Farmakologia w diagnostyce. Część trzecia transaminazy i bilirubina.

Transkrypt

1 Farmakologia w diagnostyce. Część trzecia transaminazy i bilirubina. Interferencja z reakcją chemiczną to zmiana w wyniku badania wywołana przez pewien składnik nie będący przedmiotem pomiaru, ale obecny w badanej próbce. Wśród endogennych interferencji dominują te wywołane przez hemolizę, hiperbilirubinemię oraz lipemiczność badanej próbki. Interferencje egzogenne powstają głównie w wyniku interakcji z lekami i ich metabolitami. Transaminazy i bilirubina należą do badań pozwalających na wykrywanie zaburzeń funkcjonowania wątroby. Zwiększone stężenie bilirubiny czy podwyższona aktywność aminotransferaz niejednokrotnie mają jednak przyczyny pozawątrobowe. Transaminazy rola, interferencje farmakologiczne Terminem transaminazy określa się dwa enzymy katalizujące przemiany aminokwasów i alfa-oksokwasów poprzez przenoszenie grup aminowych. Należy tutaj aminotransferaza alaninowa (AlAT) oraz aminotransferaza asparaginianowa (AspAT). Obydwie transaminazy występują powszechnie w wielu narządach. AlAT postrzegana jest jako test pierwszej linii diagnostycznej, będąc enzymem wskaźnikowym uszkodzenia hepatocytów. Oznaczenie aktywności AspAT jest mniej czułą i swoistą dla chorób wątroby metodą. W związku z powyższym przydatne jest stosowanie tzw. wskaźnika de Ritisa (AspAT/ALAT). Wartość powyżej 1 jest typowa dla zapaleń wątroby, wartość poniżej 1 obserwuje się, gdy czynnik uszkadzający naruszył strukturę wątrobowych mitochondriów

2 (alkoholowa choroba wątroby, ostre/przewlekłe niedokrwienie, uszkodzenie toksyczne) [1]. Można wyróżnić ingerencje leków w zmiany stężenia transaminaz na drodze wpływu na organizm (in vivo) oraz na oznaczenie biochemiczne (in vitro). Aktywność aminotransferaz w surowicy może być oznaczana za pomocą metod kolorymetrycznych, spektroskopią ultrafioletową lub metodami wykorzystującymi wiązanie barwnika. Ingerencja leków może prowadzić do zakłóceń odczytu w wyniku interferencji z reakcją chemiczną wykorzystaną w analizie. Metody zautomatyzowane, które wykorzystują ultrafiolet są zdecydowanie mniej wrażliwe na interferencje ze strony leków. Tymczasem rzadziej wykorzystywane w praktyce metody z barwnikiem ulegają interferencjom chemicznym ze strony leków takich jak erytromycyna, hydralazyna, kwas askorbinowy, lewodopa, paracetamol i inne. Ingerencja leków w zmiany mierzonego poziomu transaminaz może wynikać także z interferencji metabolicznych. Niektóre leki w wyniku działania hepatotoksycznego i uszkodzenia innych tkanek, zwiększają aktywność transaminaz. Zwiększenie aktywności AspAT i AlAT na drodze mechanizmu farmakologicznego i fizjologicznego może zachodzić na drodze: uaktywnienia enzymu (pirydoksyna) mechanizmu zatrzymania odpływu żółci (acetylocholina, leki cholinergiczne) w wyniku działania środków przeciwbólowych (kodeina, morfina) Leki jako środki chemiczne metabolizowane w wątrobie mogą prowadzić do uszkodzeń komórek wątrobowych. Nasilenie działania toksycznego leków jest różne zależąc od budowy i właściwości chemicznych. Przykładowo fizjologiczne zwiększenie aktywności aminotransferaz następuje pod wpływem działania leków cholinergicznych i leków przeciwbólowych. Związki farmakologiczne mogą wykazywać działanie toksyczne zwiększając poziom transaminaz w surowicy poprzez: uszkodzenie tkanki mięśniowej (barbiturany, karbromal) uszkodzenie hepatocytów (aspiryna, doustne leki antykoncepcyjne) uszkodzenie cholestatyczne (estrogeny, metyldopa) Część leków wykazuje działanie zwiększające aktywność transaminaz w przypadku zastosowania wysokich dawek przykładowo niektóre leki przeciwzakaźne (Tigecyklina, Amfoteryczna B), przeciwnowotworowe (Anastrazol,

3 Asparaginaza), immunostymujące (Interferon alfa, Interferon beta), immunosupresyjne (Alefacept, Takrolimus), immunoglobuliny (Gammunex) i wiele innych. Bilirubina rola, interferencje farmakologiczne Bilirubina jest organicznym związkiem chemicznym powstającym w wyniku rozpadu hemoglobiny. Rozpad hemoprotein i katabolizm pierścienia hemowego odbywa się w komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego (głównie wątroby, śledziony, szpiku kostnego). Hemoglobina rozpada się na globinę, hem i żelazo, następnie w wyniku utleniania wiązania alfa-metylenowego przez oksygenazę hemową, powstaje biliwerdyna. Reduktaza biliwerdyny doprowadza do powstania bilirubiny, która przechodzi do krwioobiegu. Bilirubina wolna nazywana też pośrednią czy niezwiązaną jest nierozpuszczalna w wodzie. Jej transport odbywa się w połączeniu z albuminą. Kompleks ten nie jest przesączany przez kłębuszki nerkowe, ale bilirubina przedostaje się do hepatocytów, z których zostaje wydzielona do żółci wątrobowej w postaci bilirubiny bezpośredniej (związanej z kwasem glukuronowym). Usuwanie bilirubiny z krwioobiegu następuje wieloetapowo poprzez wychwyt z krwioobiegu, przemiany w hepatocytach oraz wydzielanie sprzężonych pochodnych bilirubiny do kanalików żółciowych. Ilość bilirubiny we krwi jest wypadkową zdolności klirensowej wątroby, zdolności komórek wątrobowych do estryfikowania bilirubiny z kwasem glukuronowym lub siarkowym, integralności czynnościowej bieguna żółciowego hepatocytów oraz drożności dróg żółciowych. Istnieje szereg metod służących oznaczeniu bilirubiny we krwi. Opierają się one na reakcji bilirubiny z roztworem dwuazowego kwasu sulfanilowego, skutkiem czego powstaje barwna substancja azopochodna. Metoda Molley-Evelyn stosuje dodatkowo alkohol, a metoda Jendrassik-Grof katalizator, by uniknąć błędnej interpretacji testu w wyniku wiązania bilirubiny z białkami surowicy. Należy także podkreślić możliwą interferencję ze strony lipochromów w metodach spektrofotometrycznych. Czynnikami interferującymi w oznaczenia bilirubiny jest hemoliza (zawyża poziom bilirubiny), ekspozycja na światło słoneczne (rozkład bilirubiny, a tym samym spadek jej stężenia), niektóre leki (uzyskanie wyników fałszywie zawyżonych powodu wystąpienia precypitacji w reakcji z odczynnikiem diazo przykładowo tyrozyna, histydyna, ryfampicyna).

4 Interferencje farmakologiczne wpływające na poziom bilirubiny w surowicy można podzielić ze względu na ingerencje w metodologię oznaczeń oraz poprzez zmiany w metabolizmie związku. Obserwuje się podwyższenie/obniżenie poziomu bilirubiny we krwi. Interferencje metodologiczne podwyższające poziom bilirubiny: metoda SMA 12/60 (epinefryna, kwas askorbinowy) metody spektrofotometryczne (lipemia) metoda Evelyn-Malloy (dekstran, nowobiocyna) reakcja z odczynnikiem diazo (histydyna, rifampicyna) Interferencje metodologiczne obniżające poziom bilirubiny: obecność hemoglobiny, światła, pindolol Leki mogą interferować w metabolizm bilirubiny na każdym etapie począwszy od momentu jej powstawania z hemoglobiny aż po proces wydalania z organizmu. Część leków może w wyniku swojego działania podnosić stężenie bilirubiny, przykładowo niektóre leki przeciwzakaźne (Tigecyklina, Ryfampicyna), przeciwnowotworowe (Imatynib, Asparaginaza), immunostymujące (Interferon alfa, Sargramostym), immunosupresyjne (Takrolimus) i inne. Niektóre środki farmakologiczne podwyższają wynik pomiaru bilirubiny poprzez swoje działanie hepatotoksyczne. Należy tu między innymi amfoteryczna B, etanol, gentamycyna, kumaryna i nitrofurany. W innych przypadkach mechanizm zwiększający poziom bilirubiny może wiązać się z wywoływaniem żółtaczki cholestatycznej. W ten sposób mogą działać estrogeny, doustne leki antykoncepcyjne, erytromycyna czy kwas aminosalicylowy. Mechanizmów prowadzących do wzrostu poziomu bilirubiny we krwi jest wiele. Sulfonamidy i salicylany mogą podnosić poziom bilirubiny na drodze współzawodnictwa z niekoniugowaną bilirubiną o miejsce wiązania z albuminą. Z kolei nowobiocyna hamuje transferazę glukuronową. Obserwuje się także zjawisko zwiększenia stężenia bilirubiny w wyniku hemolizy i anemii hemolitycznej (cefalotyna, leki przeciwmalaryczne,nitrofurany) lub w wyniku hemolizy wywołanej niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (furazolidon, sulfacetamid, antypiryna). Transaminazy i bilirubina nie są jedynymi wskaźnikami dysfunkcji wątroby. Często pojawia się konieczność poszerzenia panelu diagnostycznego o fosfatazę alkaliczną, GGTP, albuminy, czas protrombinowy, przeciwciała anty-hcv i wiele innych. W każdym z tych

5 przypadków może dojść do zafałszowania wyników badań na drodze interakcji farmakologicznej o różnym mechanizmie działania. Opracowano na podstawie: Mrozikiewicz P. M. et. al., Wpływ leków na wyniki badań laboratoryjnych. Fundacja Wiener Lab. 2009, Na drodze interakcji farmakologicznej może dojść do zafałszowania stężenia we krwi transaminaz i bilirubiny Data publikacji: r.