Metodologia badań społecznych - konwersatorium

Transkrypt

1 Metodologia badań społecznych - konwersatorium mgr Magdalena Smolarek Zakład Metodologii Nauk o Edukacji Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu kontakt: smolarek@amu.edu.pl

2 Cele badań społecznych: poznawcze (opis, wyjaśnianie i przewidywanie zjawisk); teoretyczne (podejmowanie zadań teoretycznych, czasem zmierzają do opracowania teoretycznych zadań, zmierzających do opracowania założeń teoretycznego lub empirycznego modelu zajęć dydaktyczno - wychowawczych, jaki następnie będzie weryfikowany w pracy badawczej); praktyczne (realizacja zadań praktycznych, opracowanie dyrektyw praktycznych, czyli np. z perspektywy pedagogiki: praktycznych wskazówek kierowanych pod adresem nauczycieli, rodziców, uczniów) Gnitecki J., 2007

3 Cele badań społecznych: Poznawcze, przykłady: Poziom zaspokajania potrzeb dziecka w rodzinie jako instytucji wychowawczej. Czynniki subiektywne i obiektywne, które różnicują osiągnięcia szkolne uczniów. Czynniki wpływające na wzrost przestępczości w wieku dorastania. Wpływ audycji telewizyjnych na rozwój kompetencji komunikacyjnych dziecka.

4 Cele badań społecznych: Teoretyczne, przykłady: Opracowanie modelu lekcji stymulującej aktywność twórcza uczniów w procesie kształcenia. Opracowanie teoretycznych propozycji uczestnictwa młodzieży niepełnosprawnej w kulturze. Opracowanie teoretycznych dyspozycji dla logopedów pracujących z dziećmi przedszkolnymi z seplenieniem międzyzębowym.

5 Cele badań społecznych: Praktyczny, przykłady: Ustalenie wskazówek pedagogicznych kierowanych pod adresem pedagoga, który zamierza pracować z dziećmi z rodzin dotkniętych problemem alkoholowym. Opracowanie wskazówek praktycznych dla rodziców wychowujących dzieci z niepłynnością mowy.

6 Struktura procesu badawczego - wg Grzegorza Babińskiego 1. Wstępne sformułowanie problemu. 2. Eksplikacja problematyki badawczej. 3. Operacjonalizacja problematyki badawczej. 4. Przygotowanie narzędzi badawczych. 5. Pilotaż badań. 6. Dobór próby, jednostek, które zostaną poddane badaniom.

7 Struktura procesu badawczego - wg Grzegorza Babińskiego 7. Realizacja badań empirycznych. 8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego. 9. Wstępne grupowanie surowego materiału. 10. Analiza materiału empirycznego. 11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań. 12. Pisanie końcowego raportu z badań.

8 I. WSTĘPNE SFORMUŁOWANIE PROBLEMU 1. W jaką formę pytania najlepiej można problem przekształcić? * pytania rozstrzygnięcia * pytania dopełnienia * pytania wyjaśniająco-zależnościowe

9 II. EKSPLIKACJA 1. Wyrażenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających wyłącznie terminy proste, zrozumiałe, jednoznaczne. 2. Ukazanie powiązań tematu będącego przedmiotem wyjaśniania z problemami pokrewnymi i nadrzędnymi. Inaczej to uszczegółowienie tematu; wybór tzw. płaszczyzny teoretycznej naszych badań.

10 II. EKSPLIKACJA Selekcja pytań i problemów szczegółowych: kryterium teoretyczne; kryterium metodologiczne; kryterium techniczno-organizacyjne

11 II. EKSPLIKACJA hipoteza badawcza - nie jest pytaniem czy równoważnikiem pytania. Jest raczej odpowiedzią (propozycją odpowiedzi) na pytania zawarte w problematyce badawczej. (...) Hipotezy wyznaczają zakres poszukiwań odpowiedzi na pytania, ukazują teoretyczne przesłanki wyjaśnień, określają tzw. obszar niewiedzy badacza Grzegorz Babiński

12 II. EKSPLIKACJA zmienna - dowolna cecha, własność przedmiotu, która może przyjąć co najmniej dwie wartości, które mogą mieć różny charakter, mogą między nimi zachodzić pewne relacje Grzegorz Babiński Dwie istotne cechy zmiennej: * składające się na nią wartości muszą być wyczerpujące; * wartości te muszą być także wzajemnie rozłączne.

13 II. EKSPLIKACJA Podział zmiennych ze względu na: ilość występujących wartości: zmienne dwuwartościowe i wielowartościowe; charakter uporządkowania: zmienne nominalne, porządkowe, interwałowe, ilorazowe; rolę pełnioną w badaniach: zmienne zależne i niezależne; obiekty, do których zmienne się odnoszą: zmienne jednostkowe i grupowe; homogeniczność lub jednorodność: zmienne jednowymiarowe i wielowymiarowe; zakres uniwersalności: zmienne lokalne, quasi uniwersalne, uniwersalne; zmienne wyrażane w kategoriach ilościowych lub jakościowych: zmienne jakościowe, ilościowe, jakościowo-ilościowe.

14 II. EKSPLIKACJA Zmienna zależna a zmienna niezależna: zmienna zależna - zmienna do wyjaśnienia ; zmienna zależna - to bezpośrednie lub pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych. zmienna niezależna - za jej pomocą badacz chce wyjaśnić zmiany w wartościach zmiennej zależnej; zmienna niezależna - to różne sposoby działalności dydaktycznej, wychowawczej, dzięki którym oczekuje się zmian m.in. w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym lub fizycznym dzieci i młodzieży.

15 III. OPERACJONALIZACJA wyrażenie pojęć i terminów teoretycznych w kategoriach operacyjnych; tworzenie definicji jasnych i jednoznacznych, zrozumiałych nie tylko dla badacza.

16 III. OPERACJONALIZACJA wskaźnik - znak obecności lub nieobecności badanego pojęcia Earl Babbie Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym lub choćby wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem) określić, iż zaszło zjawisko Z Stefan Nowak

17 III. OPERACJONALIZACJA Trzy kategorie wskaźników (wg Stefana Nowaka): wskaźniki empiryczne; wskaźniki definicyjne; wskaźniki inferencyjne.

18 II. EKSPLIKACJA Cel - Problem - Hipoteza - Zmienne Cel Problem Hipoteza Zmienna niezależna Zmienna zależna Wskaźnik

19 III. OPERACJONALIZACJA Na tym etapie dokonujemy również wyboru: zbiorowości, w której będą realizowane badania; metod i technik badawczych; bazy źródłowej; zasad, kryteriów technik analizy wyników badań.

20 III. OPERACJONALIZACJA Wybór metod i technik badawczych: METODA BADAWCZA: określony sposób postępowania, świadomie skierowany na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu Stefan Nowak stały, systematyczny, powtarzalny sposób rozwiązywania problemu badawczego ; taki sposób rozwiązywania problemu, który zawiera założenia ontologiczne i metodologiczne dotyczące przedmiotu objętego naszym problemem i poznaniem Jerzy Walkowiak uzasadnienie stosowania takich a nie innych technik i sposobów w odniesieniu do danej problematyki i przedmiotu Jan Lutyński

21 III. OPERACJONALIZACJA Podział metod badawczych: metoda statystyczna; metoda monograficzna; metoda eksperymentalna; metoda typologiczna; metoda historyczno-porównawcza; metoda biograficzna

22 III. OPERACJONALIZACJA technika - konkretny sposób postępowania w jakiejś wyróżnionej fazie procesu badawczego Jerzy Walkowiak Wybrane rodzaje technik badawczych: - techniki komunikacyjne (ankiety, wywiadu); - techniki obserwacyjne; - techniki analizy dokumentów, wytworów; - techniki eksperymentalne i quasi-eksperymentalne; - techniki socjometryczne; - techniki biograficzne.

23 III. OPERACJONALIZACJA Wybrane rodzaje wywiadu: indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) wywiad fokusowy (zogniskowany wywiad grupowy - FGI).

24 III. OPERACJONALIZACJA Wybrane typy ankiet: ankieta pocztowa, mailowa (rozsyłana); ankieta prasowa, radiowa, telewizyjna; ankieta audytoryjna; ankieta ogólnie dostępna; ankieta telefoniczna CATI (Computer Aided Telephone Interviews); ankieta internetowa CAWI (Computer Aided Web Interviews).

25 III. OPERACJONALIZACJA Wybrane rodzaje obserwacji: obserwacja: - uczestnicząca, - nieuczestnicząca (quasi-uczestnicząca); obserwacja: - systematyczna (standaryzowana), - niesystematyczna (niestandaryzowana, swobodna, otwarta); obserwacja: - bezpośrednia, - pośrednia

26 III. OPERACJONALIZACJA Technika analizy dokumentów, wytworów: Podział ze względu na formę dokumentu: - pisane (np. protokoły i sprawozdania z rad pedagogicznych, świadectwa szkolne, prace pisemne uczniów itp.), - cyfrowe lub obrazowo-dźwiękowe (np. nagrania, fotografie), - prace wytwórcze (konstrukcyjne np. rysunki)

27 III. OPERACJONALIZACJA Technika analizy dokumentów, wytworów: Podział dokumentów na: a) oficjalne: - dane akturialne (dane o cechach demograficznych), - rejestry sądowe i inne dokumenty oficjalne, - dokumenty rządowe i quasi-rządowe, - artykuły, informacje o aktualnych wydarzeniach z prasy i mass-mediów; b) osobiste: - autobiografie, - pamiętniki, dzienniki, - listy

28 III. OPERACJONALIZACJA Technika analizy dokumentów, wytworów: Rodzaje analizy tekstów pisanych: - analiza frekwencji (częstości występowania) różnych jednostek analizowanych, - analiza wielkości jednostek analizowanych, - analiza intensywności, - analiza kontyngencji

29 III. OPERACJONALIZACJA Techniki eksperymentalne: technika grup równoległych; technika rotacji; technika czterech grup; technika jednej grupy; techniki quasi-eksperymentalne

30 III. OPERACJONALIZACJA Techniki socjometryczne: technika klasyczna/technika Moreno; technika zgadnij kto? ; technika szeregowania rangowego; plebiscyt życzliwości i niechęci (Janusza Korczaka)

31 III. OPERACJONALIZACJA Techniki biograficzne: technika indywidualnych przypadków i jej przedmiot: * np. charakterystyka środowiska rodzinnego ze względu na: - listę członków rodziny, - wiek poszczególnych członków rodziny, - stan fizyczny i zdrowotny każdego członka rodziny, - wykształcenie, zawód i zatrudnienie rodziców oraz innych członków rodziny, - zainteresowania, uzdolnienia i ulubione zajęcia członków rodziny, - postawy rodziców wobec dzieci i siebie samych, - wartości uznawane przez członków rodziny, - kontakty członków rodziny z ludźmi spoza własnego środowiska rodzinnego

32 III. OPERACJONALIZACJA Procedura badawcza: to także sposób postępowania w celu rozwiązania problemu; oprócz tego zawiera również: - kryterium czasu; - kryterium kosztów; - kryterium wysiłku.

33 III. OPERACJONALIZACJA Typy procedur badawczych: sondaż zwykły; sondaż pogłębiony; badania terenowe; badania porównawcze; badania próbkowe.

34 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Wybrane NARZĘDZIA BADAWCZE: - kwestionariusze: wywiadu, ankiety, obserwacji; - schematy i klucze kategoryzacyjne; - instrukcje; - urządzenia techniczne. Podwójna rola narzędzi badawczych: 1. umożliwiają zebranie potrzebnych informacji; 2. są najbardziej szczegółowym przełożeniem problematyki badawczej na język pytań i problemów jednostkowych.

35 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Kwestionariusz: wszelki uprzednio przygotowany, podporządkowany celom badania zbiór pytań, bez względu na to czy pytania są mniej czy bardziej sprecyzowane, czy oczekuje się na nie długiej i wyczerpującej odpowiedzi, czy też tylko podkreślenia jednej odpowiedzi uprzednio przygotowanej, wreszcie czy odpowiedź wpisywana jest przez badanego, czy też przez ankietera, lub też osobę prowadzącą wywiad Stefan Nowak

36 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Elementy budowy kwestionariusza: użycie odpowiedniego języka; zastosowanie konkretnego układu odniesienia; stopień poinformowania badanego; aprobata społeczna; budowę i kolejność pytań.

37 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Budowa kwestionariusza: instrukcja poprzedzająca część właściwą: - informacja o inicjatorze badań, osobie ponoszącej za nie odpowiedzialność, osobie badającej; - cel badania; - instrukcja (do pytań); - informacja o anonimowości i dobrowolności; metryczka; część właściwa

38 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Rodzaje pytań w kwestionariuszu: zamknięte: - alternatywne, - dysjunktywne, - koniunktywne; półotwarte; otwarte; projekcyjne, filtrujące, kontrolne, z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi

39 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Rodzaje pytań w kwestionariuszu: pytania projekcyjne - przykłady: - Gdyby nauczycielka od matematyki była zwierzęciem to jakiego rodzaju byłoby to zwierzę? Jakimi cechami by się charakteryzowało? - Z jakim rodzajem muzyki kojarzy ci się dana osoba?

40 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Rodzaje pytań w kwestionariuszu: pytania filtrujące - przykłady: - Czy znasz nowy regulamin szkolny? Jeśli tak, to jak oceniasz wprowadzone w nim zmiany? - Czy lubisz czytać książki? Jeśli tak, to dlaczego? - Czy chętnie chodzisz do szkoły? Jeśli nie, to dlaczego?

41 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Rodzaje pytań w kwestionariuszu: pytania z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi - przykład: Jakie cechy są według Pani najważniejsze dla mężczyzny jako męża? Proszę uszeregować je od najbardziej do najmniej cenionych: - wyrozumiałość, - stanowczość, - troska o rodzinę, - towarzyskość, - wygląd zewnętrzny, - pogodne usposobienie, - religijność, - wierność, - czułość, - tolerancyjność.

42 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Dane w kwestionariuszach ankietowych: dane osobiste; dane o środowisku respondenta; dane o zachowaniu; dane dotyczące posiadanych informacji, opinii, postaw, motywów i oczekiwań.

43 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Wybrane rodzaje skal pomiarowych w kwestionariuszach: skala Likerta; dyferencjał semantyczny

44 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Skala Likerta: 1. zdecydowanie się nie zgadzam, 2. raczej się nie zgadzam, 3. ani się nie zgadzam, ani się zgadzam, 4. raczej się zgadzam, 5. zdecydowanie się zgadzam

45 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Dyferencjał semantyczny: nudny ciekawy tani drogi sprawiedliwy niesprawiedliwy

46 IV. PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH Narzędzia wykorzystywane w technice obserwacji: książka, dziennik (scheduła) obserwacji terenowych; własne lub już istniejące schematy; szyba przepuszczająca obraz (tzw. lustro weneckie); formularze do zapisywania obserwacji; różnego rodzaju mapy; film, kamera, dyktafon.

47 V. PILOTAŻ BADAŃ Funkcje pilotażu badań: 1. Sprawdzenie problemu badawczego (ze względu na: użyte metody, techniki badawcze; dobre zoperacjonalizowanie problemu; wartość przyjętych wskaźników; jednoznaczność pojęć; istnienie problemu badawczego w ogóle); 2. Sprawdzenie technik i narzędzi badawczych. 3. Sprawdzenie techniczno-organizacyjne badań.

48 VI. DOBÓR PRÓBY, KTÓRA ZOSTANIE PODDANA BADANIOM Sześć czynników wpływających na wielkość próby: 1. Wielkość zbiorowości generalnej; 2. Stopień jednorodności zbiorowości generalnej; 3. Dopuszczalny błąd pomiaru badanych cech; 4. Dopuszczalny błąd oszacowania wyników badań; 5. Zastosowane w badaniach metody i techniki; 6. Problem badawczy.

49 VI. DOBÓR PRÓBY, KTÓRA ZOSTANIE PODDANA BADANIOM Operat i jego cechy (wg Grzegorza Babińskiego): umożliwienie łatwego dokonywania wyboru różnorodnych prób; pozwalanie na łatwą i bezbłędną identyfikację i odnalezienie wylosowanych osób; umożliwienie oszacowania błędu wylosowanej próby; umożliwienie określenia wiarygodności uzyskiwanych w badaniach informacji; ułatwienie kontroli pracy ankieterów w badaniach zespołowych.

50 VI. DOBÓR PRÓBY, KTÓRA ZOSTANIE PODDANA BADANIOM Wybrane rodzaje doboru próby: próby nielosowe (nieprobabilistyczne): - dobór oparty na dostępności badanych; - dobór celowy lub arbitralny; - metoda kuli śnieżnej (snowball sampling); próby losowe (probabilistyczne): - prosty dobór losowy; - dobór systematyczny; - dobór warstwowy, warstwowo-losowy.

51 VI. DOBÓR PRÓBY, KTÓRA ZOSTANIE PODDANA BADANIOM Losowy (probabilistyczny) dobór próby: próba reprezentatywna - inaczej EPSEM (to skrót od metody równego prawdopodobieństwa wyboru, z ang. equal probablility of selection method)

52 VII. REALIZACJA BADAŃ EMPIRYCZNYCH Warunki przeprowadzania badań (wg R. Dietericha): atmosfera; niezakłócone niczym z zewnątrz okoliczności badań; dobre samopoczucie i brak zmęczenia u osób badanych; pozytywna motywacja osób badanych; zapewnienie badanym odpowiednich warunków; unikanie wszelkiego dodatkowego dopingu osób badanych celem nakłonienia ich do wypowiedzi; dokładne rejestrowanie przebiegu przeprowadzanych badań.

53 VIII. WERYFIKACJA ZEBRANEGO MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO weryfikacja wstępna: - poznanie stopnia realizacji próby; - poznanie kierunków zniekształceń próby; - eliminacja materiałów; - ustalenie problemów szczegółowych, pytań, zagadnień, przy których wystąpiły największe nieprawidłowości i luki w materiale empirycznym; - ocena stopnia istotności; weryfikacja pogłębiona: - ocena stopnia wiarygodności materiału empirycznego.

54 IX. WSTĘPNE GRUPOWANIE SUROWEGO MATERIAŁU

55 X. ANALIZA MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO klasyfikacje - zalety: - przy statystycznej analizie sklasyfikowanych danych można zastosować kryteria statystycznej istotności wyników i uznać zaobserwowane częstości występowania w niej zdarzeń lub zależności za pojawiające się tam nieprzypadkowo ; - można tak podzielić kontinuum danej zmiennej ilościowej, aby uzyskane liczebności poszczególnych klas przybliżały się dostatecznie do tzw. krzywej normalnej Gaussa.

56 X. ANALIZA MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO schemat klasyfikacyjny powinien być: - wyczerpujący: - rozłączny; schemat klasyfikacji wielowymiarowej.

57 X. ANALIZA MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO typologie TYP - pojęcie oznaczające pewne zjawisko, własność lub konfiguracje zjawisk czy własności rozważanych przedmiotów, zdarzeń czy procesów, z takich czy innych względów uznanych za na tyle doniosłe, że warte specjalnej uwagi Stefan Nowak

58 ETAPY KOŃCOWE XI. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań. XII. Pisanie końcowego raportu z badań.

59 ETYKA BADAWCZA prawa i obowiązki badanego prawa i obowiązki badacza

60 Metodologia badań społecznych - konwersatorium mgr Magdalena Smolarek Zakład Metodologii Nauk o Edukacji Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu kontakt: smolarek@amu.edu.pl