 12: U l j a n c e v E. M. (1973) - Racjonalnaja forma organizacji truda na krupnoj paseke. Pcelovodstvo 53 (5): Zestawienie pni pszczelich i pasiek wg sprawozdań urxędów wojewódzkich za 1982 rok. Minjsterstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Zestawienie pni pszczelich w/g sprawozdań urzędów wojewódzkich, za 1984 rok. Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Z r i b n jak V. L (1974) - Postanovlenie pravitelstva RSFSR v dejstvii. Pćelovodstvo 54(9): ' 147

16 oprału13a~1.1h 1.1 3KOHOM1.1KA rocy):(apctbehhbix IIACEK A. II" A e K Pe3IOMe B CAeJlaHO om-rrs. B 13 rocynapcraenmax nacexax. B cpeaheh nacexe 6blJlO 89 nqejl"hbix cemeh. Cpenaxe npo"3boactbo c Ka:lKAOH CeMb" 6blJlO 9 KI1JlOrpaMOB MeAa " 0,31 K"JlOrpaMOB BOCKa. 3TO 6blJlO nf!tb paa 60JlbIlle qem cpeznre npo"3boactbo rocynapcrnenxsrx nacex, 98,4% AOXOAOBnorryxeao c npo- Aa:lKH MeAa " BOCKa. Ho npa!ltom ypoaae npo"330actba 6blJl" OH" H":lKe CTO- HMOCTJf. COCTaBJleH"e 6anaHca nonyxeao nocne CqHTaHHf! notehl\hanbhbix AOXO- AOB co CAaq" B apenny nxenaasrx cemetł AO onsrnenaa!lhtomocp"jlbhbix KyJlbTyp. Flacexx MoryT 6bITb MOT"Bl1pOBaHble TOJlbKO B!lT"X rocyaapctbehhbix X03f!HCTBaX xoropsre HCnOJlb3yIOT r.qejli1hble CeMbl1 AO O~.bIJleHI1f!!lHTOMOcPl1JlbHblXKynbTyp. ORGANIZATION AND ECONOMICS OF SrATE APIARIES A. Pi dek Summary Investigation was made in 13 state apiaries, which in averagę had 89 bee colonies each. One bee colony produced an averagę of 9 kg of honey and 0.31 kg of wax, which was five time more than an averagę production from one bee colcny in this typ e of apiaries. Honey and wax determine 98.4% of all income. At this production level the income was lower than produetlon costs. Costs were balanced by added potential income from pollination services. The maintenance of apiaries in larg e farms of insect - pollinated plants is economically motivated.