Światowe Dni Młodzieży...

Transkrypt

1 Światowe Dni Młodzieży... jako okazja dla obserwatorów życia społecznego. Na co warto zwrócić uwagę i jak zaplanować badania Wybór zagadnień z metod badań socjologicznych mgr Paweł Pistelok Mysłowice pawel.pistelok@interia.pl 23/

2 Jak ŚDM mogą nas zainteresować? Życie religijne, prawidłowości w podejściu do religii Zachowania zbiorowe Zachowania związane z użytkowaniem social media "Zderzenie kultur" Postawy, motywacje Relacjonowanie w mediach (w jakim tonie, z jakim naciskiem)

3 Wstęp: podstawowe pytania Czy osoba religijna potrzebuje Kościoła? Sekularyzacja jako potoczne przekonanie Sekularyzacja czy desekularyzacja?

4 Sekularyzacja w Europie Postulat śmierci Boga, upadku religii nie znajduje swojej realizacji, a przeczy temu rozwój rozmaitych form duchowości niekoniecznie związanej z chrześcijaństwem, ale także duża popularność pielgrzymek, religijności stadionowej, spotkań młodych, itp.

5 Co ustalił socjolog: Janusz Mariański: Duchowość raczej, niż religijność; Sacrum krąży Przeżycie religijne uwolnione od konfesyjności, określonych przepisami i dogmatem form Ulrich Beck: od religii (kanon zistytucjonalizowany) do religijności (silny subiektywizm) Wojciech Świątkiewicz: od tradycji do wyboru

6 Socjolog o ŚDM: Można także wspomnieć o wielkich spektakularnych imprezach masowych o charakterze przynajmniej częściowo religijnym (tzw. eventach), takich jak na przykład Światowe Dni Młodzieży, spotkania z Papieżem w czasie pielgrzymek, ruch Taize. Mają one bez wątpienia znaczny wydźwięk emocjonalny, ale nie zawsze prowadzą do przemiany życia codziennego według wymogów religijnych i do ukościelnienia religijności J. Mariański (2010: 162): Religia w społeczeństwie ponowoczesnym. Warszawa: Oficyna naukowa

7 Światowe Dni Młodzieży: Co będzie można zauważyć? Zachowanie w miejscach kultu Katedra: "(...) funkcja kultu schodzi właściwie na margines, a kościół staje się salą muzealną, (...). Ten ostatni sposób użytkowania staje się nadrzędny, a pierwotna funkcja zostaje ograniczona do godziny czy dwóch w niedzielne przedpołudnie". B. Jałowiecki (2012: 25): Czytanie przestrzeni

8 Problem spotkania z innym Habitus całokształt zasobu kulturowego (zachowania, przyzwyczajenia), nabytego przez człowieka w toku jego wychowywania się (socjalizacji) w danej kulturze. Można powiedzieć, że habitus jest dla badacza społecznego tym, czym dla nas potocznie stereotyp

9 Habitus: Habitus klasowy przyzwyczajenia, formy spędzania czasu wolnego, kompetencje kulturowe, spożywanie posiłków, kultura polityczna i społeczna Habitus religijny (np. katolicki) obecność lub brak niektórych tradycji, wzór spędzania niedzieli, oczekiwane postawy etyczne

10 Badanie społeczne (socjologiczne): Badanie wybranego, wyodrębnionego z problematyki problemu badawczego, na możliwie reprezentatywnej próbie badawczej Może mieć charakter ilościowy lub jakościowy z zastosowaniem odnośnej techniki. Wyniki takiego badania mogą posłużyć jako weryfikacja, wyjaśnienie lub prognoza

11 Specyfika i problem z badaniami społecznymi Sami jesteśmy członkami systemu, który badamy (z reguły) Inaczej niż w naukach przyrodniczych, nasze pojawienie się oddziałuje na przedmiot badania Julia Tymoszenko. Antropologia władzy (czyli zbiorowość) Problem etyczny! Szczególnie w przypadku konkretnych technik

12 Kwestie etyczne: Respondent jako człowiek: - Jego czas, zaangażowanie, prywatność, prawo do informacji, anonimowość, poufność - Konieczność wyartykułowania krępujących tematów Od projektu badania przez jego realizację po wykorzystanie i prezentację wyników

13 Metoda wybieramy najbardziej adekwatną do problemu i możliwości: Główne pojęcia: metoda badań terenowych, metoda badań na dokumentach zastanych, badanie sondażowe 1. Badania ilościowe analiza treści, technika ankiety, wywiad standaryzowany 2. Badania jakościowe wywiad swobodny (narracyjny), analiza fotografii, obserwacja

14 Badania jakościowe: Przyglądają się bliżej życiu społecznemu Analizują doświadczenia jednostek i grup na podstawie wiedzy potocznej, opowieści, analizy interakcji, komunikacji w czasie ich trwania Analizują zastane ślady takich aktywności (filmy, zdjęcia, dokumenty osobiste) w ich naturalnym kontekście Badacz stanowi istotną część procesu rozumienie Wskazane jest powstrzymanie od wyjściowych założeń Formułujemy ogólnie, otwarte pytania

15 Techniki jakościowe - badania terenowe Obserwacja (uczestnicząca) Wywiad swobodny, narracyjny Ale również: Analiza dokumentów zastanych, analiza zdjęć dane wizualne

16 Badania ilościowe: Badania na dużą skalę, zazwyczaj przedstawiające wyniki w postaci liczbowej, skal, diagramów, itp. Sprawdzają się w pomiarach, porównaniach Badania długookresowe, o szerokim zasięgu

17 Techniki ilościowe Przydają się w badaniach na dużą skalę, kiedy niemożliwe jest dotarcie w krótkim czasie do licznych respondentów Badania sondażowe technika ankiety, ankieta telefoniczna, wywiad kwestionariuszowy, sonda uliczna Krótkie, zamknięte pytania Analiza treści zliczanie występowania określonych cech w tekście

18 Specyfika i trudności sytuacji kontaktu z respondentem Sytuacja wywiadu powoduje skrępowanie, Pokusa odpowiadania tak, jak respondent uważa, że powinno się odpowiadać, by dobrze wypaść Odpowiadanie nie zgodnie z tym, co się uważa, ale co się uważa że się uważa (np. przez niewiedzę nie przyzna się, że nie rozumie pytania) Badacz sam jest uwikłany społecznie (nieświadomie manifestuje swoje poglądy, daje do zrozumienia ) Źle sformułowane pytanie, ton głosu Sama obecność, sytuacja wywiera presję

19 Przystępujemy do badania:

20 a. Co chcemy zbadać? Niezwykle ważne jest wypisanie sobie, o co nam chodzi, czyli sformułowanie problemu badawczego. Czasami najbardziej oczywiste rzeczy brzmią inaczej i zyskują, wyartykułowane choćby na własne potrzeby.

21 b. Kogo zbadamy? Niemożliwe jest przebadanie wszystkich osób podpadających pod zagadnienie, w tym celu dobiera się próbę: Dobór próby (w zależności od charakteru badań) odbywa się w sposób losowy, proporcjonalny, lub celowy - Metoda kuli śnieżnej - W zależności od warunków i potrzeb: list polecający z prośbą o udostępnienie listy uczestników Próba powinna w miarę możliwości odzwierciedlać rozkład cech w całej populacji

22 c. Jak to zbadamy? - Decydujemy jakie mamy możliwości czasowe, finansowe, itp. - Wybieramy spośród dostępnych technik np. technikę ankiety względnie tania, szybko docieramy do dużej części respondentów - Jeśli technika wywiadu swobodnego musimy się liczyć z czasochłonnością i problemami: Nastawienie respondenta, kwestie drażliwe, ukrywanie odpowiedzi, odpowiadanie zgodnie z oczekiwaniami, nieświadomy wpływ badacza

23 d. Za pomocą czego się tego dowiemy? Narzędzie badawcze kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu, karta z pytaniami, karta obserwacji

24 Przegląd wybranych technik badawczych: Technika ankiety Technika wywiadu Analiza treści Obserwacja Analiza fotografii

25 Technika ankiety Jako przedstawicielka ilościowych sposobów zbierania danych sprawdza się w badaniach o szerokiej skali, których efekty zamierza się przedstawić liczbowo Względnie niskimi nakładami, na reprezentatywnej próbie, można przeprowadzić i sprawnie zebrać wyniki Nie jest tak czasochłonna jak wywiad, a zalety brak osobistego wpływu badacza, mogą być również wadami nie mamy kontroli nad tym, co respondent robi z pytaniami, ani nawet czy je rozumie. Koszty bezosobowy charakter badania Standaryzacja klucz/szansa na zdobycie miarodajnych rezultatów, niezależnie od tego, kto i gdzie dane badanie przeprowadza.

26 Technika ankiety: przypadki stosowania Pocztowe Prasowe Środowiskowe Internetowe Prasowe, pocztowe, internetowe duża wiara w chęci respondenta Środowiskowe - w zamkniętym obiegu (zakład pracy, szkoła, parafia)

27 Technika wywiadu: Wywiad to rozmowa kierowana, prowadzona na ściśle określony temat Może być: ustny, pisemny (bliski ankiecie nadzorowanej), jawny, ukryty I najważniejsze standaryzowany lub swobodny Standaryzowany posługuje się kwestionariuszem wywiadu (podobnie jak ankieta), swobodny ogólnymi pytaniami/dyspozycjami Wywiad narracyjny historia życia

28 Technika wywiadu: Zakłada ścisłe współdziałanie badacza i respondenta Służy uzyskaniu pogłębionych, zniuansowanych odpowiedzi, których normalnie nie uzyskalibyśmy na odległość Z zalet płyną też wady sama sytuacja wywiadu może stwarzać presję, zwiększać stres i skrępowanie konkretnymi pytaniami Tym ważniejsza jest świadomość własnych niewerbalnych sygnałów Pokusa, by podjąć dialog, koleżeńską rozmowę

29 Analiza treści: Polega na badaniu komunikatów, relacji nadawcaodbiorca Przydaje się przy analizie np. tekstów prasowych, audycji radiowych i telewizyjnych Dowiadujemy się z niej o np. dominującej retoryce, używanych sformułowaniach, słownictwie, nacisku położonym na konkretne kwestie, itp.

30 Analiza treści: jednostki analizy Słowo: najmniejsza jednostka, najczęściej wykorzystywana w badaniach Temat: zwł. w badaniach nad propagandą, badaniu postaw, wyobrażeń, czy wartości Postacie: liczba osób pojawiająca się w tekście Akapit Pozycja: np. książka, artykuł, przemówienie

31 Analiza treści: Kategorie typu: Co zostało powiedziane Przedmiot: czego dotyczy komunikat Kierunek: w jaki sposób przedmiot został przedstawiony Wartości: jakie wartości, cele czy pragnienia zostały ujawnione Cechy: za pomocą jakich cech opisuje się ludzi Aktor: kto podejmuje określone działania Autorytet: w czyim imieniu formułowane są określone wypowiedzi Czas: kiedy określone działanie nastąpiło

32 Analiza treści: Kategorie typu: Jak to zostało powiedziane Formy lub rodzaje komunikacji: w jaki sposób przekazano komunikat (radio, gazeta, rozmowa, telewizja) Formy wypowiedzi: jaka jest gramatyczna czy syntaktyczna forma wypowiedzi Środki: jakie wykorzystano środki retoryczne lub perswazyjne magdalenaszpunar.com

33 Obserwacja (uczestnicząca, jawna, ukryta): Wiemy, czego szukamy, co chcemy zaobserwować tutaj znów w zależności od problematyki np.: Elementy ubioru Symbole religijne Zachowania Staramy się notować/fotografować w miarę możliwości na bieżąco spostrzeganie planowe i uporządkowane Uwaga! Szczególny przykład wpływu badacza na obiekt badany!

34 Siła obrazu fotografia w socjologii, socjologia w fotografii

35 Funkcje praktyki fotografowania (Musell, Bordieu za: Sztompka 2005: 63-64) 1. Umocnienie wspólnoty, utrwalenie pamięci 2. Inicjowanie i podtrzymywanie interakcji 3. Prezentacja samego siebie (motyw selfie?) 4. Dokumentacja życia rodzinnego, rytuałów przejścia Bourdieu: 5. Prezentacja prestiżu 6. Rozrywka

36 Boże Ciało w Katowicach zdarzenie społeczne?

37

38 Elementy fotografii socjologicznej: Szukamy: Zdarzenie społeczne Interakcja Konflikt Tematy: Wizerunek mężczyzny w prasie U lekarza W parku Religia w mieście Kluczowa pozycja: Sztompka P. (2005): Socjologia wizualna. PWN

39 U lekarza sytuacja społeczna, styczność społeczna

40 Seniorzy w parku interakcje

41 Łączenie metod: Możliwe i pożądane bywa stosowanie więcej niż jednej metody: Fotografia jako element pomocniczy przy wywiadzie Fotografia jako uzupełnienie obserwacji Badanie ilościowe, np. 300 ankiet uzupełnione o ok. 60 wywiadów Takie zabiegi pozwalają na pogłębioną analizę niektórych wątków, które uznaliśmy za ciekawe np. szkice map mentalnych

42 Narzędzie badawcze: Technika Wywiad standaryzowany Wywiad swobodny Ankieta Obserwacja Analiza treści/zdjęć/ dokumentów Narzędzie Kwestionariusz wywiadu Dyspozycje do wywiadu Kwestiona -riusz ankiety Karta obserwacji Karta szukanych elementów Oprac. własne

43 Wady i zalety: Ankieta (badanie ilościowe) Wywiad swobodny (badanie jakościowe): Wady: Mało pogłębione, brak możliwości dopytania, nie ma gwarancji czy respondent zrozumiał pytania Dają rzeczywisty wgląd w problematykę, stwarzają możliwość wieloaspektowej analizy (rozmowa, dokumenty, zdjęcia) Zalety: Względnie szybkie, tanie, o dużym zasięgu, możliwość porównywania wyników z wielu lat, tworzenia Czasochłonne (umawianie się na wywiady + transkrypcja), drobiazgowa analiza, problemy w

44 Narzędzie budowa kwestionariusza 1. Część formalno-ewidencyjna: Cel, zapewnienie o poufności, uzasadnienie, instrukcja wypełniania, apel o szczerość, (ew.) informacja jak zwrócić kwestionariusz, podziękowanie

45 Narzędzie budowa kwestionariusza 2. Pytania kwestionariuszowe Muszą wynikać bezwzględnie z pytań badawczych, to znaczy nie należy pytać o rzeczy, których w koncepcie badania nie ma. Należy szukać takich wskaźników, które naprowadzą naszym zdaniem na odpowiedzi na owe przykładowe pytania

46 Rodzaje pytań kwestionariuszowych Pytania zamknięte typu tak, nie, nie wiem Pytania otwarte respondent udziela pełnej odpowiedzi Pytania mieszane zawierają dopełnienie, np.: Jakie filmy ogląda Pan/i najczęściej? a. komedie b. horrory c. sensacyjne d. Inne (jakie?)...

47 Rodzaje pytań kwestionariuszowych Pytania filtrujące: 1. Czy brałeś już udział w wolontariacie? 2. Przy jakich okazjach byłeś wolontariuszem? Też: warunkowe jeśli respondent udzieli określonej odpowiedzi na pytanie wcześniejsze np. najpierw pytamy CZY chodzisz do kina, a później NA jakie filmy Pytania sprawdzające (sprawdzają spójność odpowiedzi) (np. najpierw o napoje gazowane, następnie o colę)

48 Rodzaje pytań kwestionariuszowych Pytania ze skalą pozwalają na uzyskanie bardziej zniuansowanej odpowiedzi, np.: Jak ocenia Pan/i pracę prezydenta miasta? Bardzo dobrze * Bardzo źle *Przyjmuje się, że odpowiedź środkowa oznacza nie mam zdania

49 Błędy przy prowadzeniu badań społecznych: - Zaangażowanie osobiste - Błędy logiczne (rozumowanie) - Błędy w konstrukcji kwestionariusza - Chęć udowodnienia czegoś - Interpretacja pod tezę - Wybiórcza obserwacja

50 Błędy w budowie kwestionariusza: Szereg czynników może mieć negatywny wpływ na rezultaty kolejność pytań, drobna czcionka, układ pytań, przewaga skomplikowanych terminów czy skal, nadmiar możliwości odpowiedzi, ale też kiedy: Pytania logicznie z siebie nie wynikają Pytamy kilka razy o to samo (nie mylić z pytaniami sprawdzającymi!) Pytamy o rzeczy, które nic nam nie dają z punktu widzenia problemu badawczego Pytamy o kilka rzeczy w jednym pytaniu (zasada rozłączności!) Pytanie i kafeteria (czyli opcje wyboru) nie znajdują się na tej samej stronie

51 Metryczka: Część metryczkowa wieńczy całe badanie ankietowe Zawieramy w niej takie pytania, które dotyczą cech społeczno-demograficznych respondenta Wybieramy do niej takie cechy, które uznaliśmy za ważne wskaźniki w procesie projektowania badania: Np. badanie stylu życia pytanie o stosunek do alkoholu i innych używek Badanie postaw wobec ekumenizmu pytanie o wyznanie, itp

52 Problem badawczy #1: Problematyka: Postawy młodych ludzi w zakresie podejmowania pracy w wolontariacie Problem: Motywacje i doświadczenia wolontariuszy Światowych Dni Młodzieży w Krakowie z Archidiecezji Katowickiej Zatem: Przedmiotem badania są wolontariusze ŚDM

53 Przykładowe pytania badawcze: - Jakie są motywacje do podejmowania pracy w wolontariacie? - Czy wolontariusze mają już jakieś doświadczenia w zakresie pracy w wolontariacie? - Jaki wpływ na decyzję o zaangażowaniu się w prace miało otoczenie wolontariusza - W jakim stopniu o zaangażowaniu decyduje stosunek do wiary? - Czy były jakieś obawy? - Jakie wartości związane z Wydarzeniem przemawiają do uczestników? - Czy można mówić o zdobyciu doświadczenia? - Jakie to doświadczenia?

54 Problem badawczy #2 Problematyka: Media społecznościowe jako istotny element uczestnictwa w kulturze Problem: Fotografie uczestników Światowych Dni Młodzieży na portalach społecznościowych

55 Przykładowe pytania: Czy uczestnicy ŚDM robią zdjęcia? Co uczestnicy fotografują? Jak często? Jakie elementy przeważają na zdjęciach? Które zdjęcia zbierają najwięcej lajków? Szukamy kategorii, tematów pod którymi zbieramy obserwacje: cechy, interakcje, zdarzenia, stosunki, konflikty, manifestacje

56 Problem badawczy #3 Problematyka: Relacje ze Światowych Dni Młodzieży 2016 w różnych tytułach prasowych Problem: Akcenty w relacjach ze Światowych Dni Młodzieży 2016 w artykułach Gazety Wyborczej i Faktu > Np. na przykładzie codziennych wydań obu gazet w dniach trwania wydarzenia

57 Co można uchwycić? Ton: entuzjastyczny, powściągliwy? Osoby: jakie osoby były najczęściej proszone o komentarz? Papież: jak często się pojawia: rola, stosunek do młodych, stosunek do Polski, odwołania do Jana Pawła II, gesty, słowa? Organizacja: bezpieczeństwo, wskazywanie niedostatków czy dobrych rozwiązań? Uczestnicy, wolontariusze: liczba, komentarze?

58 Opracowywanie materiału: Pamiętajmy: Zachować nagrania, kwestionariusze, notatki i wszelkie materiały powstałe na całej rozpiętości prowadzenia badania służą jako punkt odniesienia, są pouczające, stanowią dowód w razie pomówień o nierzetelność Należy dokonać selekcji i kategoryzacji materiału odrzucamy kwestionariusze wypełnione nierzetelnie i w miarę możliwości prowadzimy badanie uzupełniające Procent ważnych - odpowiedzi liczymy w stosunku do ankiet wypełnionych poprawnie, a nie całej rozprowadzonej puli

59 Literatura: Gruszczyński L. A. (2002). Elementy metod i technik badań socjologicznych. Tychy: Śląskie Wydawnictwa Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach Gruszczyński L. A. (2003). Kwestionariusze w socjologii. Budowa narzędzi do badań surveyowych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Jałowiecki B. (2012): Czytanie przestrzeni. Konsorcjum Akademickie: Kraków- Rzeszów-Zamość Mariański J.(2010). Religia w społeczeństwie ponowoczesnym. Warszawa: Oficyna naukowa Sołoma L. (2002). Metody i techniki badań socjologicznych. Wybrane zagadnienia. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego Sztompka P. (2005). Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza. Warszawa: PWN Sztumski J. (2005). Wstęp do metod i technik badań społecznych. Katowice: Śląsk