RYNEK MIĘSA W POLSCE PO PRZYSTĄPIENIU DO UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1 FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), Lucyna SZCZEBIOT-KNOBLAUCH, Joanna ZIELIŃSKA, Karolina BABUCHOWSKA RYNEK MIĘSA W POLSCE PO PRZYSTĄPIENIU DO UNII EUROPEJSKIEJ MEAT MARKET IN POLAND AFTER THE INTEGRATION WITH EUROPEAN UNION Katedra Polityki Gospodarczej i Regionalnej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie ul. Michała Oczapowskiego 4, Olsztyn, z-asia@wp.pl Abstract. Process of the integration polish economy with European Union food market wouldn t be able to exist without system transformation which brought closer it to European Union standards. In 2004 together with Poland access to European Union polish economy was in quick progress. There has been quick growth of gross domestic product, industrial production, home and foreign turnover. Moreover profitable structural and efficiency transformations accompanied that changes. After 16 years of transformation meat production in Poland is characterized dominant position of pork. Słowa kluczowe: integracja, produkcja mięsa, rynek mięsa. Key words: integration, meat production, meat market. WSTĘP Procesy integracyjne polskiej gospodarki, w tym rynku artykułów żywnościowych z Unią Europejską, nie byłyby możliwe bez transformacji systemowej, która dzięki odtwarzaniu zasad gospodarki rynkowej zbliża ją do unijnych standardów (Urban 2004). W 2004 r. wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej polska gospodarka znajdowała się na drodze szybkiego rozwoju gospodarczego. Szybko wzrastały: produkt krajowy brutto, produkcja przemysłowa, obroty handlu wewnętrznego i zagranicznego. Zmianom tym towarzyszyły korzystne przekształcenia zarówno efektywnościowe, jak i strukturalne w gospodarce żywnościowej. Celem podjętej pracy było przedstawienie sytuacji na rynku mięsa w Polsce w latach MATERIAŁ I METODY Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej znacząco wpłynęło na rozwój rolnictwa, a tym samym na produkcję mięsa. Przedmiotem badań był zakres istniejącego rynku mięsa oraz zmian, jakie zaistniały na nim w związku z wejściem Polski w struktury europejskie. Analiza dotyczyła pogłowia oraz produkcji wieprzowiny, wołowiny i drobiu, a także skali handlu zagranicznego tymi towarami. Wykorzystano materiały źródłowe pochodzące z raportów rynkowych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Głównego Urzędu Statystycznego i czasopism naukowych.

2 322 L. Szczebiot-Knoblauch i in. WYNIKI I DYSKUSJA Po integracji z UE w maju 2004 r. Polska stała się 6. producentem mięsa ogółem, zaraz po Francji, Niemczech, Hiszpanii, Włoszech i Wielkiej Brytanii, z udziałem ok. 9% obecnej produkcji w UE. W 2005 r. produkcja mięsa drobiowego ukształtowała się na poziomie 1038 tys. t. Wyraźnie większe wartości produkcji tego mięsa odnotowano tylko w dwóch krajach UE we Francji i w Wielkiej Brytanii, a poziom rodzimej produkcji zbliżony był do poziomu osiąganego we Włoszech, w Niemczech i Hiszpanii. Produkcja pozostałych gatunków mięsa, czyli wołowiny, baraniny i dziczyzny, była średnio trzykrotnie niższa od przeciętnej w UE, a wielokrotnie niższa w krajach o wysokiej konsumpcji ww. gatunków mięsa (Komorowska 2004). Wzrost produkcji mięsa czerwonego odnotowano już w 2004 r. (tab. 1). Po przystąpieniu Polski do wspólnego rynku nastąpił radykalny wzrost cen bydła, natomiast ceny mięsa wołowego wzrosły w 2005 r. Odwrotną sytuację odnotowano w produkcji trzody chlewnej. Tuż po integracji doszło do spadku pogłowia trzody chlewnej, a ceny żywca wieprzowego w 2004 r. wzrosły o ok. 30%, w stosunku do roku poprzedniego. W 2005 r. ogólna produkcja żywca rzeźnego wyniosła 2284 tys. t i była o ok. 3% wyższa od produkcji w roku poprzednim. Wraz z przystąpieniem Polski do UE odnotowano także rekordowy przyrost produkcji drobiu, który w 2004 r. wyniósł 1016 tys. t i był o 11% wyższy niż w 2003 r. Tabela 1. Produkcja mięsa w Polsce w latach Rodzaj mięsa Produkcja mięsa w wadze poubojowej ciepłej [tys. t] w roku Wieprzowe Wołowe Drobiowe Inne 82 Razem Źródło: Rynek mięsa (2005). Według opinii ekspertów produkcja wieprzowiny w UE w 2006 r. ukształtowała się na poziomie tys. t i była o ok. 1% większa niż w 2005 r. O jej wzroście zadecydowały nowe państwa członkowskie, w tym przede wszystkim Polska. U największych producentów wieprzowiny (w Niemczech, we Francji i w Hiszpanii), skala produkcji była zbliżona do poziomu z poprzedniego roku. W Holandii, Wielkiej Brytanii, we Włoszech, w Austrii oraz Belgii nastąpił ok. 2-procentowy wzrost produkcji wieprzowiny. W Polsce produkcja mięsa wieprzowego wyniosła w 2006 r tys. t i była o ok. 9% wyższa niż w roku poprzednim, natomiast produkcja wołowiny kształtowała się na poziomie 344 tys. t, co wskazuje na 6,5-procentowy wzrost w stosunku do 2005 r. (Szczebiot i in. 2005; Rynek mięsa 2006). Z Raportów ARR i IER i GŻ (2006) wynika, iż eksport wieprzowiny w 2006 r. ukształtował się na poziomie ok. 250 tys. t i był o 8 tys. t większy niż w 2005 r., w tym eksport mięsa wieprzowego wzrósł do 175 tys. t ze 158,5 tys. t w 2005 r. (tab. 2).

3 Rynek mięsa w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej 323 Tabela 2. Obroty handlu zagranicznego wieprzowiną w ekiwalencie mięsa w latach Wyszczególnienie Obroty wieprzowiną w ekiwalencie mięsa [tys. t] w roku Eksport ogółem, w tym: mięso przetwory i podroby Import ogółem, w tym: mięso przetwory i podroby 250,5 201,3 17, ,1 44,5 243,0 158,5 61,3 250,0 175,0 53,0 58,6 51,6 127,1 102,2 17,4 205,4 167,5 14,4 180,0 145,0 20,0 Źródło: Rynek mięsa (2006). Od początku 2006 r. do końca września 2006 r.(według wstępnych danych Ministerstwa Finansów) eksport żywca, mięsa, przetworów, podrobów i tłuszczów wieprzowych w ekwiwalencie mięsa był o ok. 52% większy niż przed rokiem. Wzrostowi eksportu sprzyjały większa krajowa produkcja wieprzowiny i niższe jej ceny. Głównym rynkiem zbytu były państwa członkowskie UE, w których bieżąca sytuacja popytowo-podażowa na rynku wieprzowiny była bardzo zróżnicowana (Rynek mięsa 2006). Eksport wołowiny wzrósł w tym czasie o ok. 24% do 155 tys. t, a drobiu o 19% do 142 tys. t (Stańko i Kossakowska 2006). Eksport wieprzowiny na rynki państw trzecich, w tym głównie do Rosji i na Ukrainę zależał od normalizacji stosunków handlowych z tymi krajami (od zniesienia zakazu importu polskich produktów mięsnych). W Rosji produkcja wieprzowiny rosła sukcesywnie, ale nadal była niższa od jej spożycia (Rycombel 2005). Import wieprzowiny z Polski do Rosji wzrósł z 550 tys. t w 2005 r. do 6 tys. t w 2006 r. O rosyjski rynek w 2006 r. konkurowali światowi eksporterzy wieprzowiny, do których zalicza się Brazylię i USA. W 2006 r. import wieprzowiny przewidywany był na ok. 180 tys. t wobec ok. 205,5 tys. t w 2005 r., w tym mięsa wieprzowego 145 tys. t (167,2 tys. t w 2005 r.) Dodatnie saldo obrotów handlu zagranicznego wieprzowiną ukształtowało się na poziomie ok. tys. t i było o ok. 33,5 tys. t wyższe niż w 2005 r. Jednakże według wstępnych danych Ministerstwa Finansów import wieprzowiny w ciągu dziewięciu miesięcy 2006 r. ukształtował się na poziomie 140 tys. t i był o ok. 8% wyższy niż przed rokiem. Przywóz drobiu w tym czasie zwiększył się o 15% (do 64 tys. t), z kolei mięsa wołowego zaimportowano 7 tys. t więcej (o 7% więcej niż w 2005 r.). Łącznie w ciągu trzech kwartałów 2006 r., w przeliczeniu na mięso, wywieziono z kraju 550 tys. t żywca mięsa, przetworów, podrobów i tłuszczu, (o 34% więcej niż w tym samym okresie 2005 r.), a przywieziono 211 tys. t (o 10% więcej). W efekcie saldo wymiany zwiększyło się do 339 tys. t, czyli o 54% (Stańko i Kossakowska 2006). Eksport żywca, mięsa, przetworów i podrobów wołowych wzrósł ze 124 tys. t w 2004 r. do 167,3 tys. t w 2005 r. (o ok. 35%). Ceny uzyskiwane z ich sprzedaży były średnio o 23% wyższe niż w roku poprzednim. W 2005 r. udział eksportu w produkcji wołowiny osiągnął ok. 52%, w stosunku do ok. 39% w 2004 r. Niska konsumpcja wołowiny zadecydowała o nadwyżkach podaży tego gatunku mięsa. W 2005 r. import wyniósł 7,2 tys. t (4,8 tys. t w 2004 r.) tab. 3.

4 324 L. Szczebiot-Knoblauch i in. Tabela 3. Obroty handlu zagranicznego wołowiną w ekwiwalencie mięsa w latach Wyszczególnienie Eksport ogółem, w tym: mięso, przetwory i podroby żywiec Import ogółem, w tym: mięso, przetwory i podroby żywiec Źródło: Rynek mięsa (2006). Obroty wołowiną w ekiwalencie mięsa [tys. t] w roku 92,5 54,8 37,7 0,0 124,0 79,0 45,1 4,8 4,2 0,6 167,3 122,7 44,6 7,2 6,8 0,4 205,0 158,0 48,0 7,3 7,0 0,3 Dodatnie saldo obrotów handlu zagranicznego wołowiną ukształtowało się na poziomie 160,1 tys. t i było o 40,9 tys. t wyższe niż w 2004 r. Głównymi rynkami zbytu wołowiny były państwa członkowskie UE, którym Polska sprzedała 99 tys. t mięsa wołowego (Rynek mięsa 2006). Eksport mięsa wołowego na rynki państw trzecich wyniósł w 2004 r. 15,4 tys. t i był o ok. 2 tys. t większy niż w roku poprzednim. W I półroczu 2005 r. zrealizowano ok. 80% eksportu mięsa wołowego. W II półroczu 2005 r. redukcja subsydiów do eksportu mięsa wołowego, której towarzyszył spadek kursu euro, wpłynęła na zmniejszenie sprzedaży tego gatunku mięsa na rynki państw trzecich. W imporcie mięsa wołowego ok. 88% stanowiło mięso wołowe mrożone. Z państw członkowskich UE pochodziło ok. 95% importu mięsa wołowego do Polski (Rycombel 2005). Charakterystycznym aspektem polskiego sektora mięsnego jest również to, iż producenci mięsa posiadają duże przewagi cenowo-kosztowe nad konkurentami z Unii Europejskiej. Porównanie cen notowanych w Polsce i krajach UE ukazuje, że: ceny surowców rzeźnych płacone rolnikom są niższe średnio o ok. 20%, w tym trzody, kurcząt brojlerów i indyków o ok. 5 15%, bydła rzeźnego o 35 50%; ceny produktów mięsnych, płacone przez konsumentów, są niższe o ok. 60%; ceny zbytu na poziomie przetwórstwa są niższe w przypadku mięsa czerwonego o ok. 36%, mięsa drobiowego o ok. 30%, przetworów z mięsa czerwonego o ok. 40%, zaś przetworów drobiowych o ok. 48%. Różnice cen zwiększają się w kolejnych fazach cyklu produkcyjno-handlowego, co oznacza niższe w Polsce marże przetwórcze i handlowe. Marże ubojowe są w Polsce niższe niż w Niemczech o 42%, a marże w przetwórstwie i handlu wieprzowiną o ponad 50% (Urban 2004). PODSUMOWANIE 1. Od momentu wejścia w struktury europejskie Polska utrzymuje stałą pozycję konkurencyjną na rynku mięsa. Przystąpienie Polski do UE wpłynęło na utrzymanie relatywnie wysokiej produkcji mięsa wieprzowego (1974 tys. t w 2005 r.), przy sukcesywnie wzrastającym udziale produkcji mięsa drobiowego (1038 tys. t w 2005 r.). Charakterystycznym aspektem integracji jest również stopniowy wzrost produkcji w sektorze mięsa wolowego (322 tys. t w 2005 r.). Polska ma zatem duże szanse na utrzymanie i wzmocnienie

5 Rynek mięsa w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej 325 wysokiej pozycji na europejskim rynku mięsa wieprzowego i drobiowego oraz na stopniową odbudowę sektora wołowiny. 2. Wdrożenie europejskiego prawa żywnościowego, wspólna polityka rolna oraz liberalizacja procesu przepływu dóbr wpłynęły korzystnie na obroty handlu zagranicznego wieprzowiną. Pomimo spadku eksportu tego gatunku mięsa na rynki krajów członkowskich UE (21 tys. t w 2004 r.), od 2005 r. obserwuje się jego stopniowy wzrost do ok. 250 tys. t w 2006 r. Import wieprzowiny w 2006 r. przewidywany był na ok. 180 tys. t. Wzrastało zatem dodatnie saldo obrotów handlu zagranicznego wieprzowiną, które w 2006 r. ukształtowało się na poziomie tys. t i było o ok. 33,5 tys. t wyższe niż w 2005 r. 3. Sukcesywnie wzrastał eksport mięsa wołowego ze 124 tys. t w 2004 r. do 167,3 tys. t w 2005 r. (o ok. 35%). Głównymi rynkami zbytu wołowiny były państwa członkowskie UE, do których Polska sprzedała 99 tys. t mięsa wołowego w 2005 r. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii wzrastał również import mięsa, przy czym saldo obrotów zagranicznych na rynku wołowiny było dodatnie i w 2005 r. ukształtowało się na poziomie 160,1 tys. t. 4. Procesy integracji Polski z UE zwiększyły również możliwości wykorzystania przewag cenowo-kosztowych w stosunku do innych partnerów UE. Ceny surowców rzeźnych, płacone rolnikom w Polsce, były niższe średnio o ok. 20% od cen uzyskiwanych przez rolników innych państw członkowskich UE. Konkurencyjne były także ceny zbytu mięsa na poziomie przetwórstwa średnio o ok. 36% niższe od cen unijnych. W handlu zagranicznym Polska ma szansę stać się znaczącym eksporterem mięsa, wykorzystując istniejące przewagi cenowe, kosztowe i jakościowe. PIŚMIENNICTWO Komorowska D Produkcja i rynek wieprzowiny w krajach UE. Prz. Hod. 6, 6 8. Rocznik Statystyczny RP GUS Rycombel D Handel zagraniczny mięsem po integracji z UE. Przem. Spoż. 3, Rynek mięsa Red. J. Małkowski. ARR i IERiGŻ, Warszawa. Stańko S., Kossakowska J Prognozowanie sytuacji na rynku wieprzowiny (w oparciu o dane GUS). Biul. Infor. ARR 12, Szczebiot L., Kisiel R., Babuchowska K Situation of pork market In The role of agriculture in Central and Eastern European rural development: Engine of change or social buffer? IAMO, Halle, 1 9. Urban R Polska gospodarka mięsna w przeddzień integracji z Unią Europejską. Gosp. Mięsna 3,