Rozdział II, w którym to o Złotym wieku Rzeczpospolitej rozprawiać będziemy

Transkrypt

1 Rozdział II, w którym to o Złotym wieku Rzeczpospolitej rozprawiać będziemy

2 Społeczeństwo i gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku Niebo dla szlachty, raj Żydów, czyściec mieszczan, piekło chłopów. Ulotka zwolenników rokoszu Zebrzydowskiego 1606 r.

3 1. Społeczeństwo Rzeczypospolitej Na prawie 1 mln kilometrów kwadratowych mieszkało jedynie 7,5 mln ludzi Większość zamieszkiwała zachodnie tereny RP niż wschodnie Społeczeństwo typowo stanowe; najmniejsza liczebnie szlachta ma najwięcej praw, najliczniejsi chłopi maja ich najmniej (por. struktura społeczeństwa s. 98) O przynależności decyduje urodzenie Chłopi przywiązani do ziemi Zróżnicowanie majątkowe w obrębie stanów Byli też tzw. luźni ludzie; brak stałego miejsca zamieszkania, pracy, głównie żebracy i przestępcy

4 2. Wieloetniczna Rzeczypospolita Największe grupy narodowościowe: Polacy, Litwini, ludność ruska Polacy; głównie Korona Litwini; płn. cz. Wielkiego Księstwa Litewskiego Ludność ruska; tereny dzisiejszej Białorusi i Ukrainy Chłopi są bardziej wierni swoim narodowościom, szlachta się polonizuje

5 Pozostałe mniejszości Żydzi; od XIV w. osiedlają się w Polsce, tworząc swoje gminy z kahałami (samorządami) W Polsce mieli wolność osobistą i religijną Głównie zajmowali się handlem i rzemiosłem Ormianie; głównie we Lwowie i Kamieńcu Podolskim, Zamościu Uciekali przed ekspansja turecką Mają własne samorządy Zajmują się głównie handlem Niemcy; potomkowie osadników, głównie na terenach zachodnich Głównie handel i rzemiosło Stopniowa polonizacja Holendrzy (tzw. Olędrzy), Szkoci, Karaimowie (lud pochodzenia tureckiego), Tatarzy, Cyganie

6 3. Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana Wzrost cen zboża na zachodnie Europy, więc bardziej opłacalna staje się produkcja i eksport zboża polskiego Ziemia podzielona na ziemie użytkowane przez chłopów i na folwarki; Chłopi mieli ziemię dla siebie, ale w zamian odpracowywali pańszczyznę w folwarku, z którego plonów korzysta tylko właściciel ziemi Z czasem coraz więcej obciążeń chłopów Produkcja zboża bardzo korzystna, więc gospodarowanie nieużytkami głównie na Podolu, Wołyniu i Ukrainie Nadal trójpolówka

7 Uprawiano głównie zboże z czasem warzywa sprowadzone przez Bonę Hodowle zwierząt Właściciele ziemscy mieli monopole dworskie (np. na użytkowanie młyna), monopole propinacyjne (tylko właściciel może produkować i sprzedawać alkohol)

8 Sytuacja chłopów w Rzeczypospolitej w XVI wieku Nie mają wolności osobistej, zależni od panów feudalnych, zobowiązani do darmowej pracy Stan niejednorodny: 1. Sołtysi (mają kilka łanów; (1łan= ok. 18 ha)), młynarze i karczmarze 2. Kmiecie (1 łan, ale muszą odrabiać pańszczyznę sprzężajną, czyli z własnym zaprzęgiem) 3. Zagrodnicy (mają tylko 1/2 łanu); też pańszczyzna 4. Chałupnicy (chałupa+ogród), komornicy (mieszkali u kmiecia), służba

9 4. Miasta Rzeczypospolitej W XVI w. tylko 8 miast miało powyżej mieszkańców Gdańsk się wyróżnia; mieszkańców i jest centrum handlu RP Miasta nastawione na handel lokalny; słabe rzemiosło i przemysł Ograniczenia cechowa hamuje dostęp do zawodów Miasta się rozwijały, gdy właścicielowi na tym zależało oraz gdy były położone na ważnych szlakach Od 1496 r. poprzez przywileje szlacheckie ograniczona rola mieszczan (nie mogą np. pełnić państwowych urzędów)

10 5. Handel lokalny i międzynarodowy Cotygodniowe targi miejskie Coroczne jarmarki, chociaż w niektórych miastach kilka razy w roku (np. Gdańsk, Poznań) przez okres 2 tygodni Brak jednolitego systemu celnego oraz systemu miar i wag zmiany na jednolite dopiero w XVIII w. Handel międzynarodowy; handlowano zbożem, bydłem, drewnem, płótnem lnianym Towary spławiano Wisłą; zboże w 80% do Gdańska za pomocą szkut lub tratw (tzw. komięgi)

11 Inny szlak z Wołynia na Śląsk przez Lwów; tutaj głównie woły RP to też kraj tranzytowy; głównie z Europy Zachodniej do Cesarstwa Rosyjskiego Do Polski przybywały towary z Turcji i Włoch (tkaniny), z Węgier (wino), Niemiec (sukno), płd. Europa (kruszec)