PRAWO Koordynator: Tomasz Marzec Jan Piwkowski. GOSPODARKA Koordynator: Marek Czapka Przemys aw Zawistowski Artur Cmoch

Transkrypt

1

2 PRAWO Koordynator: Tomasz Marzec Jan Piwkowski GOSPODARKA Koordynator: Marek Czapka Przemys aw Zawistowski Artur Cmoch EDUKACJA Koordynator: Arkadiusz Doczyk ADMINISTRACJA Koordynator: Jaros aw MiroÒczuk ZDROWIE praca zbiorowa Współpraca: Leszek Bosek Filip Eløanowski Bartosz Kownacki Daniel SzczÍsny Ma gorzata Rzeøniczuk Robert SkÛra Patrycja Jurek Tomasz StÍpowski Grzegorz Janas Katarzyna Krynke Przemys aw Witkowski Iwona Staszewska Norbert Malczewski Maciej Malasiewicz Maciej KolczyÒski ukasz SzymaÒski Dominik Lipiec Ma gorzata Szwedo Eløbieta Zienowicz Pawel Wojtas Magdalena Pazgan Wojciech GÍbicki Marlena SokÛ

3 RUCH M ODEGO POKOLENIA ANALIZA SWOT POLSKIEJ RZECZYWISTOåCI SPO ECZNO-GOSPODARCZEJ 2006 widziana oczami m odego pokolenia Pomys³ i koordynacja projektu: Marcin Gomo³a Grzegorz Maj Marek Czapka Pawe³ Makowski WARSZAWA LISTOPAD 2006

4 Spis treści WstÍp... 3 Przes anie... 5 Przedmiot analizy SWOT... 7 Edukacja... 8 Kierunki zmian Gospodarka Mocne strony S abe strony Szanse Zagroøenia Zdrowie Prawo Mocne strony S abe strony Szanse Zagroøenia Administracja Podsumowanie i wnioski

5 Wstęp Prezentowana poniøej analiza jest pierwszπ prûbπ zebrania rûønych punktûw widzenia na wspû czesnπ polskπ spo eczno-gospodarczπ rzeczywistoúê widzianπ oczami m odego pokolenia. Powsta a ona z inicjatywy m odych osûb skupionych wokû Stowarzyszenia Fair Play oraz Parlamentu StudentÛw Rzeczypospolitej Polskiej. Osoby te to m odzi profesjonaliúci, ktûrzy rozpoczíli swoje øycie zawodowe po historycznym 1989 roku i osiπgníli sukces zawodowy. Zdobywali oni dotπd kolejne szczeble kariery zawodowej i z tego wzglídu w bardzo ograniczonym stopniu uczestniczyli w øyciu spo ecznym. Obserwujπc zachodzπce ostatnio w Polsce zmiany oraz emigracjí najbardziej aktywnej czíúci m odego pokolenia doszli do wniosku, iø nadszed juø czas, aby wziíli oni bardziej aktywny udzia w øyciu spo- ecznym. Wpisuje sií to w coraz czístsze w ostatnim czasie dyskusje wúrûd pokolenia m odych profesjonalistûw. W m odym pokoleniu daje sií zauwaøyê coraz wiíkszπ grupí osûb myúlπcych w kategoriach nowoczesnej ekonomii (czy raczej zasad racjonalnego gospodarowania). Osoby z m odego pokolenia sπ coraz czíúciej cenionymi menedøerami czy teø wysokiej klasy specjalistami cenionymi w skali miídzynarodowej. Wiele z tych osûb chcia oby sií podzieliê swoimi doúwiadczeniami z resztπ m odego pokolenia z nadziejπ, øe pûjdzie w ich úlady. Aby stworzyê swoim rûwieúnikom moøliwoúci podobnego rozwoju m odzi profesjonaliúci chcπ mieê znacznie wiíkszy wp yw na kierunki zmian spo eczno-gospodarczych w Polsce niø ma to miejsce obecnie. Osoby te nie chcπ, aby nasze spo eczeòstwo zmierza o w kierunku tworzenia bogatych enklaw otoczonych rzeszπ osûb skazanych na oczekiwanie jedynie na to, czym jeszcze ma a bogata grupa obywateli mog aby sií z nimi podzieliê. Zamiast tego pragnπ øyê poúrûd szerokiej rzeszy bogatych i szczíúliwych obywateli Ñpierwszej kategoriiî, ktûrzy bídπ ich øyczliwymi sπsiadami i partnerami na co dzieò w budowaniu szczíúliwego i silnego spo eczeòstwa. Z rozwaøaò nad tymi szczytnymi ideami zrodzi a sií myúl zebrania poglπdûw oraz uporzπdkowania ich w ramach analizy SWOT. Niniejsze opracowanie nie ma na celu zastπpienia wielu obecnych na rynku analiz eksperckich w zakresie makroekonomii. Natomiast ma ono przedstawiê naszπ wspû czesnπ rzeczywistoúê w taki sposûb w jaki jest ona postrzegana przez nas samych oraz nasze otoczenie. OprÛcz zaprezentowania spostrzeganych przez nas silnych i s abych stron oraz szans i zagroøeò spo eczno-gospodarczej sytuacji w Polsce chcieliúmy takøe daê odpowiedü na pytanie, dlaczego dane zjawisko jest istotne z punktu widzenia m odego pokolenia. Staraliúmy sií takøe zaprezentowaê sugerowane przez nas kierunki poszukiwania rozwiπzaò i ich konkretne przyk ady. PoszczegÛlne czíúci sπ dzie em rûønych autorûw, wywodzπcych sií ze úrodowisk zbliøonych do omawianych dziedzin. Dlatego teø zachícamy do skupienia sií na czíúciach szczegûlnie PaÒstwa 3

6 Wstęp interesujπcych, a takøe do lektury skrûconej tabeli podsumowujπcej analizí. W zakoòczeniu zosta y zawarte wnioski o charakterze przekrojowym oraz g Ûwne cele, jakie zdaniem autorûw stojπ wspû czeúnie przed m odym pokoleniem PolakÛw. Znajdπ tam PaÒstwo takøe nasze postulaty. Pragniemy podkreúliê, øe opracowanie to nie jest kompletnym, zakoòczonym dzie em a jedynie pierwszπ prûbπ podsumowania naszych przemyúleò oraz zaproszeniem do dyskusji dla szerokiego grona osûb z m odego pokolenia. SzczegÛlnie zaleøy nam na opiniach oraz propozycjach tych z PaÒstwa, ktûrzy sπ lub zamierzajπ zostaê Ñm odymi profesjonalistamiî bez wzglídu na to, czy zajmujπ sií uprawπ roli, najbardziej z oøonymi badaniami praw fizyki kwantowej, czy teø zarzπdzaniem miídzynarodowπ korporacjπ. Za wszelkie krytyczne i konstruktywne uwagi autorzy niniejszej analizy z gûry bardzo serdecznie dziíkujπ i zapraszajπ do udzia u w redagowaniu kolejnych edycji opracowania. Docelowo chcemy, aby opracowanie to by o øywym dzie em powsta ym z analizy poglπdûw szerokiego grona uczestnikûw, ktûre bídziemy chcieli uwzglídniaê w kolejnych, cyklicznych edycjach naszej analizy. Autorzy 4

7 Przesłanie Najwaøniejszym przes aniem, jakim autorzy opracowania pragnπ sií podzieliê z czytelnikami jest nasze g Íbokie przeúwiadczenie, øe wiedza jest najwiíkszym bogactwem tego kraju, a noúnikiem tej wiedzy jest cz owiek, ktûry bídzie chcia sií tu rozwijaê i øyê o ile stworzy mu sií warunki do godnego øycia. Jeøeli zaú pozbídziemy sií ludzi to pozbídziemy sií noúnikûw wiedzy a wiíc teø pozbídziemy sií bogactwa. Wszystko inne s uøy cz owiekowi, a wiíc wiedzy, a wiíc przyczynia sií do trwa ego wzrostu. Dlatego naszym zdaniem to w aúnie wokû wiedzy naleøy budowaê przysz oúê kraju ñ wiedza jest bowiem najwaøniejszym dobrem ktûre uzasadnia wysokie koszty pracy a co za tym idzie wysokie dochody. Myúlπc o wiedzy naleøy ca y czas mieê na uwadze úwiatowπ konkurencjí w tej dziedzinie. Nie moøna zapominaê, øe potígi wschodnie (Chiny, Indie) nie úpiπ i teø majπ úwietnych naukowcûw, z ktûrymi przyjdzie nam rywalizowaê jak rûwnieø wspû pracowaê. Aby jak najlepiej wykorzystaê nasze szanse musimy byê do tego jak najlepiej przygotowani i nie moøemy sobie pozwoliê na dalsze marnowanie czasu. Po prostu øycie m odego pokolenia PolakÛw jest zbyt krûtkie, aby moøna by o sobie na to pozwoliê. Bariery aktywnoúci m odych PolakÛw w ocenie autorûw sπ dwojakie po pierwsze prawne i finansowe, ale i o wiele groüniejsze mentalne, tkwiπce w naszych ludzkich umys ach a biorπce sií g Ûwnie z przekonania, øe Polskπ rzπdzπ wy πcznie mroczne uk ady, skorumpowani urzídnicy i zdemoralizowane elity. Z przekazûw tych wynika, øe Polska to kraj korupcji, spiskûw i ofiar podobno liberalnego systemu gospodarczego. Wygodnie jest myúleê, øe wszechobecne przekonanie o wszechogarniajπcej nas patologii uzasadnia brak dzia ania, lub podejmowanie decyzji o wyjeüdzie z kraju. Liczymy na to, øe ktoú (tu: politycy) da nam coú (np. Ñmiejsca pracyî), øe ktoú zrobi coú za nas, dla nas bez nas. Nie ma na polskim panteonie politycznych gwiazd míøûw stanu, sπ jedynie politycy. Mπø stanu myúli o przysz ych pokoleniach, a polityk o przysz ych wyborach. Czyli mπø stanu myúli o innych, a polityk o sobie. PamiÍtajmy, nikt nie moøe daê m odym ludziom tyle ile politycy mogπ obiecaê. Liczymy chyba na cud! Ale cuda nie dziejπ sií same. Cudom trzeba pomûc aby sií wydarzy y. To øe szczíúcie sprzyja odwaønym przekonaliúmy sií na w asnej skûrze. Podejmujπc z kolegami ze stowarzyszenia FairPlay walkí o zasady Ñfair playî w dostípie do zawodûw prawniczych wiele ryzykowaliúmy: prací, byt rodziny i inne waøne dla mas osobiúcie sprawy. Konflikt z wp ywowym úrodowiskiem, jakim sπ prawnicy by, jest i bídzie niebezpieczny. Ale wygraliúmy, bo dzia aliúmy razem, bo byliúmy zdeterminowani, bo byliúmy przekonani, øe mamy racjí, bo chcieliúmy byê wolni i chcieliúmy wolnego rynku dla wolnych ludzi. Nie chcieliúmy Ñmiejsc pracyî, ale rûwnych szans ñ zasad Ñfairî i rynkowych. I to sií uda o, dziíki wspû pracy, dziíki zapa owi, entuzjazmowi i odrobinie szczíúcia. Ale jak mûwi Napoleon Bonaparte: Ñw øyciu ut szczíúcia jest wiícej wart 5

8 Przesłanie niø worek z otaî. PamiÍtajmy teø, øe szczíúcie sprzyja odwaønym. Øyjemy w wolnym kraju. WolnoúÊ ma jednak dwa oblicza ñ oznacza ona, øe moøna i trzeba dzia aê, ale ponosi sií za to odpowiedzialnoúê ñ odpowiedzialnoúê jest nieod πcznym towarzyszem wolnoúci. WolnoúÊ to teø prawo do pope niania b ÍdÛw, ale i obowiπzek wziícia odpowiedzialnoúci za te b Ídy. Dzia ajmy, bídziemy pope niaê b Ídy i bídziemy za nie odpowiadaê, ale nie pozwalajmy sobie na luksus lenistwa i ponoszenie odpowiedzialnoúci za dzia ania innych. Mamy duøe szanse. Nie startujemy w øycie z niewolniczym bagaøem teczek IPN, skπd straszy Ñzombieî dawnego reøimu. Dorastaliúmy w kraju wolnym i wydaje sií, øe bardziej niø starsze pokolenie umiemy, a na pewno powinniúmy, umieê korzystaê z wolnoúci. Polska to bogaty i wbrew powszechnej opinii doúê dobrze zorganizowany kraj, skoro dzia a pomimo takich kataklizmûw o jakich mûwiπ politycy. P ynie prπd, gaz, funkcjonuje πcznoúê, transport. Moøemy na dowûd osobisty przekraczaê granicí paòstw UE. W Polsce pomimo wszystko, funkcjonuje sprawnie, rynek na ktûrym konkuruje 3 miliony firm, sπ setki tysiícy m odych ludzi tworzπcych podwaliny spo eczeòstwa obywatelskiego, bez hase rewolucji za to z konkretnymi sukcesami. Entuzjazmem, fachowoúciπ uporem walczπ z ma ymi i wiíkszymi uk adzikami i w tej walce zwyciíøajπ, choê nie piszπ o nich gazety. Sπ cichymi bohaterami m odego pokolenia. Nie chcemy dopasowywaê sií do zastanej rzeczywistoúci chcemy jπ zmieniaê i zmieniamy jπ. Mamy i znamy naszπ pokoleniowπ toøsamoúê i nie pozwolimy by o nas decydowali inni. Nie jesteúmy pokoleniem ÑNicî, bez idea Ûw i celûw i przysz oúci. To my jesteúmy tπ przysz oúciπ. Nie chcemy by ktokolwiek dawa nam coú za darmo, ani coú za nas robi. Chcemy tylko, a moøe aø, rûwnych szans, by mûc tu w Polsce godnie øyê i pracowaê! Chcemy w naszym kraju stworzyê warunki do godnego i bezpiecznego øycia, warunki do rozwoju, cz owieka, jego intelektu i wiedzy, ktûra jest najwiíkszym naszym bogactwem. M odzi Polacy opuszczajπ lub teø planujπ opuszczenie Polski w nadziei na godne øycie. Wielu z nich nie wrûci, znajdujπc za granica swoje miejsce na ziemi. Wyjadπ lekarze, naukowcy i inni fachowcy. Czy na prawdí tak musi byê? Czy w naszym Kraju nie moøna byê uczciwym i jednoczeúnie zamoønym? Czy takie cechy jak pracowitoúê, wiedza i determinacja mogπ zostaê docenione i uszanowane przez nasz Kraj? Czy Polska da nam szanse na godne øycie? Odpowiedzi staramy sií udzielaê w poniøszej analizie, do lektury ktûrej serdecznie zachícamy. Czekamy teø na wszelkie Wasze sygna y konstruktywnej krytyki, dyskusji nad tematami poruszonymi w opracowaniu. Autorzy 6

9 Przedmiot analizy SWOT C elem zaprezentowanej poniøej analizy jest odpowiedü na pytania, jakie sπ mocne a jakie s abe strony Ñnaszego paòstwaî rozumianego jako dobro wspûlne wszystkich PolakÛw. Autorzy opracowania skupili sií jedynie na spojrzeniu z perspektywy m odego pokolenia, ktûre coraz czíúciej staje przed dylematem budowania swojej przysz oúci w kraju, czy teø spídzenia krûtszej czy d uøszej czíúci swojego øycia poza granicami swojej ojczyzny. Staraliúmy sií odpowiedzieê na pytania, jakie czísto sami zadajemy sobie. W czym tak naprawdí nasze PaÒstwo jest obecnie mocne w porûwnaniu do najbardziej rozwiniítych krajûw úwiata, szczegûlnie paòstw Unii Europejskiej, do ktûrej naleøymy. Jednoczeúnie staraliúmy sií daê odpowiedü, w jaki sposûb te atuty moøna wykorzystaê w budowaniu lepszej i nowoczesnej Polski. Staraliúmy sií takøe przedstawiê g Ûwne obszary s aboúci naszego paòstwa oraz przyczyny takiego stanu rzeczy, wskazujπc dzia ania, jakie musia- yby nastπpiê, aby to zmieniê. Po odpowiedzi na wyøej postawione pytania staraliúmy sií zidentyfikowaê g Ûwne szanse, jakie stojπ przed m odym pokoleniem w naszym kraju oraz wskazaê jak naleøa oby je w pe ni wykorzystaê. Majπc úwiadomoúê, øe sytuacja w kraju daleka jest od naszych oczekiwaò, przedstawiliúmy rûwnieø g Ûwne obszary zagroøeò, proponujπc jednoczeúnie dzia ania majπce na celu ich wyeliminowanie. Nasze opracowanie postanowiliúmy podzieliê na piíê czíúci, w ktûrych prowadziliúmy prace badawcze, do ktûrych zaliczone zosta y: gospodarka, zdrowie, prawo, administracja i edukacja. Zakres wymienionych obszarûw jest bardzo szeroki obejmujπc np. rolnictwo w ramach obszaru Ñgospodarkaî. Podzia ten zosta wybrany przez autorûw opracowania w taki sposûb, aby pokryê ca oúê zagadnieò spo eczno-gospodarczych zwiπzanych z Ñnaszym paòstwemî dzielπc je pomiídzy g Ûwne obszary, z ktûrymi autorzy opracowania spotykajπ sií, na co dzieò. Jednoczeúnie chcieliúmy uniknπê zbytniego rozdrobnienia naszej analizy w pierwszym, ramowym opracowaniu. 7

10 Edukacja MOCNE STRONY Społeczna świadomość znaczenia wykształcenia dla kariery i poziomu życia. Stały i szybki (choć słabnący) wzrost realnego popytu na usługi edukacyjne na poziomie wyższym. Znaczna gotowość społeczna do ponoszenia kosztów nauki na poziomie wyższym. Ogólna poprawa dostępności społecznej i terytorialnej do studiów. Znaczny wzrost w latach dziewięćdziesiątych liczby studentów. Istnienie kilku w miarę równomiernie rozmieszczonych na terenie kraju dużych i silnych ośrodków akademickich z wiodącymi uczelniami o co najmniej kilkudziesięcioletniej tradycji (Kraków, Warszawa, Poznań, Wrocław). Znaczny wzrost liczby prywatnych szkół wyższych (w tym w średnich miastach i na terenach odległych od dużych ośrodków akademickich). SŁABE STRONY Konstytucyjnie gwarantowana fikcja społeczna o bezpłatności studiów na uczelniach publicznych. Bardzo niski poziom nakładów państwa na naukę i szkolnictwo wyższe. Znaczne przeciążenie infrastruktury uczelni i kadr publicznych w efekcie lawinowego wzrostu liczby studentów. Niejasna, skomplikowana i długotrwała droga do tytułu profesora uczelni wyższej w efekcie czego w latach dziewięćdziesiątych powstała tzw. luka pokoleniowa. Zbyt mała otwartość na świat, wręcz prowincjonalizm większości polskich uczelni wyższych. Mimo nadmiernej formalizacji i rosnącej biurokracji faktyczny brak kontroli państwa nad znaczną częścią uczelni publicznych (fałszywie rozumiana autonomia) i niepublicznych (samowola). Brak efektywnej i realnej współpracy pomiędzy uczelniami a lokalnymi i regionalnymi władzami samorządowymi. Mała elastyczność programowa, brak proinnowacyjnego klimatu i bezwład uczelni publicznych (część z nich to ciągle PRL-owskie skanseny). Wadliwe i mało efektywne struktury zarządzania publicznymi uczelniami, co uniemożliwia zastosowanie rozwiązań menedżerskich i zatrudnienie odpowiedniej kadry. Rozdrobnienie organizacyjne uczelni wyższych, zarówno publicznych, jak i prywatnych. Nadmierna koncentracja uczelni w wielkich miastach (zwłaszcza w Warszawie). 8

11 Edukacja MOCNE STRONY SŁABE STRONY Słaba oferta edukacyjna dla osób starszych i poszukujących specjalistycznej wiedzy uzupełniającej. Brak regulacji i efektywnych form sporządzania ekspertyz oraz prowadzenia działalności doradczej przez pracowników uczelni pod jego logo. Słabość kadrowa i infrastrukturalna oraz nikłe zasoby wiedzy niepublicznych szkół wyższych. Wyłączne nastawienie na doraźny zysk części uczelni niepublicznych oraz niektórych form studiów na uczelniach niepublicznych. SZANSE Utrwalenie się wysokiego popytu na usługi edukacyjne przy zwiększonych wymaganiach co do ich jakości. Wprowadzenie powszechnej, umiarkowanej odpłatności za studia wyższe oraz systemu pomocy finansowej dla studentów. Podniesienie społecznych nakładów na szkolnictwo wyższe poprzez zwiększenie środków budżetowych i uruchomienie środków pozabudżetowych. Włączenie się samorządów terytorialnych do wspierania i finansowania szkolnictwa wyższego częściowa decentralizacja tej części budżetu państwa. Lepsza współpraca uczelni z lokalnym i regionalnym otoczeniem. Uproszczenia formalne i ułatwienia dla wszelkich inicjatyw edukacyjnych na poziomie wyższym przy polepszeniu oceny i kontroli wydatkowania publicznych środków. Powołanie regionalnych instytucji finansowani szkolnictwa wyższego jako przedsięwzięć publiczno-prywatnych. Powołanie niezależnej od establishmentu akademickiego instytucji oceny placówek szkolnictwa wyższego. Wdrożenie systemu ECTS w programach studiów (zgodnie z wymogami UE). Głęboka restrukturyzacja zarządzania uczelniami publicznymi w celu zwiększenia ich efektywności; m.in. rozdzielenie kierowania działalnością dydaktyczną (profesorowie), badawczą (kierownicy projektów), od bieżącego zarządzania uczelnią (menedżerowie). Lepsza współpraca z nauczycielami akademickimi i badaczami zagranicznymi polskie- ZAGROŻENIA Utrwalenie się sytuacji słabego budżetu państwa i niskich nakładów na szkolnictwo wyższe. Dalszy odpływ najlepszych kadr naukowych i nauczycieli akademickich, zwłaszcza młodych, do krajów oferujących lepsze możliwości kariery i warunki pracy zwłaszcza po przystąpieniu Polski do UE, gdyż dla tej grupy nie ma i nie będzie ograniczeń migracyjnych, a raczej można spodziewać się werbunku. Utrwalenie się sytuacji dualizmu finansowo-organizacyjnego oraz pozornej konkurencji w szkolnictwie wyższym odpłatne studia na niskim poziomie (licencjat) dla mas, bezpłatne studia na wysokimi poziomie (magisterium i doktorat0 dla klas wyższych. Utrwalenie się feudalnych i PRL-owskich struktur na uczelniach publicznych pod pozorem tradycji akademickich i dbałości o poziom nauczania. Pomijanie Polski w decyzjach o lokalizacji wielkich międzynarodowych uczelni, filii uczelni zagranicznych oraz uczelnianych centrów badawczych finansowych z funduszy unijnych oraz przez ponadnarodowe korporacje w efekcie dalszego spadku atrakcyjności i braku polityki promocyjnej. Upadek lub znaczne ograniczenie prywatnego szkolnictwa wyższego wskutek restrykcyjnej polityki państwa i w efekcie ograniczenie dostępu do nauki dla znacznej części młodzieży. Przejście części kadry akademickiej, zwłaszcza po młodszej po uzyskaniu doktoratu, do gospodarki lub administracji państwowej. 9

12 E dukacja SZANSE go pochodzenia oraz powrót do kraju części z nich (czasowy lub stały). Zmiana systemu wynagradzania kadry akademickiej szczególnie uczelni publicznych, większa autonomia szkół w tym zakresie. Upowszechnienie znajomości języka angielskiego (FCE jako warunek, kolejne stopnie umiejętności językowych przy magisterium i doktoracie). ZAGROŻENIA Kierunki zmian... Wiedza jest najwiíkszym bogactwem naszego kraju a noúnikiem tej wiedzy jest cz owiek, ktûry bídzie chcia sií tutaj rozwijaê i øyê o ile stworzy mu sií warunki do godnego øycia. Jeøeli pozbídziemy sií ludzi to pozbídziemy sií bogactwa, gdyø w ten sposûb pozbídziemy sií noúnikûw wiedzy. Wszystko inne s uøy cz owiekowi a poprzez niego takøe wiedzy i w ten sposûb przyczynia sií do trwa ego wzrostu. 1. Struktura instytucjonalna szkolenia wyøszego Naleøy umocniê i uzupe niê sieê niezaleønych instytucji oceny wynikûw szkolnictwa wyøszego. Naleøy stopniowo decentralizowaê úrodki budøetowe na szkolnictwo wyøsze do wojewûdztw i powiatûw oraz wspieraê inicjatywy samorzπdûw terytorialnych w tym zakresie. Naleøy powo aê regionalne fundusze rozwoju szkolnictwa wyøszego jako przedsiíwziícia publiczno-prywatne. Naleøy wspiera wszelkie formy wspû pracy publiczno-prawnej w szkolnictwie wyøszym, zw aszcza, gdy prowadzi to do uruchomienia úrodkûw pozabudøetowych. Naleøy inicjowaê i wspieraê wspû prací pomiídzy uczelniami a lokalnymi i regionalnymi w adzami samorzπdowymi, a takøe powstawanie funduszy rozwoju nauki i szkolnictwa wyøszego. 2. Organizacja uczelni Naleøy rozdzieliê w uczelniach publicznych zarzπdzanie badaniami, dydaktykπ i infrastrukturπ. Naleøy powierzyê zarzπdzanie bieøπce (na szczeblu uczelni i wydzia u lub kolegium) profesjonalnej kadrze menedøerskiej, zatrudnianej na kontrakty w drodze konkursu. Do zarzπdzania strategicznego publicznymi szko ami wyøszymi naleøy w πczyê przedstawicieli biznesu, polityki i organizacji spo ecznych szczebla zgodnego ze znaczeniem uczelni. Naleøy wprowadziê tzw. etatyzacjí, czasowe kontrakty i realne konkursy na wszystkie stanowiska nauczycielskie i badawcze w uczelniach uzyskujπcych dotacje paòstwowe. Naleøy znieúê pensum dydaktyczne jako jedynπ podstawí okreúlania obowiπzkûw i wynagrodzenia nauczycieli akademickich. Naleøy umoøliwiê kadrze akademickiej prowadzenie dzia alnoúci eksperckiej i doradczej w ramach uczelni przy zachowaniu zasad konkurencyjnoúci i odpowiedniego wynagrodzenia. 3. Nak ady finansowe na szkolnictwo wyøsze Naleøy wprowadziê zasadí powszechnej, umiarkowanej odp atnoúci za studia (czes- 10

13 Kierunki zmian ne) wraz z powszechnym system stypendialnym i kredytowym. Naleøy zwiíkszyê realne nak ady na naukí i szkolnictwo wyøsze, aby osiπgnπê co najmniej 1,5% PKB. èrûd em dodatkowych úrodkûw winny byê: budøet centralny, budøety wojewûdzkie, powiatowe i gminne ñ decentralizacja finansûw paòstwa winna uwzglídniaê: ñ úrodki pomocowe z UE, ñ nak ady przedsiíbiorstw paòstwowych (zw aszcza przemys u zbrojeniowego), ñ nak ady przedsiíbiorstw prywatnych (B&R), ñ nak ady osûb prywatnych (czesne, stypendia prywatne, fundacje). 4. JakoúÊ kszta cenia ñ akredytacja i monitoring Naleøy umocniê rynek ocen jakoúci kszta cenia poprzez wprowadzenie systemu certyfikacji wiedzy i umiejítnoúci studentûw przez niezaleøne instytucje paòstwowe lub prywatne. Naleøy odformalizowaê i uelastyczniê zasady kszta cenia na poszczegûlnych kierunkach, a takøe powo ywania nowych kierunkûw. Naleøy stopniowo odchodziê od systemu minimûw programowych (zw aszcza wyraøonych w postaci liczby obowiπzkowych godzin dydaktycznych) ku systemowi minimûw wiedzy i umiejítnoúci osoby koòczπcej dany kurs lub kierunek. 11

14 Gospodarka MOCNE STRONY 1. Względna równowaga makroekonomiczna. 2. Mocna, czyli stabilna, wymienialna waluta. 3. Niskie koszty (zwłaszcza siły roboczej) => efekt średniookresowy. 4. Członkostwo w Unii Europejskiej. 5. Położenie geograficzne (Centrum Europy, pomiędzy Niemcami i Rosją, korzystne ulokowanie w strefach czasowych). SZANSE 1. Ekoturystyka i rolnictwo ekologiczne. 2. Nowoczesne technologie oraz badania podstawowe i rozwojowe (biotechnologie, elektronika, etc.). 3. Możliwość zbudowania dużych organizmów gospodarczych bazujących na niskim koszcie SŁABE STRONY 1. Duży deficyt finansów publicznych. 2. Duża stopa bezrobocia (bezrobocie strukturalne). 3. Szara strefa na rynku pracy. 4. Skomplikowany, powolny aparat administracyjny z dużą ilością niejasnych reguł (swoboda interpretacji) 5. Wysoka korupcja. 6. Skomplikowany system podatkowy i nadmierny fiskalizm. 7. Brak atrakcyjnych źródeł finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw. 8. Słaba infrastruktura (szczególnie transport, telekomunikacja i uzbrojone tereny pod inwestycje). 9. Duży udział nieefektywnych gałęzi gospodarki pozostających na uboczu mechanizmów rynkowych (kopalnie, energetyka, koleje, porty morskie i lotnicze). 10. Nieefektywna alokacja wydatków społecznych. 11. Brak odpowiednio wyedukowanej siły roboczej (dostosowanie wykształcenia, wiedzy i umiejętności do potrzeb inwestorów). 12. Niska dochodowość rozdrobnionych gospodarstw rolnych. ZAGROŻENIA 1. Brak stabilności politycznej w kraju. 2. Szoki podażowe szczególnie w przypadku nośników energii takich jak gaz i ropa naftowa. 3. Brak stabilności politycznej na arenie międzynarodowej (szczególnie w krajach ościennych jak Rosja, Ukraina, Białoruś). 12

15 MOCNE STRONY Względna równowaga makroekonomiczna SZANSE własnym, które następnie zainwestują środki zakumulowane podczas masowej produkcji w badania i rozwój. 4. Polska może się stać liderem jakości za rozsądną cenę. 5. Coraz większy udział usług w światowym produkcie brutto stwarza szanse na ulokowanie światowych centrów usługowych w Polsce. 6. Duży potencjał rozwojowy (popytowy). 7. Stosowanie nowoczesnych metod zarządzania i systemów jakości. 8. Rozwój budownictwa mieszkaniowego i drogowego. 9. Szybko rosnący odsetek osób z wyższym wykształceniem. 10. Otwarcie rynku UE na polskie usługi. ZAGROŻENIA 4. Osłabienie integracji europejskiej. 5. Populizm i braki edukacyjne w społeczeństwie mogą osłabić mechanizmy demokratyczne. 6. Odejście wzorem Europy Zachodniej od wartości chrześcijańskich na rzecz kodeksów etycznych. 7. Ekspansja gospodarek chińskiej i indyjskiej na rynki europejskie. 8. Konserwacja obecnej struktury gospodarstw rolnych poprzez stosowanie limitów produkcyjnych i dopłat. MOCNE STRONY WzglÍdna rûwnowaga makroekonomiczna Polska gospodarka pomimo okresûw szybszego i wolniejszego rozwoju juø od ponad 10 lat notuje nieprzerwany wzrost. W 2004 roku wzrost PKB wyniûs 5,3%, a w 2005 roku wed ug wstípnych szacunkûw 3,2%. Przy obecnych uwarunkowaniach, jeøeli nie nastπpi znaczπca zmiana zasad funkcjonowania naszej gospodarki szacuje sií, øe wzrost ten utrzyma sií na poziomie úrednio oko o 4,5% rocznie do 2010 roku. Wzrost ten uda o sií osiπgnπê przy jednoczesnej bardzo znaczπcej redukcji inflacji do poziomu nieodbiegajπcego od tego, jaki utrzymuje sií w najlepszych gospodarkach úwiata. Inflacja (CPI) úrednioroczna w 2005 roku wynios a 2,1%, a w 2006 roku przewidywane jest jej dalsze obniøenie do 1,3%. Osiπgajπc wspomniane powyøej wskaüniki uda o sií jednoczeúnie rozpoczπê proces obniøania bardzo wysokiego bezrobocia. Bezrobocie zarejestrowane jeszcze w 2002 roku wynosi o 20,0% podczas gdy na koniec 2005 roku juø 17,6% a w kwietniu 2006 roku 17,2% i przewiduje sií dalszy spadek w stopniu wiíkszym od pierwotnie zak adanego na koniec 2006 roku. Warto zwrûciê uwagí, iø po odjíciu oko o 5% stopy bezrobocia trwa ego, ktûre w Polsce utrzymuje sií historycznie na doúê wysokim poziomie rzeczywista stopa bezrobocia kszta tuje sií w okolicach 12%, co jest i tak bardzo wysokim poziomem stanowiπcym ogromne wyzwanie dla naszego paòstwa szczegûlnie w obszarze bezrobocia wúrûd m odego pokolenia. Bilans handlowy znajduje sií na niewielkim ujemnym, ale Ñzdrowymî poziomie ñ 1,89 mld EUR na koniec 2005 roku i utrzymuje sií w sta- ym trendzie spadkowym od 1999 roku, kiedy by na poziomie ñ 14,15 mld EUR. W odniesieniu do PKB stanowi on na koniec 2005 roku ñ 0,8% podczas gdy w 1999 roku by o to ñ 9,0%. Zmiany bilansu obrotûw bieøπcych nastípujπ w stopniu zbliøonym do zmian bilansu handlowego. Utrzymanie rûwnowagi makroekonomicznej jest szczegûlnie istotne z punktu widzenia m odego pokolenia, gdyø jest jednym z g Ûwnych czynnikûw przyciπgajπcych inwestorûw tworzπcych nowe miejsca pracy. Stabilne warunki gospodarowania pozwalajπ teø zwiíkszyê iloúê nowopowstajπcych przedsiíbiorstw oraz znaczπco 13

16 G ospodarka MOCNE STRONY u atwiajπ inwestycje tworzπce nowe miejsca pracy. Stworzenie warunkûw do trwa ego wzrostu liczby nowych miejsc pracy w konkurencyjnych dziedzinach gospodarki jest znacznie bardziej waøne dla m odego pokolenia niø szybkie, ale krûtkotrwa e zmniejszenie bezrobocia kosztem destabilizacji rûwnowagi makroekonomicznej. Destabilizacja rûwnowagi makroekonomicznej grozi bowiem znaczπcym zmniejszeniem d ugofalowego trendu wzrostu iloúci nowych miejsc pracy. Inaczej mûwiπc dla m odego pokolenia bardziej waøne jest, aby w Polsce powstawa y trwa e miejsca pracy, ktûre bídπ atrakcyjne, dobrze p atne i na wiele lat, niø to aby szybko stworzyê duøπ liczbí nisko p atnych zajíê tymczasowych. w celu wzmocnienia wzrostu gospodarczego oraz zachowania równowagi makroekonomicznej konieczne jest zawarcie paktu społecznego w myśl, którego partie polityczne konkurując ze sobą i tworząc nowe prawo nie będą podważać głównych filarów stabilności i rozwoju. Proponujemy powołanie szerokiego gremium ekonomicznego, które przygotowałoby podwaliny paktu, który po przeprowadzeniu konsultacji partyjnych i społecznych stałby się nienaruszalną Konstytucją trwałego rozwoju gospodarczego Polski, konstytucyjne umocowanie nieprzekraczalności głównych filarów paktu, powierzenie Prezydentowi RP (lub Senatowi RP) funkcji strażnika długookresowej stabilności gospodarczej oraz przestrzegania głównych filarów paktu. 2. Mocna, czyli stabilna, wymienialna waluta Kurs walutowy w przeciπgu ostatnich 10 lat jest wzglídnie stabilny. Kurs wynoszπcy na poczπtku maja 2006 roku oko o 3,8 PLN za 1 EUR i 3,0 PLN za 1 USD jest na poziomie zbliøonym do tego z roku Utrzymanie stabilnego kursu walutowego w d ugim okresie czasu pozwala na znaczπce zwiíkszenie iloúci nowych inwestycji oraz zmniejszenie kosztûw projektûw inwestycyjnych, szczegûlnie tych najwiíkszych, finansowanych przez d ugi okres czasu. Takie projekty sπ niezbídne do trwa ego wzrostu iloúci nowych miejsc pracy. StabilnoúÊ kursu walutowego jest wiíc dla m odego pokolenia znacznie waøniejsza niø krûtkoterminowe, doraüne korzyúci dla czíúci przedsiíbiorstw wynikajπce ze zmian kursu walutowego. Chwilowe os abienie waluty moøe doraünie poprawiê wyniki finansowe niektûrych przedsiíbiorstw, szczegûlnie tych najs abszych, pogarszajπc jednak warunki funkcjonowania innych, zw aszcza tych bazujπcych na nowoczesnych, importowanych technologiach. Przy takich zmianach pogarsza sií teø si a nabywcza konsumentûw wyraøona w walutach wymienialnych, co znacznie bardziej odbija sií na m odym pokoleniu, ktûre w wiíkszym stopniu korzysta z nowoczesnych produktûw zagranicznych oraz czíúciej wyjeødøa za granicí, op aca szkolenia za granicπ, itp. Przy takich zmianach zwiíksza sií marøa zatrzymywana przez sektor bankowy kosztem konsumentûw i przedsiíbiorcûw. utrzymanie stabilności waluty oraz możliwie szybkie wejście do strefy Euro, co jeszcze dodatkowo zwiększy stabilność waluty przyciągając dodatkowe inwestycje oraz zwiększy ilość nowych miejsc pracy. Środki pozostające dotąd w bankach jako marża od wymiany walutowej pozostaną w dyspozycji konsumentów oraz przedsiębiorstw. Zniesienie niepewności zmian kursu walutowego spowoduje znaczące zmniejszenie kosztów zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym, co powinno szybko spowodować znaczące potanienie dużej ilości produktów importowanych, które obecnie są w Polsce droższe niż w krajach strefy EURO. 3. Niskie koszty (zw aszcza si y roboczej) => efekt úredniookresowy årednie wynagrodzenie w sektorze przedsiíbiorstw w 2005 roku liczone wed ug obecnego kursu walutowego (3,8 PLN = 1 EUR) wynosi o 662 EUR miesiícznie. Poziom wynagrodzeò podobnie jak ca oúê kosztûw wynagrodzeò sπ jeszcze ciπgle znaczπco niøsze niø w innych krajach Unii Europejskiej. 14

17 MOCNE STRONY Położenie geograficzne... Obok czynnikûw kulturowych, poziomu jakoúci oraz niskich kosztûw transportu wyrobûw gotowych do innych krajûw Unii Europejskiej niskie koszty si y roboczej sπ jednym z g Ûwnych czynnikûw wp ywajπcych na nap yw nowych inwestycji do naszego kraju. DziÍki niøszym kosztom Polska ma moøliwoúê stworzenia duøej bazy produkcyjnej, szczegûlnie produkcji masowej oraz o duøym udziale pracy ludzkiej. Naleøy sií jednak spieszyê z przyciπganiem inwestycji bazujπcych na niskich kosztach, gdyø koszty te bídπ doúê szybko wzrastaê do poziomûw zbliøonych do tych, jakie obecnie sπ w innych paòstwach Unii Europejskiej. intensyfikacja działań przyciągających duże inwestycje, stworzenie warunków do szybkiej akumulacji kapitału oraz zdobywania przez polskie firmy dużych zleceń podwykonawczych, szczególnie dla przedsiębiorstw z Unii Europejskiej. 4. Cz onkostwo w Unii Europejskiej Duøo atwiejszy dostíp do duøego rynku zmniejsza koszty wprowadzenia produktûw na rynek i sprzyja znaczπcemu zwiíkszeniu skali dzia alnoúci. ZwiÍkszona stabilnoúê polityczna i ekonomiczna sprzyja nap ywowi inwestycji. System dop at unijnych pobudza popyt w Polsce. Pozytywne efekty uczestnictwa w Unii Europejskiej bídπ szczegûlnie widoczne w d uøszym okresie, kiedy zostanπ zrealizowane duøe, d ugotrwa e inwestycje. Na uczestnictwie w Unii Europejskiej szczegûlnie duøo skorzysta m ode pokolenie. Korzyúci te bídπ tym wiíksze im mniejsze bídπ rûønice gospodarcze oraz im mniej bídzie barier pomiídzy Polskπ a resztπ krajûw UE. M odzi ludzie sπ zainteresowani tym, aby øyê i dorastaê w nowoczesnym, mocnym organizmie gospodarczym, co daje im znacznie wiícej szans na rozwûj nieodbiegajπcy istotnie od moøliwoúci ich rûwieúnikûw w najlepiej rozwiniítych krajach úwiata. Takim organizmem w sytuacji m odych PolakÛw moøe byê jedynie Unia Europejska, gdyø samodzielny rozwûj Polski poza strukturami Unii nie daje szans na doczekanie takiego poziomu rozwoju Polski za ich øycia. Jednoczeúnie w obecnej rzeczywistoúci geopolitycznej trudno by oby znaleüê alternatywne rozwiπzanie, ktûre da oby podobne lub lepsze efekty poza UE. aktywne wspieranie dalszej integracji europejskiej tak, aby młode pokolenie miało możliwość czuć się coraz bardziej elementem wielkiego, prężnego organizmu unijnego zamiast być jedynie zakompleksionym obywatelem względnie peryferyjnego terytorium. 5. Po oøenie geograficzne (Centrum Europy, pomiídzy Niemcami i Rosjπ, korzystne ulokowanie w strefach czasowych) Po oøenie w centrum Europy w bezpoúrednim sπsiedztwie trzeciej najwiíkszej gospodarki úwiata (Niemcy) oraz jednego ze úwiatowych supermocarstw (Rosja) bídπcego jednym z g Ûwnych dostawcûw surowcûw stwarza bardzo duøe szanse rozwoju dla Polski. M odzi ludzie mogπ atwo wyjeødøaê do Niemiec, aby nabywaê doúwiadczenie w nowoczesnym úrodowisku pracy. Ogromny niemiecki rynek tuø za polskπ granicπ znaczπco u atwia eksport i jest jednym z waønych powodûw lokowania w Polsce duøych inwestycji nastawionych na eksport towarûw na niemiecki rynek. BliskoúÊ zaplecza surowcowego z drugiej strony jest kolejnym korzystnym czynnikiem poprawiajπcym rentownoúê tych przedsiíwziíê. W epoce globalizacji dzia alnoúci wielu korporacji oraz koncentrowaniu funkcji us ug wewnítrznych (dzia Ûw takich jak, ksiígowoúê, IT, itd. wspierajπcych dzia alnoúê podstawowπ, czyli produkcjí i sprzedaø) oraz dzia Ûw badania i rozwoju okazuje sií, øe firmy te, aby mûc dzia aê 24 godziny na dobí potrzebujπ mieê centra us ugowe ulokowane na trzech kontynentach. Zazwyczaj jedno z centrûw jest ulokowane 15

18 G ospodarka MOCNE STRONY w Ameryce, drugie w Azji a trzecie ulokowane jest w Europie. Polska bardzo dobrze jest ulokowana wúrûd stref czasowych a jednoczeúnie blisko g Ûwnych obszarûw dzia ania tych korporacji (Unia Europejska). Tego typu centra sπ g Ûwnie nastawione na zatrudnianie ludzi m odych dajπc im jednoczeúnie moøliwoúê pracy w wielokulturowym úrodowisku miídzynarodowym. Takie doúwiadczenie jest coraz bardziej cenione we wspû czesnym úwiecie i daje szanse m odemu pokoleniu na odnalezienie sií w przysz oúci w globalnej gospodarce a zatem na atrakcyjne i trwa e zatrudnienie. budowanie i umacnianie dobrych stosunków z Niemcami i Rosją, kształcenie młodych ludzi w zakresie wielu języków obcych (nie tylko angielski), co pozwoli im odpowiedzieć na potrzeby nowolokowanych centrów usługowych w Polsce, promocja Polski wśród inwestorów. S ABE STRONY Duøy deficyt finansûw publicznych Zapotrzebowanie budøetu paòstwa na finansowanie jest tak duøe, øe banki nie sπ zainteresowane przygotowywaniem atrakcyjnych ofert dla ma ych i úrednich przedsiíbiorstw. Efektywne oprocentowanie kredytûw jest przez to znaczπco zawyøone. D ug sektora finansûw publicznych w 2003 roku wyniûs 49,9% PKB. Zad uøenie sektora rzπdowego i samorzπdowego na koniec 2004 roku wynios o mln USD. Zad uøenie zagraniczne wynios o na koniec 2004 roku mln USD, co stanowi o 50,4% PKB (rekord, co najmniej od 1995 roku). Stanowi o to teø 240,8% eksportu Polski. Problem ten szczegûlnie dotyka m odego pokolenia, gdyø to przede wszystkim m odzi ludzie korzystajπ z kredytûw. To teø g Ûwnie oni tracπ z powodu mniejszego rozwoju gospodarczego i niøszej iloúci nowych miejsc pracy spowodowanej tym, øe wiele przedsiíwziíê nie dochodzi w ogûle do skutku z powodu zbyt wysokich kosztûw finansowania. restrukturyzacja finansów publicznych, szczegółowe określenie maksymalnych pułapów deficytu budżetowego niższych niż maksymalny poziom deficytu określony w Konstytucji (najlepiej zerowy deficyt) poprzez ograniczenie wydatków nie inwestycyjnych oraz określenie maksymalnych poziomów deficytu długookresowego znacznie niższych niż dopuszczalne odchylenia krótkoterminowe w ramach limitów konstytucyjnych, zmiany systemowe wymuszające analizę skutków podejmowanych decyzji politycznych na przyszłą pozycję zadłużenia i ograniczenie możliwości zwiększania zadłużenia do pewnego pułapu, demonopolizacja rynku ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, dokończenie restrukturyzacji i pełnej komercjalizacji (gdzie to możliwe i uzasadnione najlepiej poprzez prywatyzację) trudnych sektorów takich jak górnictwo, koleje, energetyka, itp. 2. Wysoka stopa bezrobocia (bezrobocie strukturalne) Bezrobocie w najwiíkszym stopniu dotyka m odego pokolenia osiπgajπc wúrûd m odych osûb wskaüniki znacznie wyøsze niø przeciítna stopa bezrobocia. M odzi ludzie potrzebujπ moøliwoúci podjícia pierwszej pracy i zdobycia doúwiadczenia. Tymczasem duøe bezrobocie zw aszcza wúrûd m odego pokolenia prowadzi do zjawisk patologicznych. M odzi ludzie pozostajπcy przez d ugi czas bez pracy zaczynajπ byê coraz mniej Ñatrakcyjniî jako pracownicy. G Ûwne problemy zwiπzane z bezrobociem to niedostosowanie strukturalne przejawiajπce sií 16

19 SŁABE STRONY Skomplikowany, powolny aparat administracyjny... z jednej strony w dostípnoúci m odych ludzi wykszta conych w zawodach, ktûrych nie potrzeba na danym rynku pracy z drugiej strony zaú brak osûb wykszta conych pod potrzeby potencjalnych i istniejπcych inwestorûw. Konieczne jest stworzenie instytucjonalnych zmian prowadzπcych do tworzenia nowych miejsc pracy i zachít do zatrudniania absolwentûw. Proponowane dzia ania: zmiana systemu szkolnictwa, wprowadzenie skutecznego systemu nauczania profilowanego, technicznego, zwiększenie ilości zachęt dla pracodawców do zatrudniania absolwentów w postaci bezpośrednich dopłat dla pracodawców ich zatrudniających, stworzenie programu adaptacji zawodowej ludności z obszarów dotkniętych największym bezrobociem, zniesienie barier (nawet samego obowiązku) przy rejestracji mikroprzedsiębiorstw, rozszerzenie obszarów działalności objętej uproszczonymi metodami ewidencji przychodów. wiele innych praktyk do naúladowania, dlaczego innych nie naúladujemy tylko w aúnie tí, ktûra akurat nie s uøy dobrze naszej sprawie? Wysokie, pozap acowe koszty pracy, sprzyjajπ rozwojowi szarej strefy takøe w innych sferach øycia gospodarczego. Us ugi budowlane, gastronomia, sezonowe zajícia w rolnictwie i turystyce. Mniejsi pracodawcy a przede wszystkim ludzie m odzi, emeryci i renciúci decydujπ sií na wspû prací i úwiadczenie pracy bez podpisywania umowy. Proponowane dzia ania: zniesienie obowiązku rejestrowania usług wykonywanych osobiście na rzecz osób fizycznych. Przychody uzyskiwane z tych źródeł byłyby wpisywane bezpośrednio do rocznego zeznania podatkowego, zwolnienie (do pewnego limitu) osób, które uzyskują przychody z tych źródeł, a które były zarejestrowane jako osoby bezrobotne z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, wprowadzenie odpisu podatkowego dla podatników korzystających z usług osób samozatrudnionych. 3. Szara strefa na rynku pracy Pomoc domowa, opieka nad dzieêmi, korepetycje, nauka jízykûw obcych to naturalne obszary wystípowania szarej strefy. W Polsce nie ma zwyczaju legalnie pracowaê w tych zawodach. Prawdopodobnie wiíkszoúê zatrudnionych, jeúli nie jest to ich dodatkowe zajície, figuruje w rejestrach bezrobotnych. Od strony podatkowej problem nie wydaje sií trudny, bowiem istnieje nieskomplikowana forma opodatkowania zrycza towanego. Powaøniejszy jest problem od strony ubezpieczeniowej. Samozatrudniony musia by wydaê na samo ubezpieczenie niemal po owí swoich przychodûw. Nie jest usprawiedliwieniem fakt, øe sytuacja w tych zawodach w paòstwach Zachodniej Europy jest podobna. Czy nie mamy w asnego rozumu i nie widzimy, øe Ci ludzie nie sπ bezrobotni? To, øe w paòstwach zachodnich utrzymywana jest fikcja nie znaczy, øe w Polsce ma byê podobnie. W paòstwach zachodnich jest 4. Skomplikowany, powolny aparat administracyjny z duøπ iloúciπ niejasnych regu (swoboda interpretacji) Administracja w Polsce jest nadmiernie rozbudowana zarûwno w sensie iloúci instytucji oraz liczby zatrudnionych w nich urzídnikûw jak teø w sensie ca ego systemu prawnego, o ktûrym mowa wiícej w czíúciach analizy poúwiíconych prawu oraz administracji. Z punktu widzenia gospodarki niewydolny, üle zorganizowany i s abo zinformatyzowany aparat administracyjny zamiast byê dla przedsiíbiorcy oraz zwyk ego obywatela partnerem staje sií drogπ przez míkí. Blokuje to skutecznie tworzenie nowych przedsiíbiorstw oraz ekspansjí istniejπcych. Skutecznie teø odstrasza czíúê potencjalnych inwestorûw zagranicznych. Niejasne regu y w przepisach powodujπ duøπ niepewnoúê w gospodarowaniu oraz codziennym øyciu obywateli, co takøe powoduje barierí w rozwoju przedsiíbiorczoúci. Dla wielu m o- 17

20 G ospodarka SŁABE STRONY dych osûb chcπcych rozpoczπê dzia alnoúê gospodarczπ skomplikowanie regu moøe byê przeszkodπ nie do pokonania. Juø samo rozpoczície dzia alnoúci gospodarczej zwiπzane z rejestracjπ przedsiíbiorcy wiπøe sií z wieloma przeszkodami. Zbyt d ugi jest czas potrzebny do rejestracji przedsiíbiorstwa. Konieczne jest zg oszenie tych samych informacji do wielu instytucji (US, KRS, ZUS, CIP, WUS). UrzÍdnicy wszystkich szczebli interpretujπ w rûøny sposûb przepisy ustaw i rozporzπdzeò. Proponowane dzia ania: rejestracja osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą powinna się odbywać tylko w urzędzie gminy, natomiast spółek prawa handlowego tylko w sądzie. To urzędy gminy i sądy powinny rozsyłać informacje o zarejestrowanych podmiotach do innych zainteresowanych instytucji, przepisy prawne, w tym podatkowe powinny być uproszczone a następnie powinna być zagwarantowana ich stabilność w dłuższym okresie czasu, przepisy ustawy o VAT oparte o VI Dyrektywę Unii Europejskiej powinny bazować na jej najbardziej ułatwiających życie podatnika opcjach zamiast nadmiernie komplikować przepisy w imię źle pojętej kontroli państwa nad całością operacji. 5. Wysoka korupcja i nepotyzm Korupcja nie tylko powoduje zmniejszenie iloúci inwestycji w Polsce, ale teø znaczπco podwyøsza koszty realizacji inwestycji, ktûre juø sií pojawi y. Jest to forma Ñpodatkuî, ktûry trafia do kieszeni odpowiednio ulokowanych osûb kosztem nowych miejsc pracy, ktûre mog yby powstaê dla nowego pokolenia. Skorumpowanie urzídnikûw powoduje, øe kontrakty, prací dostajπ osoby z tzw. Ñuk aduî, podczas gdy nowe osoby, najczíúciej z m odego pokolenia, sπ czísto wy πczone z moøliwoúci konkurowania o te kontrakty czy prací, pomimo, øe czísto sπ bardziej efektywne. To z kolei powoduje brak motywacji do efektywnej pracy zarûwno dla tych, ktûrzy pozornie zyskali na zjawisku nepotyzmu (gdyø i tak prací majπ zagwarantowanπ, wiíc po co sií nadmiernie trudziê) jak i dla tych przegranych w wyniku tego zjawiska. Ci drudzy dochodzπ do wniosku, øe i tak nie warto sií staraê, gdyø ich wysi ki nie bídπ mia y øadnego znaczenia w obliczu starcia z uk adem koleøeòskim. wprowadzanie obowiązkowej przejrzystości procesów decyzyjnych włączając w to możliwość śledzenia poprzez Internet całej drogi zatwierdzania dokumentów wraz z oznaczeniem aktualnego statusu, edukacja antykorupcyjna powiązana z akcjami promowania nie dawania policjantowi, lekarzowi i każdemu innemu profesjonaliście. Musimy się pozbyć narodowego nawyku obowiązkowego odwdzięczania się oraz kombinowania, podniesienie wynagrodzeń w kluczowych obszarach korupcjogennych tak, aby osoby biorące miały relatywnie więcej do stracenia. Należy skończyć z przeświadczeniem, że w pewnych zawodach nie ma potrzeby więcej płacić, ponieważ osoby te i tak sobie dorobią. Ostatecznie zapłacenie profesjonalistom większych wynagrodzeń kosztuje społeczeństwo zazwyczaj mniej niż sumy wydawane w związku z korupcją nie wspominając o fatalnych skutkach społecznych korupcji, dalsza demonopolizacja szkolnictwa podstawowego i służby zdrowia, eliminacja uznaniowości w przepisach prawa administracyjnego, zniesienie koncesji i pozwoleń na działalność gospodarczą. 6. Skomplikowany system podatkowy i nadmierny fiskalizm Różne stawki VAT. Rozwiπzaniem jest wprowadzenie jednej stawki VAT. Wielość ulg. Oczywiúcie moøna uznaê, øe ulgi pozytywnie wp ywajπ na rozwûj gospodarki. Jeøeli nawet uznaê, øe czíúciowo jest to prawdπ, naleøy jednak zauwaøyê, øe kilka rûønych ulg powoduje skomplikowanie zeznania podatkowego i øe z ulg korzystajπ przede wszystkim osoby, ktûre staê na wydatek objíty ulgπ. Z tych dwûch powodûw naleøa oby zrezygnowaê z ulg na rzecz nawet niewielkiego obniøenia podatkûw bezpoúrednich dla 18

21 SŁABE STRONY Słaba infrastruktura... wszystkich. Zapewne przynios oby to nie mniejszy efekt oøywienia i jednoczeúnie uproúci o system. Wiele rodzajów deklaracji. P atnicy VAT wype niajπ kilka rodzajûw deklaracji zaleønie od rodzaju czy miejsca transakcji. Moøna podejrzewaê, øe wiele informacji zawartych w tych deklaracjach potrzebnych jest g Ûwnie do statystyk. Dobrze by oby sprawdziê rzeczywiste wykorzystanie tych danych oraz ich przydatnoúê i skonfrontowaê je z ponoszonym kosztem spo ecznym. Naleøa oby teø poszukaê alternatywnych metod pozyskiwania tych danych, byê moøe w mniej dok adny sposûb dajπcy jednak znacznie niøszy koszt spo eczny. Na stronie internetowej Ministra FinansÛw znajduje sií ponad 60 rûønych formularzy tylko do podatku VAT. Wzory deklaracji o tym samym symbolu dotyczπce tego samego podatku zmieniajπ sií wielokrotnie w ciπgu roku. Niejasne zapisy ustawowe. Inflacja prawa spowodowa a ods oniície obszarûw Ñbezprawiaî ñ øycie nie znosi pustki. Pozostajπc przy zapisach ogûlnych obejmujemy najwiíkszy obszar øycia gospodarczego. UszczegÛ awiajπc przepisy tworzymy jednoczeúnie luki prawne. Wszystkich zachowaò nie da sií przewidzieê. Nadmierny fiskalizm. NajwiÍkszym przejawem nadmiernego fiskalizmu naszego systemu podatkowego jest nie tyle wysokoúê stawek podatkowych, co wysokoúê rzeczywiúcie p aconych podatkûw w stosunku do zarobkûw. WidaÊ to szczegûlnie, jeúli porûwnamy wysokoúê p aconych podatkûw od dochodûw osobistych od tego samego dochodu w Polsce i w innych wysoko uprzemys owionych paòstwach. W Polsce za osobí zamoønπ obciπøanπ 30% stawkπ podatkowπ i osobí bardzo bogatπ obciπøanπ 40% stawkπ podatkowπ uwaøa sií pracownikûw z wynagrodzeniami na poziomie zasi kûw w zachodnich paòstwach Unii Europejskiej. W Polsce osoba zarabiajπca oko o 700 EURO miesiícznie brutto, czyli otrzymujπca do ríki oko o 500 EURO jest juø traktowana jako osoba zamoøna przez system podatkowy, natomiast osobπ bardzo bogatπ staje sií, kiedy zarabia miesiícznie oko o 1550 EURO brutto, czyli 1050 EURO na ríkí. Problem ten szczegûlnie dotyczy m odych osûb, ktûre migrujπ do duøych miast w poszukiwaniu pierwszej pracy i ktûrych nie staê na zakup mieszkania a jednoczeúnie muszπ sií dzieliê ponadprzeciítnie z pozosta ymi cz onkami spo eczeòstwa, gdyø sπ traktowane jako osoby wyjπtkowo zamoøne. W tym samym czasie osoby, ktûre rzeczywiúcie sπ bardzo zamoøne nie p acπ tak wysokich podatkûw gdyø staê je na znalezienie sposobûw na ominiície tych progûw. Jest to jeszcze jedna przyczyna emigracji najlepiej wykszta conych i aktywnych zawodowo osûb m odego pokolenia. Problem ten jest tym bardziej widoczny, kiedy zauwaøymy, øe ceny dûbr takich jak na przyk ad mieszkania sπ w Polsce znacznie bardziej zbliøone do ceny tych dûbr w innych PaÒstwach Unii Europejskiej niø poziom p ac. Proponowane dzia ania: wprowadzenie jednej stawki VAT, rezygnacja z ulg na rzecz nawet niewielkiego obniżenia podatków bezpośrednich dla wszystkich, wprowadzenie jednego wzoru deklaracji dla każdego podatku, umożliwienie podatnikom składania deklaracji w systemie on-line przez Internet, napisanie od nowa wszystkich ustaw i przepisów dotyczących systemu podatkowego w Polsce. podniesienie progów podatkowych do poziomów w zachodnich państwach Unii Europejskiej lub zniesienie tych progów, co dodatkowo uprościłoby administrację podatkami i zmniejszyło szarą strefę w tym obszarze. 8. S aba infrastruktura (szczegûlnie transport, telekomunikacja i uzbrojone tereny pod inwestycje) Brak w aúciwie rozwiniítej infrastruktury transportowej powoduje, øe nasze spo eczeòstwo d uøej dojeødøa do pracy a czíúê miejsc 19

22 G ospodarka SŁABE STRONY pracy jest dla niego w ogûle niedostípna. Jest to teø przyczynπ mniejszej iloúci inwestycji. Wypadki komunikacyjne powodujπ duøe koszty spo eczne leczenia ofiar oraz utraconych kompetencji w wyniku nadmiernej iloúci ofiar úmiertelnych. Ciπgle s abo rozwiniíta infrastruktura telekomunikacyjna powoduje zbyt wysokie koszty komunikacji oraz zbyt ma y dostíp do Internetu. Brak uzbrojonych terenûw pod inwestycje w bardzo duøym stopniu blokuje nowe inwestycje oraz zwiíksza korupcjí. Problemy te sπ szczegûlnie istotne dla m odego pokolenia, zwaøywszy na to, øe to w aúnie m odzi ludzie sπ zmuszeni czíúciej poszukiwaê nowe miejsca pracy, czíúciej je teø zmieniajπ na poczπtku swojej kariery zawodowej. Ludzie m odego pokolenia sπ teø z regu y bardziej elastyczni w kwestii zamieszkania i dojazdûw do pracy. Jednak pewne bariery trudno jest im pokonaê bez zmian infrastrukturalnych. pilne przygotowanie zmian legislacyjnych, które wymusiłyby szybkie zatwierdzenie planów przestrzennego zagospodarowania terenów, uproszczenie procedur przetargowych z jednoczesnym podniesieniem wymogów w zakresie zapewnienia wysokiej jakości wykonania, pełna i rzeczywista liberalizacja rynku usług telekomunikacyjnych. Wspieranie rozwoju tego rynku, dokonanie zmian legislacyjnych, które umożliwią szerokie wykorzystanie partnerstwa publiczno-prywatnego zabezpieczając przy tym należycie interes Skarbu Państwa. 9. Duøy udzia nieefektywnych ga Ízi gospodarki pozostajπcych na uboczu mechanizmûw rynkowych (kopalnie, energetyka, koleje, porty morskie i lotnicze) Polska gospodarka ciπgle jest obciπøona duøymi wydatkami na utrzymanie ca ych ga Ízi gospodarki, ktûre nie dzia ajπ w zgodzie z mechanizmami ekonomicznymi. Zmonopolizowany dostíp do portûw morskich i lotniczych powoduje ogromne zawyøanie ceny za us ugi oraz zjawisk korupcjogennych. Powoduje to os abienie wymiany towarowej oraz jej podroøenie, co odbija sií na cenach dla konsumentûw. Takie ga Ízie gospodarki nie tylko powodujπ nadmiernπ absorpcjí úrodkûw na ich podtrzymanie, ktûre to úrodki mog yby byê wykorzystane na edukacjí i tworzenie miejsc pracy dla m odego pokolenia. Powodujπ one teø duøe nieefektywne, zatrudnienie bídπce w istocie ukrytym bezrobociem. Ludzie w nich zatrudnieni czísto nie majπ przez to szansy poznania nowoczesnej kultury i metod pracy, co mia oby miejsce w firmach zarzπdzanych wed ug zasad komercyjnych. Dlatego teø, jeúli takie osoby stracπ prací majπ duøy problem w znalezieniu nowej. stopniowe zwiększanie oddziaływania mechanizmów komercyjnych na te branże prowadząc jednocześnie dialog społeczny w celu wytłumaczenia nieuchronności tych procesów oraz korzyści z nich wynikających. 10. Nieefektywna alokacja wydatkûw spo ecznych Wydatki spo eczne rozdzielane sπ ze stosunkowo ma ym udzia em finansowania konkretnych projektûw na zasadzie konkursu projektûw, spoúrûd ktûrych najwiícej úrodkûw otrzymywa- yby te, ktûre dostarczajπ najwiícej wartoúci spo- ecznej w stosunku do zainwestowanych úrodkûw. Za to duøa czíúê wydatkûw spo ecznych jest sztucznie przypisana do duøej iloúci mniej lub bardziej obiektywnych wskaünikûw. Wydatki te sπ traktowane instrumentalnie i oceniane na podstawie wielkoúci wydatkowanych úrodkûw a nie na podstawie uzyskanych efektûw spo ecznych. Poza tym koszty utrzymania systemu sπ wysokie w stosunku do transferowanych úrodkûw i w dodatku system akceptacji tych kosztûw nie promuje w naleøyty sposûb skutecznoúci wykorzystania tych úrodkûw mierzony uzyskanym efektem spo ecznym. 20