Klasa szkolna jako grupa społeczna Każdy wychowawca na podstawie przeprowadzonej wstępnej diagnozy swojej klasy opracowuje program wychowawczy klasy.

Transkrypt

1 Klasa szkolna jako grupa społeczna Każdy wychowawca na podstawie przeprowadzonej wstępnej diagnozy swojej klasy opracowuje program wychowawczy klasy. Program ten musi być spójny z programem wychowawczym szkoły. Warto w tym momencie spojrzeć na klasę jako grupę społeczną. Każda człowiek należy do wielu grup społecznych. Dla dzieci uczących się jedną z podstawowych grup jest klasa szkolna. Ze względu na jej specyficzne właściwości podobny wiek uczniów, bliskość zamieszkania oraz fakt spędzenia bardzo dużej ilości czasuklasa staje się głównym terenem kontaktu z rówieśnikami. Życie społeczne klasy jest bardzo skomplikowane. Uczeń wchodzi w szereg stosunków interpersonalnych. W klasie powstaje struktura, w której każde dziecko zajmuje określoną pozycję. Jaka to będzie pozycja, czy będzie ona satysfakcjonująca dla jednostki, czy też nie, odgrywa dla dzieci bardzo ważną rolę. Analizując życie społeczne w grupie wydaje się konieczne zdefiniowane. Uchwycenie istoty grupy interesuje zarówno pedagogów jak i socjologów Grupa społeczna to: 1) wszelki zbiór ludzi, pomiędzy którymi zachodzą jakieś znaczące stosunki społeczne, 2) zbiór ludzi zespolonych więzią społeczną, przejawiają świadomość łączności społecznej w kontaktach wzajemnych oraz z członkami innych grup społecznych. Literatura socjologiczna dostarcza wiele przykładów klasyfikacji grup społecznych. Jednym z ich jest wyodrębnienie grup pierwotnych i grup wtórnych. Grupy pierwotne charakteryzuje mała liczebność i bez pośrednie kontakty, więź osobista, intymność, stałość ( np. rodzina ). Grupy te spełniają bardzo ważną rolę w procesie socjalizacji. Grupy pierwotne cechuje wysoki poziom identyfikacji członków z grupą. W nich wytwarzają się ujednolicone cechy osobowości człowieka, zwłaszcza w okresie dzieciństwa. Grupy wtórne pozbawione są cech grup pierwotnych np. partia polityczna, załoga zakładu. Są to grupy zorganizowane w pewnym celu. Drugim często stosowanym sposobem systematyzacji grup społecznych jest podział na grupy małe i duże, makro i mikrostruktury społeczne. Za grupy małe uważa się takie grupy społeczne, w których wszyscy członkowie są w stanie wchodzić w osobiste bezpośrednie styczności i stosunki społeczne. Małe grupy społeczne mogą być formalne jak i wysoce sformalizowane, w których stosunki między członkami są określone przepisami służbowymi. Grupy duże, czyli wielkie struktury społeczne, obejmują tak wielkie liczby członków, iż nie są oni w stanie wchodzić w styczności i stosunki osobiste, ale porozumiewają się i utrzymują 1

2 łączność za pomocą no. Prasy, okólników, pism obiegowych itp. W swoim istnieniu są niejako niezależne, w swoim funkcjonowaniu od małych grup społecznych. Trzeci rodzaj typologii stanowi wyróżnienie grup formalnych i nieformalnych. Grupy formalne posiadają wykształconą więź i zasadę odrębności określającą granice grupy, rozwinęły formalny system kontroli i organizacji. Powołane one są przez szersze grupy społeczne. Grupy nieformalne oparte są na więzi wewnątrz organizacji, instytucji i kontroli nieformalnej. Powstają samorzutnie. Przynależność do grupy nieformalnej jest sprawą dobrowolnej decyzji jednostek, podczas gdy przynależność do grupy formalnej ma charakter przymusowy. Grupy nieformalne opierają się na stosunkach przyjacielskich, towarzyskich, koleżeńskich. W normalnych okolicznościach członkowie grup formalnych łączą się w grupy nieformalne np. z powodu wykonywania tej samej pracy, bliskości zamieszkania itp. iteratura pedagogiczna i socjologiczna określa również pojęcie klasy jako grupy społecznej. Słownik pedagogiczny W. Okonia podaje następującą definicję klasy szkolnej: Zbiór uczniów, zwykle rówieśników, uczących się we wspólnej izbie lekcyjnej według tego samego programu i reprezentujących ten sam poziom zaawansowania w karierze szkolnej. Również M. Łobocki traktuje klasę szkolną jako grupę społeczną. W ujęciu psychologii społecznej można powiedzieć zgodnie z określeniem grupy podanym przez M. I C Sherifów że klasa jest zespołem składającym się z uczniów wzajemnie na siebie oddziaływujących, którzy różnią się zajmowanymi w nich pozycjami i rolami oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie się w istotnych dla klasy sprawach. STRUKTURA ZESPOŁU KLASOWEGO Charakteryzując klasę jako grupę społeczną należy wziąć pod uwagę: sposób powstania klasy, jej strukturę, rodzaj realizowanych celów, miejsce w życiu jednostki itp. Nie od razu staje się ona grupą społeczną. Początkowo, to jest w momencie rozpoczęcia roku szkolnego, stanowi ona po prostu zbiorowisko obcych sobie jednostek, które nie mają określonych pozycji i ról społecznych. Osoby te nie wytworzyły jeszcze własnego systemu wartości, wzorów i norm regulujących swoje zachowanie. Nie wytworzyło się jeszcze poczucie odrębności danej klasy w stosunku do innych klas i osób z zewnątrz. Natomiast czynnikami łączącymi ten zbiór jednostek są: te same obowiązki i prawa, wspólni nauczyciele, wspólne pomieszczenia lekcyjne. 2

3 Jednak już w początkowej fazie funkcjonowania klasy szkolnej istnieją w niej pewne cechy charakterystyczne dla grupy społecznej. Uczniowie, bowiem przynależąc do klasy stają się grupą formalną, która realizuje określone cele dydaktyczno- wychowawcze narzucone jej z zewnątrz. Cele te wynikają z programów nauczania i wychowania. Aby cele te były akceptowane przez uczniów muszą być dla nich dostatecznie jasne i osiągalne. Nauczyciel wychowawca powinien pamiętać o tym aby stworzyć takie sytuacje, w których uczniowie będą brali sami udział w określaniu celów. Każda klasa powinna mieć swój cel grupowy, gdyż występowanie wyłącznie celów indywidualnych może doprowadzić do tego, że zmieni się ona w zbiór rywalizujących ze sobą jednostek. Wychowanie interpersonalne, nauczanie dzieci współżycia z innymi, wpojenie właściwych postaw społecznych stanowi jeno z podstawowych zadań szkoły. Zdając sobie sprawę z faktu, że grupa bardzo silnie oddziaływuje na jednostkę, należy dołożyć wszelkich starań, aby klasa stała się racjonalnie zorganizowanym środowiskiem wychowawczym. Nie znając stosunków społecznych, jakie w niej panują oraz wzajemnych powiązań między uczniami, czyli nie znając drugiego nieformalnego życia klasy wychowawca nic nie zdziała. Szczególnie ważna jest wiedza na temat pozycji zajmowanych przez uczniów w zespole klasowym oraz czynników warunkujących te pozycje. Dopiero mając wszechstronną wiedze o swojej klasie jako całości i o poszczególnych uczniach, wychowawca może się przyczynić do tworzenia w klasie lepszych stosunków, może podjąć środki i oddziaływania, które mają szansę powodzenia. Jest nader ważne, gdyż tylko grupa, w której panuje harmonijne życie społeczne, może być podstawą efektywnej pracy szkolnej, a jednocześnie prawidłowego rozwoju ucznia. Z pedagogicznego punktu widzenia możemy przyjąć, ze klasa szkolna stanowi pełnoprawną i samodzielną grupę społeczna. Ze względu na podział grup według różnych kryteriów można powiedzieć, że klasa jest grupą: małą, opartą na bezpośrednich, twarzą w twarz stycznościach, formalną tj. powołaną do życia w sposób instytucjonalny, odgórny, mająca określoną strukturę organizacyjną oraz normy określane z zewnątrz; klasa ma dość stały skład uczniów podobnych do siebie pod wzglądem wieku oraz rozwoju psychicznego, fizycznego i umysłowego a także posiada przepisy i sposób funkcjonowania ( plan lekcji, regulaminy, programy nauczania oraz zespół nauczycieli). niedobrowolną każdy uczeń należy do tej klasy, do której został odgórnie przypisany, 3

4 celową tj. mającą wspólny wyraźnie określony cel dydaktyczny i wychowawczy. Klasa szkolna jest jedną z najważniejszych grup wychowawczych w życiu dziecka, gdyż oddziaływuje na ucznia przez wiele lat. Szkoła ma służyć nie tylko przyswajaniu określonych treści nauczania jej zadaniem jest także przekazywanie wzorów zachowań, norm moralnych oraz kształtowanie postaw pożądanych ze społecznego punktu widzenia, a zarazem służących rozwojowi osobowości ucznia. Na klasę szkolną należy spojrzeć także z zupełnie innego punktu widzenia, Dzieci spędzają ze sobą razem po kilka godzin dziennie, łączy ich podobny punkt widzenia, a w związku z tym podobne zainteresowania i problemy. Z czasem częściowo pod wpływem wspólnej nauki, nawiązują się stosunki koleżeńskie, rodzą się przyjaźnie, zatargi, niekiedy pojawia się wrogość i intrygi. W ten sposób w nieukształtowanym jeszcze zespole uczniów, których początkowo nie łączyły żadne więzi emocjonalne, poza formalnym układem stosunków, powstaje i rozwija się struktura nieformalna. Jest ona w klasie na ogół bardzo zróżnicowana. Wszystkie cechy klasy jako grupy nieformalnej, takie jak: spójność, przeżywanie wspólnych kontaktów społecznych, w trakcie, których uczniowie odkrywają, że rówieśnicy mają podobne potrzeby. Tu warto podkreślić, że klasa szkolna szczególnie w szkole średniej bardzo często staje się terenem zawiązywania się licznych ugrupowań. Działają one niejednokrotnie niezależnie od klasy, wymykają się wówczas kontroli wychowawcy. Tak, więc na klasę należy patrzeć zawsze w dwojaki sposób. Z jednej strony jest grupą formalną, z drugiej nieformalną opartą na emocjonalnej więzi między uczniami, która umożliwia im próbę sił, przetestowanie i udoskonalenie własnych umiejętności zdobywania jak najlepszych pozycji w społeczeństwie. Z drugiej strony jednak zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Później życie rzadziej stwarza już okazję dla wytworzenia się takiej wspólnoty. Ludzie z wiekiem mają silniej wykształconą osobowość, większą świadomość własnych oczekiwań i większe doświadczenie w kontaktach z innymi ludźmi. Częściej pojawiają się uprzedzenia, silne niechęci i zazdrości, a wszystkie te elementy mogą uniemożliwić wytworzenie się tak silnej emocjonalnej więzi w tak licznej grupie. Życie dorosłych można zwłaszcza z perspektywy dzieci określić jako walkę o miejsce w hierarchii społecznej i o własny interes, w środowisku, które nie zapewnia już takiego poczucia bliskości i bezpieczeństwa jak w klasie szkolnej. Dla pełniejszej charakterystyki klasy jako grupy społecznej warto jeszcze dodać, że klasa nie jest wyizolowaną grupą społeczna, lecz stanowi jedno z podstawowych ogniw w strukturze organizacyjnej szkoły. Klasa uświadamia sobie, że jest tylko jedną z licznych grup i że pewnych dziedzinach podlega innym grupom, które posiadają szersze kompetencje, 4

5 natomiast w innych dziedzinach lub w stosunku do innych grup sama spełnia taką dominującą rolę. Elementami wzbogacającymi więzy pomiędzy klasami oraz integrującymi ich działalność mogą być oprócz wspólnych celów, samorząd uczniowski, gazetka szkolna itp. Ogniwa te skupiają uczniów różnych klas, są często terenem kształtowania się trwałych stosunków przyjacielskich i wobec tego ingerują w układy wewnętrzne poszczególnych klas. Tak, więc zewnętrzne związki klasy z innymi grupami działającymi na terenie szkoły w ramach jej struktury organizacyjnej składają się na całościowy obraz klasy jako grupy społecznej. Ostatnim elementem decydującym o tym, ze klasę należy rozpatrywać jako grupę, która kształtuje się na tle różnorodnych układów społecznych szkoły jako instytucji, jest zespół nauczycieli uczący w tej klasie. Nauczyciele postrzegani są jako przedstawiciele innych grup; po pierwsze społeczności nauczycielskiej, która posiada inne prawa i obowiązki, a także własna strukturę, po drugie są przedstawicielami(wychowawcami) innych klas i reprezentują ich interesy. Żaden nauczyciel nie powinien traktować klasy szkolnej jako sumy poszczególnych uczniów. Jest ona zbiorem indywidualności tworzących formalne i nieformalne układy stosunków. Tylko wtedy będziemy mogli mówić o klasie, jako o grupie społeczno- wychowawczej, tj. takiej cytując Z. Zborowskiego gdy pod wpływem oddziaływania wychowawczego nauczycieli zaczyna wytwarzać się konstruktywny wychowawczo układ norm, gdy role i pozycje uczniów w klasie stymulują ich rozwój społeczno- moralny, gdy ich stosunki są wzajemnie życzliwe Wychowawca powinien dążyć do jak największego zbliżenia nurtu formalnego i nieformalnego. Jest to niewątpliwie rzeczywistość pożądana, w praktyce jednak bardzo trudna do całkowitego zrealizowania. Dlatego też, zawsze powinniśmy mieć świadomość istnienia bardzo silnie rozwiniętego, spontanicznego życia klasy oraz skomplikowanych stosunków interpersonalnych, jakie łączą uczniów. W świadomości każdego ucznia każda klasa spełnia rolę nie tylko grupy wychowawczej a także, a może przede wszystkim grupy rówieśniczej. Parząc oczami wychowawcy na klasę koncentruje się on na tym, aby ona jak najbardziej była efektywna wychowawczo. Patrząc oczami dziecka, najważniejsza jest dla niego akceptacja ze strony kolegów, warunkująca jego samopoczucie. Dlatego też ważne jest, aby nauczyciel zainteresowany był poznaniem stosunków interpersonalnych, jakie panują w klasie. 5

6 Klasa szkolna ma ogromny wpływ na dziecko przez wiele lat. Aby klasa maiła właściwy wpływ na osobowość wychowanka, wychowawca powinien starać się ukształtować zespół o optymalnych warunkach dla przebiegu procesów wychowawczych. Ważnym zadaniem nauczyciela wychowawcy jest takie oddziaływanie na rozwój stosunków społecznych panujących w grupie klasowej, które w jak największym stopniu sprzyjałyby jej integracji. Reasumując, klasa szkolna jest jedna z tych grup społecznych, która wywiera najbardziej znaczący wpływ na życie młodego człowieka. Na jej gruncie zachodzą podstawowe procesy socjalizacyjne, których podłożem są następujące prawidłowości: Kontakty jednostki z klasą szkolną trwają kilka lat, czasami nawet kilkanaście; jest to wystarczająco długi okres, by wpływy klasy szkolnej utrwaliły się, tym bardziej, że skład członków klasy szkolnej ulega jedynie nieznacznym zmianom. Klasa szkolna jest na ogół tą grupą społeczną, w której jednostka nie tylko zdobywa wiedze o otaczającym świecie, ale również zaspokaja swoje najistotniejsze potrzeby, jak np. potrzeba kontaktu z rówieśnikami, ich akceptacji, uznania, wspólnych zabaw, rozwijania zainteresowań itp. Klasa szkolna jest tą grupą społeczna, w odróżnieniu od innych grup, która poddana jest kontroli dorosłego wychowawcy; wpływa on na życie klasy, kształtuje jej strukturę, koryguje szereg zjawisk i wydarzeń w niej zachodzących, dzięki, czemu procesy socjalizacyjne przebiegają w sposób bardziej pożądany z wychowawczego punktu widzenia. W klasie szkolnej w wyniku wzajemnego oddziaływania na siebie osób dotąd, nieznających się bliżej i mało zżytych ze sobą powstaje po pewnym czasie struktura grupowa, która nadaje grupie osobliwy charakter. Klasa szkolna pozbawiona jest struktury grupowej jedynie wtedy, gdy uczniowie spotykają się po raz pierwszy i znajdują się wobec siebie na jednakowych pozycjach. W szkole sytuacja taka ma miejsce zwykle przy pierwszych spotkaniach, bowiem już z chwilą zarysowania się pierwszych oznak różnicowania pozycji, na przykład pod względem wyglądu zewnętrznego, sposobu bycia, łatwości nawiązywania kontaktów można mówić o wyłaniającej się strukturze grupowej klasy szkolnej. Powstaje z reguły tam, gzie uczniowie nie pozostają wobec siebie obojętni, pomagają sobie lub przeszkadzają, współpracują lub rywalizują ze sobą, czyli wzajemnie oddziaływają na siebie. 6

7 Klasa, jak wykazują badania naukowe i obserwacje praktyków z luźnego zbioru jednostek może przekształcić się w grupę silnie oddziaływującą na postawy, sądy i pragnienia uczniów. Literatura 1. W. Okoń: Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984r. 2. M. Łobocki: Wychowanie w klasie szkolnej, Warszawa 1985r. 3. D. Ekiert- Grabowska: Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, Warszawa 1982r. 4. Z. Zborowski: Psychospołeczne problemy wychowania, Warszawa 1977r. 5. H. Jankowska: Wpływ osobowości nauczyciela na spójność klasy, Warszawa 1973r 6. A. Jankowski: Poznanie uczniów, Warszawa 1975r. 7. H. Sowińska: Klasa szkolna jako zespół wychowawczy, Warszawa 1974r. 8. Turner: Socjologia, Koncepcje i zastosowania, Warszawa 1998r. Opracowała Alina Kużdżał 7