PSYCHOLOGIA W MEDYCYNIE

Transkrypt

1 PSYCHOLOGIA W MEDYCYNIE Mikołaj Majkowicz Katedra Psychologii i Zakład ad Badań nad Jakości cią Życia Wydział Nauk o Zdrowiu Gdański Uniwersytet Medyczny mmajk@gumed.edu.pl Tel. kom.: Konferencja w UM: Psychologia w praktyce medycznej

2 Główne częś ęści prezentacji: Teoretyczne przesłanki wspólnej płaszczyzny dla medycyny i psychologii Praktyczne zagadnienia współpracy pracy lekarza ogólnego z psychologiem

3 Teoretyczne przesłanki wspólnej płaszczyzny dla medycyny i psychologii

4 Główne paradygmaty (modele) w medycynie Model biomedyczny Model biopsychospołeczny Modele uwzględniaj dniające sferę duchową (np. model Viktora Frankla, model salutogenetyczny Aarona Antonovsky ego)

5 Model biomedyczny Model ten wyrasta z nurtu filozoficznego reprezentowanego przez Kartezjusza ( ) uznającego psychikę i ciało za całkowicie odmienne sfery. Ciało traktowane jest jak maszyna, naprawiana za pomocą usuwania lub wymiany wadliwych części albo niszczenia ciał obcych, stanowiących przyczynę problemu (psycholog David McClelland). W modelu biomedycznym zwraca się jedynie na biochemiczne przyczyny chorób. Wymiary społeczny, psychologiczny i behawioralny nie mieszczą się w tym schemacie, są więc pomijane. Cytat za:c.l Sheridan, S.A. Radmacher: Psychologia Zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia. Instytut Psychologii Zdrowia PTP. W-wa 1998.

6 Model biopsychospołeczny W modelu biopsychospołecznym absolutnie nie odrzuca się ważności czynników biomedycznych ale poszerza się o inne obszary. Stoimy w obliczu konieczności poszerzenia podejścia do chorób, tak aby uwzględniało ono czynniki psychospołeczne, nie rezygnując z wielkich zalet podejścia biomedycznego (George Engel, 1977) Źródłem i inspiracją biopsychospołecznego podejścia w medycynie jest ogólna teoria systemów. Przyjęcie tej teorii i jej głównych twierdzeń zmusza badaczy i praktyków do całościowego podejścia zarówno w badaniach naukowych jak i w praktyce. Cytat za:c.l Sheridan, S.A. Radmacher: Psychologia Zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia. Instytut Psychologii Zdrowia PTP. W-wa 1998.

7 Model uwzględniaj dniający sferę duchową (m.in. Teoria V. Frankla) Propozycję rozszerzenia modelu biopsychospołecznego zaproponował Viktor Frankl ======================================================== Charakteryzuje: płaszczyzna duchowa (albo noetyczna) tylko człowieka wolne przyjmowanie postawy w stosunku do okoliczności i uwarunkowań =================================================================== płaszczyzna psychologiczna (także socjologiczna) człowieka i zwierzę silnie manipulowana zależność od okoliczności i uwarunkowań =================================================================== człowiek płaszczyzna biologiczna (fizjologiczna) zwierzę rośliny słabo manipulowana zależność od okoliczności i uwarunkowań ==================================================================== Źródło: K. Popielski (red.): Człowiek pytanie otwarte. Wydawnictwo KUL, Lublin 1987

8 Skutki przyjęcia modelu biopsychospołecznego w nauce i praktyce Powstanie nowych kierunków w i specjalizacji, subspecjalizacji, zespołów w interdyscyplinarnych np. Psychosomatyka Psychoonkologia Psychoneuroimmunologia (Psychoneuroimmunoendokrynologia) Psychodermatologia Psychochirurgia Psychostomatologia Powstawanie zespołów w leczniczych złożonych z onych ze specjalistów w różnych r dziedzin.

9 Niektóre warunki powstawania specjalizacji czy też subspecjalizacji medycyny z udziałem psychologii Nagromadzenie badań psychologicznych i społecznych w wyodrębnionym obszarze medycznym; Wzrost liczby programów w profilaktycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych z udziałem psychologów; Wzrost liczby programów w edukacyjnych i treningowych przeznaczonych zarówno dla chorych ale także e dla potrzeb rodzin chorych oraz potrzeb personelu opiekującego się pacjentami; Wzrost liczby programów w badawczych realizowanych przez przedstawicieli nauk społecznych na rzecz medycyny; Powstanie pism specjalistycznych w danej dziedzinie; Powstanie stowarzyszeń naukowych zrzeszających zainteresowanych danym obszarem badawczym; Istnienie podręcznika czy też monografii danej subspecjalizacji.

10 Czynniki przyczyniające ce się do dostrzegania większego znaczenia psychologicznych i społecznych zagadnień w medycynie Zmiana (rozszerzenie) paradygmatu obowiązuj zującego w medycynie; Zmiana postawy wobec pacjenta z postawy przedmiotowej na podmiotową; Udział pacjenta w decyzji o leczeniu (autonomia, informacja) Wzrost dialogu lekarz pacjent; Wprowadzenie do medycyny pojęcia i pomiarów w jakości życia a także e rozwój j i walidacja narzędzi do pomiaru subiektywnych objawów w i jakości życia; Identyfikacja efektywnych sposobów w zmian zachowania na takie, które zapobiegają chorobom; Rola doświadcze wiadczeń II Wojny światowej.

11 ZMIENNE NIEZALEŻNE POŚREDNICZĄCE ECECE ZALEŻNE (WYNIKI) Nowotwór - proces Ryc. 1. chorobowy - efekty leczenia Osobowe - społeczno-demograficzne - osobowość i style radzenia - uprzednie przystosowanie - duchowe, religijne, wierzenia Medyczne - zachowanie wobec choroby - relacje pacjent lekarz i. leczenie (rodzaj) - wybór typu rehabilitacji Społeczne (wsparcie) - rodzina / przyjaciele - zasoby społeczne - przynależność kulturowa Presja życia - choroby towarzyszące - osierocenie (żałoba) - inne stresory Jakość życia w obszarze - fizycznym - psychologicz nym - społecznym - zawodowym - seksualnym Czas przeżycia INTERWENCJA (TERAPEUTYCZNA, KRYZYSOWA) [za: Holland, 1998]

12 HRQL (Health Related Quality of Life) FUNKCJONALNY EFEKT CHOROBY I JEJ LECZENIA ODBIERANY (przeżywany) PRZEZ PACJENTA CHOROBA LECZENIE

13 Zgodność badaczy JŻJ Zgodność co do obszarów w pojęcia jakość życia obszar fizyczny (somatyczny) obszar psychiczny obszar społeczny sprawność obszar duchowy finanse Zgodność co do subiektywnego charakteru oceny JŻJ Sami pacjenci sąs najlepszymi sędziami s własnej w jakości życia Zgodność co do zmienności JŻ J JŻ nie jest bytem stałym ym

14 LECZENIE Ocena bezp. leku Ocena skuteczności Dodatkowe pomiary Uboczne działanie leku Pożądane efekty Inne efekty np. koszt, dostępność Wartościowanie dokonane przez pacjenta Wydolność fizyczna Psychologiczny dobrostan J A K O ŚĆ Ż Y C I A Społeczne interakcje Czynniki ekonomiczne

15 Różnice w perspektywie lekarza i chorego (wg. J. Jassem, 1994) Objaw niepożądany Nudności / wymioty Brak apetytu Złe samopoczucie Łysienie Leukopenia / trombocytopenia Zakażenia Niedokrwistość Nefrotoksyczność Neurotoksyczność Pneumotoksyczność Kardiotoksyczność Zapalenie śluzówek j. ustnej Biegunka Zapalenie pęcherza moczowego Odczyny skórne W aga objawu W opinii lekarz W opinii chorego

16 Model relacji pomiędzy subiektywną oceną jakości życia a obiektywnymi warunkami Ocena obiektywna Subiektywna ocena jakości życia Pozytywne Korzystne A () ZADOWOLENIE UZASADNIONE Negatywne B ( -) DYLEMAT NIEZADOWOLENIA Niekorzystne C (-) PARADOKS ZADOWOLENIA D (--) NIEZADOWOLENIE UZASADNIONE

17 Indywidualistyczna koncepcja jakości życia Wg autorów w tej koncepcji (Royc, Cohen, Calman) życie ludzkie należy traktować jako rzeczywistość spójn jną wewnętrznie i logiczną. Człowiek może e być rozpatrywany jako ten, który realizuje swój wewnętrzny plan życia (life plan). Pewne czynniki pozwalają na rozbudowę i realizację tego planu (inteligencja, mobilność ść,, upór r w dążeniu do celu) inne zaś mogą stanowić przeszkodę w realizacji planu życia (choroba, różnego r rodzaju ograniczenia fizyczne, niestabilność psychiczna, lęk, l ból b l itp. ). Leczenie powinno być oceniane z tego punktu widzenia, czy i w jaki sposób b pacjentowi choroba zaburza realizację planu życia.. Jakość śćżycia może e być rozpatrywana i mierzona (badana) jedynie w terminach indywidualnych (jednostkowych). Jakość śćżycia jest wysoka jeśli nadzieja i oczekiwania jednostki sąs spełnione w jej doświadczeniu. Opisać jakość śćżycia można w terminach rozstępu pomiędzy nadzieją i oczekiwaniem na rezultaty leczenia a rzeczywistości cią

18 Ogólny model pomiaru jakości życia Miarą jakości życia jest wielkość różnicy pomiędzy poziomem oczekiwań a rzeczywistości cią

19 Praktyczne obszary współpracy pracy lekarza ogólnego z psychologiem

20 Główne obszary współpracy pracy Diagnostyka procesów w poznawczych ogólnych (ocena ogólnej sprawności intelektualnej) ocena szczegółowych (wybranych) funkcji poznawczych Diagnostyka osobowości (procesów emocjonalno-motywacyjnych) motywacyjnych) Pomoc psychologiczna

21 Ocena poziomu intelektualnego W świetle wymagań ICD-10 rozpoznanie upośledzenia (niesprawności) intelektualnej bez badania psychologicznego należy y traktować jako tymczasowe lub nieokreślone. Pełna diagnoza niesprawności intelektualnej powinna uwzględnia dniać: objawy kliniczne zachowania adaptacyjne wyniki testów w psychometrycznych pozwalających na określenie tzw II (Ilorazu Inteligencji) lub inaczej IQ (wskaźnika inteligencji)

22 Badanie szczegółowych funkcji poznawczych Ocena obecności ci i głęg łębokości skarg pacjenta na różne r objawy z obszaru funkcji poznawczych takich jak: zaburzenia uwagi, pamięci, procesów w spostrzegania, mowy, apraksji itp. Pomoc w różnicowaniu r zaburzeń poznawczych czynnościowych ciowych z organicznymi Śledzenie dynamiki zaburzeń funkcji poznawczych w przebiegu leczenia, rehabilitacji w przebiegu postępuj pującego procesu chorobowego Pomoc w orzekaniu stopnia inwalidztwa, uszczerbku na zdrowiu powstałego np. na skutek wypadku, pobicia itp. Pomoc w opiniowaniu dla celów w rentowych.

23 Badanie osobowości (procesów emocjonalno-motywacyjnych) motywacyjnych) Badanie pomocnicze w diagnozowaniu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania (wywiad psychologiczny, obserwacja, analiza dokumentacji, testy psychologiczne takie jak np. kwestionaiusz MMPI, test plam atramentowych Rorschacha; Badanie osobowości jako czynnika patogennego w zaburzeniach psychosomatycznych (np. Wzór r zachowania typu A,, osobowość typu D ); Zaburzenia nerwicowe, związane zane ze stresem i pod postacią somatyczną; Zaburzenia somatopsychiczne związane zane z przebiegiem przewlekłych chorób b somatycznych.

24 Badanie osobowości (procesów motywacyjno emocjonalnych) cd Orzecznictwo w sprawach psychologicznych (osobowościowych i emocjonalnych) skutków urazów w cun; Pomoc psychologiczna

25 Uwagi dotyczące ce kompetencji psychologa Różnorodność kierunków w psychologii i kształcenia. Nie każdy absolwent psychologii jest kompetentny w obszarze psychologii klinicznej; Ustawodawstwo dotyczące ce wykonywania zawodu psychologa; Ujednolicone na wzór r specjalizacji lekarskich specjalizacje z psychologii klinicznej (staże, kursy, praktyki, egzaminy); Kryteria i klucze do szukania psychologów kompetentnych w zakresie psychologii klinicznej; UWAGA NA HOCHSZTAPLERÓW W!!!

26 Dziękuję za uwagę