Monarchia polska w XIV-XV wieku

Transkrypt

1 Monarchia polska w XIV-XV wieku

2 1. Zmiany w administracji polskiej w XIII w. Rozwój immunitetów, kolonizacja na prawie niemieckim, zmiana struktur stanowych wymusił zmiany w systemie władzy Urzędy dworskie zmieniły się w ziemskie; związane z dożywotnimi tytułami, dającymi realną władzę Przedstawiciele miejscowego rycerstwa wchodzili w skład rady książęcej

3 2. Władza monarsza i urzędy dworskie W XIV w. ukształtowała się idea Corona Regni Poloniae (Korony Królestwa Polskiego); jedność wszystkich prowincji, nawet tych, które znajdowały się poza granicami Państwo już nie jest własnością dynastii

4 Monarchia elekcyjna Od 1385 r. monarchia elekcyjna; Szlachta zgadzała się na wybór, ale nic za darmo Król musiał współrządzić ze stanami Król nadal: 1. Mianował urzędników 2. Był najwyższym sędzią 3. Był naczelnym wodzem 4. Kierował polityką zagraniczną 5. Dysponował dobrami królewskimi (czerpał z nich dochody lub rozdawał)

5 3. Administracja lokalna Urzędnicy ziemscy byli przedstawicielami szlachty Wojewodowie (dawni komesi nadworni, zarządzający wojskiem książęcym) mieli władze sądowniczą, nadzór nad miastami, określanie taks wojewodzińskich (określanie maksymalnych cen wyrobów miejskich), kierowanie obradami sejmików Od XIV w. podkomorzowie przewodniczyli sądom podkomorskim, rozstrzygający spory graniczne między właścicielami ziemskimi

6 Spory między szlachcicami rozstrzygały sądy ziemskie najważniejszy organ sądowy Starosta był mianowany przez króla; miał za zadanie utrzymać bezpieczeństwa i pokoju wewnętrznego; byli namiestnikami króla na powierzonych terenach; mieli prawo zwoływać pospolite ruszenie i dowodzić w razie nagłego zagrożenia, przewodniczyli sądom grodzkim (nad szlachtą) Starostowi to głównie przedstawiciele średniej szlachty

7 4. Rozwój reprezentacji stanowej W okresie rozbicia wzrost znaczenia rycerstwa Z wieców urzędniczych, zwoływanych w każdej dzielnicy, wyodrębniły się instytucje reprezentacji stanowej sejmy i sejmiki W sprawach ogólnopaństwowych król zwoływał sejm walny; pierwszy sejm zwołał król Jan Olbracht w 1493 r. z udziałem izby poselskiej złożonej z przedstawicieli szlachty wybranych na sejmikach ziemskich Obrady odbywały się w Piotrkowie Decyzje podejmowano przez aklamację

8 Sejmy prowincjonalne Oprócz sejmów walnych były też sejmy prowincjonalne Zajmowały się osobnymi ustawami dla Wielkopolski i Małopolski

9 Sejmiki ziemskie Zwoływane w każdym województwie i każdej ziemi Zajmowały się sprawami lokalnej administracji i prawami

10 5. Przywileje szlacheckie Na podstawie podręcznika s wypełnij tabelę

11 Data nadania Przywilej Władca Treść przywileju Buda*** 1374 r r. Piotrków*** Władysław Jagiełło 1422 r. Władysław Jagiełło 1423 Warka Jednia, Kraków 1454 r r. Jan Olbracht 1505 r. Radom

12 Przywilej budziński 1355 r. Zobowiązanie do nie nakładania podatków bez zgody szlachty, rezygnacja z prawa stacji, wynagradzania rycerstwu ewentualnych strat podczas zagranicznych wypraw wojennych.

13 Przywilej koszycki 1374r. Król gwarantował szlachcie w zamian za uznanie praw do korony polskiej jednej z jego córek, następujące uprawnienie: zwolnienie z poradlnego z wyjątkiem 2 groszy z łana chłopskiego, zwolnienie od obowiązku budowy i naprawy zamków, wprowadzi odszkodowanie za udział szlachty w wyprawach poza granicami kraju, potwierdzenie wszystkich wcześniejszych przywilejów, urząd starosty miał być nadawany tylko Polakom, a inne urzędy szlachcie z danej ziemi.

14 Przywilej piotrkowski 1388r. Zobowiązanie do wykupienia szlachcica, który dostałby się do niewoli podczas wyprawy poza granicami kraju,

15 Przywilej czerwiński 1422r. Zabraniał konfiskaty lub zajmowania majątków szlacheckich bez wyroku sądowego, król bez uzyskania zgody rady królewskiej nie mógł bić monety, zakaz łączenia urzędu starosty i urzędnika ziemskiego.

16 Przywilej warcki 1423r. Ograniczenie wychodźstwa chłopów z ziemi, szlachta mogła usuwać buntowniczego sołtysa przez przymusowy wykup sołectw, kontrola urzędników ziemskich nad miarami, wagami i cenami w miastach.

17 Przywilej jedlneńko-krakowski ( ) Zatwierdzenie dawnych przywilejów szlachty i duchowieństwa, zapewnienie szlachcie nietykalności osobistej i majątkowej bez wyroku sądu królewskiego neminem captivabimus nisi iure victum, stanowiska kościelne zastrzeżone dla szlachty, rozszerzał prawa polskie na ziemie ruskie.

18 Przywilej cerekwicko-nieszawski (1454) Król nie mógł zwoływać pospolitego ruszenia i nakładać podatków bez zgody sejmików ziemskich, zakaz łączenia urzędów starosty i wojewody, zaostrzenie kar za zbiegostwo chłopów.

19 Przywilej piotrkowski 1496 Zakaz kupowania ziemi przez mieszczan, tylko jeden chłop mógł opuścić wieś w ciągu roku, zwolnienie z ceł towarów szlacheckich wożonych na własny użytek,

20 Konstytucja Nihil novi (przywilej radomski) 1505 Wszelkie decyzje podejmowane przez sejm musiały zostać przyjęte jednogłośnie przez trzy stany sejmujące: króla, senat, izbę poselską

21 6. Cechy polskiej monarchii stanowej Całkowita dominacja szlachty Mieszczanie; słabe, bez udziału w samorządach terytorialnych i sejmach walnych Duchowieństwo; brak przedstawicieli w sejmikach i sejmach; jedynie biskupi byli z urzędu senatorami Chłopi; najliczniejsi; prawo dla nich często niekorzystne, a oni nie mają możliwości jego zmian