HANDEL MIĘSEM WOŁOWINA I CIELĘCINA INFORMACJA DLA PROWADZĄCYCH HANDEL Danuta Rycombel. 1. Ogólne omówienie polskiego handlu zagranicznego wołowiną

Transkrypt

1 HANDEL MIĘSEM WOŁOWINA I CIELĘCINA INFORMACJA DLA PROWADZĄCYCH HANDEL Danuta Rycombel 1. Ogólne omówienie polskiego handlu zagranicznego wołowiną W Polsce w latach , przy malejącej krajowej konsumpcji wołowiny, popyt na mięso z importu był niski. W rezultacie import mięsa, przetworów i podrobów wołowych wynosił 0,4-8,7 tys. ton rocznie, a jego udział w spożyciu tego gatunku mięsa był rzędu 0,1-2,3%. Eksport wołowiny kształtował się w granicach ok tys. ton w ekwiwalencie mięsa, a jego udział w produkcji wołowiny był rzędu 14,5-31%. Przedmiotem polskiego eksportu są: bydło opasowe, bydło rzeźne i cielęta eksportowane z Polski w liczbie tys. sztuk rocznie, a udział UE w polskim eksporcie żywca wołowego i cieląt stanowił ok %, mięso wołowe świeże, chłodzone i mrożone, którego eksport wynosił 16,5-66,0 tys. ton rocznie i podlegał dużym wahaniom wynikającym z różnicy w stanie zapasów wołowiny powstałych z powodu mniejszych możliwości jej zbytu na rynkach zagranicznych w 1997 r. i 2001 r. (BSE bydła). Polska eksportowała zapasy mięsa wołowego mrożonego przede wszystkim do państw Europy Środkowo-Wschodniej, w tym do Rosji. Natomiast rynkami zbytu mięsa wołowego świeżego i chłodzonego są głównie państwa UE, do których nastąpił łatwiejszy dostęp po integracji Polski z UE. konserwy wołowe, których eksport w latach obniżył się z 17,2 do 2,8 tys. ton, a o spadku eksportu zadecydowała jego niska opłacalność do państw Europy Środkowo - Wschodniej. W latach wpływy z eksportu żywca, mięsa i przetworów wołowych kształtowały się na poziomie 118,6-325 mln USD. Wartość importu była niska, rzędu 0,5-11,7 mln USD rocznie. Dodatnie saldo obrotów handlu zagranicznego wynosiło w tym okresie 118,1-320 mln USD, a dla 1

2 porównania dodatnie saldo obrotów wieprzowiną wynosiło mln USD i wykazywało tendencję spadkową (rys. 1). Rys Dodatnie saldo obrotów handlu zagranicznego wieprzowiną i wołowiną w mln USD Wieprzowina Wołowina Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych CIHZ. 2. Zasady regulacji handlu zagranicznego wołowiną w Polsce Eksport W Polsce eksport wołowiny przed integracją z UE, podobnie jak szeregu innych artykułów rolno-spożywczych, nie podlegał subsydiowaniu. Niskie krajowe ceny skupu żywca wołowego umożliwiały realizację eksportu bez wsparcia finansowego ze strony budżetu państwa. Od maja 2004 r. wzrost cen wołowiny na rynku krajowym zmniejszył konkurencyjność polskiej wołowiny w eksporcie do państw WNP, ale polscy eksporterzy mogą ubiegać się o subsydia. Import Do maja 2004 r. od importu żywca, mięsa i przetworów wołowych pobierane były cła at valorem (wyrażone w %) w następującej wysokości: 2

3 bydło rzeźne 20%, mięso wołowe świeże, chłodzone, mrożone 45%, konserwy wołowe 40%. W wyniku integracji Polski z UE obowiązuje taryfa celna UE na żywiec, mięso i przetwory wołowe oraz preferencje celne, w tym zasady importu w kwocie WTO. Cła pobierane od wołowiny importowanej z państw nie należących do UE będą odprowadzane do budżetu Wspólnoty. 3. Ogólna informacja o handlu wołowiną w UE 3a. Obroty wewnętrzne W UE w wyniku zróżnicowanej samowystarczalności w produkcji wołowiny państw członkowskich dużą rolę odgrywają obroty wewnętrzne. W latach eksport wołowiny realizowany w obrębie państw członkowskich był rzędu 1,6-2 mln ton rocznie, a jej import kształtował się na zbliżonym poziomie. Uczestnictwo Polski we wzajemnej wymianie handlowej wymagało dostosowania podmiotów rynkowych przede wszystkim do: jednakowej klasyfikacji tusz wołowych zgodnej z normą EUROP oraz ich oznakowania, które umożliwiają porównanie jakości produkowanej wołowiny oraz cen między państwami członkowskimi, jednakowej klasyfikacji żywca wołowego według klasyfikacji europejskiej, obowiązkowego systemu rejestracji i identyfikacji bydła, standardów sanitarnych i weterynaryjnych obowiązujących w UE i przepisów o ochronie środowiska naturalnego. Dotyczy to zarówno przemysłu mięsnego oraz gospodarstw produkujących żywiec wołowy i cielęcy. W chowie bydła niezbędne jest dostosowanie budynków gospodarskich do warunków technicznych określonych przepisami w zakresie oświetlenia, wentylacji a zwłaszcza wyposażenia w urządzenia do odprowadzania ścieków, zabezpieczenia obornika i kiszonek, tak aby nie powodowały skażenia środowiska. Obornik nie może być gromadzony na polu. W pomieszczeniach inwentarskich musi być przechowywany w gnojownikach lub na nieprzepuszczalnych płytach. Wycieki z kiszonek muszą być odprowadzane do studzienek. Wymagania dotyczące przechowywania obornika i 3

4 konieczności posiadania w gospodarstwie zbiorników na gnojowicę wchodzą w skład Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, przepisów ochrony zwierząt gospodarskich, w tym ich transportu, żywienia i pojenia, systemu kontroli weterynaryjnej mięsa i bydła w miejscach wysyłki do innych państw członkowskich, pobierania opłat za przeprowadzone badania zgodnie z przepisami obowiązującymi w UE, obowiązku rejestracji firm handlowych uczestniczących we wzajemnej wymianie handlowej. 3b. Handel zagraniczny Obroty wewnętrzne, mimo ich wysokiego poziomu, nie zapewniają równowagi podażowej na rynku wołowiny w całej UE. Rolę czynnika stabilizującego rynek pełni handel zagraniczny z państwami nie należącymi do UE. W wyniku respektowania przez UE zobowiązań GATT/WTO nastąpiła redukcja wsparcia finansowego producentów wołowiny, która spowodowała obniżenie jej zapasów. Udział eksportu w produkcji tego gatunku mięsa zmniejszył się z 15-16% w I połowie lat 90-tych do 9-12% w II połowie lat 90-tych. Spadkowi eksportu wołowiny z 1 mln ton na początku lat 90-tych do 440 tys. ton w 2004 r. towarzyszą duże zmiany w poziomie jej importu. Import wołowiny wzrósł z 387 do 550 tys. ton rocznie. Państwa członkowskie w handlu zagranicznym z państwami trzecimi zobowiązane są do stosowania jednakowych zasad dotyczących poziomu ochrony rynku, subsydiów eksportowych i administrowania eksportem oraz importem (licencje). 4. Zasady regulacji handlu zagranicznego wołowiną w UE Cła W UE poziom stawek celnych pobieranych od importu mięsa wołowego jest zróżnicowany w zależności od jego asortymentu (tab. 3). Im wyższy gatunkowo asortyment tym wyższa stawka celna. Obowiązują stawki celne mieszane, procentowo-kwotowe (% + euro/jedn.). 4

5 Tabela 3 Stawki celne na import mięsa wołowego w okresie r. w UE a) i w Polsce przed akcesją Wyszczególnienie UE Polska b) 0201 i 0202 Mięso wołowe, świeże, chłodzone, mrożone - 45% w tym: tusze i półtusze wołowe mięso wołowe bez kości 12,8% + 176,8 euro/dt 12,8% + 303,4 euro/dt - - a) prezentowane stawki celne obowiązują do następnych negocjacji WTO b) w Polsce przed akcesją, cła były ustalone dla całej grupy towarowej: mięso, bydło, konserwy, obecnie przestały one obowiązywać. Wymienione w tab. 3 stawki celne pobierane są od importu bez preferencji. Przy imporcie na preferencyjnych warunkach poziom stawek jest niższy, ale import może być realizowany tylko w ramach kontyngentów ilościowych. Wielkość kontyngentu zależy od rodzaju preferencji: w kwocie WTO obejmuje on 165,5 tys. ton wołowiny i 179 tys. sztuk bydła. Pobierane cło od importu mięsa i bydła stanowi 20% obowiązującej w danym roku gospodarczym stawki celnej zgodnej z taryfą UE, w umowach bilateralnych wielkość kontyngentu jest zróżnicowana w zależności od preferencji udzielonych przez UE poszczególnym krajom. W kontyngentach preferencyjnych wynikających z umowy WTO i umów bilateralnych wydzielone są kategorie mięsa wołowego, które mogą być importowane na preferencyjnych warunkach, np. wołowina o bardzo wysokiej jakości (wołowina Hilton), mięso wołowe z bardzo młodych sztuk (baby beef). Duże wymagania odnośnie jakości powodują, że kraje którym zostały przyznane preferencje celne, często nie są w stanie z tych preferencji skorzystać. UE jest w trakcie negocjacji z ugrupowaniem gospodarczym Mercosur (Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj). Dotyczą one wielkości preferencyjnego kontyngentu taryfowego na import mięsa wołowego. Proponowany jest kontyngent w wysokości 315 tys. ton na import wołowiny świeżej i mrożonej z 5

6 zerowym cłem i 100 tys. ton na wołowinę wysokiej jakości (Hilton) z 20% cłem. W zamian Metcosur udzieli UE koncesji na eksport urządzeń telekomunikacyjnych. Licencje importowe W UE licencje wymagane są zarówno przy imporcie wołowiny po stawkach celnych pobieranych na podstawie taryfy Unii oraz w ramach kontyngentów preferencyjnych. Celem licencji jest kontrola ilości importowanej do UE wołowiny, a przede wszystkim kontrola rozdysponowania kontyngentów preferencyjnych. O licencję importową mogą ubiegać się handlowcy, którzy od co najmniej 12 miesięcy zajmują się handlem wołowiną. Wnioski o licencję składane są w agencji interwencyjnej państwa członkowskiego, w której handlowiec jest zobowiązany do zarejestrowania się. Pobierane jest zabezpieczenie finansowe, którego wysokość jest zmienna. Zależy ono głównie od tego czy import wołowiny będzie realizowany w kontyngentach preferencyjnych czy bez preferencji celnych, a także od kategorii importowanych produktów wołowych. Wnioski o licencję przekazywane są do Komisji Europejskiej, która podejmuje decyzję o ilości wołowiny, na którą mogą być przyznane poszczególnym państwom licencje importowe. Na podstawie decyzji Komisji Europejskiej agencje interwencyjne przystępują do wydawania licencji. Po dokonaniu importu handlowiec przedstawia w agencji interwencyjnej podstęplowaną przez Urząd Celny licencję importową w celu udokumentowania realizacji importu. Subsydia eksportowe Eksporterzy mogą ubiegać się o subsydia do mięsa wołowego świeżego i chłodzonego eksportowanego do Rosji oraz innych państw WNP, Szwajcarii, innych krajów trzecich. Subsydia przysługują do następujących jego asortymentów: tusz wołowych, ćwierci przednich, ćwierci zadnich. Wysokość stawek ulega zmianie w zależności od sytuacji na rynku wołowiny w UE i na rynku światowym. Stawki subsydiów są zróżnicowane w zależności od grupy towarowej i kategorii żywca, mięsa i przetworów wołowych wchodzących w ich skład, a także od kierunku geograficznego eksportu. Wyższe stawki przysługują do osobników męskich i pochodzącego z nich mięsa niż do bydła płci żeńskiej. 6

7 Generalnie eksport wołowiny podlega wymaganiom kraju importującego. Jednak w przypadku ubiegania się o subsydia eksportowe obowiązują kryteria jakości zgodne z unijnymi. W tym celu opracowane zostały 12-cyfrowe kody towarów, które są rozszerzonymi kodami PCN obowiązującymi w statystyce międzynarodowej. Trzy ostatnie cyfry kodu oznaczają jakość towaru, do którego można stosować subsydia. Pozwalają one na dokładne określenie kategorii wołowiny, do których można ubiegać się o subsydia, czego nie można uzyskać posługując się 9 cyfrowymi kodami PCN. Kody towarów zostały utworzone na potrzeby systemu subsydiowania eksportu i są niezbędną do wypełnienia wniosku o licencję eksportową. Licencje eksportowe Licencje eksportowe wymagane są przy eksporcie wołowiny subsydiowanej i bez subsydiów. Wnioski o licencje eksportowe składane są w agencji interwencyjnej z zabezpieczeniem finansowym, którego wysokość zależy od tego czy będzie realizowany z subsydiami lub bez subsydiów. Stawka zabezpieczenia wymagana w celu uzyskania pozwolenia na wywóz bydła bez refundacji wynosi 7 euro/sztuki, a przy ubieganiu się o subsydia 44 euro/sztuki. Agencja interwencyjna przesyła wnioski do Komisji Europejskiej, która dokonuje rozdysponowania licencji uprawniających do refundacji eksportowych na poszczególne kraje członkowskie. Komisja może zredukować wnioskowane ilości. Dopiero po decyzji Komisji, agencje interwencyjne przystępują do wydawania licencji. Przedsiębiorca może ubiegać się o pozwolenie 5-dniowe na eksport nie więcej niż 22 tony wołowiny i na wypłatę refundacji wywozowej. Uzyskanie takiego pozwolenia nie wymaga zgody KE. Jest ono wystawiane w dniu złożenia wniosku przez ARR pod warunkiem, że do godz zostało złożone w ARR stosowne zabezpieczenie. Specjalne refundacje wywozowe (SER) są to najwyższe stawki refundacji, które są wypłacane wyłącznie do mięsa wołowego spełniającego ściśle określone wymogi, pochodzącego z bydła płci męskiej. Eksporter jest zobowiązany złożyć w ARR zaświadczenie wystawione przez wojewódzkich inspektorów IJHARS potwierdzone przez służby celne, że mięso pochodzi z bydła płci męskiej, a w przypadku odkostniania mięsa zaświadczenie o spełnieniu określonych zasad jego odkastniania, oznakowania, pakowania i transportu. Wywożona wołowina podlega badaniu na granicy. 7

8 5. Bezpośrednie skutki Uczestnictwo polskich producentów i handlowców w obrotach wewnętrznych i handlu zagranicznym z państwami nie należącymi do UE wymagało podjęcia prac przygotowawczych jeszcze przed akcesją. Podstawowy zakres prac obejmował: identyfikację i rejestrację zwierząt organa inspekcji weterynaryjnej prowadzą nadzór nad oznakowaniem i rejestracją zwierząt, a ARiMR odpowiada za realizację. W ARiMR zadaniami związanymi z rejestracją zwierząt zajmuje się Departament Rejestracji i Identyfikacji Zwierząt. Identyfikacja bydła ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania programu etykietowania wołowiny. Od 1 września 2000 r. wszystkie państwa członkowskie mają obowiązek etykietowania wołowiny i produktów z niej wytwarzanych pochodzących ze zwierząt urodzonych, tuczonych i ubijanych na terytorium państw członkowskich. Celem tego programu jest dostarczenie konsumentom wiarygodnych informacji o kupowanej przez nich wołowinie. Etykietowaniu podlega wołowina świeża i mrożona oraz mielona. Poszczególne państwa członkowskie mogą stosować indywidualne rozwiązania pozwalające wskazać konsumentom źródła pochodzenia mięsa. Może to być indywidualny kod (lub numer) dla poszczególnych partii zwierząt, które przeszły przez rzeźnię w tym samym czasie. Informacje konieczne na etykiecie to miejsce urodzenia i miejsce chowu zwierzęcia i numer rzeźni, z której pochodzi mięso przeznaczone do sprzedaży. jakość handlową artykułów rolno-spożywczych jej kontrolą zajmuje się Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, natomiast Minister Rolnictwa w drodze rozporządzeń określa sposób znakowania tusz wołowych, warunki chowu i żywienia zwierząt, przejścia graniczne na których jest dokonywana kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych sprowadzanych z zagranicy. licencje w handlu zagranicznym - po akcesji Polski do UE import i eksport wołowiny z państw trzecich jest realizowany na takich samych zasadach jak w państwach członkowskich. W tym celu w okresie przedakcesyjnym wydana została Ustawa z dn r. o Administrowaniu Obrotem Towarowym, która stwarza możliwość sukcesywnego dostosowania zarządzania importem oraz eksportem do zasad UE. Wydawaniem licencji zajmuje się Biuro Administrowania Obrotem Towarowym z Zagranicą w Agencji Rynku Rolnego, a przedsiębiorca chcąc uczestniczyć w mechanizmach 8

9 administrowanych przez Agencję Rynku Rolnego musi zarejestrować się w Centralnym Rejestrze Przedsiębiorców ARR. 6. Spodziewane efekty rynkowe Po integracji z UE otwarcie jej rynków zbytu pozwoliło na uzyskanie wyższych cen w eksporcie żywca i mięsa wołowego, co znalazło odzwierciedlenie w znaczącym zwiększeniu wpływów dewizowych (rys. 2). Bez zniesienia kontyngentów taryfowych mało prawdopodobny jest wzrost sprzedaży tego gatunku mięsa w całym 2004 r. Rys Wpływy z eksportu żywca, mięsa, przetworów i podrobów wołowych w mln euro I 2002 I 2003 I 2004 W miesiącach styczeń-grudzień 2004 r. wpływy dewizowe z eksportu żywca i mięsa wołowego wyniosły ok. 280 mln euro i były o ok. 113 mln euro większe niż w całym 2003 r. O ich wzroście zadecydowały wyższe ceny żywca wołowego (łącznie z cielętami), które po integracji wzrosły do 2,01 euro/kg wagi żywej wobec 1,61 euro/kg w miesiącach 9

10 styczeń-kwiecień 2004 r. Wzrost cen bezpośrednio po integracji utrzymał się również w następnych miesiącach 2004 r. Pod wpływem cen uzyskiwanych w eksporcie nastąpił również ich wzrost na rynku krajowym. Eksport bydła i cieląt zwiększył się z 560 tys. sztuk w 2003 r. do 918 tys. sztuk w 2004 r. a mięsa wołowego z 44,3 do 66,6 tys. ton, co poprawiło opłacalność chowu bydła. Przyjęcie przez Polskę taryfy celnej UE zapewnia ochronę rynku przed wzrostem importu wołowiny. Świadczy o tym utrzymujący się nadal niski poziom jej importu, który w 2004 r. wyniósł 3,7 tys. ton wobec 5,2 tys. ton w 2003 r. 7. Podstawy prawne 1. Rozporządzenie Rady nr 1254/1999 WE w sprawie wspólnej organizacji rynku wołowiny i cielęciny, w którym określone są ogólne zasady administrowania importem i eksportem. 2. Rozporządzenie Rady nr 800/1999 WE ustalające szczegółowe wspólne zasady stosowania subsydiów eksportu produktów rolnych. 3. Dyrektywa Rady 91/629 EWG w sprawie ochrony zwierząt gospodarskich. 4. Rozporządzenie Rady 820/97 ustanawiające system identyfikacji bydła i znakowania mięsa wołowego. 5. Rozporządzenie Rady 820/97 WE rejestracja i identyfikacja bydła oraz znakowanie wołowiny. 6. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dn r. w sprawie oznakowania bydła, owiec, kóz, świń. 7. Ustawa z r. o Zwalczaniu Chorób Zakaźnych Zwierząt, Badaniu Zwierząt Rzeźnych i Mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej i jej nowelizacja z 2003 r. 8. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1291/200 z r. ustanawiające wspólne szczegółowe zasady stosowania systemu pozwoleń na wywóz i przywóz produktów rolnych. 9. Rozporządzenie Komisji (WE) 1445/95 z 26 czerwca 1995 r. w sprawie zasad stosowania pozwoleń na przywóz i wywóz w sektorze wołowiny i cielęciny. 10

11 10. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 639/2003 z dn. 9 kwietnia 2003 r. ustanawiające szczegółowe zasady w odniesieniu do wymagań dotyczących przyznania refundacji wywozowych związanych z ochroną żywego bydła w czasie transportu. 11. Rozporządzenie Komisji Europejskiej (WE) nr 2089/2004. O aktualnych stawkach subsydiów eksportowych. 8. Bibliografia 1. Systemy organizacji handlu artykułami rolno-spożywczymi w UE. FAPA 2000 r. 2. Rycombel D.: Reżim importowy wieprzowiny i wołowiny w Polsce i w UE. Gospodarka Mięsna nr 8/2001 r. 3. Rycombel D.: System subsydiowania eksportu wieprzowiny i wołowiny w UE. Gospodarka Mięsna nr 10/2001 r. 4. Raport Handlu Zagranicznego Artykułami Rolno-Spożywczymi, IERiGŻ, MRiRW, ARR. 5. Godzawa M., Surała A.: Handel zagraniczny produktami zwierzęcymi. Biuletyn Informacyjny ARR nr 7/ Rycombel D.: Handel mięsem a członkostwo Polski w UE. Wspólnoty Europejskie nr 1/ Ważne instytucje i organizacje związane z branżą 1. Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Departament Instrumentów Polityki Handlowej Warszawa, ul. Żurawia 4A tel. (022)

12 2. Ministerstwo Finansów, Departament Ceł Warszawa, ul. Świętokrzyska 12 tel. (022) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych Warszawa, ul. Wspólna 30 tel. (022) Polski Związek Producentów, Eksporterów i Importerów Mięsa Warszawa, ul. Chałubińskiego 8 tel. (022) Agencja Rynku Rolnego Biuro Administrowania Obrotem z Zagranicą Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12 tel. (022) arr@arr.gov.pl 6. Główny Inspektor Weterynarii Warszawa, ul. Wspólna 30 tel. (022) Istotne linki - Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych - Agencja Rynku Rolnego - główny serwer UE, - wyszukiwarka aktów prawnych Komisji Europejskiej 12