Jednym z argumentów uzasadniaj cych korzy ci z mi dzynarodowej integracji gospodarczej jest przyspieszenie procesu konwergencji krajów o ni szym

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECI SKIEGO NR 756 FINANSE, RYNKI FINANSOWE, UBEZPIECZENIA NR BOGUMI A MUCHA-LESZKO Uniwersytet Marii Curie-Sk odowskiej w Lublinie MO LIWO CI ZMNIEJSZANIA LUKI ROZWOJOWEJ POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ I WOBEC KRAJÓW O NAJWI KSZYM POTENCJALE GOSPODARCZYM W PERSPEKTYWIE 2040 ROKU Streszczenie Przedmiotem artyku u jest analiza procesu konwergencji gospodarczej Polski w Unii Europejskiej i w relacji do krajów o najwi kszym potencjale gospodarczym w latach oraz ocena mo liwo ci zmniejszania luki rozwojowej w perspektywie 2040 roku z uwzgl dnieniem niektórych prognoz do 2060 roku. Z analizy wynika, e Polska w grupie nowych krajów cz onkowskich UE-9 nie wyró ni a si wysokim tempem zmniejszania luki gospodarczej do 2011 roku, niemniej od 2006 roku nast pi o du e przyspieszenie procesu konwergencji, wzrost PKB per capita w latach wynosi 29,7%, a redni wzrost PKB per capita w UE-27 4%. Prognozy zmniejszania luki gospodarczej w perspektywie redniookresowej s dla Polski dobre, a po 2020 roku b dzie spada stopa wzrostu PKB. Zdecydowane spowolnienie gospodarcze jest przewidywane po 2040 roku wraz z rosn cym tempem spadku liczby ludno ci. Istnieje wi c realne zagro- enie ponownego wzrostu luki gospodarczej. S owa kluczowe: Unia Europejska, Polska, proces konwergencji, d ugookresowe prognozy gospodarcze Wprowadzenie Jednym z argumentów uzasadniaj cych korzy ci z mi dzynarodowej integracji gospodarczej jest przyspieszenie procesu konwergencji krajów o ni szym

2 430 Bogumi a Mucha-Leszko poziomie rozwoju. Badania, b d ce podstaw potwierdzenia tej tezy, zosta y zintensyfikowane w okresie przed- i poakcesyjnym krajów Europy rodkowo- Wschodniej do Unii Europejskiej. Przedmiotem analizy w artykule s czynniki i efekty procesu konwergencji nowych krajów cz onkowskich, w tym Polski, w latach , a celem jest ocena mo liwo ci zmniejszania luki rozwojowej Polski w stosunku do redniej UE-27 oraz do Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i W och w perspektywie lat Podstaw analizy s dane liczbowe obejmuj ce stop wzrostu PKB, wk ad do wzrostu PKB: pracy, wydajno ci pracy, ca kowitej produktywno ci czynników wytwórczych (total factor productivity) i nak adów kapita owych. ród ami danych statystycznych s Eurostat, National Intelligence Council USA, publikacje Komisji Europejskiej oraz prognozy Komisji Europejskiej i OECD. 1. Zmniejszanie luki rozwojowej przez kraje UE-12 w latach Konwergencja gospodarcza oznacza zmniejszanie ró nic rozwojowych mierzonych PKB, PKB per capita, dochodami ludno ci, poziomem konsumpcji oraz innymi miernikami makroekonomicznymi. Prowadzi ona do wi kszej spójno ci spo eczno-gospodarczej krajów i regionów. Tak rozumiana konwergencja jest okre lana w literaturze jako konwergencja sigma, która jest rezultatem konwergencji beta, czyli szybszego rozwoju krajów znajduj cych si na ni szym etapie rozwoju. Szybszy rozwój nazywany jest równie zjawiskiem doganiania (catching-up). Jest ono efektem nap ywu do krajów s abiej rozwini tych kapita u i technologii z zagranicy, które bez ponoszenia kosztów korzystaj, przynajmniej cz ciowo, z nowoczesnych technologii i osi gaj wzrost wydajno ci pracy. Tempo procesu konwergencji zale y od si y czynników wp ywaj cych na wzrost PKB wzrostu wk adu pracy i wydajno ci pracy. Z kolei do wzrostu wydajno ci pracy przyczyniaj si nak ady kapita owe i ca kowita produktywno czynników wytwórczych TFP. Ocena wk adu do wzrostu realnego produktu wszystkich czynników produkcji jest skomplikowana, gdy nie s to zale no ci ilo ciowo wymierne. W przypadku TFP przedmiotem oceny s jako si y roboczej, organizacja pracy, post p technologiczny, zmiany strukturalne w gospodarce, efektywne wykorzystanie surowców oraz nak ad kapita u na miejsce pracy. Wymienione czynniki po rednio stymuluj wzrost gospodarczy, a ich dzia anie

3 Mo liwo ci zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej zale y od tempa post pu technologicznego 1. Tempo wzrostu wydajno ci pracy zale y równie od koncentracji inwestycji w przemy le, co jest charakterystyczn cech gospodarek krajów rozwijaj cych si, a w krajach o wy szym poziomie rozwoju przewa aj inwestycje w sektorze us ug, które nie daj takich mo liwo ci wzrostu wydajno ci pracy, jak intensywna industrializacja. Na ni sz wydajno pracy w us ugach sk ada si wiele czynników, spo ród których do najwa niejszych mo na zaliczy ni sze tempo post pu technicznego, ni sze b d brak korzy ci ze skali produkcji, ni szy poziom konkurencji (mniejsza otwarto na rynki zagraniczne) oraz substytucji pracy przez kapita, outsourcing z przemys u przetwórczego do us ug prac o ni szej produktywno ci 2. Z bada wynika, e rednie tempo zmniejszania luki rozwojowej wynosi 2% rocznie (konwergencja beta) 3. Tempo procesu konwergencji dziesi ciu krajów przygotowuj cych si do cz onkostwa w okresie kszta towa o si redniorocznie na poziomie 2,3%, a po uzyskaniu cz onkostwa w latach wzros o do 3,4% 4. G ównymi czynnikami wzrostu gospodarczego by y: wzrost nak adów kapita owych, wydajno ci pracy i inwestycji w przemy le. Du y wp yw na wzrost popytu wewn trznego mia dost p do tanich kredytów na rynku finansowym UE. Interesuj cych informacji na temat najwa niejszych czynników, które przyspiesza y proces konwergencji nowych krajów cz onkowskich w okresie przed- i poakcesyjnym, dostarcza rachunek wk adu do wzrostu PKB pracy, kapita u i ca kowitej produktywno ci czynników produkcji (tab. 1). Proces zmniejszania luki gospodarczej krajów Europy rodkowo-wschodniej (E W) w okresie przedakcesyjnym by wolniejszy ni po przyst pieniu do UE, kiedy rednia roczna stopa wzrostu PKB UE-10 by a o 3,3 pkt proc. wy sza od wzrostu PKB w UE-15. Podstaw wysokiej dynamiki gospodarczej krajów E W by y: wzrost nak adów kapita owych i ca kowitej produktywno ci czyn- 1 Na niedoskona o TFP jako miary post pu technologicznego w d ugim okresie wskaza m.in. Ch.I. Jones, Time Series Tests of Endogenous Growth Models, Quarterly Journal of Economics 1995, Vol. 110, No. 2, s , za T. Bia ow s, Zmiany wydajno ci pracy a pozycja eksportowa Stanów Zjednoczonych i Niemiec w latach , Annales Universitatis Mariae Curie-Sk odowska Sectio H 2012, Vol. XLVI, nr 2, s Quarterly Report on the Euro Area, Vol. 5, No. 2, 2006, s X. Sala-i-Martin, Regional Cohesion: Evidence and Theories on Regional Growth and Convergence, European Economic Review 1996, Vol. 40, s Five Years of an Enlarged EU. Economic Achievements and Challenges, European Economy 2009, No. 1, s ; R. Rapacki and M. Próchniak, The EU Enlargement and Economic Growth in the CEE New Member Countries, European Economy Economic Papers 2009, No. 367.

4 432 Bogumi a Mucha-Leszko ników wytwórczych, czyli post pu technologicznego i zmian strukturalnych w gospodarkach. Tabela 1. Wk ad we wzrost PKB pracy, kapita u i TFP w UE-10 i UE-15 w latach rednie roczne zmiany wk adu UE-10 UE-15 (ceny sta e) we wzrost PKB (%) redni roczny wzrost PKB 3,4 5,6 2,2 2,3 Wk ad kapita u 2,3 2,3 1,0 1,0 Wk ad pracy 0,9 1,1 0,4 0,5 TFP 2,0 2,2 0,8 0,7 ród o: Five Years.., s. 36. Efekty procesów konwergencji i dywergencji w Unii Europejskiej w latach ilustruj wska niki procentowe PKB per capita wybranych krajów cz onkowskich w relacji do redniego poziomu PKB per capita UE-27 przyj tego jako 100 (wg standardu si y nabywczej PPS). Wska niki wy sze od 100 oznaczaj, e PKB per capita jest wy szy od redniego UE-27, i odwrotnie, wska niki ni sze od 100 wyra aj skal luki gospodarczej wobec przeci tnego poziomu PKB per capita Unii (tab. 2). Ze wska ników procentowych zamieszczonych w tabeli 2 wynika, e luka gospodarcza mi dzy UE-15 i krajami cz onkowskimi z E W zmniejszy a si w latach znacznie. Po pierwsze, zmniejszy a si o 5 pkt proc. rozpi to mi dzy przeci tnym PKB per capita UE-15 i UE-27. Po drugie, w kilku nowych krajach cz onkowskich proces konwergencji by bardzo dynamiczny, zw aszcza w tych, których poziom rozwoju w 1999 roku by najni szy. Do tej grupy nale a y: Rumunia i Bu garia oraz otwa, Litwa i Estonia. Najwy szy poziom PKB per capita w relacji do redniego UE-27 w 1999 roku mia y Czechy (72%) i zmniejsza y dystans rozwojowy w wolnym tempie, z okresow regresj wska ników PKB per capita (w ostatnich latach kryzysu). Niemniej na tle pozosta ych krajów UE-9 luka rozwojowa Czech jest niewielka. Drug, wzgl dnie porównywaln pod wzgl dem poziomu PKB per capita, grup krajów w 1999 roku tworzy y W gry, S owacja i Polska, a rezultaty procesu konwergencji by y zró nicowane i bardzo korzystne dla S owacji, mimo braku poprawy PKB per capita w latach W tej grupie Polska, bior c po uwag ca y okres , nie wyró ni a si wysokim tempem zmniejszania luki gospodarczej, poniewa w latach PKB per capita w stosunku do przeci tnego UE-27

5 Mo liwo ci zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej pozostawa na tym samym poziomie, a w okresie poprawa pod tym wzgl dem by a niewielka. Tabela 2. Zmiany PKB per capita UE-27, UE-15 i wybranych krajów cz onkowskich w latach wed ug standardu si y nabywczej (PPS), indeks UE-27 = 100 UE/kraje UE UE Bu garia Czechy Estonia Litwa otwa Polska Rumunia S owacja W gry Francja Hiszpania Niemcy Wielka Brytania W ochy Portugalia Grecja Irlandia Szwecja ród o: Eurostat Database, GDP Per Capita in PPS ( ). Przyspieszenie procesu konwergencji nast pi o dopiero od 2006 roku, a w szczególno ci w latach najg bszego kryzysu w latach Gdy w pozosta ych krajach UE spadek PKB wynosi rednio ponad 4% (2009), to Polska dzi ki jego wzrostowi uzyska a popraw PKB per capita w stosunku do UE-27 o 5 pkt proc. W gry, w odró nieniu od Polski, zmniejszy y dystans rozwojowy w ramach ugrupowania przede wszystkim w latach , nast pnie przez kilka lat PKB per capita w relacji do redniego UE-27 nie zwi ksza si, a w 2007 roku nawet spad. W sumie na wyró nienie zas uguj wyniki procesu konwergencji Litwy, Estonii i S owacji, zarówno pod wzgl dem tempa zmniejszania luki gospodarczej, jak i osi gni tego poziomu PKB per capita. W tym porównaniu Polska wypada gorzej. Je li natomiast zestawi wska niki PKB per capita Pol-

6 434 Bogumi a Mucha-Leszko ski z analogicznymi miernikami wzrostu gospodarczego Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i W och, mo na zauwa y, e pozycja Polski poprawi a si wobec W och, Wielkiej Brytanii i Francji, a w zasadzie nie zmieni a wobec Niemiec i Hiszpanii. Znacznie lepsze wyniki w procesie zmniejszania luki rozwojowej osi gn a Polska po uzyskaniu cz onkostwa w UE (tab. 3). Z przedstawionych danych liczbowych wynika, e w latach wzrost PKB per capita w Polsce by najwy szy w grupie badanych krajów i wynosi 29,7%, na S owacji 29,6%, w Bu garii 23,3%, a najni szy by na W grzech 2,2%. Spo ród pi ciu najwi kszych krajów UE wysokim wzrostem PKB per capita wyró nia y si Niemcy 11,1%. We W oszech i w Hiszpanii PKB per capita w 2011 roku by ni szy ni w 2005 roku odpowiednio o 4,1% i 1,9%, w Wielkiej Brytanii minimalnie ni szy, a we Francji wzrós tylko o 1,1%. W roku 2005 PKB per capita Polski stanowi 28,4% przeci tnego PKB per capita UE-27 i 23,4% UE-15 oraz 23,4% PKB per capita Francji, 23,7% Niemiec, 20,8% Wielkiej Brytanii, 26,1% W och i 30,5% PKB per capita Hiszpanii. W roku 2011 PKB per capita Polski istotnie wzrós, ale wci by wzgl dnie niski i wynosi : 35,5% PKB per capita UE-27, 30,3% Tabela 3. Realny proces konwergencji gospodarczej Polski wobec wybranych krajów cz onkowskich UE w latach (PKB per capita w tys. euro) UE/kraje Wzrost 2011/2005 (%) UE ,00 UE ,20 Bu garia ,30 Czechy ,70 Estonia ,60 otwa ,30 Litwa ,20 W gry ,20 Polska ,70 Rumunia b.d. 13,50 S owacja ,60 Francja ,10 Hiszpania ,90 Niemcy ,10 Wielka Brytania ,03 W ochy ,10 ród o: Eurostat Database, Real Gross Domestic Product Per Capita ( ).

7 Mo liwo ci zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej UE-15. Nie przekroczy 30% PKB per capita Niemiec i Wielkiej Brytanii i wzrós do 35,3% PKB per capita W och i 40, 3% PKB per capita Hiszpanii. W latach stopa wzrostu PKB w Polsce by a znacznie wy sza ni rednia UE-27 (1,6%; 3,9%; 4,3% wobec 4,3%; 2,1%; 1,5%) i wp yn a na przyspieszenie procesu konwergencji 5. Nie znaczy to jednak, e Polska by a jedynym krajem w Unii, który wyró nia si dobrymi wynikami makroekonomicznymi. W latach w wielu krajach Unii nast powa a odbudowa koniunktury gospodarczej, a najwy szy wzrost gospodarczy (poza Polsk ) osi gn y: Szwecja (6,6%; 3,7%), S owacja (4,4%; 3,2%), Niemcy (4,2%; 3,0%) i Estonia (3,3%; 8,3%) 6. Na wysokie tempo wzrostu PKB w Polsce w latach wp ywa o wiele czynników, w tym przede wszystkim rosn cy popyt na rynkach zagranicznych, zw aszcza w Niemczech, i wzrost eksportu, nap yw rodków pomocowych z UE i realizacja inwestycji infrastrukturalnych, które by y finalizowane w pierwszym kwartale 2012 roku. Zjawiskiem, które wskazywa o na zbli aj ce si spowolnienie gospodarcze, by zmniejszaj cy si w 2011 roku popyt konsumpcyjny i inwestycyjny sektora prywatnego. Deprecjacja z otego pozytywnie oddzia ywa a na cenow konkurencyjno eksportu i przyczynia a si do ograniczania importu, który spada równie wskutek gasn cego popytu wewn trznego. Tendencje regresyjne w gospodarce Polski nasili y si w drugiej po owie 2012 roku i stopa wzrostu PKB obni y a si o prawie 2 pkt proc. w stosunku do 2011 roku, a w 2013 roku ma zmniejszy si do 1,2 1,3%, czyli o oko o 0,5 pkt proc. poni- ej wcze niejszych prognoz. Pogorszenie koniunktury gospodarczej w Polsce jest w du ym stopniu skutkiem spadku popytu w gospodarce wiatowej i inwestycji publicznych wspieranych wcze niej nap ywem rodków z UE. Wed ug projekcji makroekonomicznych (z pocz tku 2013 r.) umiarkowane o ywienie w UE ma nast pi w 2014 roku ze wzrostem PKB 1,6%, a w Polsce ma przekroczy 2% D ugookresowe globalne prognozy i tendencje rozwoju gospodarczego Z prognoz OECD, Komisji Europejskiej i National Intelligence Council (USA) wynika, e rozwój gospodarczy w okresie najbli szego 30-lecia i do European Economic Forecast Winter 2013, European Economy 2013, No. 1, s Ibidem. 7 Ibidem, s. 139.

8 436 Bogumi a Mucha-Leszko roku odbywa si b dzie 8 : 1) w warunkach rosn cego zapotrzebowania na energi ; 2) intensywnej urbanizacji na obszarach dynamicznego wzrostu PKB, w tym g ównie w Azji i Afryce; 3) wzrostu znaczenia klasy redniej i jej wp ywu na popyt globalny; 4) starzenia si spo ecze stw krajów europejskich; 5) wy szego wzrostu gospodarczego krajów nienale cych do OECD, ale rozpi to stóp wzrostu mi dzy t grup i krajami OECD b dzie si zmniejsza ; 6) przy utrzymuj cych si du ych ró nicach mi dzy krajami pod wzgl dem dochodów i poziomu ycia; 7) post puj cej multipolaryzacji uk adu si gospodarczych ze wzgl du na wzrost znaczenia Chin, Indii, Indonezji, Korei Po udniowej, Brazylii, Meksyku, Republiki Po udniowej Afryki, Nigerii i Turcji; 8) z zachowaniem przez Stany Zjednoczone i Europ wa nego miejsca w uk adzie najwa niejszych o rodków gospodarki wiatowej ze wzgl du na udzia w globalnym PKB, w handlu oraz ze wzgl du na si korporacji i inwestycje; 9) z istniej cymi obawami, czy multilateralizacja i multipolaryzacja gospodarki wiatowej b dzie odpowiednio równowa ona rozwojem global governance. Podstawowe pytanie z punktu widzenia pozycji Europy dotyczy przysz o ci Unii Europejskiej, efektywno ci gospodarczej ugrupowania, stopnia centralizacji polityki ekonomicznej i systemu decyzyjnego. Post p w federalizacji Unii to wa ny warunek wzrostu jej pozycji jako centrum globalnego. Tempo wzrostu PKB ( rednie roczne) w skali globalnej w perspektywie 2060 roku jest przewidywane na poziomie 3%. Spowolnienie wzrostu gospodarczego nast pi wskutek obni ania si dynamiki gospodarczej w krajach rozwijaj cych si, przede wszystkim w Chinach i Indiach. Stopa wzrostu PKB obni y si do oko o 5% w latach 20. obecnego stulecia, a w ci gu kolejnych trzech dekad mo e spa do 2,5% 9. W tym samym czasie PKB krajów OECD mo e rosn w tempie od 2,25% do 1,75% 10. Zmieni si zasadniczo udzia krajów w globalnym PKB, co zilustrowano na rysunku Najwi kszym problemem rozwoju gospodarczego Polski b dzie trudna sytuacja demograficzna, starzenie si spo ecze stwa i malej ca liczba ludno ci (od lat 20.). W sumie w latach najwi ksze straty ludno ciowe ponios Niemcy (15,5 mln), Polska (5,6 mln), Rumunia (4,2 mln) i Bu garia (2 mln), a najwi kszy wzrost ludno ci wyst pi w Wielkiej Brytanii 8 Global Trends 2030: Alternative Worlds, National Intelligence Council, December OECD, Looking to 2060: Long-term Global Growth Prospects, OECD Economic Policy Papers 2012, November, No. 03, s Ibidem. 11 Trzeba jednak zwróci uwag, e udzia strefy euro w globalnym PKB (zamiast UE) zmienia pogl d o pozycji Europy w gospodarce wiatowej.

9 Mo liwo ci zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej (16,8 mln), Francji (8,9 mln), Hiszpanii (6,2 mln), W oszech (4,4 mln), Belgii (2,6 mln), Szwecji (2,2 mln) i Irlandii (2,1 mln) 12. otwa, Polska i Rumunia b d mie najni szy udzia ludno ci w wieku produkcyjnym w ca kowitej liczbie ludno ci (poni ej 55% w 2055 r.) 13. Sytuacja demograficzna, w tym struktura wiekowa ludno ci, ma zasadniczy wp yw na rachunek wk adu pracy do wzrostu PKB. W tym przypadku prognozy dla Polski s niekorzystne, spadek wk adu pracy do wzrostu PKB jest przewidywany od 2020 roku ( 0,4%) i b dzie si zwi ksza do 2050 roku ( 1,3%) tabela 4. Tabela 4. Wk ad pracy we wzrost PKB stopa wzrostu w latach w UE-27, Polsce i wybranych krajach cz onkowskich UE/kraje UE-27 0,0 0,3 0,1 0,2 0,3 0,3 Francja 0,1 0,6 0,3 0,1 0,0 0,1 Hiszpania 0,3 1,7 1,7 0,6 0,1 0,5 Niemcy 0,1 0,4 0,8 1,1 1,0 0,7 Wielka Brytania 0,0 0,4 0,4 0,3 0,4 0,5 W ochy 0,3 0,9 0,3 0,1 0,3 0,4 Polska 0,3 0,4 0,6 0,6 0,7 1,0 Czechy 0,4 0,2 0,2 0,1 0,3 0,3 W gry 0,8 0,5 0,3 0,3 0,7 1,0 S owacja 0,9 0,2 0,1 0,3 0,8 1,1 ród o: The 2012 Ageing..., s Rysunek 1. Struktura globalnego PKB wed ug krajów (%) w latach 2011, 2030 i 2060 w 2005 PPPs. ród o: Looking to , s The 2012 Ageing Report. Economic and Budgetary Projections for the 27 EU Member States ( ), European Economy 2012, No. 2, s Ibidem, s. 299.

10 438 Bogumi a Mucha-Leszko 3. Mo liwo ci poprawy pozycji gospodarczej Polski w Unii Europejskiej w perspektywie 2040 roku W latach proces zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej mia specyfik polegaj c na tym, e rozpocz si dopiero po 2004 roku, czyli w okresie poakcesyjnym, ale by dynamiczny i nie zosta spowolniony przez kryzys, poniewa Polska w 2009 roku jako jedyny kraj Unii nie dozna a recesji gospodarczej. Po przej ciowym obni eniu stopy wzrostu PKB do 1,6% w 2009 roku dwa kolejne lata by y dla Polski szans kontynuacji intensywnej konwergencji, ale w odró nieniu od 2009 roku Polska nie by a ju jedynym krajem znajduj cym si na cie ce wzrostu gospodarczego. Do czy y do niej Szwecja, S owacja, Niemcy i Estonia. Podstaw wzrostu gospodarczego Polski w latach kryzysu by wysoki popyt wewn trzny, który jednak s abnie i pojawia si pytanie o mo liwo ci jego wzrostu w najbli szych latach, gdy przewidywane o ywienie gospodarcze w 2014 roku ma by rezultatem poprawy koniunktury w gospodarce wiatowej. Prognozy wzrostu potencjalnego PKB s dla Polski korzystne, ale tylko w perspektywie rednioterminowej, do 2020 roku (tab. 5), kiedy wzrost gospodarczy w Polsce b dzie wy szy od redniego UE-27 oraz najwi kszych krajów cz onkowskich i ma przekracza 3%, czyli b dzie równy lub nieco wy szy od tempa wzrostu globalnego PKB. Zgodnie z prognozami Komisji Europejskiej podstaw wzrostu gospodarczego w Polsce b dzie wysokie tempo wzrostu wydajno ci pracy i wzrost ca kowitej produktywno ci czynników wytwórczych TFP. Tabela 5. Tempo wzrostu potencjalnego PKB UE-27, Polski i wybranych krajów cz onkowskich w latach UE/kraje UE-27 1,5 1,7 1,7 1,5 1,4 1,4 Francja 1,4 1,9 1,8 1,6 1,6 1,6 Hiszpania 1,4 2,4 2,8 2,2 1,5 1,1 Niemcy 1,2 1,0 0,7 0,5 0,6 0,8 Wielka Brytania 2,0 2,1 1,9 1,9 1,9 2,0 W ochy 0,7 1,8 1,9 1,4 1,2 1,2 Polska 3,3 2,0 1,6 1,5 1,4 1,2 Czechy 2,1 1,8 1,7 1,7 1,6 1,5 W gry 0,6 1,4 1,9 1,9 1,4 1,2 S owacja 2,9 3,0 2,5 1,7 1,2 0,9 ród o: The 2012 Ageing..., s. 301.

11 Mo liwo ci zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej Prognozy d ugoterminowe wskazuj na obni enie stopy wzrostu potencjalnego PKB Polski do poziomu redniej UE-27 b d nawet poni ej tego poziomu. Z przedstawionych w tabeli 5 prognoz wynika, e po 2020 roku krajem o ni szej stopie wzrostu potencjalnego PKB od Polski b d tylko Niemcy. W wietle takich prognoz mo liwo ci zmniejszania przez Polsk luki rozwojowej s ograniczone. Realna konwergencja zale y od dynamiki wzrostu PKB, która w Polsce ma si obni a po 2020 roku, co b dzie spowodowane wyczerpywaniem si mo liwo ci rozwoju gospodarczego opartego na wk adzie pracy i nap ywie rodków z Unii Europejskiej. Je li do 2020 roku Polska ma szanse na popraw pozycji gospodarczej w Unii i w stosunku do najwi kszych i lepiej rozwini tych krajów, to po 2020 roku, je li b dzie spada tempo wzrostu PKB, luka gospodarcza mo e ponownie zagra a pozycji Polski w UE. Tabela 6. Udzia krajów o najwi kszym potencjale gospodarczym w PKB UE-27 w latach 2010, 2020, 2040, 2060 (%) Kraj Niemcy 20,34 19,57 16,50 14,75 Francja 15,86 16,21 16,86 17,59 Wielka Brytania 13,80 14,59 15,86 17,31 W ochy 12,61 11,99 11,93 11,97 Hiszpania 8,65 8,71 9,66 9,45 Holandia 4,82 4,75 4,43 4,42 Polska 2,88 3,26 3,27 2,83 Belgia 2,86 2,84 2,90 3,10 Szwecja 2,81 2,89 3,05 3,23 ród o: obliczenia w asne na podstawie: The 2012 Ageing..., s Potencja ludno ciowy kwalifikuje Polsk do grupy najwi kszych krajów UE za Niemcami, Francj, Wielk Brytani, W ochami i Hiszpani, natomiast potencja gospodarczy mierzony PKB daje Polsce jedno miejsce dalej (7), za Holandi (2010). W roku 2020, czyli do czasu, gdy tempo wzrostu PKB w Polsce b dzie wy sze ni rednio w UE-27, nale y si spodziewa poprawy jej pozycji gospodarczej, co potwierdzaj wska niki procentowe zamieszczone w tabeli 6. W roku 2040 udzia Polski w PKB UE-27 utrzyma si na poziomie z 2020 roku, ale w kolejnych dwóch dekadach jej pozycja gospodarcza w Unii b dzie si pogarsza i udzia w PKB ugrupowania spadnie poni ej poziomu z 2010 roku. Drugim krajem, którego pozycja gospodarcza w Unii znacznie spadnie, b d

12 440 Bogumi a Mucha-Leszko Tabela 7. Produkt krajowy brutto UE-27 i wybranych krajów cz onkowskich w latach w mld euro w cenach z 2010 roku i jego dynamika (%; 2015 = 100) UE/ kraj Wzrost (%) UE ,45 Francja ,93 Hiszpania ,18 Niemcy ,87 Wielka Brytania ,54 W ochy ,99 Polska ,51 Czechy ,37 W gry ,28 S owacja ,38 ród o: The 2012 Ageing..., s Niemcy, a udzia tego kraju w PKB b dzie ni szy od Francji i Wielkiej Brytanii. Niemcy i Polska ponios zatem najwi ksze straty ludno ciowe i zmniejszy si udzia pracy w rachunku wk adu czynników wytwórczych do wzrostu PKB. Wzrost gospodarczy Polski do 2040 roku b dzie podtrzymywany przez rosn c wydajno pracy. Prognoza stopy wzrostu potencjalnego i realnego PKB Niemiec jest natomiast niekorzystna w ca ym okresie i ma wynosi niespe na 20% wobec 46,45% UE-27. W tej perspektywie czasowej prognozy dla Polski s jeszcze dobre (tab. 5, 6 i 7), a pogarszaj si zdecydowanie po 2040 roku. Podsumowanie Z analizy stóp wzrostu gospodarczego i realnie osi gni tej konwergencji mierzonej PKB per capita oraz prognoz na lata /2060 wynikaj nast puj ce wnioski: 1. Polska nie zmniejszy a luki gospodarczej w okresie przedakcesyjnym Proces konwergencji by dynamiczny w latach Wzrost PKB per capita Polski wynosi 29,7%, by najwy szy w grupie dziewi ciu krajów E W i porównywalny ze S owacj. 3. W ca ym okresie PKB per capita Polski wzrós z 48% do 64% UE-27, ale na tle pozosta ych analizowanych nowych krajów cz onkowskich

13 Mo liwo ci zmniejszania luki rozwojowej Polski w Unii Europejskiej jest to wynik s aby, a porównywalna z Polsk pod wzgl dem luki gospodarczej w okresie wyj ciowym S owacja uzyska a wzrost PKB per capita w tym samym okresie z 50% do 73% UE-27. Jednak bior c pod uwag niskie tempo wzrostu PKB per capita UE-27 (4%) i jeszcze ni sze UE-15 (2,2%), Polska osi gn a du y post p w zmniejszaniu luki rozwojowej. 4. Prognozy gospodarcze s dobre dla Polski w perspektywie redniookresowej, natomiast w perspektywie d ugookresowej s coraz gorsze. Spowolnienie gospodarcze b dzie post powa od lat 20. XXI wieku, a tempo wzrostu PKB mo e zbli a si do przeci tnego w UE-27. Radykalne za amanie wzrostu gospodarczego jest przewidywane po 2040 roku, a wraz z nim pogorszenie pozycji Polski w UE i w stosunku do Francji, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i W och. Wy szy PKB od Polski osi gn równie Szwecja i Belgia. 5. G ówn przyczyn spadku tempa wzrostu PKB i os abiania si pozycji gospodarczej Polski w Unii i w grupie krajów o najwi kszym potencjale gospodarczym b d problemy demograficzne: spadaj ca liczba ludno ci i niekorzystna struktura wiekowa niski udzia ludno ci w wieku produkcyjnym (62,7% w 2040 r. i 53,4% w 2060 r.) i wysoki udzia ludno ci w wieku poprodukcyjnym (25,3% w 2040 r. i 34,6 w 2060 r.) Najlepsze wyniki gospodarcze b d uzyskiwa kraje o najwy szym wzro cie liczby ludno ci: Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, W ochy, Belgia, Szwecja i Irlandia. Literatura Bia ow s T., Zmiany wydajno ci pracy a pozycja eksportowa Stanów Zjednoczonych i Niemiec w latach , Annales Universitatis Mariae Curie-Sk odowska Sectio H 2012, Vol. XLVI, nr 2. European Economic Forecast Winter 2013, European Economy 2013, No. 1. Eurostat Database, GDP Per Capita in PPS, Eurostat Database, Real Gross Domestic Product Per Capita, europa.eu. Five Years of an Enlarged EU. Economic Achievements and Challenges, European Economy 2009, No. 1. Global Trends 2030: Alternative Worlds, National Intelligence Council, December The 2012 Ageing..., s. 299.

14 442 Bogumi a Mucha-Leszko Jones Ch.I., Time Series Tests of Endogenous Growth Models, Quarterly Journal of Economics 1995, Vol. 110, No. 2. Looking to 2060: Long-term Global Growth Prospects, OECD Economic Policy Papers 2012, November, No. 03. Rapacki R., Próchniak M., The EU Enlargement and Economic Growth in the CEE New Member Countries, European Economy Economic Papers 2009, No Sala-i-Martin X., Regional Cohesion: Evidence and Theories on Regional Growth and Convergence, European Economic Review 1996, Vol. 40. The 2012 Ageing Report. Economic and Budgetary Projections for the 27 EU Member States ( ), European Economy 2012, No. 2. Quarterly Report on the Euro Area 2006, Vol. 5, No. 2. CHANCES OF CLOSING POLAND S DEVELOPMENT GAP WITH THE EUROPEAN UNION AND COUNTRIES OF THE BIGGEST ECONOMIC POTENTIAL IN THE PERSPECTIVE OF YEAR 2040 Summary The article contains analysis of the process of Poland s economic convergence with the EU and countries of the biggest economic potential in the years The author also evaluates the possibilities of diminishing the development gap in the perspective of year 2040 and in some cases The research showed that Poland didn t stand out within the group of 9 new member states in terms of closing the gap. However since 2006 the convergence process was faster and growth rate of Polish GDP per capita reached 29,7%, while the average growth ratio in the EU-27 was 4%. The mid-term forecasts for Poland are positive, but after 2020 the GDP growth rate will start to decline. More profound slowing down is to take place after 2040 mostly due to a sharp decline in population. So there is a real threat of further deepening the development gap. Keywords: European Union, Poland, convergence process, long-term economic forecasts