Napoje energetyzujące. a zdrowie. niebezpieczna moda. wśród młodzieży

Transkrypt

1 Napoje energetyzujące a zdrowie niebezpieczna moda wśród młodzieży

2 Poszukiwanie stymulantów energetycznych Napary z liści i kory ostrokrzewu (Ilex paraguariensis) od czasów prekolumbijskich (Indianie Guarani) zniesienie zmęczenia i stresu. Napar z tej rośliny, znany jest jako yerba mate (herbata paragwajska, mate). Zawartość kofeiny - 1,8%. Kola nasiona, używane do żucia dla zniesienia zmęczenia i wzmocnienia organizmu przez mieszkańców Afryki. Cola (również kola) napój gazowany, pierwotnie wytwarzany z owoców drzewa koli i krzewu koki (do 1903r.) Źródło: Stawarczyk M. Napoje energetyzujące fakty i mity. Źródło obrazka: Franz Eugen Köhler, Köhler's Medizinal-Pflanzen w:

3 Napoje energetyzujące (ang. energy drinks lub energy beverages) Lata 40. XX wieku napój na bazie tauryny dla marynarzy; W 1960 r. Taisho Pharmaceuticals Lipovitan D (zawierał 50 mg kofeiny, mg tauryny oraz witaminy z grupy B); W latach 60. Tajlandia; 1987 r. powstanie pierwszego napoju energetyzujące w Europie (Austria). Źródło obrazków:

4 Rynek napojów energetyzujących Segment (prognoza) % wzrostu (2011 vs. 2006) Napoje izotoniczne 9,871 13, % Napoje energetyzujące 2,429 3, % Napoje funkcjonalne - suma 12,621 17, % Źródło: Euromonitor Global Beverage Report ( ): +2,6% wzrost udziału rynku napojów bezalkoholowych, rynek napojów energetyzujących +9,3%

5 Rozpowszechnienie spożycia napojów energetyzujących wśród nastolatków w krajach europejskich z 2012 roku, N= Belgia 85% Czechy 82% Węgry Austria Polska Romunia Szwecja Wielka Brytania Ogółem Holandia Francja 78% 75% 73% 70% 69% 69% 68% 67% 66% Hiszpania Niemcy 60% 62% Włochy Cypr 53% 56% Grecja 48% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: Badanie Nomisma-Arte dla EFSA,

6 Rozpowszechnienie spożycia napojów energetyzujących wśród nastolatków w grupach wiekowych i płci, N= % 70% 60% 68% 73% 55% 74% 50% 74% 40% 30% 20% 10% 72% 70% 68% 66% 64% 68% 63% 0% Ogółem lat lat 62% 60% 58% 56% Ogółem Dziewczęta Chłopcy Źródło: Badanie Nomisma-Arte dla EFSA,

7 Powody spożycia napojów energetyzujących wśród nastolatków N= Smak Potrzeba Zniesienie Poprawa Na kaca Poprawa Poprawa Prowadzenie Inne energii senności wydolności koncentracji metabolizmu auta sportowej przez dłuższy czas Źródło: Badanie Nomisma-Arte dla EFSA,

8 Rozpowszechnienie spożycia napojów energetyzujących wśród dzieci z krajach europejskich, N= (3-10 lat) Czechy Hiszpania Wielka Brytania Francja Holandia Ogółem Finlandia Włochy Szwecja Niemcy Polska Rumunia Cypr Grecja Austria Belgia Węgry 6% 14% 13% 12% 12% 11% 10% 9% 8% 26% 24% 22% 20% 18% 18% 17% 40% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: Badanie Nomisma-Arte dla EFSA,

9 Rozpowszechnienie spożycia napojów energetyzujących wśród dzieci w grupach wiekowych i płci, N= % 18% 16% 14% 12% 10% 8% 18% 19% 6% 4% 2% 0% 2% Ogółem 6-10 lat 3-5 lat Źródło: Badanie Nomisma-Arte dla EFSA,

10 Czy ma znaczenie w jakim wieku pierwszy raz pije się napoje energetyzujące na wielkość ich spożycia? Źródło:

11 Wnioski 1. Uczestnicy, którzy rozpoczęli spożywanie napojów energetyzujących w okresie między 13 a 16 rokiem życia 4,88 razy (OR = 4,879 [95% CI, 2,28, 10,47]; p <0,001; R2 = 0,104) częściej wskazywali wyższą maksymalną ilość napojów spożywaną w jednym przypadku, w stosunku do tych, którzy zaczęli spożywanie napojów energetyzujących w wieku od lat. 2. Uczestnicy, którzy rozpoczęli spożywanie napojów energetyzujących w okresie między 13-16, 2,48 razy (OR = 2,479 [95% CI, 1,34, 4,58]; p = 0,004, R2 = 0,104) ) częściej wskazywali wyższą maksymalną ilość napojów spożywaną w jednym przypadku, w stosunku do tych, którzy zaczęli spożywanie napojów energetyzujących w wieku od latków. Źródło:

12 Contribution (%) of the different fluid types to total fluid intake of adolescents ( years) stratified by country and gender with being A female and B male

13 % odpowiedzi Wybrane zachowania związane z konsumpcją napojów energetyzujących Nie Nie wiem Tak 8,49 2, ,50 Ogółem N=414 89, ,81 15,22 14,98 13,04 Deklaracja badanych o piciu napoju energetyzującego kiedykolwiek w swoim życiu , ml 500 ml Trudno powiedzieć 1000 ml ml 1500 ml Największa ilość napoju energetyzującego wypita w ciągu doby w badanej grupie

14 Czy miejsce zamieszkania ma wpływ na konsumpcję napojów energetyzujących? Grupy ze względu na miejsce zamieszkania różniły się istotnie w częstości konsumpcji napojów energetyzujących (P: 2,59±1,64 vs M: 2,97±1,69; p=0,0120) Częstość spożycia napoju energetyzującego przez badaną młodzież z uwzględnieniem miejsca zamieszkania

15 Napoje energetyzujące (ang. energy drinks lub energy beverages) Stymulanty Energizery Energetyki Stymulant drink - napoje bezalkoholowe; - zawierające kofeinę (główny składnik), taurynę, witaminy z grupy B, inozytol i inne; - zawierają węglowodany (w tym cukry proste) Źródło: Stawarczyk M. Napoje energetyzujące fakty i mity.

16 Napoje energetyzujące - przeznaczenie mają pomóc w sytuacjach stresowych, znieść zmęczenie, odsunąć senność, poprawić sprawność umysłu, wyostrzyć funkcje poznawcze, poprawić koncentrację. Napoje funkcjonalne czyli o pozytywnym wpływie na organizm np. w odniesieniu do sprawności umysłowej czy fizycznej Źródło: Wierzejska, R., Kundzicz, M., Orłowska, K., Brożek, A., & Szponar, L. (2002). Napoje energetyzujące-ich skład i przeznaczenie. Przemysł Spożywczy,56(10), 42-43, Hoffmann, M., & Świderski, F. (2008). Napoje energetyzujące i ich składniki funkcjonalne. Przemysł Spożywczy, 62, 8-13.

17 Napoje energetyzujące - skład KOFEINA INOZYTOL TAURYNA GLUKUNOROLAKTON GUARANA WIT. Z GRUPY B KARNITYNA ŻEŃ-SZEŃ

18 Substancje psychoaktywne w napojach energetyzujących Kofeina znajduje się m.in. w kawie, herbacie, produktach na bazie kakao Może stwarzać ryzyko uzależnienia Badania Wierzbickiej i wsp. przeprowadzone na grupie młodzieży szkolnej pokazały, iż zarówno przy średnim, jak i maksymalnym pobraniu, odpowiednio u 77% i 90% osób przekroczone zostały dawki powodujące zaburzenia snu, a dawka wywołująca niepokój i lęk odpowiednio u 46% oraz 73% respondentów. + Źródło: Wierzbicka, E., Brzozowska, A., Dróżdż, K. Ocena ryzyka nadmiernego pobrania kofeiny z dietą w wybranej grupie młodzieży szkolnej. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4):

19

20 Ile kofeiny mogą spożyć dzieci??? KRAJ Wielka Brytania Niemcy Stany Zjednoczone NORMA <3 mg/kg masy ciała/dobę <2,5 mg/kg masy ciała/dobę <1 mg/kg masy ciała/dobę W krajach nordyckich w ocenie pobrania kofeiny, zastosowano najmniejsze dawki kofeiny wywołujące efekty szkodliwe (LOAEL), tj. 1,4 mg/kg mc/dz dla wystąpienia zaburzeń snu oraz 2,5 mg/kg mc/dz dla wystąpienie niepokoju i lęku (zaburzeń nastroju). Spożycie kofeiny przez zdrowe osoby dorosłe nie powinno przekraczać mg/dzień, kobiety w ciąży 200mg/dzień Źródło: Wierzbicka, E., Brzozowska, A., Dróżdż, K. Ocena ryzyka nadmiernego pobrania kofeiny z dietą w wybranej grupie młodzieży szkolnej. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4):

21 Adolescents - Features of ED consumption (Sample size: ED consumers) 400 mg kofeiny 320 mg kofeiny 240 mg kofeiny

22 Wartość energetyczna i skład wybranych napojów energetyzujących dostępnych na polskim rynku Napój energetyzujący (100 ml) Kofeina (mg) Cukier (g) Kalorie (Kcal) CC 12 10,6 42 RB 32 11,3 45 B 35 13,2 57 T 32 10,8 46 D 56 12,1 49,5 R 32 10,5 43,8 X 32 10,8 45 V 32 10,8 43 T 32 11,0 46 Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji znajdującej się na opakowaniu

23 Próba oceny ilościowego spożycia kofeiny Średnia ilość spożytej kofeiny przez młodzież z Przyborowa 202,34 mg/dobę średnia ilość spożytej kofeiny przez młodzież gimnazjalną ogółem (Me -140,56 mg/dobę) Chłopcy - 213,52 mg/dobę Dziewczęta 189,27 mg/dobę Źródła kofeiny (największe dawki) spożywanej przez młodzież Herbata czarna ekspresowa (46,36 mg/dobę) Napoje energetyzujące (40,87 mg/dobę) Kawa czarna mielona (35,87 mg/dobę) Źródło: E. Błaszczyk, B. Piórecka, J. Dudek, P. Jagielski, M. Schlegel-Zawadzka. Próba oszacowania spożycia kofeiny wśród gimnazjalistów z Przyborowa. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna. 2014, 47(3):

24 Substancje psychoaktywne w napojach energetyzujących Alkohol Głównym skutkiem jest zmniejszenie odczucia typowych objawów po spożyciu alkoholu, co w konsekwencji może potęgować szkody popełnione w stanie nietrzeźwym prowadzenie pojazdów, akceptacja jazdy z pijanym kierowcą, przemoc, niekontrolowane zachowania seksualne Badania pokazują, że wśród osób mieszających napoje energetyzujące z alkoholem spożycie alkoholu jest większe i łatwiej może prowadzić do uzależnienia + Źródło: Jaworski, M., Gustek, S., & Barcz, M. (2013). Związek picia napojów typu cola ze stosowaniem innych używek przez młodzież i młodych dorosłych.alkoholizm i Narkomania, 26(4), Ferreira S.E., De Mello M.T., Pompéia S., De Souza- -Formigoni M.L.O.: Effects of energy drink ingestion on alcohol intoxication. Alcohol Clin Exp Res. 2006, 30, , O Brien M.C., McCoy T., Rhodes S.D., Wagoner A., Wolfson M.: Caffeinated cocktails: energy drink consumption, high-risk drinking, and alcohol-related consequences among college students. Acad. Emerg. Med. 2008, 15,

25 Opis przypadku 42-letniego kierowcy pogotowia. Mężczyzna wypijał do 8 puszek napoju energetyzującego dziennie Zespół zależności objawy: Silne pragnienie przyjmowania substancji Trudności kontrolowania zachowania związanego z jej przyjmowaniem Objawy zespołu abstynencyjnego Tolerancja Przyjmowanie substancji mimo wiedzy o jej szkodliwości Matysiakiewcz J, Dobrowolska K, Pudlo R, Gorczyca P. Uzależnienie od tzw. energy drinks: opis przypadku, Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2000, 9, suplement 3 (11):

26 ang. Co-occurrence of addictions uzależnienie od jednej substancji sprzyja uzależnieniu się od innych substancji np. stosowanie nikotyny i alkoholu, kofeina i inne substancje psychoaktywne Czy istnieje zależność między konsumpcją napojów typu cola a stosowaniem innych używek alkoholu, papierosów i napojów energetyzujących? Jaworski M, Gustek S, Barcz M. Związek picia napojów typu cola ze stosowaniem innych używek przez młodzież i młodych dorosłych, Alkoholizm i Narkomania, 2013, 26, 4,

27 Energy drink consumption and associations with demographic characteristics, drug use and injury among adolescents. - ponad 4 tysiące uczestników badania Konsumpcja napojów energetyzujących była związana z paleniem papierosów, marihuany oraz zażywaniem leków na receptę i spożyciem alkoholu Konsumpcja napojów energetyzujących była bardzo związana z poszukiwaniem sensacji i zgłaszanych przypadków leczenia urazów Źródło: Hamilton HA, Boak A, Ilie G, Mann RE, Energy drink consumption and associations with demographic characteristics, drug use and injury among adolescents, Can J Public Health Oct 30;104(7):

28 % odpowiedzi Czy konsumpcja napojów energetyzujących związana jest ze spożyciem napojów alkoholowych oraz paleniem papierosów? ,90 15,45 3,65 Nie Tak Tak, czasami Łączenie napojów energetyzujących z alkoholem w badanej grupie Ogółem N=466 Łączenie napojów energetyzujących z paleniem papierosów w badanej grupie Młodzież z Małopolski istotnie częściej niż z Podkarpacia, paliła papierosy w połączeniu z napojami energetyzującymi (P: 1,08±0,67 vs M: 1,32±0,89; p=0,0002).

29 Częstość spożycia soków owocowych i słodkich napojów: różnice związane z wiekiem, płcią i rozpowszechnieniem nadwagi i otyłości wśród polskich nastolatków Dziewczęta istotnie częściej niż chłopcy piły napoje owocowe; Chłopcy istotnie częściej niż dziewczęta pili słodkie napoje; W grupie dziewcząt wraz z wiekiem spadała częstość spożycia soków owocowych i słodkich napojów Rozpowszechnienie występowania nadwagi i otyłości wśród młodzieży było związane z częstością spożycia słodkich napojów ale nie z częstością spożycia soków owocowych Źródło: J.W. Wuenstel, L. Wądołowska, M.A. Słowińska, E. Niedźwiecka, J. Kowalkowska, L. Antoniak. Częstość spożycia soków owocowych i słodkich napojów: różnice związane z wiekiem, płcią i rozpowszechnieniem nadwagi i otyłości wśród polskich nastolatków. Polish Journal of Food and Nutrition Sciences, (3):

30 Tabela 1. Częstość spożycia słodkich napojów wśród badanych z prawidłową masą ciała i nadwagą z uwzględnieniem płci badanych [%] Prawidłowa masa ciała Nadwaga Źródło: J.W. Wuenstel, L. Wądołowska, M.A. Słowińska, E. Niedźwiecka, J. Kowalkowska, L. Antoniak. Częstość spożycia soków owocowych i słodkich napojów: różnice związane z wiekiem, płcią i rozpowszechnieniem nadwagi i otyłości wśród polskich nastolatków. Polish Journal of Food and Nutrition Sciences, (3):

31 Zapotrzebowanie na węglowodany (Instytut Żywności i Żywienia 2012) Grupa płeć, wiek Niemowlęta (1 do 12 miesięcy) Wystarczające spożycia (AI) Zalecane spożycie (RDA) Zalecany poziom węglowodanów w diecie (%E) g/d - - Pozostałe grupy g/d wieku 50-70% W tym: Kobiety w ciąży g/d cukrów 10-20% Kobiety w okresie cukrów dodanych laktacji g/d nie więcej niż 10% (pierwsze 6 miesięcy) Źródło: Normy żywienia dla populacji polskiej nowelizacja red. Prof. dr hab. med. Mirosław Jarosz, wyd. Instytut Żywności i Żywienia Warszawa 2012.

32 Źródło obrazka: Ok.6 łyżeczek cukru w 250 ml napoju czyli 30 g cukru (1 łyżeczka 5 g cukru) 100 ml napoju energetyzującego to około 12 g cukru

33 Zawartość cukru w napojach energetyzujących Źródło: E. Stasiuk, P. Przybyłowski. Ocena zawartości i pobrania węglowodanów z napojów energetyzujących. Problemy Higieny i Epidemiologii 2014, 95(1):

34 Oszacowanie pobrania cukrów z napojów energetyzujących Średnie spożycie napoju energetyzującego [ml/tydzień] Średnie pobranie cukrów [g] , , , , , , ,15 Źródło: E. Stasiuk, P. Przybyłowski. Ocena zawartości i pobrania węglowodanów z napojów energetyzujących. Problemy Higieny i Epidemiologii 2014, 95(1):

35 19% badanych dopuszcza do sytuacji, w której przez całą dobę nie spożywa pokarmów, a jedynie ogranicza się do nawadniania. Statystycznie częściej (p=0,047) nic nie jedzą, a jedynie piją płyny dziewczęta (21,5%) niż chłopcy (16,5%). Otyłość spowodowana stosowaniem diet (ang. dietinduced obesity) - mniejsza częstość jedzenia sprzyja nadmiernej masie ciała

36 Napoje energetyzujące a masa ciała W badaniach wśród młodzieży z regionu Podkarpacia obserwowano : płeć jako istotny czynnik decydujący o wyborze napoju, najczęstsze kryterium wyboru napoju: smak dodatnią korelację między spożyciem n. energetyzujących a średnimi wartościami i interpretacją BMI ( r s =0,4 p=0,0117), najczęściej po ED badani sięgają podczas nauki. Źródło:Błaszczyk E., Piórecka B., Jagielski P., Schlegel-Zawadzka M.: Konsumpcja Napojów Energetyzujących I Zachowania Z Nią Związane Wśród Młodzieży Wiejskiej. Probl Hig Epidemiol. 2013, 94(4), Źródło obrazka: HUvcGhvdG8vNzg4Mjkx Źródło obrazka: Podkarpackie w liczbach Urząd Statystyczny w Rzeszowie.

37 Zmiany w konsumpcji napojów wśród młodzieży Do regularnego spożywania słodkich napojów gazowanych przyznaje się 44% uczniów; Potwierdzono związek spożycia słodkich gazowanych napojów z poziomem wskaźnika BMI im więcej słodkich gazowanych napojów młodzież spożywa, tym ma większą masę ciała; Prawie wszyscy gimnazjaliści i licealiści piją wodę mineralną 96% oraz soki owocowe 94% Spośród badanej młodzieży 10% nie pije w ogóle mleka; Napoje energetyzujące regularnie spożywa prawie 53% ankietowanych, w tym 58% uczniów gimnazjów i 45% uczniów liceów; 43% uczniów spożywa regularnie napoje izotoniczne. Źródło: U. Marcinkowska, M. Gałeczka, K. Kukowka, M. Kania, K. Lau, J. Jośko-OchojskaZmiany w konsumpcji napojów wśród młodzieży. Problemy Higieny i Epidemiologii 2014, 95(4):

38

39 Kwas fosforowy (E338) - Regulator kwasowości występuje w napojach typu coca coli, napojach energetyzujących, konserwach, serach i wędlinach pakowanych próżniowo; wydalany jest głównie z kałem w postaci fosforanu wapnia, dlatego też nadmierne spożycie może powodować utratę wapnia z organizmu; Typowa puszka coli zawiera od 44 do 62 mg kwasu fosforowego. Dopuszczalna dzienna dawka - 70 mg/kg m.c. dziennie Źródło: Rozporządzenie Komisji (UE) nr1129/2011 z dnia 11 listopada 2011r. Źródło obrazka:

40 Duże, przekrojowe badanie retrospektywne przeprowadzone wśród 460 licealistek opublikowane w 2000 roku wykazały, że napoje typu cola były "wysoce związane ze złamaniami kości." W konkluzji autorzy alarmują o wpływie na zdrowie napojów gazowanych a w tym na kości nastolatków Źródło: Wyshak, G. (2000). Teenaged girls, carbonated beverage consumption, and bone fractures. Archives of pediatrics & adolescent medicine, 154(6), Źródło obrazka:

41 Phosphoric acid (also known as orthophosphoric acid or phosphoric(v) acid) is a mineral (inorganic) acid Food-grade phosphoric acid (additive E338) is used to acidify foods and beverages such as various colas and jams. It provides a tangy or sour taste. Various salts of phosphoric acid, such as monocalcium phosphate, are used as leavening agents.

42 Wapń Do prawidłowego wchłaniania i wykorzystania niezbędna jest witaminy D. Duże spożycie białka i duża zawartość sodu w diecie, może wpływać na nadmierne wydalanie wapnia Odpowiedni stosunek wapnia do fosforu w diecie. U dzieci stosunek Ca:P powinien wynosić 1,2:1. Niedobory: są przyczyną krzywicy. W okresie intensywnego wzrostu mogą powodować zmniejszenie szczytowej masy kostnej Norma na wapń ustalona na poziomie RDA dla chłopców i dziewcząt w wieku od 10 do 18 lat 1300 mg/os/d

43 Źródła wapnia w żywności Szklanka mleka 200 ml Zawartość wapnia w 100g produktu Mleko 3,2% mg Mleko 0,5% mg Jogurt opakowanie 150 g Plaster 30 g Jogurt naturalny 2% mg Jogurt owocowy 1,5% mg Ser typu gouda -807 mg Ser edamski 867 mg Plaster 30 g Ser twarogowy chudy 96 mg Ser Twarogowy tłusty 88 mg Źródło: Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.