LUCJAN ADAMCZUK METODOLOGIA BADANIA PROBLEMATYKA

Transkrypt

1 LUCJAN ADAMCZUK METODOLOGIA BADANIA PROBLEMATYKA Archidiecezja katowicka funkcjonuje na terenach o najwyższym poziomie urbanizacji i uprzemysłowienia, a jed-nocześnie jest największym pod względem liczby ludności (1,9 ml), kościołem lokalnym w Polsce. Już choćby z tych tylko powodów życie religijne i społeczne jakie się tu to-czy budzi zainteresowanie zarówno socjologów religii jak i hierarchów Kościoła. Potrzeba uzyskania w miarę pełnego i klarownego obrazu socjologicznego tego życia nabiera szcze-gólnego znaczenia w sytuacji nieodległej już perspektywy integracji z krajami Unii Europejskiej i przyśpieszenia związanych z tym procesów gospodarczych, społecznych i re-ligijnych. Problemy i wyzwania jakie w związku z tym stają przed Kościołem katowickim, a szczególnie poszukiwanie spo-sobów ich rozwiązywania są istotne dla całego Kościoła ka-tolickiego w Polsce. Warunkiem sprostania tym wyzwaniom jest posiadanie profesjonalnie przygotowanej diagnozy sytu-acji religijnej i społecznej w archidiecezji. Uzyskanie da-nych do takiej diagnozy stanowił główny cel badania, które-go wyniki będą w tym raporcie zaprezentowane. Przystępując do pracy nad koncepcją badania brano rów-nież pod uwagę potrzebę dynamicznego i porównawczego ujęcia niektórych zagadnień. Przesądzało to zarówno wybór metody, jak i pewnych konkretnych tematów badania. Tematy te związa-ne są z pomiarem podstawowych parametrów religijności oraz poglądów religijnych i postaw wobec wiary. Podstawowa metodą stosowaną dla uzyskania informacji na te tematy jest wywiad kwestionariuszowy na próbie reprezentatywnej, stwarzający warunki do uzyskania najpełniejszych i najbardziej wiarygod-nych danych. Taka właśnie procedura zastosowana została w największym ogólnopolskim badaniu religijności z 1991 r., do którego zamierzamy nawiązać w pełnym opracowaniu wyników te-go badania. Uznano również za celowe nawiązanie do wyników badania przeprowadzonego w 1997 r. w diecezji włocławskiej, w którym badano kompleks zagadnień dotyczących postaw i po-glądów społeczno-politycznych związanych z zachowaniami wy-borczymi. Teza o wpływie antyklerykalizmu na postawy spo-łeczno-polityczne diecezjan, sformułowana na podstawie tego badania, będzie poddana weryfikacji w archidiecezji kato-wickiej. Biorąc za podstawę te wstępne ustalenia obszarów tema-tycznych, wynikające z badań wcześniejszych, włączono rów-nież do problematyki naszego badania kilka nowych wątków specyficznych dla regionu śląskiego. Dotyczy to zwłaszcza tradycji śląskiej w odniesieniu do pielgrzymek stanowych oraz religijnych zwyczajów i obrzędów ludowych i rodzinnych. Zgodnie z sugestiami zleceniodawcy badania, rozszerzona zo-stała również problematyka obecności wiernych w życiu spo-łecznym, m.in. poprzez udział w Akcji Katolickiej. 1 / 5

2 KWESTIONARIUSZ Wszystkie wymienione wcześniej obszary badawcze prze-łożone na język konkretnych pytań tworzą kwestionariusz wy-wiadu składający się łącznie z 56 pytań głównych i 12 pytań metryczkowych. Układają się one w następujące grupy tema-tyczne: A. POSTAWY WOBEC WIARY B. POSTAWY SPOŁECZNO-POLITYCZNE C. OCENA ŚRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU (MEDIÓW) D. ZWIĄZEK Z KOŚCIOŁEM I PARAFIĄ E. POSTAWY WOBEC WARTOŚCI F. PRAKTYKI I ZACHOWANIA RELIGIJNE G. LOKALNE WIĘZI I ŚLĄSKA OBYCZAJOWOŚĆ RELIGIJNA H. DANE SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE Większość pytań zamieszczonych w kwestionariuszu zo-stała sprawdzona w szeregu wcześniejszych badaniach ISKK i innych ośrodków badawczych. Kilka pytań jest jednak nowych i uzyskane wyniki nie mają odniesienia do innych tego typu badań. Dotyczy to zwłaszcza pytania o przykazania (15) i o sakramenty (16), które mogły być odebrane przez responden-tów jako i trudne i drażliwe, sprawdzały bowiem poziom wie-dzy religijnej, który powinien być ukształtowany już w cza-sie szkolnego nauczania katechetycznego. Z tego też powodu należało się liczyć albo ze wzrostem liczby odmów udziału w badaniu, albo z ulgowym potraktowaniem tego pytania przez ankieterów i w związku z tym sztucznym zawyżeniem uzyskanych wyników. PRÓBA BADAWCZA Konieczność uzyskania wyników reprezentatywnych dla ar-chidiecezji katowickiej nastręczała pewne trudności zarówno z określeniem populacji generalnej, jak i z doborem próby która by ją reprezentowała. Trudności te wynikały z tego, że pełne dane ludnościowe opracowywane są przez GUS tylko w przekroju gmin i województw. Nie ma więc możliwości ustale-nia liczby ludności według diecezji, gdyż ich granice bardzo często przecinają się zarówno na poziomie województw jak gmin. W tej sytuacji postanowiono określić dane ludnościowe archidiecezji zliczając ludność wszystkich gmin których sie-dziby znajdują się na terytorium archidiecezji. Ustalona w ten sposób liczba ludności w archidiecezji może być obarczo-na niewielkim błędem ze względu na to że granica archidiece-zji przecina niektóre gminy pozostawiając część ich teryto-rium w innej archidiecezji niż tej na której znajduje się siedziba gminy. Powstające na skutek tego nadmiary lub nie-dobory terytorium i ludności w znacznym stopniu się wyrównu-ją. Ludność archidiecezji katowickiej określona w ten spo-sób, wynosi na koniec 1997 r tys. osób, w tym 906 tys. mężczyzn (48,8%) i 952 tys. kobiet (51,2%). Na podsta-wie danych GUS określono również poziom urbanizacji wyraża-jący się w tym, że 92,7% ludności mieszka w miastach. Próba badawcza reprezentująca ludność archidiecezji do-brana została przez Urząd Statystyczny w Katowicach przy przyjęciu następujących założeń: 2 / 5

3 1) za podstawę doboru należało przyjąć gospodarstwa domo-we objęte badaniami US na terenie województwa, 2) na podstawie danych ISKK należało zlokalizować te go-spodarstwa, które znajdowały się na terenie archidiecezji, 3) w każdym wylosowanym gospodarstwie wywiad należało przeprowadzić tylko z jedną, losowo wybraną osobą spośród wszystkich osób dorosłych (w wieku 18 i więcej lat). W wyniku zastosowania tej procedury ustalono, iż próba badawcza liczyć będzie 969 osób. W takcie realizacji badania uzyskano 761 wywiadów (78,5 %). Ponieważ termin re-alizacji badania był bardzo ograniczony, nie dopuszczano również żadnych podmian osób wylosowanych, liczba wywia-dów nie zrealizowanych wyniosła 208 (21,5%), w tym z powodu odmowy (bez podania przyczyn)-12 %. Uzyskane wyniki reali-zacyjne badania nie odbiegają więc od innych badań tego ro-dzaju prowadzonych w Polsce, i pozwalają na analizę i opis sytuacji społeczno-religijnej w archidiecezji katowickiej. ORGANIZACJA BADANIA I OPRACOWANIA WYNIKÓW Organizacja badania zależy w znacznym stopniu od wyboru terenowego realizatora badania. Z merytorycznego punktu wi-dzenia celowa byłaby współpraca z zespołem badawczym Urzędu Statystycznego w Katowicach, gdyż mógł on zapewnić warunki badania maksymalnie zbliżone do tych z 1991 r. co jest ważna dla porównywalności danych. Ankieterzy US stanowią też do-świadczony, dobrze zorganizowany zespół, gwarantujący rze-telne i szybkie przeprowadzenie badania. Tak się też istot-nie stało: badania zrealizowano w ciągu 12 dni (16 28 ma-rzec 1998 r.) przekazując do ISKK w Warszawie skontrolowany i uporządkowany zbiór kwestionariuszy. Raport z badania został przygotowany z myślą o potrze-bach wewnętrznych archidiecezji katowickiej, i nie jest przeznaczony do publikacji. Ma w związku z tym głównie cha-rakter sprawozdawczy i opisowy, nie wyczerpując w większości możliwości warsztatowych autorów ani możliwości pogłębionych analiz materiału empirycznego. Jego celem jest dokonanie szybkiego przeglądu uzyskanych wyników i wstępne zasygnali-zowanie problemów ważnych dla opisu aktualnej sytuacji spo-łeczno-religijnej w archidiecezji i wymagających pogłębionej analizy i refleksji w pełnym opracowaniu. Struktura raportu ma nieco inny układ niż struktura kwestionariusza, co wynika zarówno ze specyfiki zaintereso-wań badawczych członków zespołu naukowego ISKK, jak rów-nież z ich zróżnicowanych obciążeń pracami zawodowymi i dy-daktycznymi. Dla przyśpieszenia prac na raportem i wzmocnie-nia jego naukowych walorów, do jego opracowania włączyli się również stali współpracownicy naukowi ISKK z KUL, w osobach ks. prof. Władysława Piwowarskiego i ks. prof. Janusza Ma-riańskiego, a także prof. Wojciech Świątkiewicza z Uniwersy-tetu Śląskiego w Katowicach. Ostatecznie nad przygotowaniem raportu pracowało 7 osób starając się, na podstawie wyników badania, przedstawić następujące zagadnienia: 3 / 5

4 Spis treści raportu: dr Lucjan Adamczuk (Zespół Wyznań Religijnych GUS, Warszawa) METODOLOGIA BADANIA ks. prof. Władysław Piwowarski (KUL Lublin) POSTAWY WOBEC WIARY ks. prof. Witold Zdaniewicz (ISKK, ATK, Warszawa) ZACHOWANIA RELIGIJNO-MORALNE prof. Wojciech Świątkiewicz (Uniwersytet Śląski, Kato-wice) RELIGIJNOŚĆ W SPECYFICE REGIONALNEJ KULTURY Dr Elżbieta Firlit (Kolegium Ekonomiczne SGH, Warsza-wa) POSTAWY OBYWATELSKI I ZAUFANIE DO INSTYTUCJI ŻYCIA PUBLICZNEGO Ks. prof. Janusz Mariański (KUL Lublin) KOŚCIÓŁ I PARAFIA W ŚWIADOMOŚCI KATOLIKÓW Prof. Andrzej Ochocki (ATK, Warszawa) POSTAWY WOBEC WARTOŚCI Mgr Robert Stępisiewicz (ISKK, Warszawa) TABLICE KORELACYJNE WYNIKÓW BADANIA ZESPÓŁ NAUKOWY I REALIZACYJNY BADANIA W pracach nad przygotowaniem i przeprowadzeniem bada-nia brali udział członkowie Kolegium OŚRODKA SONDAŻY SPOŁECZNYCH OPINIA, który jest wyspecjalizowana placówką ISKK. Ks. prof. Witold Zdaniewicz Dr Tadeusz Zembrzuski Dr Elżbieta Firlit Prof. Andrzej Ochocki Dr Lucjan Adamczuk Mgr Robert Stępisiewicz Konsultantem matematycznym w zakresie losowania był mgr Bronisław Lednicki z Zakładu Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN. Dzięki życzliwości kierownictwa Urzędu Statystycznego w Katowicach w osobach Dyrektora Edmunda Czarskiego i Wicedy-rektor Lucyny Przybylskiej udało się zorganizować sprawny zespół ankieterski, który pod kierunkiem Małgorzaty Widuch i Marioli Roch przeprowadził badanie terenowe. Informatyczny zbiór danych założony został przez pracow-ników ISKK, a klasyfikacji i kodowania pytań otwartych doko-nano w Zespole Wyznań i Narodowości GUS. Obliczenia staty-styczne i tablice korelacyjne wykonał przy pomocy pakietu SPSS Robert Stępisiewicz z ISKK. 4 / 5

5 5 / 5