Na okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot. Jacenty Urbaniak

Transkrypt

1

2

3

4

5 RECENZENT Prof. dr hab. med. Janina Sokołowska-Pituchowa PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski Na okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot. Jacenty Urbaniak OPRACOWANIE GRAFICZNE RYCIN Jacenty Urbaniak Jerzy Walocha Copyright by Jerzy Walocha, Janusz Gorczyca & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved Nowa edycja Anatomii Prawidłowej Człowieka jest kontynuacją i rozwinięciem poprzednich wydań serii podręczników pod redakcją prof. Andrzeja Skawiny. Wprowadzono niezbędne poprawki merytoryczne i całość wzbogacono o nomenklaturę anglojęzyczną. Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , , fax Dystrybucja: tel , tel./fax tel. kom , sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr

6 Pamięci Profesora dr. hab. med. Andrzeja Skawiny

7 SPIS TREŚCI Miednica: ściany, mięśnie, naczynia i nerwy... 9 Dno miednicy Zawartość przestrzeni podotrzewnowej Naczynia tętnicze ścian miednicy Naczynia żylne ścian miednicy Węzły chłonne miednicy Nerwy ścian miednicy Dolne piętro przestrzeni łącznotkankowej miednicy Krocze Trójkąt moczowo-płciowy Trójkąt odbytniczy Okolica kroczowa męska Okolica kroczowa żeńska Rozwój steku Odbytnica Pęcherz moczowy Układ płciowy męski Jądro Najądrze Nasieniowód Powrózek nasienny Droga plemnika Zstępowanie jąder Moszna Gruczoł krokowy stercz Pęcherzyki nasienne Gruczoły opuszkowo-cewkowe Cewka moczowa męska Prącie Rozwój dróg odprowadzających jądra oraz narządów płciowych męskich zewnętrznych Rozwój dróg odprowadzających jajnika Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne Jajnik Macica Jajowód Przedsionek pochwy Pochwa Okolica sromowa żeńska Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne Łechtaczka i opuszki przedsionka Gruczoły przedsionkowe większe i mniejsze Splot podbrzuszny dolny Piśmiennictwo Spis rycin

8

9 MIEDNICA: ŚCIANY, MIĘŚNIE, NACZYNIA I NERWY (pelvis: walls, muscles, vessels and nerves, pelvis: parietes, musculi, vasa et nervi) Miednica jako całość składa się z miednicy większej (greater pelvis = false pelvis, pelvis major) i miednicy mniejszej (lesser pelvis = true pelvis, pelvis minor). Miednica większa stanowi górną część całości i jest włączona w obręb jamy brzusznej. Jest ona częściowo ograniczona przez powierzchnie krzyżowo-miedniczne talerzy kości biodrowych i górne odcinki części bocznych kości krzyżowej. Granicą między miednicą większą i mniejszą jest płaszczyzna wchodu miednicy (pelvic inlet, planum aditus pelvis). Miednica mniejsza stanowi dolną część całości i jest zawarta w pierścieniu kostnym, złożonym z kości krzyżowej i guzicznej oraz obu kości miednicznych (z wyłączeniem wspomnianych wyżej talerzy kości biodrowych). Kości tego pierścienia (kość krzyżowa i kości miedniczne) są połączone z sobą stawowo za pomocą stawów krzyżowo- -biodrowych (sacroiliac joints, ariculationes sacroiliacae) oraz spojeniem łonowym (pubic symphysis, symphysis pubica), które łączy z sobą dwie kości łonowe. Zawartość miednicy większej stanowią wyłącznie narządy jamy brzusznej, podczas gdy zawartością miednicy mniejszej są zarówno narządy jamy brzusznej, jak i narządy właściwe miednicy. Również narządy miednicy mniejszej mogą okresowo przemieszczać się do jamy brzusznej (np. ciężarna macica, wypełniony pęcherz moczowy). Ściany miednicy kostnej są różnej wysokości. Miednica jest najniższa z przodu, gdzie znajduje się spojenie łonowe (pubic symphysis, symphysis pubica). Jest to połączenie o charakterze przejściowym (tzw. amphiarthrosis), które posiada częściowo cechy stawu (np. powierzchnie spojeniowe pokryte chrząstką szklistą oraz więzadła), a także cechy chrząstkozrostu (krążek międzyłonowy, położony między powierzchniami spojeniowymi). Obustronnie w ścianach bocznych miednicy kostnej znajdują się otwory zasłonowe (zasłonione) (obturator foramen, foramen obturatorium seu obturatum). Otwór ten jest zawarty między gałęzią górną i dolną kości łonowej oraz gałęzią kości kulszowej. Od góry i tyłu częściowo ograniczają go trzony kości łonowej i kulszowej. Otwór jest zam knięty przez błonę zasłonową (obturator membrane, membrana obturatoria), która w górnym odcinku otworu pozostawia wolne miejsce dla przejścia nerwu i naczyń zasłonowych (obturator nerve and vessels, nervus et vasa obturatoria), tzw. kanał zasłonowy (obturator canal, canalis obturatorius). Kanał ten jest ograniczony: Od góry przez bruzdę zasłonową (obturator sulcus, sulcus obturatorius). Od dołu przez wolny brzeg błony zasłonowej (obturator membrane, membrana obturatoria). Od przodu przez guzek zasłonowy przedni (anterior obturator tubercle, tuberculum obturatorium anterius). Od tyłu przez guzek zasłonowy tylny (posterior obturator tubercle, tuberculum obturatorium posterius).

10 10 Ku tyłowi i bocznie miednica kostna komunikuje się poprzez otwory kulszowe: większy (greater sciatic foramen, foramen ischiadicum majus) i mniejszy (lesser sciatic foramen, foramen ischiadicum minus). Otwór kulszowy większy jest podzielony na dwie części przez mięsień gruszkowaty (musculus piriformis): otwór nadgruszkowy (suprapiriform foramen, foramen suprapiriforme) i otwór podgruszkowy (infrapiriform foramen, foramen infrapiriforme). Przez otwór nadgruszkowy przechodzą: Nerw pośladkowy górny (superior gluteal nerve, nervus gluteus superior). Tętnica pośladkowa górna (superior gluteal artery, arteria glutea superior). Żyła pośladkowa górna (superior gluteal vein, vena glutea superior). Naczynia chłonne. Przez otwór podgruszkowy przechodzą: Nerw pośladkowy dolny (inferior gluteal nerve, nervus gluteus inferior). Tętnica pośladkowa dolna (inferior gluteal artery, arteria glutea inferior). Żyła pośladkowa dolna (inferior gluteal vein, vena glutea inferior). Nerw sromowy (pudendal nerve, nervus pudendus). Tętnica sromowa wewnętrzna (internal pudendal artery, arteria pudenda interna). Żyła sromowa wewnętrzna (internal pudendal vein, vena pudenda interna). Nerw kulszowy (sciatic nerve, nervus ischiadicus). Nerw skórny tylny uda (posterior cutaneous nerve of thigh, nervus cutaneus femoris posterior). Naczynia chłonne towarzyszące żyłom. Przez otwór kulszowy mniejszy przechodzą: Mięsień zasłaniacz wewnętrzny (musculus obturator internus). Nerw sromowy (pudendal nerve, nervus pudendus). Tętnica sromowa wewnętrzna (internal pudendal artery, arteria pudenda interna). Żyła sromowa wewnętrzna (internal pudendal vein, vena pudenda interna). Naczynia chłonne (lymphatic vessels, vasa lymphatica). Ścianę tylną miednicy kostnej tworzy powierzchnia miedniczna kości krzyżowej (pelvic surface of sacrum, facies pelvina ossis sacri). Znajdują się na niej otwory krzyżowe miedniczne (pelvic sacral foramina, foramina sacralia pelvina), przez które przechodzą gałęzie przednie nerwów rdzeniowych krzyżowych, tworzące splot krzyżowy. W zawartości otworów znajdują się także gałęzie tętnic krzyżowych bocznych. Ściany kostne miednicy są pokryte mięśniami, natomiast ściana dolna jest utworzona wyłącznie przez mięśnie oraz ich powięzie. Do mięśni tworzących pokrycie ścian miednicy zaliczamy: Mięsień biodrowy (musculus iliacus). Mięsień gruszkowaty (musculus piriformis). Mięsień zasłaniacz wewnętrzny (musculus obturator internus).

11

12 PIŚMIENNICTWO 1. Aleksandrowicz R., Gielecki J., Gacek W.: Anatomia topograficzna. Przewodnik do ćwiczeń prosektoryjnych polsko-angielski. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Aleksandrowicz R., Gołąb B., Narkiewicz O.: Mianownictwo anatomiczne. PZWL, Warszawa Aleksandrowicz R., Gielecki J., Gacek W.: Słownik mian anatomicznych łacińsko- -polsko-angielski. PZWL, Warszawa Bartel H.: Embriologia. PZWL, Warszawa Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. I. Anatomia ogólna, kości, stawy i więzadła, mięśnie. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. II. Trzewia. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. III. Układ naczyniowy. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. T. V. Układ nerwowy obwodowy. Układ nerwowy autonomiczny. Powłoka wspólna. Narządy zmysłów. Pod red. W. Łasińskiego. PZWL, Warszawa Chung K.W.: Gross Anatomy. 3rd edition. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo Darda-Ledzion L., Członkowska A.: Zaburzenia czynności dolnych dróg moczowych w schorzeniach neurologicznych. Terapia. Uroginekologia, Nr 4, z. 3 (121), 2002, s Fix J.D., Dudek R.W.: Embryology. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo Lippert H.: Anatomia. T. 2. Wydanie I polskie pod redakcją R. Aleksandrowicza. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław Łasiński W.: Anatomia topograficzna i stosowana. Tom 2. Brzuch, narządy jamy brzusznej. PZWL, Warszawa Łasiński W.: Anatomia topograficzna i stosowana. Tom 3. Miednica mniejsza, okolica kroczowa, grzbiet i kark. PZWL, Warszawa Moore K.L., Persaud T.V.N.: The Developing Human. Clinically Oriented Embryology. W.B. Saunders Company, Philadelphia, London, Toronto, Montreal, Sydney, Tokio Sadler T.W.: Medical embryology. Williams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, Hong Kong, London, Munich, Sydney, Tokyo Sokołowska-Pituchowa J.: Anatomia człowieka. PZWL, Warszawa Urbanowicz Z.: Anatomia człowieka. Słownik encyklopedyczny. Wydawnictwo Uniwersyteckie, Lublin Walocha J.: Unaczynienie mięśniaków macicy. Praca doktorska. Kraków Whitemore I.: Terminologia anatomica. IFAA, FCAT. Georg Thieme Verlag, Germany, Williams P.L., Warwick R., Dyson M., Bannister L.W.: Gray s Anatomy. 27 th edition. Churchill Livingstone, Edinburgh, London, Melbourne and New York Woźniak W.: Anatomia człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2001.

13

14 REDAKTOR Dorota Węgierska KOREKTA Małgorzata Szul SKŁAD I ŁAMANIE Hanna Wiechecka Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , , fax