Plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych

Transkrypt

1 Plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Projekt planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionu wodnego Warty Nr WBS: Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

2 2

3 Projekt: Wsparcie przygotowania krajowych dokumentów planistycznych w zakresie polityki ochrony środowiska zapewniających skuteczną realizację polityki spójności Etap II Opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Część I. 3

4 Metryka Dane Opis Tytuł dokumentu Autor dokumentu (firma/ instytucja) Nazwa Projektu Część zamówienia nr Projekt planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionu wodnego Warty Grontmij Polska Sp. z o.o. Umowa Nr KZGW/ DPiZW-op/ POPT/1/ 2013 Rodzaj dokumentu Poufność WBS i nazwa projektu Wsparcie przygotowania krajowych dokumentów planistycznych w zakresie polityki ochrony środowiska zapewniających skuteczną realizację polityki spójności Etap II I - Opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Raport NIE Uzgodnione i Zaakceptowane przez komitety sterujące regionów wodnych projekty planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionów wodnych Historia zmian Wersja Autor Data Zmiana 1.00 Grontmij Polska Sp. z o.o Wersja pierwsza dokumentu przekazana Zamawiającemu do weryfikacji 2.00 Grontmij Polska Sp. z o.o Wersja przekazana Zamawiającemu do akceptacji 3.00 Grontmij Polska Sp. z o.o Wersja przekazana Zamawiającemu do akceptacji Recenzje dokumentu Wersja Autor Data Odniesienia do innych dokumentów Nazwa dokumentu Data opracowania dokumentu Raport ze zmian do Metodyki PZRP (WBS ) Raport z przeprowadzonych analiz i diagnozy problemów (WBS ) Raport z zestawieniem działań z list ujętych w Master Planach (WBS ) Raport z uzasadnieniem celów, schematem możliwości ich osiągnięcia, zestawieniem wszystkich wyselekcjonowanych działań oraz zestawieniem działań z nadanymi im priorytetami, pierwsza selekcja działań (WBS ) Raport wskazujący instrumenty zarządzania ryzykiem powodziowym (WBS ) Raport z analizy i oceny zgodności przyjętych ostatecznych rozwiązań planistycznych z wymogami prawnymi i środowiskowymi (WBS ) Raport opisujący wybraną metodę analizy wielokryterialnej (WBS )

5 SPIS TREŚCI Spis tabel i rysunków... 8 Lista załączników Streszczenie w języku nietechnicznym Wprowadzenie Cele i zakres planu Podstawy prawne Relacje PZRP z innymi obszarami działania Opis procesu planistycznego Opis obszaru planowania Topografia, hydrografia, gleby, geologia(mapy), hydrologia (ISOK) Charakter zagrożenia powodziowego w Regionie Wodnym Warty Użytkowanie terenu Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Analiza interesariuszy Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym Inne zainteresowane strony Zarządzanie procesem planowania Zespoły planistyczne zlewni Zasady udziału społecznego Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Ocena zagrożenia powodziowego Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego Dodatkowe analizy Podsumowanie Ocena ryzyka powodziowego Wnioski z analizy map ryzyka powodziowego Dodatkowe analizy Podsumowanie Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Programy ochrony przed powodzią Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej Monitoring, prognozowanie i ostrzeganie Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe Praktyka planowania przestrzennego

6 8.3.4 Retencja naturalna, mała retencja Diagnoza problemów i wnioski Diagnoza problemów Wstęp Zidentyfikowane ryzyko powodziowe w regionie Zidentyfikowane problemy związane z ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Warty Zidentyfikowane znaczące obszary problemowe Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele i działania w zlewni Schemat możliwości osiągnięcia przyjętych celów Instrumenty wspomagające realizację działań Instrumenty prawno-finansowe Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym Zasady gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi Kompetencja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych Instrumenty analityczne Instrumenty informacyjne i edukacyjne Podsumowanie działań i ich priorytety Opis metodyki budowy i oceny wariantów Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym Opis wybranego rozwiązania Wariant zerowy Wariant utrzymaniowy Rekomendowany wariant planistyczny Priorytety w realizacji działań Harmonogram, jednostki realizujące i źródła finansowania Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innymi dyrektywami środowiskowymi Etap wstępnego wariantowania scenariuszy planistycznych Etap analizy wielokryterialnej Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa Konsultacje społeczne Informowanie ogółu społeczeństwa Opis zakresu i sposobu współpracy międzynarodowej Sposób monitorowania postępów realizacji planu zarządzania ryzykiem powodziowym

7 19 Literatura/Źródła

8 Spis tabel i rysunków Tabela nr 1 Główne rzeki w regionie wodnym Warty Tabela nr 2 Główne jeziora w regionie wodnym Warty Tabela nr 3 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią (zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego) w ujęciu zlewni regionu wodnego Warty Tabela nr 4 Zestawienie parków narodowych w regionie wodnym Warty Tabela nr 5 Zestawienie parków krajobrazowych w regionie wodnym Warty Tabela nr 6 Zestawienie obszarów Natura 2000 w regionie wodnym Warty Tabela nr 7 Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji Tabela nr 8 Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne Tabela nr 9 Strukturę zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Warty Tabela nr 10 Powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Warty Tabela nr 11 Ryzyko powodziowe w ujęciu gmin regionu wodnego Warty Tabela nr 12 Wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone dla Regionu Wodnego Warty oraz zlewni wchodzących w skład regionu Tabela nr 13 Przypisanie działań zawartych w planach i programach z zakresu ochrony przeciwpowodziowej do przyjętych w Metodyce PZRP celów zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 14 Współczynniki wagowe określone na podstawie AHP Tabela nr 15 Zestawienie liczby gmin z przypisanym im ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Warty Tabela nr 16 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami opadowymi w regionie wodnym Warty Tabela nr 17 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami zatorowymi w regionie Warty Tabela nr 18 Priorytety realizacji działań w regionie wodnym Warty Tabela nr 19 Działania techniczne o strategicznym znaczeniu, uwzględnione w Wariancie Zerowym Tabela nr 20 Przewidywane okresy użytkowania Tabela nr 21 Majątek RZGW Poznań Tabela nr 22 Region wodny Warty majątek Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych Tabela nr 23 Rekomendowany wariant planistyczny Tabela nr 24 Ilościowe zestawienie planowanych przedsięwzięć w poszczególnych zlewniach w regionie wodnym Warty Tabela nr 25 Lista działań nietechnicznych planowanych do realizacji w latach Tabela nr 26 Lista strategicznych inwestycji technicznych planowanych do realizacji w latach Rysunek nr 1 Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Rysunek nr 2 Schemat przebiegu procesu planistycznego w regionie wodnym i na obszarze dorzecza Rysunek nr 3 Wstępna ocena ryzyka powodziowego na tle harmonogramu wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 4 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wodnym Warty Rysunek nr 5 Mapy zagrożenia powodziowego na tle harmonogramu wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 6 Mapy ryzyka powodziowego na tle harmonogramu wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 7 Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej Rysunek nr 8 System zarządzania kryzysowego w kraju

9 Rysunek nr 9 Schemat obliczania wskaźników związanych z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią oraz poziomów zintegrowanego ryzyka powodziowego Rysunek nr 10 Rozkład procentowy zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Warty Rysunek nr 11 Przestrzenny rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Warty Rysunek nr 12 Obszary problemowe oraz poziom ryzyka w poszczególnych zlewniach Rysunek nr 13 Algorytm formułowania wariantów planistycznych Lista załączników 1. Lista skrótów 2. Słownik pojęć 3. Lista interesariuszy 4. Katalog celów 5. Katalog działań 6. Wstępna ocena ryzyka powodziowego 7. Mapy zagrożenia powodziowego 8. Mapy ryzyka powodziowego 9. Materiały dokumentujące proces konsultacji i udziału społecznego 10. Program działań dla planu zarządzania ryzykiem powodziowym Karty HOT SPOTów dla Regionu Wodnego Karty Zlewni dla Regionu Wodnego wraz z załącznikami mapowymi Lista działań nietechnicznych (N) Lista działań technicznych (TR) Lista działań odtworzenia funkcjonalności (OF) Lista działań utrzymaniowych (U) 11. Mapy PZRP 12. Instrumenty zarządzania ryzykiem powodziowym 9

10 Streszczenie w języku nietechnicznym 1

11 Streszczenie w języku nietechnicznym 1 Streszczenie w języku nietechnicznym Opracowany na zlecenie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej projekt Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszaru regionu wodnego Warty tworzy podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym. Wnioski płynące z przygotowanego planu będą także podstawą dla stworzenia katalogu dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych. Przygotowanie Planu prowadzone było przy współudziale wielu stroninteresariuszy, którzy w podziale na Zespoły Planistyczne Zlewni, Grupę Planistyczną i Komitet Sterujący brali bezpośredni udział w poszczególnymi pracach nad kolejnymi etapami prac. Zapewniono także rzeczywisty udział społeczeństwa w procesie przygotowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym w postaci prowadzonej akcji informacyjnej i konsultacjach społecznych. Obszar planowania obejmuje cały region wodny Warty o powierzchni ok. 54,5 tys.km 2. Teren ten jest administrowany, według właściwości, w całości przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu oraz częściowo przez 8 Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych : Wielkopolski, Łódzki, Lubuski, Śląski, Opolski, Kujawsko-Pomorski, Zachodnio-Pomorski, Pomorski. Na zdecydowanej większości obszaru zlewnia Warty ma charakter nizinny. Większość rzek płynie z południa na północ, jednak zmieniają kierunek na bardziej równoleżnikowy (zachodni) tam, gdzie korzystają z sieci pradolin. Zgodnie z podziałem na jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) w regionie wodnym Warty wydzielono 916 JCWP, w tym: 632 jednolite części wód rzek i 284 jednolite części wód jezior. Powierzchnia obszaru w dużej mierze jest wykorzystywana rolniczo. Szacuje się, że grunty orne i użytki zielone zajmują ok. 60%. W regionie wodnym Warty znajduje się 170 miast, w tym 5 miast powyżej 100 tys. mieszkańców (Łódź, Poznań, Częstochowa, Gorzów Wielkopolski, Kalisz). W regionie wodnym Warty obszary parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów oraz obszary Natura 2000 zajmują ok. 22% powierzchni regionu wodnego (bez obszarów chronionego krajobrazu). W regionie wodnym Warty zagrożenia powodziowe występują w sposób mało gwałtowny, są za to długotrwałe. W półroczu letnim pojawiają się powodzie opadowo-nawalne, obejmujące zlewnie cząstkowe i powodowane gwałtownymi opadami atmosferycznymi. W półroczu zimowym występują najczęściej powodzie roztopowe powodowane gwałtownym topnieniem śniegu przeważnie zwiększonym przez jednoczesne opady deszczu. Powodzie najczęściej występowały w zlewni rzek: Warta, Liswarta, Widawka, Grabia, Nieciecz, Ner, Prosna, Kanał Mosiński, Noteć. W regionie wodnym Warty wyznaczono 23 obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP) o łącznej powierzchni km 2. Powierzchnia ta stanowi ok. 6% powierzchni całego regionu wodnego, 2,8% powierzchni dorzecza Odry oraz ok. 1% powierzchni Polski. Długość rzek objętych obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wynosi km, natomiast długość rzek rozpatrywanych w WORP 2 997,7 km. Dla obszarów tych opracowano mapy zagrożenia powodziowego (MZP) i mapy ryzyka powodziowego (MRP), które objęły ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie, ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie, ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie. W obszarze regionu wodnego Warty liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego wynosi odpowiednio: w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie, w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi 11

12 Streszczenie w języku nietechnicznym jest średnie oraz w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie. Analizy przeprowadzone na podstawie map zagrożenia i ryzyka powodziowego pozwoliły obliczyć wartości średniorocznych strat (AAD) dla zlewni i regionów wodnych w Polsce. Dla regionu wodnego Warty, średnioroczne straty wynoszą 104,8 mln złotych. W pięciostopniowej skali określone zostało ryzyko powodziowe w odniesieniu do poszczególnych gmin. W konsekwencji wskazano 1 gminę o bardzo wysokim poziomie zintegrowanego ryzyka powodziowego (miasto Kalisz), 14 gmin o poziomie wysokim i 31 gmin o poziomie umiarkowanym. Ryzyko powodziowe przeanalizowano w odniesieniu do kategorii dotyczących zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Zdefiniowano także główne obszary problemowe (tzw. hot-spoty), do których zaliczono: Częstochowę, Działoszyn, Wartę, Kalisz, Golinę, Poznań i Luboń, Górną Noteć od j. Gopło do Łabiszyna, Wieleń, Kostrzyn nad Odrą i Słońsk, Gorzów Wlkp., Drezdenko. W regionie wodnym Warty zidentyfikowano następujące problemy związane z ryzykiem powodziowym: Zbyt niska zdolność retencyjna regionu wodnego Warty dla skutecznego ograniczenia zagrożenia powodziowego. Zbyt intensywna zabudowa obszarów zagrożonych powodzią w regionie wodnym Warty. Zbyt intensywna zabudowa obszarów chronionych obwałowaniami w regionie wodnym Warty. Zwiększające się zagrożenie powodziowe w regionie wodnym Warty Brak rozwiniętej na odpowiednim poziomie osłony hydrologiczno-meteorologicznej w regionie wodnym Warty służącej prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem, brak odpowiedniej sieci obserwacyjno-pomiarowej w zlewniach zbiorników. Problem zbyt małej świadomości ludzi, firm i instytucji publicznych na temat zagrożenia powodziowego oraz metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania się do powodzi oraz na etapie prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi. Brak potrzebnych instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe. W dalszym etapie określone zostały najistotniejsze działania, których realizacja przyczyni się do obniżenia ryzyka powodziowego. Wyodrębniono 53 działania szczegółowe, które podzielone zostały na trzy grupy, z których najważniejsza obejmuje działania techniczne i nietechniczne mające za zadanie obniżenie wysokości fali wezbraniowej i utrzymanie w należytym stanie istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, a także redukcję potencjalnych strat na terenach zagrożonych powodzią. Realizacja wytypowanych działań powinna być uzupełniona poprzez instrumenty wspierające, czyli działalność o charakterze prawno-finansowym, analitycznym i informacyjnoedukacyjnym, co w skumulowanym efekcie przyczyni się pośrednio do obniżenia ryzyka powodziowego. Na podstawie wykonanej diagnozy problemów oraz w oparciu o propozycje szeregu działań zdefiniowano warianty planistyczne, które w efekcie zapewnią osiągnięcie oczekiwanych rezultatów. Opracowane warianty planistyczne, stanowią zestaw niezależnych lub powiązanych ze sobą działań, prowadzących do osiągnięcia wskazanych uprzednio celów, które zostały poddane ocenie efektywności pod kątem ochrony przeciwpowodziowej oraz zgodności z prawem Wdrożenie zdefiniowanych wariantów zarządzania ryzykiem powodziowym związane jest z corocznym, systematycznym ponoszeniem kosztów i nakładów inwestycyjnych. I tak, w wariancie utrzymaniowym oszacowano na podstawie analizy funkcjonującej obecnie infrastruktury 12

13 Streszczenie w języku nietechnicznym przeciwpowodziowej w regionie wodnym Warty pożądane roczne koszty utrzymania na poziomie ok. 19 mln złotych. Dla wszystkich działań nietechnicznych i technicznych służących zarządzaniu ryzykiem powodziowym określony został koszt i źródło finansowania. Kluczowym dla regionu jest przygotowanie pakietu działań nietechnicznych związanych m.in. ze zwiększeniem retencji naturalnej dolin rzek, wykupami nieruchomości czy wdrożeniem instrumentów, prawno finansowych i informacyjno edukacyjnych. Przewidywany budżet służący finansowaniu działań nietechnicznych to ok. 60 mln zł. Roczne koszty utrzymania (budżet utrzymaniowo-remontowy regionu), jakie są pożądane w celu zachowania stanu infrastruktury na wyjściowym poziomie, zostały oszacowane jako iloraz wartości majątku brutto i przewidywanego okresu użytkowania w latach. Na podstawie danych otrzymanych od poszczególnych operatorów infrastruktury (RZGW, WZMiUW) przyjęto, iż 20% tak oszacowanej kwoty kosztów, stanowią koszty remontów a 80% koszty odtworzenia funkcjonalności. Odtworzenie funkcjonalności ujęto z kolei w wariancie technicznym (OF). Za kluczowe inwestycje dla regionu wodnego Warty należy uznać budowę zbiornika Wielowieś Klasztorna oraz polderu Golina, a także prace modernizacyjne budowli zbiornika Jeziorsko i zbiornika Poraj. Inwestycje te mają strategiczne znaczenie dla obniżenia istniejącego ryzyka powodziowego w znacznej części regionu wodnego Warty, w tym również w większych miastach, takich jak Poznań, Częstochowa, Kalisz, Konin. Łączny koszt tych inwestycji strategicznych to 1,3 mld zł. 13

14 Wprowadzenie 2

15 Wprowadzenie 2 Wprowadzenie 2.1 Cele i zakres planu Opracowane projekty Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych tworzą podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym w przyszłości, stwarzając jednocześnie szanse na proaktywne podejście w inicjowaniu i wdrażaniu działań inwestycyjnych oraz instrumentów wspomagających. Wnioski płynące z przygotowanych planów będą także podstawą dla stworzenia katalogu dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych. Przedstawione Plany będą podstawą ich przyszłych aktualizacji i rozpoczną nieprzerwany proces ciągłej poprawy systemu osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami. Prace analityczne, diagnostyczne i planistyczne związane z przygotowaniem Planów oparte były na strukturze hierarchicznej zlewnia region wodny dorzecze i prowadzone przy pełnej współpracy z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Zarządami Melioracji i Urządzeń Wodnych, a także pozostałymi lokalnymi interesariuszami, którzy uczestniczyli w ich tworzeniu poprzez zorganizowany system komitetów sterujących i grup planistycznych regionów wodnych i dorzeczy oraz zespołów planistycznych zlewni. Wyżej wymienione prace, które trwały od lipca do listopada 2014 roku, były w pełni kontynuacją wcześniej wykonanych działań związanych z wstępna oceną ryzyka powodziowego oraz przygotowaniem map zagrożenia i ryzyka powodziowego dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Wytycznymi w tym zakresie była Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia oraz przepisy prawa zawarte m.in. w: Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 roku ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej UE, zwana Ramową Dyrektywą Wodną (RDW); Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko; Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE); Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne wraz z aktami wykonawczymi; Ustawa Prawo ochrony środowiska wraz z aktami wykonawczymi. Zakres wykonanych prac przy opracowaniu Planów przez zespoły planistyczne obejmował blisko 150 suwerennych działań i produktów pośrednich, w tym osiągnięcie kluczowych kamieni milowych dla opracowania dokumentacji, wymienionych poniżej: 15 Zdiagnozowanie problemów dot. zagrożenia powodziowego i strat, analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej i źródeł wzrostu ryzyka powodziowego;

16 Wprowadzenie Zdefiniowanie celów głównych i szczegółowych zarządzania oraz przypisanie im grup działań, tworząc schemat ich osiągnięcia w zdefiniowanym okresie; Opracowanie instrumentów wspomagających realizacje działań nietechnicznych i technicznych dla zidentyfikowanych wariatów planistycznych zarządzania ryzykiem; Sporządzenie dokumentu roboczego (projekty) Planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów regionów wodnych i dorzeczy; Przeprowadzenie konsultacji społecznych sporządzonych Planów i kampanii informacyjnej (w trakcie); Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektów Planów zarządzania ryzykiem powodziowym (w trakcie); Zapewnienie spójności Planów i aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami. Zdefiniowanie trzech celów głównych zarządzania ryzykiem powodziowym, tj.: 1) Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego, 2) Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego i 3) Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym, realizowana będzie poprzez 53 działania o określonych priorytetach. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym zostały wykonane w bieżącym cyklu planistycznym dla km rzek, położonych na terenie 9 regionów wodnych i 3 dorzeczy i obejmują po raz pierwszy pakiet działań nietechnicznych, technicznych oraz identyfikacje potrzeb utrzymaniowych obecnej, jak i przyszłej infrastruktury przeciwpowodziowej. 2.2 Podstawy prawne Na poziomie europejskim zasadnicze ramy dla opracowania PZRP określają Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 z , s. 1 z późn. zm.; zwana dalej Ramowa Dyrektywa Wodna) oraz dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz. Urz. UE L 288 z , s. 27 z zm., zwana dalej Dyrektywa Powodziowa). Ramowa Dyrektywa Wodna wymaga opracowania planów gospodarowania wodami w dorzeczu dla każdego obszaru dorzecza oraz programów działań w celu osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego i chemicznego. Wdrożenie programów działań ma również przyczynić się do ograniczenia skutków powodzi (art. 11 ust. 3 lit. l RDW). Ograniczanie ryzyka wystąpienia powodzi nie jest jednak zasadniczym celem tej dyrektywy. Ustanowienie ram dla oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, w celu ograniczania negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, związanych w powodziami na terytorium UE jest celem Dyrektywy Powodziowej. Podstawowym instrumentem dla realizacji tego celu jest plan zarządzania ryzykiem powodziowym, skoordynowany na obszarze dorzecza lub obszaru wybrzeża. Plany te powinny zostać opracowane i opublikowane do 22 grudnia 2015 r. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym są opracowywane na podstawie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, sporządzanych zgodnie z art. 6 Dyrektywy Powodziowej. Mapy stanowią następnie element planu zarządzania ryzykiem powodziowym. 16 Dyrektywa Powodziowa wymaga, aby dokumenty opracowywane w ramach prac nad planami zarządzania ryzykiem powodziowym (wstępne oceny ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia

17 Wprowadzenie powodziowego i mapy ryzyka powodziowego), jak i same plany zarządzania ryzykiem powodziowym były podawane do publicznej wiadomości. Stosownie do art. 10 ust. 2 Dyrektywy Powodziowej na państwach członkowskich ciąży obowiązek zachęcania zainteresowanych stron do aktywnego udziału w opracowaniu, przeglądzie i aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Postanowienia Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej zostały transponowane do polskiego porządku prawnego w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. 2012, poz. 145 z późn. zm.). Zgodnie z tą ustawą ochrona przed powodzią jest realizowana z uwzględnieniem wszystkich elementów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności zapobiegania, ochrony, stanu należytego przygotowania i reagowania w przypadku wystąpienia powodzi, usuwania skutków powodzi, odbudowy i wyciągania wniosków w celu ograniczania potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. 2.3 Relacje PZRP z innymi obszarami działania Schemat relacji dokumentów strategicznych i planistycznych w gospodarce wodnej z Planami Zarządzania Ryzykiem Powodziowym przedstawiono na schemacie poniżej. 17

18 Wprowadzenie Rysunek nr 1 Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Relacje PZRP z dokumentami krajowymi o charakterze strategicznym opisującymi rozwój kraju Dokumentem strategicznym określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społecznogospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju jest Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności (DSRK). Definiuje ona trzy obszary strategiczne: konkurencyjności i innowacyjności gospodarki (modernizacji), równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji), efektywności i sprawności państwa (efektywności). DSRK wraz z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju stanowią ramy dla Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz 9 strategii dotyczących: Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, Rozwoju Transportu, Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska, Rozwoju regionalnego, Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Rozwoju Kapitału Społecznego, Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa, Sprawnego Państwa, Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP. 18

19 Wprowadzenie PZRP nie są powiązane ze Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, która stanowi integralny element koncepcji rozwoju Polski oraz ze Strategią Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, choć należy zaznaczyć, że Plany przewidują działania mające na celu budowę programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego, ryzyka powodziowego co zwiększy wartość kapitału ludzkiego. DSRK wskazuje na konieczność realizacji ochrony przed powodzią. PZRP stanowi jeden z elementów, który prowadzi do spełnienia działań kierunku interwencji zwiększenie poziomu ochrony środowiska przez minimalizowanie ryzyka powodziowego. Systemy przeciwpowodziowe mają być zgodnie z DSRK pomocą dla modernizacji sektora rolno-spożywczego, zapewniając wzrost produktywności i konkurencyjności. PZRP są komplementarne względem realizacji tego kierunku interwencji. Strategia Rozwoju Kraju 2020 (SSRK) stanowi dokument bazujący na Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności. Wskazuje na konieczność dostosowania systemu reagowania kryzysowego do większej liczby tego typu sytuacji, co jest spójne z PZRP. SSRK precyzuje, że Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym będą zawierać wszelkie działania mające na celu minimalizację ryzyka powodziowego. Ustalenia z tych planów będą uwzględniane w dokumentach planowania przestrzennego. W SSRK znajdują się też założenia jakie powinny przyświecać PZRP. Dokument wymienia także działania, które są spójne z PZRP, a mają być przełożone na działania odpowiednich strategii, np. działanie polegające na wprowadzeniu standardów budowlanych umożliwiających zmniejszenie strat towarzyszących klęskom żywiołowym przez SBEiS. SSRK wymienia także działania minimalizujące ryzyko powodziowe jako zadania o charakterze inwestycyjnym inwestycje twarde, co jest komplementarne w stosunku do założeń PZRP. Planowanie przestrzenne Planowanie przestrzenne jest realizowane w oparciu o dokument strategiczny pn. Koncepcja Zagospodarowania Kraju (Koncepcja), przyjęty w dniu 16 marca 2012 r. przez Radę Ministrów. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym wchodzą w złożoną relację z Koncepcją. Stanowią dla niej założenia doszczegóławiające podstawy celów i działań, ale także wypełniają kilka z jej celów. Szczegółowy opis relacji znajduje się w rozdziale 10. Cele zarządzania ryzykiem powodziowym. Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIEG) nie odnosi się w bezpośredni sposób do ryzyka powodziowego i ochrony przed powodziami. Jednak wskazuje na konieczność realizacji zadania polegającego na stosowaniu zasad zrównoważonej architektury (zadanie nr 3.2.2) w tym m.in. uwzględnienie czynników klimatycznych i topograficznych. PZRP wskazują na działania, które również mają prowadzić do ograniczenia zabudowy na terenach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Transport W dziedzinie transportu obowiązuje, przyjęta w 2013 roku, Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). Dokument skupia się między innymi na celach, jakie ma spełnić transport w Polsce. Realizacja Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym wywrze skutek na sektor transportu dzięki obniżeniu wpływu zjawisk pogodowych (w tym powodzi) na infrastrukturę. 19

20 Wprowadzenie Zgodnie z zapisami strategii kierunki interwencji w zakresie usprawniania zarządzania transportem wodnym śródlądowym będą obejmować m. in. uwzględnienie potrzeb żeglugi śródlądowej przy budowie i modernizacji obiektów hydrotechnicznych. Przy czym modernizacja i budowa obiektów hydrotechnicznych jest jednym z działań, które ma prowadzić zgodnie z PZRP, do obniżenia ryzyka powodziowego. Planowany system zharmonizowanych usług informacji rzecznej RIS (River Information Services) będzie obejmować ogólne informacje hydrologiczne, co jest elementem realizacji działań nietechnicznych wymienionych w PZRP i wpisuje się w cel zarządzania ryzykiem powodziowym PZRP jakim jest ograniczenie skutków w czasie powodzi przez doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko W dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego i środowiska kluczową rolę odgrywa Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska perspektywa do 2020 (SBEiS). Dla osiągnięcia celu głównego, czyli: zapewnienia wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę oraz celu szczegółowego określonego jako zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, przewidziano m.in. kierunek interwencji polegający na gospodarowaniu wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody (kierunek interwencji nr. 1.2). PZRP są jednym z narzędzi tego kierunku interwencji i komplementarne w stosunku do działania nr 9 zadanie polegające na dostosowaniu sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu. SBEiS wymienia Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym będące elementem działań mających na celu dostosowanie gospodarki wodnej do zmian klimatu. Strategia wymienia również katalog czynników, jakie należy uwzględnić w działaniach służących minimalizacji ryzyka, są to: analiza kosztów i korzyści, życie i zdrowie ludzi, ochronę środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalność gospodarczą. Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska wymienia kierunek interwencji polegający na uporządkowaniu zarządzania przestrzenią (1.4), na który znaczący wpływ mają koszty związane z ochroną przeciwpowodziową, spowodowane utraconymi obszarami retencji wód, zabudowywaniem obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w efekcie tych zjawisk koszty usuwania strat popowodziowych. W uzupełnieniu do systemu zintegrowanych strategii rozwoju Polski opracowany został Strategiczny Plan Adaptacji Sektorów i Obszarów wrażliwych na zmiany klimatu. W ramach wdrażania tego planu priorytetowo potraktowano m.in. ochronę przeciwpowodziową, funkcjonowanie systemów, ostrzegania i reagowania w sytuacji zjawisk ekstremalnych, działań adaptacyjnych w rolnictwie, leśnictwie, budownictwie, transporcie i infrastrukturze miejskiej (sieci kanalizacji deszczowej). Rozwój regionalny Krajowa Strategia Rozwoju regionalnego : regiony, Miasta, Obszary Wiejskie (KSRR) stanowi dokument planistyczny, którego celem jest efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR opisuje zagrożenia dla rozwoju regionalnego, do których zalicza zjawiska ekstremalne w tym powodzie. Dodatkowo wskazuje na konieczność zastosowania nowoczesnych metod zarządzania ryzykiem powodziowym w tym jego redukcji poprzez renaturyzację cieków wodnych, rozwój systemów małej retencji oraz budowie innych niezbędnych obiektów gospodarki wodnej, likwidowaniu skutków zjawisk ekstremalnych, a także przeciwdziałaniu erozji gleb, co będzie zrealizowane przez działania przewidziane w ramach PZRP. 20

21 Wprowadzenie Jako cel główny KSRR określa wspomaganie wzrostu przez budowanie podstaw konkurencyjności województw. Jednym z elementów kierunków działań KSRR, który jest komplementarny z PZRP jest dywersyfikacja źródeł i efektywne wykorzystanie energii oraz reagowanie na zagrożenia naturalne (1.3.5). Krajowa Polityka Miejska projekt (KPM) stanowi dokument, który jest wypełnieniem działań wskazanych w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : regiony Miasta, Obszary Wiejskie oraz w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju KPM wskazuje na problem miast związany z chaotyczną zabudową, która prowadzi do osiedlania się na terenach zalewowych, zwiększania ryzyka powodziowego. PZRP są komplementarne wobec działania wymienionego w celu adaptacji do zmian klimatu wg KPM należy wprowadzić zmianę prawa w zakresie inwestowania na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Konieczność zmiany jest podyktowana istniejącą, chaotyczną zabudową i jest spójna z celem PZRP polegającym na poprawie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Wśród kierunków działań w zakresie gospodarki wodnej dla ochrony środowiska i adaptacji do zmian klimatu Polityka Miejska proponuje zwiększenie retencji zlewni przy pomocy środków technicznych oraz wspieranie zarządzania ryzykiem powodziowym poprzez zapewnienie infrastruktury technicznej dzięki działaniom rządowym, co jest spójne z celami PZRP. Zrównoważony rozwój wsi, rolnictwa i rybactwa Długoterminowa wizja obszarów wiejskich w Polsce określona została w Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybołówstwa na lata (SZRWRiR) i zdefiniowana w następujący sposób: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju. PZRP w ramach swoich założeń i planowanych działań jest komplementarny w zakresie celu szczegółowego nr 5 Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich. W ramach celów szczegółowych SZRWRiR (w tym celu 5) zdefiniowano priorytety, które będą realizowane przez założone zadania. Wśród priorytetów, które stanowią elementy uzupełniane przez działania przewidziane w ramach PZRP są: kształtowanie przestrzeni wiejskiej z uwzględnieniem ochrony krajobrazy i ładu przestrzennego priorytet 5.2, oraz adaptacja rolnictwa do zmian klimatu oraz ich udział w przeciwdziałaniu tym zmianom (mitygacji) priorytet 5.3. W ramach realizacji zdefiniowanych potrzeb określono w Projekcie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ) działania, które wspierają działania planowane w PZRP i realizację celu szczegółowego PROW nr 4.1 Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu z przed powodzi. Do takich należy zaliczyć działanie nr 7.6 Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych i katastrof oraz wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych. Przewidziane poddziałanie Wsparcie inwestycji w środki zapobiegawcze, których celem jest ograniczanie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje zapobiegawcze), zakłada wsparcie inwestycji przyczyniającej się do ochrony upraw rolnych przed skutkami powodzi i deszczu nawalnego. Kolejne poddziałanie Wsparcie inwestycji w odtwarzanie gruntów rolnych i przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje odtworzeniowe) stanowi, w części dotyczącej powodzi i jej skutków, działania które podlegają PZRP. Państwo 21 Dokumentem strategicznym dla instytucji państwa jest Strategia Sprawne Państwo 2020 (SSP) określająca ramy funkcjonowania i filozofię. Działania wymienione w tym dokumencie oraz PZRP są w

22 Wprowadzenie części komplementarne, jednak przede wszystkim dotyczą one (celu głównego) zwiększenia skuteczności i efektywności państwa otwartego na współpracę z obywatelami. SSP traktuje o doskonaleniu systemu zarządzania kryzysowego, jako jednym z kierunków interwencji celu szczegółowego polegającego na zapewnieniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Wymieniony cel szczegółowy zorientowany jest na podejmowanie przez służby publiczne oraz instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo wewnętrzne i porządek publiczny, działań w ramach bieżącego funkcjonowania, a także w sytuacjach wyjątkowych. SSP definiuje kierunki działań zbieżne z PZRP jako doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych (cel szczegółowy 3.3 SSP). SSP określa przyczyny, jakie powodują konieczność polepszenia funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego, do nich zalicza: niewystarczająco sprawny przepływ informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w zarządzanie kryzysowe oraz braki w koordynacji działań między strukturami zarządzania kryzysowego i instytucjami odpowiedzialnymi za działania w terenie. W ramach usprawnienia struktur zarządzania kryzysowego (w tym działań na wypadek powodzi) planuje się usprawnienie działania centrów zarządzania kryzysowego, stworzenie informatycznych systemów wspomagania procesów decyzyjnych uściślenie zasad współpracy cywilno-woskowej, poprawienie struktury wymiany informacji, zbudowanie jednolitego systemu obiegu informacji, opracowanie planów zarządzania kryzysowego w gminach oraz wzmocnienia gotowości gmin do reagowania kompleksowe działania prewencyjne (w tym związane z rozwojem infrastruktury wodno-melioracyjnej), usprawnienie procesu ostrzegania, alarmowania i informowania społeczeństwa w przypadku sytuacji kryzysowej, zwiększenie gotowości państwa do zapobiegania i usuwania skutków klęsk żywiołowych oraz zmiany w przepisach dotyczących organizacji służb odpowiedzialnych za zapobieganie klęskom żywiołowym. System bezpieczeństwa narodowego Dokumentem strategicznym dla obszaru bezpieczeństwa narodowego jest Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 (SRSBN). Wymienia ona wśród zagrożeń i wyzwań bezpieczeństwa Polski, zagrożenia wywołane oddziaływaniem sił natury w tym powodzie, zaś wśród systemów wsparcia bezpieczeństwa państwa system przeciwpowodziowy. SRSBN definiuje główny cel przez: wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego. Jest on realizowany przez 5 celów operacyjnych, w tym celu którym jest umocnienie zdolności państwa do obrony. W ramach działań głównych mających na względzie osiągnięcie tego celu operacyjnego, zapisano: przygotowanie i utrzymanie w gotowości do działania sił i środków do oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, akcji przeciwpowodziowych i przeciwlodowych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych. Działanie to jest spójne z kilkoma działaniami nietechnicznymi wskazami w PZRP i określonymi celami, np. usprawnienie,,systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi. Należy zwrócić uwagę, że Siły Zbrojne RP są jednym z kluczowych elementów systemu zarządzania kryzysowego państwa i wspierają administrację publiczną w obliczu poza militarnych sytuacji kryzysowych (w tym powodzi), co prowadzi do zmniejszenia strat gospodarczych i społecznych. SRSBN wskazuje na konieczność doskonalenia tej współpracy, co jest komplementarne z celem szczegółowym PZRP nr 3.3 doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych. Relacje PZRP z dokumentami strategicznymi regionalnymi oraz Wojewódzkimi Poniżej opisano relacje PZRP regionu wodnego Warty z dokumentami strategicznymi regionalnymi i wojewódzkimi właściwymi dla regionu wodnego Warty. 22

23 Wprowadzenie Strategie regionalne Kolejnym dokumentem strategicznym, ponadregionalnym, jest Strategia Rozwoju Polski Zachodniej do roku 2020 Aktualizacja (SRPZ), która obejmuje makroregion złożony z pięciu województw: dolnośląskie, lubuskie, opolskie, wielkopolskie oraz zachodniopomorskie. Przyjęta została przez Radę Ministrów w kwietniu 2014 r, w zakresie ochrony przeciwpowodziowej wskazuje jedynie na pośrednie działanie odbudowa Odrzańskiej Drogi Wodnej. Ma się to przyczynić do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej. PZRP wskazują również na inwestycje powiązane z tą drogą wodną, ale skupiają się na celach przeciwpowodziowych. Strategie wojewódzkie Dokumenty strategiczne dla województw wskazują w większości na istotę zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla rozwoju i spójności regionów. Zakładają również interwencję dla zmniejszenia ryzyka powodziowego, od działań nietechnicznych prewencyjnych po działania techniczne przewidziane w PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2020 Plan modernizacji (SRWKP) zdefiniowała jeden z celów strategicznych jako bezpieczeństwo i zakłada adaptację działań planistycznych uwzględniających ryzyko powodziowe. Jednym z kluczowych elementów dla realizacji w/w celu strategicznego jest minimalizacja zagrożenia powodziowego. SRWKP wskazuje na kierunki działań spójne z celami PZRP. Wymienia też przedsięwzięcia, które znajdują się PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020 (SRWLu) wśród obszarów strategicznej interwencji wymienia obszary zagrożone powodziami. Przewiduje też w ramach celu operacyjnego 3.6 (dla osiągnięcia celu strategicznego nr 3 Społeczna i terytorialna spójność regionu), wsparcie budowy oraz modernizacji systemów i infrastruktury zapobiegania powodziom, co jest spójne z działaniami przewidzianymi w ramach PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 (SRWŁ) do najważniejszych zagrożeń zalicza zagrożenie powodziowe, z problemem lokalizacji zabudowy w dolinach rzecznych i na terenach zalewowych. Dla osiągnięcia celu operacyjnego 8 Wysoka jakość środowiska przyrodniczego, przewiduje zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej, zwiększanie retencjonowania wód oraz zwiększanie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych co właściwie wyczerpuje katalog komplementarnych środków technicznych i nietechnicznych przewidzianych w PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 (SRWO) wymienia powodzie jako jedną z barier rozwojowych, zalicza też obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi do obszarów problemowych. SRWO definiuje jeden z celów operacyjnych (nr 7.5) jako przeciwdziałanie i usuwanie zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych, wśród działań nakierowanych na realizacji w/w celu są te, związane z obniżeniem ryzyka powodziowego spójne z PZRP. Dokument wymienia PZRP jako instrument minimalizujący ryzyko powodziowe, którego skuteczne wdrożenie jest oczekiwaniem wobec administracji rządowej. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 (SRWPom) wśród słabych stron województwa wymienia niedostateczny poziom bezpieczeństwa energetycznego i powodziowego. W ramach celu strategicznego nr 3 Atrakcyjna przestrzeń wymienia pożądany kierunek zmian jakim jest zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego cel główny PZRP. Wśród inwestycji przeciwpowodziowych wymienia Program Kompleksowe zabezpieczenie Żuław do roku 2030, którego elementy zostały włączone do PZRP. 23

24 Wprowadzenie SRWPom wskazuje na systemowe oczekiwania wobec władz rządowych i wymienia m.in. Wdrożenie Dyrektywy w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, co jest realizowane przez wdrożenie PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie ( Śląskie ) stanowi plan samorządu województwa i określa wizję województwa, cele i główne sposoby ich realizacji. Wskazuje na ochronę przeciwpowodziową jako istotny problem gospodarki wodnej oraz proponuje wspieranie wdrażania rozwiązań w zakresie zintegrowanego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnym w zlewni w tym ochrony przeciwpowodziowej. Dodatkowo zgodnie z przedstawioną analizą wdrożenie PZRP stanowi szansę dla obszaru priorytetowego C Przestrzeń, jako element implementacji Dyrektywy Powodziowej, i realizacji celu strategicznego: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku (SRWW) wskazuje na nierówności w reżimach hydrologicznych rzek województwa, co objawia się m.in. powodziami. Wymieniony w SRWW cel operacyjny nr 2.8 ochrona zasobów wodnych i wzrost bezpieczeństwa powodziowego, dla poprawy stanu środowiska i racjonalnego gospodarowania jego zasobami (treść celu strategicznego nr 2) jest spójny z celami PZRP. Wymienione kierunki działań dla realizacji w/w celu stanowią odzwierciedlenie działań przedstawionych w PZRP. Do oczekiwań SRWW względem polityki rządu potrzeby, które są wymienione jako działania w ramach Planów: zalesienia, zbiornik Wielowieś-Klasztorna. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego wymienia wśród działań mających na celu (kierunkowy) rozwój infrastruktury ochrony środowiska i systemów gospodarowania odpadami dla realizacji celu strategicznego: zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka zasobami, rozbudowę i modernizację infrastruktury służącej ochronie przeciwpowodziowej i przeciwdziałaniu suszy. Relacje PZRP z dokumentami planistycznymi w gospodarce wodnej wraz z dokumentem nadrzędnym jakim jest Polityka wodna państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) Główne dokumenty planistyczne są obecnie aktualizowane w ramach cyklicznego dostosowywania ich do istniejących warunków oraz dla uwzględnienia uwag Komisji Europejskiej trwają prace nad Programem wodno-środowiskowym kraju (PWŚK) oraz Planami gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (PGW). Te ostatnie będą wykonane w oparciu o MasterPlany. Obydwa dokumenty są koordynowane między sobą oraz będą uwzględniać zapisy PZRP. Polityka Wodna Państwa Projekt Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) PWP, jest dokumentem strategicznym, o wieloletnim horyzoncie czasowym, identyfikującym problemy uznane za najistotniejsze z punktu widzenia osiągnięcia celów, przed którymi stoi gospodarka wodna oraz wytyczającym priorytetowe kierunki, na których koncentrowane będą działania państwa. Jest dokumentem wyznaczającym ramy gospodarowania wodami, wskazującym strategiczne kierunki działań i podstawowe zasady gospodarki wodnej. Wyznacznikiem tych zasad jest przede wszystkim Ramowa Dyrektywa Wodna, która m.in. wskazuje na konieczność integrowania ochrony i zrównoważonego gospodarowania wodą z innymi dziedzinami polityk wspólnotowych, takimi jak energetyka, transport, rolnictwo, rybołówstwo, polityka regionalna i turystyka. Ramy PWP opierają się na Uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2007 r. o konieczności przyjęcia i wdrożenia strategii gospodarki wodnej w Polsce (M.P.2007 nr 39 poz. 441). 24

25 Wprowadzenie Celem strategicznym dokumentu jest: zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do wyrównania dysproporcji międzyregionalnych oraz uwzględnieniu integrowania potrzeb ochrony środowiska wodnego z innymi działami gospodarki, w tym transportu, rolnictwa, energetyki i turystyki. PZRP są narzędziem polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym i jako takie są niezbędne do realizacji celu operacyjnego 3.1 (wdrożenie polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym). Stanowią też plan działań polegających na realizacji celów operacyjnych nr 3.2 i 3.3 (odpowiednio: zwiększenie skuteczności ochrony ludności przed powodzią i skutkami suszy za pomocą efektywnych działań technicznych; wzrost wykorzystania i podnoszenie efektywności nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi i suszy) w zakresie zabezpieczenia przed powodziami. Cele te jednak będą realizowane przez działania określone co do zakresu w Planach. PWP określa w perspektywie do 2016 roku konieczność ograniczenia ryzyka powodziowego między innymi wymieniając PZRP jako element kluczowy realizacji celu. W tym samym miejscu wskazuje na zagadnienia, które są tematyką prac nad Planami, m.in.: retencja zbiornikowa, zintegrowanie systemu prognozowania zjawisk powodziowych z systemem gospodarowania zbiornikami w okresie zagrożenia powodziowego czy zwiększenie retencji naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji. Wymienia zatem elementy kluczowe dla osiągnięcia celów PZRP. W perspektywie do 2030 roku PWP przewiduje funkcjonowanie i rozwijanie zaawansowanego systemu zarządzania ryzykiem na podstawie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Dodatkowo PZRP uwzględniają osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów, co jest jednym z celów strategicznych Polityki Wodnej Państwa. Plany Gospodarowania Wodami Plan gospodarowania wodami dla dorzeczy (PGW) są podstawowym narzędziem polityki wodnej w Polsce. PGW określają zasady korzystania z wód dorzecza i uwzględniając sektory: komunalny, rolnictwo, przemysł, hydroenergetykę, żeglugę jak i zarządzanie ryzykiem powodziowym. Aktualnie trwa proces ich aktualizacji (z uwzględnieniem Master Planów), który zgodnie z harmonogramem wdrażania zapisów RDW w Polsce powinien zakończyć się do 22 grudnia Master Plany dla obszarów dorzeczy stanowią dokumenty planistyczne, zbierające projekty inwestycyjne (od inwestycji transportowych po przeciwpowodziowe), które do tej pory były rozproszone w różnych programach sektorowych. Są spisami inwestycji, które powinny być zrealizowane ze względu na nadrzędny interes społeczny i pomimo ingerencji w środowisko naturalne. Przede wszystkim ze względu na ograniczenia czasowe, nie zawierają wszystkich elementów PGW. Dlatego też Master Plany po wprowadzeniu do Planów Gospodarowania Wodami, stając się ich częścią, przestają funkcjonować jako odrębne dokumenty. Należy zaznaczyć, że Master Plany w części, stanowią główną bazę dla wykonania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, jako spisy inwestycji, które są konieczne dla zwiększenia poziomu ochrony przeciwpowodziowej. PZRP w swoim zakresie uwzględnia jedynie te inwestycje, które mają istotne znaczenie przeciwpowodziowe. PZRP będą wpływać na zmiany stanu i potencjału obserwowane w ramach cyklicznych przeglądów i określenia zasad gospodarowania wodami. Należy zwrócić uwagę, że dla inwestycji z zakresu ochrony przeciwpowodziowej przewidziano możliwość wyznaczenia derogacji odstępstw od osiągnięcia celów środowiskowych, np. w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry przewidziano budowę zbiorników suchych oraz wielofunkcyjnych, budowę wałów, które uzyskały derogacje. 25

26 Wprowadzenie Planowane działania, w szczególności techniczne uwzględniają możliwość wpływu na stan i potencjał JCWP. W przypadku określenia działań w ramach PZRP, które będą prowadziły do pogorszenia stanu wód, lub ich potencjału, powinny one znaleźć się w grupie zadań inwestycyjnych, które uzyskają odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych. Należy jednak podkreślić, że przewidziane w PZRP działania uwzględniają cele środowiskowe i w dużej mierze poprawiają stan i potencjał JCWP. Szczególnie przewidziane działania nietechniczne (np. renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów) idą w parze z zadaniami PGW i uzupełniają je w zakresie osiągnięcia celów Planów Gospodarowania Wodami dorzeczy. PZRP powinny być podstawą do dokonania rzetelnej oceny wyboru alternatyw na poziomie celów, jakim mają służyć poszczególne działania inwestycyjne. Wyniki analiz będą włączone do aktualizacji PGW. Program Wodno-Środowiskowy Kraju Celem Programu Wodno-Środowiskowego Kraju (PWŚK) jest zebranie najważniejszych działań, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie dobrego stanu wód. PWŚK uwzględnia działania przewidziane w PZRP, ale tylko takie, które pozwolą na osiągnięcie celów środowiskowych, będą to zatem przede wszystkim działania nietechniczne. Relacje PZRP z pozostałymi dokumentami strategicznymi Ochrona różnorodności biologicznej Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Plan działań na lata Projekt (POZURB), stanowi wypełnienie zobowiązań Polski wynikających z Konwencji o różnorodności biologicznej ratyfikowanej w 1996 roku. Dokument uwzględnia cele wielu konwencji, dyrektyw oraz polskich strategii. Celem nadrzędnym POZURB jest poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społecznogospodarczym kraju. Działania nietechniczne przewidziane w PZRP i ich skutki stanowią zmniejszenie głównych zagrożeń dla ekosystemów słodkowodnych określonych w POZURB. Przykładem może być likwidacja obwałowań, które utrudniają i przerywają łączność ekosystemów na terenach zalewowych z ekosystemami dolinowymi. W Programie ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Planie działań na lata przewidziano i opisano kilkadziesiąt zadań, z których część jest komplementarna w stosunku do działań przewidzianych w PZRP. Realizacja zadania nr B.IV.3 rewitalizacja małych cieków wodnych zamienionych na proste kanały melioracyjne, zapisanego w POZURB jest komplementarna w stosunku do zwiększenia retencji dolinowej cieków określonej jako jedno z działań przewidzianych w PZRP. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym są wymienione w POZURB w opisie zadania nr C.I.2 (Zapewnienie właściwego ujmowania ustaleń i wskazań planów ochrony i planów zadań ochronnych dla form ochrony przyrody, a także innych uwarunkowań form ochrony przyrody, w dokumentach planistycznych decydujących o sposobie gospodarowania na danym obszarze), przyjętego dla realizacji celu C.I: Poprawa efektywności planowania zarządzania i ochrony różnorodności biologicznej na obszarach chronionych. PZRP uwzględnia zapisy planów ochrony obszarów chronionych, a także są komplementarne w planowanych działaniach w stosunku do zadań G.II.1 i G.II.3 przez poprawę retencji na obszarach podmokłych oraz przez odtwarzanie retencji dolin rzek. 26

27 Wprowadzenie Bezpośrednio realizacja celów PZRP wpłynie na świadomość społeczeństwa w zakresie zagrożenia powodziowego, pośrednio zaś na zmniejszenie chaotycznej zabudowy i tym samym na zwiększenie funkcjonalności korytarzy ekologicznych wg POZURB. Polityka klimatyczna Polityka Klimatyczna Polski Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020 (PKP) jest dokumentem wchodzącym w skład polityki ekologicznej państwa. Definiuje cel strategiczny jako włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony klimatu globalnego poprzez wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w zakresie poprawy wykorzystania energii, zwiększania zasobów leśnych i glebowych kraju, racjonalizacji wykorzystania surowców i produktów przemysłu oraz racjonalizacji zagospodarowania odpadów, w sposób zapewniający osiągnięcie maksymalnych, długoterminowych korzyści gospodarczych, społecznych i politycznych. Cele szczegółowe PKP oraz działania PZRP nie pokrywają się. Jednak w zaleceniach Polityki Klimatycznej Polski znalazł się zapis o konieczności ochrony zasobów wody poprzez m.in. zwiększenie możliwości retencjonowania wody zwłaszcza poprzez małą retencję, który jest spójny z planowanymi działaniami w ramach PZRP. Polityka leśna Polityka Leśna Państwa (PLP) przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 kwietnia 1997 r. stanowi dokument strategiczny określający zasady zwiększania lesistości kraju. Zadanie planowane w ramach PZRP polegające na ochronie/zwiększeniu retencji leśnej w zlewni jest komplementarne z PLP. Polityka nie określa bezpośrednio celu zwiększenia retencji, jednak spodziewanym efektem zwiększenia lesistości będzie właśnie zwiększenie retencji leśnej. Polityka Ekologiczna PZRP w swoich celach stanowi uzupełnienie Polityki Ekologicznej Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 (PEP) w zakresie celu nr 3.3.2, czyli racjonalizacji gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby chronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi. Wyznaczając kierunki działań dla w/w celu, PEP wskazuje na konieczność przyjęcia przez Radę Ministrów i Parlament Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami do 2030 r. (z uwzględnieniem etapu 2015 r.). Relacja PZRP z Polityką Wodną Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016), którą przygotowano na podstawie opracowania Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015), została opisana powyżej. 2.4 Opis procesu planistycznego Powodzenie wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym jest uzależnione od sposobu prowadzenia procesu planistycznego. Włączenie wielu stron interesariuszy do tego procesu od początku procesu planistycznego może przyczynić się do szybszego, a na pewno łatwiejszego wdrożenia zapisów planów zarządzania ryzykiem powodziowym. W celu włączenia wielu organów, instytucji, przedstawicieli jednostek rządowych i samorządowych powołano komitety sterujące i grupy planistyczne działające na poziomie dorzeczy i regionów wodnych oraz zespoły planistyczne zlewni, działające w poszczególnych zlewniach planistycznych, wchodzących w skład regionów wodnych sposób ich pracy opisano w dalszych rozdziałach planu. Od początku procesu opracowywania PZRP zapewniono udział wielu gremiów związanych z szeroko pojętą ochroną przeciwpowodziową. Takie podejście było uzasadnione nie tylko wymogami prawnymi (Dyrektywa Powodziowa i ustawa Prawo wodne), ale i względami praktycznymi. 27

28 Wprowadzenie Przewidziano tez udział społeczeństwa w procesie przygotowania planów zarządzania ryzykiem. Proces udziału społeczeństwa w przygotowaniu PZRP powinien docelowo być skoordynowany z procesem udziału w opracowywaniu planów gospodarowania wodami (wynikającymi z wdrażania RDW) i wykorzystywać istniejące z tego tytułu doświadczenia (w tym kanały informacyjne, sprawdzone formy i utworzone struktury). Przebieg prac planistycznych na poziomie regionu wodnego Prace planistyczne przed opracowaniem właściwych dokumentów planów zarządzania ryzykiem powodziowym obejmowały: opracowanie materiałów informacyjnych o Dyrektywie Powodziowej, ustawie Prawo wodne oraz zasadach wdrażania Dyrektywy Powodziowej w Polsce wraz z ich dystrybucją powołanie składu osobowego Komitetu Sterującego oraz Grupy planistycznej regionu wodnego oraz zespołu zarządzania projektem, wyznaczenie obszarów zlewni planistycznych i powołanie zespołów planistycznych zlewni. Prace planistyczne w ramach tworzenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym obejmowały: przygotowanie wszystkich dokumentów niezbędnych do działania Komitetu Sterującego, grupy planistycznej regionu wodnego, zespołów planistycznych zlewni, zorganizowanie pierwszych posiedzeń Komitetu Sterującego oraz grupy planistycznej regionu wodnego, zorganizowanie szkoleń e-learningowych dla zespołów planistycznych zlewni, grupy planistycznej i komitetu sterującego regionów wodnych wykonanie analiz przewidzianych w metodyce w układzie wybranych zlewni, przedstawienie diagnozy problemów, propozycji zestawu działań oraz przedstawienie tych analiz grupie planistycznej regionu wodnego. opracowanie wyników dyskusji w zespołach planistycznych zlewni, zgłoszonych propozycji z uzasadnieniem w przypadku odrzucenia, przedstawienie wyników grupie planistycznej regionu wodnego do zaakceptowania dla dalszych działań, przeprowadzenie badań modelowych dla działań o charakterze inwestycyjnym dla udokumentowania skutków tych działań i oceny ich skuteczności i efektywności dla redukcji ryzyka powodziowego, przeprowadzenie analiz ekonomicznych - kosztów i korzyści dla wszystkich sformułowanych wariantów planistycznych, przeprowadzenie analizy i oceny zgodności przyjętych ostatecznych wariantów działań z wymogami prawnymi i środowiskowymi, w tym szczególnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej, przeprowadzenie analizy wielokryterialnej i wypracowanie projektu ostatecznego wariantu planistycznego celem przedstawienia grupie planistycznej regionu wodnego do akceptacji, a także przedstawia go zespołom planistycznym zlewni, opracowanie wykazu instrumentów oraz propozycje założeń aktów prawnych dla ich wdrożenia, scalenie wariantów planistycznych wypracowanych dla poszczególnych zlewni dla regionu wodnego, 28

29 Wprowadzenie przedstawienie grupie planistycznej regionu wodnego do akceptacji: opracowanie ostatecznego wariantu planistycznego proponowanego do planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, wykaz instrumentów i dokumentów realizacyjnych, których wdrożenie jest niezbędne dla realizacji PZRP, wprowadzenie do projektów PZRP zasadnych uwag i zaleceń grupy planistycznej regionu wodnego oraz wypracowanie projekt planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, uwzględnienie uwag wynikających ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przyjętego projektu planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, wniesienie przez grupę planistyczną regionu wodnego na Komitet Sterujący projektu PZRP dla regionu wodnego w celu ostatecznego zatwierdzenia, wprowadzenie zasadnych zaleceń i poprawek Komitetu Sterującego. Na schemacie poniżej przedstawiono przebieg procesu planistycznego w regionie wodnym i na obszarze dorzecza. 29

30 Wprowadzenie Rysunek nr 2 Schemat przebiegu procesu planistycznego w regionie wodnym i na obszarze dorzecza. Źródło: Metodyka opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, KZGW

31 Opis obszaru planowania 3 31

32 Opis obszaru planowania 3 Opis obszaru planowania 3.1 Topografia, hydrografia, gleby, geologia(mapy), hydrologia (ISOK) Wielkość i położenie regionu Region wodny Warty obejmuje w całości zlewnię rzeki Warty o powierzchni 54,5 tys. km 2, co stanowi ok. 17,4% obszaru Polski. Region jest administrowany, według właściwości, w całości przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu oraz częściowo przez 8 Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych: Wielkopolski, Łódzki, Lubuski, Śląski, Opolski, Kujawsko-Pomorski, Zachodnio-Pomorski, Pomorski. Hydrografia Zlewnia Warty ma wydłużony kształt i rozciąga się z południowego-wschodu (region źródłowy) na północny-zachód. Stopniowo rozszerza się od źródeł, aby zwęzić się dopiero krótko przed ujściem do Odry. Na zdecydowanej większości obszaru zlewnia ma charakter nizinny, stąd też stosunkowo często spotyka się bramy wodne, a na niektórych odcinkach dział wodny jest niepewny. Charakter sieci rzecznej całego Niżu Środkowoeuropejskiego, w tym również regionu wodnego Warty, jest zdeterminowany przez dwa czynniki: rzeźbę polodowcową i nachylenie powierzchni na północ. Sieć hydrograficzna zlewni Warty została ukształtowana w wyniku rozwoju rzeźby terenu w czwartorzędzie. Rzeki płyną z południa na północ, jednak zmieniają kierunek na bardziej równoleżnikowy (zachodni) tam, gdzie korzystają z sieci pradolin. Odcinki południkowe stanowią natomiast przełomy przez wały morenowe. Gęstość sieci rzecznej jest uwarunkowana przepuszczalnością podłoża. Tam, gdzie jest ono słabo przepuszczalne, tworzy się gęsta sieć cieków. Natomiast na obszarach zbudowanych z utworów piaszczystych lub żwirowych sieć rzeczna jest wyraźnie rzadsza. Szczególnie wyraźnym przykładem jest międzyrzecze Noteci-Warty (skupisko wydm), które jest niemal pozbawione cieków. Bardzo rzadka sieć rzeczna występuje również w obrębie węglanowych wyżyn górnej zlewni Warty, gdzie woda łatwo infiltruje w niezwykle liczne szczeliny i skrasowiałe skały podłoża, a zwierciadło wód podziemnych jest położone głęboko. Ważniejsze rzeki regionu wodnego Warty w podziale na zlewnie planistyczne obrazuje poniższa tabela. Tabela nr 1 Główne rzeki w regionie wodnym Warty Lp Zlewnie Rzeki Długość [km] 1 Zespół Planistyczny Zlewni Górnej Warty i Zlewni Liswarty bez Kocinki Warta 160,6 Liswarta 98,7 Wiercica 31,5 Warta 100,8 2 3 Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Liswarty do Widawki i Zlewni Widawki Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Widawki do Neru i Zlewni Neru Widawka 103,1 Grabia 77,0 Oleśnica 45,8 Warta 93,7 Ner 124,8 Pichna 35,

33 Opis obszaru planowania 4 Lp Zlewnie Rzeki Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Neru do Prosny i Zlewni Warty od Prosny do Śremu 5 Zespół Planistyczny Zlewni Prosny Zespół Planistyczny Zlewni Poznańskiego Dorzecza Warty i Zlewni Wełny Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Obrzycka do Noteci i Zlewni Obry Zespół Planistyczny Zlewni Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej, Zlewni Drawy i Zlewni Dolnej Warty Długość [km] Żeglina 31,9 Warta 157,4 Rgilewka 44,5 Teleszyna 53,5 Kiełbaska 47,8 Powa 48,2 Bawół 54,7 Wrześnica 60,6 Lutynia 66,9 Moskawa 60,7 Prosna 232,9 Swędrnia 51,9 Pokrzywnica 28,0 Warta 104,9 Kanał Mosiński 23,1 Kopel 35 Cybina 44,2 Główna 38 Wełna 116,3 Samica Kierska 38,5 Sama 41 Kanał Szymanowo-Grzybno 31,8 Warta 118,1 Osiecznica 39,3 Obra 174,5 Warta 68,4 Noteć 48,3 Drawa 199,8 Maszówek 41 Kanał Postomski 61,3 9 Zespół Planistyczny Zlewni Górnej Noteci Noteć 210,3 10 Zespół Planistyczny Zlewni Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej i Zlewni Gwdy Źródło: Opracowanie własne Noteć 126,9 Gwda 142,7 W regionie zlokalizowane są trzy sztuczne zbiorniki wodne, które mają istotne znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej. Zbiornik Jeziorsko, największy zbiornik retencyjny w regionie wodnym Warty, jeden z największych zbiorników retencyjnych w Polsce. Zbiornik został wybudowany w 1986 r., pierwsze pełne napełnienie zbiornika nastąpiło w 1991 r. Zbiornik jest zlokalizowany na km rzeki Warty, powierzchnia 42,3 km 2, pojemność użytkowa 113,91 mln m 3, pojemność całkowita 202,04 mln m 3, pojemność całkowita i forsowana 222 mln m 3. Zbiornik ma podstawowe znaczenie w ograniczaniu ryzyka powodziowym w środkowym biegu rzeki Warty, w tym także w rejonie Poznania

34 Opis obszaru planowania Zbiornik Poraj zbiornik zlokalizowany na rzece Warcie w miejscowości Poraj w km Warty, powierzchnia 5,5 km 2, pojemność maksymalna ok. 25 mln m 3. Pojemność powodziowa (sterowalna) 8,05 mln m 3, pojemność użytkowa wynosi 10,06 mln m 3, co stanowi 11% średniego rocznego odpływu Warty. Zbiornik ma duże znaczenie dla redukcji ryzyka powodziowego w rejonie Częstochowy. Istotne znacznie z punktu widzenia ochrony przeciwpowodziowej mają także Zbiornik Pakość i jezioro Gopło, które wspólnie z innymi podpiętrzonymi jeziorami tworzą cały system gospodarowania wodą w zlewni Górnej Noteci. Zbiornik Pakoski, który został stworzony w latach 70 tych w wyniku sztucznego popiętrzenia dwóch jezior, posiada objętość 89,2 mln m 3. Jezioro Gopło posiada objętość 78,5 mln m 3. Funkcjonowanie tego systemu polega głównie na retencjonowaniu wód. W półroczu zimowym gromadzone są one w zbiorniku pakoskim, a na potrzeby użytkowników wykorzystywane są zasoby wodne zgromadzone w Jeziorze Gopło. Natomiast w półroczu letnim odwrotnie, wykorzystywane są zasoby wodne zbiornika pakoskiego, podczas gdy ich magazynowanie następuje w Jeziorze Gopło. Ważniejsze jeziora regionu wodnego Warty z uwzględnieniem ich pojemności oraz powierzchni w podziale na zlewnie planistyczne obrazuje poniższa tabela. Tabela nr 2 Główne jeziora w regionie wodnym Warty LP Zlewnia Jeziora Powierzchnia Pojemność [ha] tys. m Zespół Planistyczny Zlewni Górnej Warty i Zlewni Liswarty bez Kocinki Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Liswarty do Widawki i Zlewni Widawki Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Widawki do Neru i Zlewni Neru Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Neru do Prosny i Zlewni Warty od Prosny do Śremu Powidzkie Gosławskie Zespół Planistyczny Zlewni Prosny Zespół Planistyczny Zlewni Poznańskiego Dorzecza Warty i Zlewni Wełny Lednica Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Obrzycka do Noteci i Zlewni Obry Zespół Planistyczny Zlewni Noteci Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, Zlewni Drawy i Zlewni Dolnej Warty 9 Zespół Planistyczny Zlewni Górnej Noteci Zbąszyńskie Bytyńskie Berzyńskie Drawsko Siecino Lubie Osiek Ostrowiec Wąsosze Gopło Pakoskie Południowe Niedzięgiel Żnińskie Duże Pakoskie Północne

35 Opis obszaru planowania LP Zlewnia Jeziora Powierzchnia Pojemność [ha] tys. m 3 Ostrowskie Wielmie Zespół Planistyczny Zlewni Noteci Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej i Zlewni Gwdy Źródło: Opracowanie własne Pile Betyń Wierzchowo Komorze Charakterystyka warunków hydrologicznych. Poniższy rozdział został opracowany głównie na podstawie informacji zawartych w Podziale hydrograficznym Polski (IMGW, Warszawa, 1983) oraz opracowania pt. Bilans wód powierzchniowych wraz z określeniem zasobów dyspozycyjnych dla dorzecza Górnej Noteci (IMGW, Poznań, 1999). Nie zawiera on charakterystyki warunków przeprowadzonej na podstawie analizy wyników uzyskanych w niniejszym opracowaniu, lecz jedynie ogólne informacje. Warta Warta jest nie tylko największym dopływem Odry, lecz także rzeką, której długość (808 km) znacznie przekracza długość Odry do ujścia Warty wynoszącą tylko 722,6 km. Dawny kilometraż prowadzony od ujścia Prosny w dół i w górę rzeki wykazywały długość wynoszącą zaledwie 762 km. Niezgodność ta wynika z niedokładnie przeprowadzonego poprzedniego kilometrażu rzeki. Najwyższym punktem w regionie wodnym Warty jest szczyt Berkowa (462 m n.p.m.) na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (dział wodny Warty i Pilicy). Średnia wysokość dorzecza Warty (bez Noteci) wynosi 133 m n.p.m. Ponad 90% powierzchni tego dorzecza zawiera się w granicach od 60 do 100 m n.p.m., a około 26% - między m n.p.m.. Źródła Warty znajdują się na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej w Kromołowie, na wysokości 352 m n.p.m.; są to bardzo wydajne wywierzyska krasowe (30-40 l/sek), występujące tuż obok źródeł Czarnej Przemszy. Bieg górny ma ogólny kierunek północny. Po przebyciu kilkudziesięciu kilometrów odcinka górskiego, o spadku w granicach od 2 do 1%, Warta wydostaje się poniżej Częstochowy na rozległy teren równinny, a następnie zmienia kierunek na zachodni, po czym przyjmuje swój pierwszy duży lewobrzeżny dopływ - Liswartę (1520 km 2 ). Kilkanaście kilometrów poniżej Działoszyna rzeka opuszcza Wyżynę Małopolską i wpływa na teren Niecki Sieradzkiej, przyjmując kolejno dwa duże dopływy prawobrzeżne: Widawkę (2440 km 2 ) - w km 538,4 i Ner (1824 km 2 ) - w km 444,9 od ujścia. Na odcinku ujście Neru -Koło rzeka zatacza łuk i zmienia kierunek o 90 na zachodni. Tuż powyżej Konina bierze początek Kanał Ślesiński. W km 348 przyjmuje Warta największy lewobrzeżny dopływ - Prosnę (4895 km 2 ). Ujście Prosny traktowane jest jako granica między biegiem górnym i środkowym Warty. Pod Śremem Warta opuszcza pradolinę warszawsko-berlińską i ponownie zmienia kierunek na północny. W obrębie Poznania rzeka pokonuje jeden z przełomów, wkrótce powyżej Obornik znów przyjmuje zachodni kierunek biegu, utrzymując go aż do ujścia Obry pod Skwierzyną. Z kolei następuje krótki, bo zaledwie dwudziestokilkukilometrowy odcinek południkowy, w km 68 wpada Noteć, której ogólny kierunek biegu przyjmuje odtąd Warta. Powierzchnia dorzecza Warty do ujścia Noteci wynosi km 2. Począwszy od ujścia Noteci Warta wkracza w bieg dolny znajdujący się na terenie pradoliny toruńskoeberswaldzkiej; rzeka płynie tu w szerokiej, zabagnionej dolinie. Pod Kostrzynem uchodzi Warta do Odry, na wysokości około 13 m n.p.m Widawka

36 Opis obszaru planowania Widawka wypływa na południe od Rzejowic z kilku podmokłych zagłębień. Płynie doliną niewyraźną, miejscami podmokłą. W dorzeczu występują piaski pylaste, tarasowe oraz piaski ze żwirem. W podłożu znajdujemy wapienne utwory jurajskie i kredowe. Dalej dolina Widawki miejscami rozszerza się do kilkuset metrów, a nawet do 2 km. W rozszerzeniach dolina jest podmokła, o zmeliorowanym dnie. W zwężeniach doliny wychodnie wapieni jurajskich i utworów kredowych. W zlewni pojawiają się gliny zwałowe i piaski. Poniżej ujścia Kręcicy do Widawki, w dolinie tej ostatniej istnieje duży kompleks stawów. Poniżej dopływu spod Poraja dolina Widawki jest na ogół zwarta, wcięta w piaski akumulacji rzecznej, miejscami zwydmione i zalesione. Wzgórza zbudowane z piasków i żwirów (deniwelacje ok. 20 m). Wysoczyznę pokrywają piaski zwałowe (miejscami zwydmione) i gliny. Powyżej miejscowości Słok (wodowskaz) Widawka płynie dwoma korytami. Poniżej ujścia Rakówki dolina Widawki jest dość szeroka. Przy wodowskazie Zarzecze stawy zasilane przez Widawkę. Wzdłuż koryta rzeki na tym odcinku występują piaski. Poniżej dopływu spod Aleksandrowa zlewnia Widawki zbudowana jest z piasków akumulacji rzecznej, a koło Szczercowa z glin i piasków zwałowych. Na północny wschód od Szczercowa w odległości ok. 3 km rozciąga się torfowisko, łączące się z torfowiskami Pilsi. Część wód z tego torfowiska jest odprowadzana kanałem do Widawki. Powyżej wodowskazu Rogoźno dolina Widawki jest podmokła. Na odcinku od ujścia Niecieczy do ujścia do Warty dolina Widawki jest szeroka (ok. 1,5 km), z licznymi starorzeczami. Długość całkowita rzeki wynosi 103,1 km. Obecnie część zlewni Widawki i Pisi znajduje się w zasięgu leja depresyjnego Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów. W związku z przesuwaniem się eksploatacji węgla z Odkrywki Bełchatów w kierunku zachodnim oraz uruchomieniem (wrzesień 2000) odwodnienia wgłębnego nowej odkrywki Szczerców, lej depresyjny będzie przesuwał się w kierunku zachodnim przekraczając na zachodzie dział wodny Widawki. Jednocześnie spodziewać się należy regresji leja depresyjnego w jego części wschodniej. Na wielkość przepływów i charakterystyki hydrologiczne niektórych rzek zlewni Warty od Liswarty do Widawki duży wpływ wywiera od szeregu lat Zespół Górniczo-Energetyczny Bełchatów. Znacząca większość przekształceń ma miejsce na obszarze zlewni Widawki, a ich efektem jest istotna zmiana przepływów Widawki. Budowa ZGE Bełchatów oddziaływuje na warunki wodne od końca 1975 roku. Obecnie głównymi czynnikami wpływającymi na przekształcenie stosunków wodnych jest eksploatacja i rozbudowa KWB Bełchatów oraz pobory wody przez Elektrownię Bełchatów. Na rzekach, które znajdują się w zasięgu oddziaływania ZGE w porównaniu z warunkami naturalnymi mają miejsce przede wszystkim: wskutek zrzutów wody z odwodnienia odkrywki i wysadu solnego oraz ścieków z kopalni i elektrowni, zrzutów ze składowiska popiołów przyrost przepływów w ich odbiornikach, w wyniku rozwoju leja depresyjnego obniżenie lub zanik zasilania powierzchniowego i podziemnego oraz ucieczki wody z koryt na ich odcinkach nie uszczelnionych, powodujące zmniejszenie wielkości odpływu aż do wyschnięcia koryta włącznie, przez pobory wody dla elektrowni obniżenie przepływów. Stąd też zmiany w wielkości odpływu rzecznego występujące w poszczególnych przekrojach rzek, uzależnione są od ich położenia w stosunku do leja depresji, obiektów kopalni i elektrowni. Dla przekrojów rzecznych, gdzie ma miejsce oddziaływanie wszystkich wymienionych czynników wielkość zmian będzie wypadkową przyrostu przepływów w wyniku zrzutów i obniżenia w skutek strat wywołanych rozwojem leja depresyjnego i poborami wody przez elektrownię. Zlewnie objęte wyłącznie lejem depresyjnym charakteryzować się będą obniżeniem lub zanikiem odpływu. Ner Ner bierze początek koło Bolesławowa na wysokości ok. 250 m n.p.m., a uchodzi do Warty na wysokości ok. 94 m n.p.m. Zlewnia pokryta jest utworami akumulacji lodowcowej (piaski, gliny, żwiry).

37 Opis obszaru planowania Do Neru i jego dopływów kierowane są ścieki miejskie z Łodzi powodując znaczne zanieczyszczenie wód płynących. Poniżej Łodzi w dolinie Neru zlokalizowane są liczne rowy melioracyjne. Na odcinku od Lutomierska do ujścia Pisy koryto Neru dzieli się na liczne ramiona. Na ok. 55 km biegu rzeki w jej dolinie obserwujemy liczne starorzecza, podmokłości i rowy melioracyjne. Po połączeniu Neru z jego prawym dopływem Nidą, Ner płynie w pradolinie warszawsko-berlińskiej. Płaskie, zmeliorowane dno doliny pokrywają torfy. Liczne są doły po ich eksploatacji. Poniżej wodowskazu Dąbie Ner wpływa do doliny Warty. Całkowita długość rzeki wynosi 124,8 km. Prosna Prosna wypływa na Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej. Źródła znajdują się koło Wolencina na wysokości ok. 250 m n.p.m. Zlewnię pokrywają utwory czwartorzędowe, głównie piaski akumulacji lodowcowej. Miejscami na Progu Woźnickim wystepują wychodnie iłów jurajskich i piaskowców. Rzeźba falista, deniwelacje do 30 m. Długość rzeki od źródeł do ujścia wynosi 232,9 km. Poniżej dopływu spod Stanisławowa północny dział Prosny biegnie podmokłymi łąkami pociętymi rowami o różnym kierunku odpływu. Dolina Prosny podmokła, z niewielkimi torfowiskami. Poniżej dopływu spod Wierchnika Prosna wpływa na obszar Nizin Środkowopolskich. Tu północną część zlewni pokrywają piaski lodowcowe, a w południowej przeważają gliny. W dolinie Prosny powyżej Pratwy niewielki kompleks stawów. W rejonie ujścia Pratwy i Pomianki Prosna płynie dwoma korytami. Poniżej Wieruszowa Prosna wpływa do Kotliny Grabowskiej, którą opuszcza dopiero poniżej Ołoboku. Północną część zlewni pokrywają piaski tarasowe, a w południowej przeważają piaski akumulacji lodowcowej. Prosna płynie przeważnie dwoma korytami. Od Wieruszowa do Ołoboku przyrzecze Prosny w obrębie Kotliny Grabowskiej zbudowane jest ze zwydmionych piasków tarasowych. Poza Kotliną z glin zwałowych i piasków na glinach. Poniżej Zaleskiego Rowu dolina Prosny niewyraźna. Na znacznych odcinkach rzeka płynie kilkoma korytami. W zagłębieniach międzywydmowych podmokłości. Od Ołoboku do Kalisza lewostronną zlewnię Prosny pokrywają gliny zwałowe i piaski lodowcowe, prawostronną zwydmione piaski tarasowe. Dolina Prosny rozległa, rzeka płynie kilkoma ramionami. Powyżej ujścia Swędrni w km koryto rozdziela się na Prosnę (l) i Bernardynkę (kanał Bernardyński) (p). Swędrnia uchodzi do kanału Bernardyńskiego. Na odcinku ok. 10 km rzeka płynie tymi dwoma korytami. Zlewnię pokrywają gliny zwałowe i piaski lodowcowe. Od połączenia koryt Prosna przepływa przez obszar glin zwałowych i piasków lodowcowych pokrywających Wysoczyznę Kaliską. Dolina o szerokości ok. 1,5 km wysłana jest madami i piaskami rzecznymi. Na ok. 15 km biegu rzeki szerokość doliny Prosny przekracza 3 km. W dnie doliny poza piaskami tarasowymi i madami występują także torfy. Noteć Noteć jest największym dopływem Warty, a jednocześnie wraz z dolną Wartą i Kanałem Bydgoskim stanowi drogę wodną Wisła-Odra. Jej bieg środkowy i dolny wykorzystuje pradolinę toruńsko - eberswaldzką. Zlewnia Noteci liczy km2. Najwyższy punkt w dorzeczu wzniesiony jest 238 m n.p.m., na pograniczu Pojezierza Drawskiego i Kaszubskiego (dział wodny Gwdy i Wieprzy). Średnie wzniesienie nad poziomem morza wynosi 103 m, przy czym ponad 70% powierzchni zawiera się w granicach wysokości m n.p.m., a w niemal w całości zlewnia wzniesiona jest od 20 do 200 m n.p.m. Noteć wypływa z dwóch jezior rynnowych: Brdowskiego (102 m n.p.m.) i Długiego (wraz z Jeziorem Modzerowskim) 103 m n.p.m. leżących na Pojezierzu Kujawskim na wschód od Sompolna. Jeziora te łączą się ze sobą w krańcu północnym, przy czym przepływ wody odbywa się z Jeziora Długiego do Brdowskiego. Wypływające z obu jezior strugi (w kierunku północnym) łączą się po kilku kilometrach, przyjmując bieg w kierunku wschodnim. Poniżej Sompolna rzeka wpływa do szerokiej zatorfionej doliny, gdzie łączy się z Kanałem Ślesińskim i zmienia kierunek na północny, zdążający do rynny jeziora Gopła, które osiąga w km 320 licząc od ujścia. Poniżej Kruszwicy wpływa do jeziora Gopło ze strony prawej (km 293) kanał Bachorze. Dalej po przeszło 20 km biegu Noteci następuje na terenie Pakości (km 270,7) połączenie z zachodnim ramieniem Noteci. Omawiane ramię wschodnie (główne) nazywane jest również Noteć Wschodnia 37 37

38 Opis obszaru planowania (lub Noć), zachodnie zaś Noteć Zachodnia lub Mała Noteć, biorąca początek w wododziałowym jeziorze Niedzięgiel (dawniej Skorzęcińskie), na wysokości 104 m n.p.m. Powierzchnia dorzecza Noteci zachodniej wynosi 603 km 2, zaś Noteci Wschodniej do połączenia z zachodnią 1584 km 2, co daje łącznie 2187 km 2. W dalszym biegu przepływa Noteć przez kilka jezior, a poniżej Łabiszyna następuje odgałęzienie (na brzegu lewym) tzw. Kanału Górnonoteckiego, który przecinając rzekę w dalszym jej biegu wchodzi na dział wodny Wisły i Odry i zasila stanowisko szczytowe Kanału Bydgoskiego. Długość Kanału Górnonoteckiego wynosi blisko 25 km; na całej długości jest on żeglowny. W km Noteć przyjmuje największy dopływ lewobrzeżny - Gąsawkę (552 km 2 ), po czym po blisko 20 km biegu wpływa na teren pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej i łączy się z Kanałem Bydgoskim pod Nakłem. Odtąd staje się rzeką skanalizowaną i przyjmuje kierunek zachodni zachowując go aż do ujścia. Na odcinku skanalizowanym (do ujścia Drawy) wpadają do Noteci trzy poważniejsze dopływy prawobrzeżne. Pierwszy z nich najmniejszy - to Łobżonka (km ) o powierzchni zlewni 1061 km 2. Następnie, km , wpływa największy dopływ Noteci - Gwda (4744 km 2 ), zwiększająca jej zlewnię do km 2. Gwda jest rzeką o bogato rozwiniętym dorzeczu i odprowadza wody z szeregu jezior środkowej części Pojezierza Pomorskiego. Wreszcie w km pod Krzyżem wprowadza swe wody Drawa (3198 km 2 ), płynąca równolegle do Gwdy i odwadniająca Pojezierze Drawskie. Jest to rzeka o dużej bezwładności hydrologicznej i o znacznym wykorzystaniu energetycznym. Ujście Noteci znajduje się w km rzeki Warty. Ogółem jej długość wynosi 385,6 km, zaś powierzchnia dorzecza km 2. Noteć jest rzeką żeglowną, poczynając od jeziora Gopło. 3.2 Charakter zagrożenia powodziowego w Regionie Wodnym Warty W regionie wodnym Warty zagrożenia powodziowe występują w sposób mało gwałtowny, są za to długotrwałe. W półroczu letnim pojawiają się powodzie opadowo-nawalne, obejmujące zlewnie cząstkowe i powodowane gwałtownymi opadami atmosferycznymi. W półroczu zimowym występują najczęściej powodzie roztopowe powodowane gwałtownym topnieniem śniegu przeważnie zwiększonym przez jednoczesne opady deszczu. Podczas zim z dużą pokrywą śnieżną i z długo utrzymującymi się temperaturami ujemnymi, spływ wód powodziowych może trwać nawet 2-3 miesiące. Powodzie roztopowe obejmują zwykle znaczną powierzchnię zlewni. Zdarza się, że powodzie te są powodowane lub potęgowane przez zatory lodowe. Typowym dla regionu Warty okresem występowania powodzi jest marzec-kwiecień, z wyjątkiem górnej Noteci gdzie takim okresem jest majczerwiec. Dla małych zlewni największe zagrożenie w postaci zwielokrotnienia skutków wezbrania stanowią zjawiska lodowe i zarastanie. Główne rzeki w regionie wodnym Warty są obwałowane na łącznej długości 763km. Niestety, stan obwałowań nie jest dobry, gdyż co najmniej 50% z nich wymaga remontu. Katastrofa powodziowa w lipcu 1997 roku i zimą 2010 oraz 2011 roku wykazały, że najpowszechniejszy środek ochrony przed powodzią wały nie mogą zapewnić pełnego bezpieczeństwa. Na podstawie analizy rozkładu przestrzennego zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Warty poziom wysoki i bardzo wysoki zintegrowanego ryzyka powodziowego występuje w obszarach następujących gmin: 38 38

39 Opis obszaru planowania na Warcie w gminach Poczesna, Częstochowa, Mstów, Kłomnice, Działoszyn, Warta, Golina, Poznań, Luboń, Oborniki, Słońsk, Kostrzyn nad Odrą. Gorzów Wielkopolski; na Liswarcie w gminie Krzepice, na Prośnie w Kaliszu, na Swędrni w Kaliszu na Głównej w Poznaniu, na Noteci w gminie Drezdenko i Wieleń. W poniższej tabeli przedstawiono wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w regionie wodnym Warty

40 region wodny Warty Zlewnia Górnej Warty i Zlewnia Liswarty bez Kocinki Zlewnia Warty od Liswarty do Widawki i Zlewnia Widawki Zlewnia Warty od Widawki do Neru i Zlewnia Neru Zlewnia Warty od Neru do Prosny i Zlewnia Warty od Prosny do Śremu Zlewnia Prosny Zlewnia Warty od Obrzycka do Noteci i Zlewni Obry Zlewnia Poznańskiego Dorzecza Warty i Zlewnia Wełny Zlewnia Górnej Noteci Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej i Zlewnia Gwdy Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej, Zlewnia Drawy i Zlewnia Dolnej Warty Opis obszaru planowania Tabela nr 3 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią (zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego) w ujęciu zlewni regionu wodnego Warty Obszar 0.2% % Powierzchnia Obszary zagrożenia powodziowego [ha] 10% W ,2% M % M PT % Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [os.] 1% % W ,2% M % M PT Obiekty użyteczności społecznej [szt.] 0.2% %

41 region wodny Warty Zlewnia Górnej Warty i Zlewnia Liswarty bez Kocinki Zlewnia Warty od Liswarty do Widawki i Zlewnia Widawki Zlewnia Warty od Widawki do Neru i Zlewnia Neru Zlewnia Warty od Neru do Prosny i Zlewnia Warty od Prosny do Śremu Zlewnia Prosny Zlewnia Warty od Obrzycka do Noteci i Zlewni Obry Zlewnia Poznańskiego Dorzecza Warty i Zlewnia Wełny Zlewnia Górnej Noteci Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej i Zlewnia Gwdy Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej, Zlewnia Drawy i Zlewnia Dolnej Warty Opis obszaru planowania Obszar 10% W ,2% M % M PT % % Obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska [szt.] 10% W ,2% M Zagrożenie dla środowiska 1% M PT Obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska [szt.] 0.2% % % W ,2% M % M

42 region wodny Warty Zlewnia Górnej Warty i Zlewnia Liswarty bez Kocinki Zlewnia Warty od Liswarty do Widawki i Zlewnia Widawki Zlewnia Warty od Widawki do Neru i Zlewnia Neru Zlewnia Warty od Neru do Prosny i Zlewnia Warty od Prosny do Śremu Zlewnia Prosny Zlewnia Warty od Obrzycka do Noteci i Zlewni Obry Zlewnia Poznańskiego Dorzecza Warty i Zlewnia Wełny Zlewnia Górnej Noteci Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej i Zlewnia Gwdy Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej, Zlewnia Drawy i Zlewnia Dolnej Warty Opis obszaru planowania Obszar Zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego Obiekty cenne kulturowo [szt.] PT % % % W ,2% M % M PT obszar 0,2% - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%) obszar 1% - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) obszar 10% - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%) obszar W - obszar narażony na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego obszar 0,2% M - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (H 0,2%) od strony morza obszar 1% M- obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (H 1%) od strony morza obszar PT obszary narażone na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia budowli pasa technicznego 42

43 Opis obszaru planowania 3.3 Użytkowanie terenu Użytkowanie terenu Powierzchnia obszaru w dużej mierze jest wykorzystywana rolniczo. Szacuje się, że grunty orne i użytki zielone zajmują ok. 60%. Największe kompleksy leśne w zlewni Warty, występują w jego północno-zachodniej części: Puszcza Notecka położona pomiędzy Notecią i Wartą, Puszcza Drawska w zlewni Drawy, lasy w zlewni Gwdy, lasy od Nowego Tomyśla i Zbąszynia po dolinę dolnej Warty, Puszcza Gorzowska na północ od Gorzowa Wielkopolskiego. W tej części lesistość osiąga wskaźnik około 50%. Lasy występują także w południowej, górnej części zlewni, jednak są one mniej zwarte. Zdecydowana większość lasów w regionie wodnym Warty to lasy iglaste, w których gatunkiem dominującym jest sosna. Większe skupiska mieszanych i liściastych formacji leśnych, zbliżonych do warunków naturalnych, występują w Puszczy Gorzowskiej i Drawskiej. Powierzchniowy udział użytków zielonych (łąki i pastwiska) jest dużo mniejszy niż gruntów ornych i lasów. Występują głównie w dolinach większych rzek (Pradolina Toruńsko - Eberswaldzka - Noteć, dolna Warta; Pradolina Warszawsko - Berlińska - środkowa Warta, środkowa Obra). Z pozostałych form zagospodarowania istotnych dla krajobrazu wymienić należy obszary zurbanizowane. Największe powierzchnie miejskie zajmują Łódź, Poznań i Częstochowa. Region Wodny Warty można podzielić pod względem użytkowania terenu na trzy części: północno - zachodnią (tereny na zachód od linii Zbąszyń - Złotów), w której znajdują się rozległe kompleksy leśne, porozdzielane obszarami rolniczymi, środkową, której południową granicę można określić na linii Ostrów Wielkopolski - Łódź, typowo rolniczą z niewielkim mozaikowym udziałem lasów, południową - rolniczo-leśną. Ludność Całkowita liczba mieszkańców w regionie wodnym Warty wynosi ponad 6,3 mln osób, przy średnim zagęszczeniu 114 osób/km 2 (rok 2004). W regionie wodnym Warty znajduje się 170 miast w tym 5 miast powyżej 100 tys. mieszkańców (Łódź, Poznań, Częstochowa, Gorzów Wielkopolski, Kalisz). Zabudowa W regionie wodnym Warty tereny zabudowane zajmują 2,7% powierzchni, w tym ponad połowę zajmuje zabudowa miast. W regionie znajduje się kilka obszarów o dużym skupieniu zakładów przemysłowych. Są to okręgi przemysłowe takie jak: łódzki, bełchatowski, poznański, koniński, kaliski, Gorzów Wlkp, region inowrocławski oraz region Zawiercie Myszków Częstochowa. Obszary chronione W regionie wodnym Warty obszary parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów oraz obszary Natura 2000 zajmują ok. 22% powierzchni regionu wodnego (bez obszarów chronionego krajobrazu)

44 Opis obszaru planowania Tabela nr 4 Zestawienie parków narodowych w regionie wodnym Warty Lp. Nazwa Data utworzenia Lokalizacja (województwo) 1. Wielkopolski Park Narodowy 1957 wielkopolskie 2. Park Narodowy Ujście Warty 2001 lubuskie 3. Drawieński Park Narodowy 1990 lubuskie Źródło: Opracowanie własne Tabela nr 5 Zestawienie parków krajobrazowych w regionie wodnym Warty Lp Nazwa Data utworzenia Lokalizacja (województwo) 1. Sierakowski Park Krajobrazowy 1991 wielkopolskie 2. Park Krajobrazowy Promno 1993 wielkopolskie 3. Lednicki Park Krajobrazowy 1988 wielkopolskie 4. Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka 1993 wielkopolskie 5. Nadwarciański Park Krajobrazowy 1995 wielkopolskie 6. Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy 1994 wielkopolskie 7. Rogaliński Park Krajobrazowy 1997 wielkopolskie 8. Park Krajobrazowy im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego 1992 wielkopolskie 9. Powidzki Park Krajobrazowy 1998 wielkopolskie 10. Park Krajobrazowy Nadgoplański Park Tysiąclecia 2009 wielkopolskie 11. Pszczewski Park Krajobrazowy 1986 wielkopolskie i lubuskie 12. Łagowsko - Sulęciński Park Krajobrazowy 1985 lubuskie 13. Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy Park Krajobrazowy Ujście Warty 1996 lubuskie i zachodniopomorskie lubuskie i zachodniopomorskie 15. Drawski Park Krajobrazowy, 1979 zachodniopomorskie 16. Iński Park Krajobrazowy 1981 zachodniopomorskie 17. Krajeński Park Krajobrazowy, 1998 kujawsko - pomorskie 18. Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki, 1989 łódzkie 19. Park Krajobrazowy Stawki 1982 śląskie 20. Park Krajobrazowy Orlich Gniazd 1982 Śląskie 21. Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą 1998 śląskie 22. Załęczański Park Krajobrazowy, 1978 śląskie, opolskie, łódzkie Źródło: Opracowanie własne Tabela nr 6 Zestawienie obszarów Natura 2000 w regionie wodnym Warty Lp. Kod* Nazwa Lokalizacja (województwo)** 1. PLH Jeziora Czaplineckie zachodniopomorskie 2. PLB Ostoja Drawska zachodniopomorskie 3. PLH Jezioro Lubie i Dolina Drawy zachodniopomorskie 4. PLB Lasy Puszczy nad Drawą zachodniopomorskie 5. PLH Uroczyska Puszczy Drawskiej zachodniopomorskie 6. PLH Lasy Bierzwnickie zachodniopomorskie 7. PLH Jeziora Szczecineckie zachodniopomorskie 8. PLB Puszcza nad Gwdą wielkopolskie 9. PLH Ostoja Pilska wielkopolskie 10. PLB Wielki Łęg Obrzański wielkopolskie 44 44

45 Opis obszaru planowania Lp. Kod* Nazwa Lokalizacja (województwo)** 11. PLH Rogalińska Dolina Warty wielkopolskie 12. PLB Ostoja Rogalińska wielkopolskie 13. PLH Będlewo Bieczyny wielkopolskie 14. PLH Dolina Łobżonki wielkopolskie 15. PLH Dolina Noteci wielkopolskie 16. PLB Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego wielkopolskie 17. PLH Pojezierze Gnieźnieńskie wielkopolskie 18. PLB Dolina Małej Wełny pod Kiszkowem wielkopolskie 19. PLH Stawy Kiszkowskie wielkopolskie 20. PLH Ostoja Nadwarciańska wielkopolskie 21. PLB Dolina Środkowej Warty wielkopolskie 22. PLH Dolina Mogielnicy wielkopolskie 23. PLB Nadnoteckie Łęgi wielkopolskie 24. PLH Lasy Żerkawsko-Czeszewskie wielkopolskie 25. PLH Ostoja Wielkopolska wielkopolskie 26. PLH Biedrusko wielkopolskie 27. PLB Puszcza Notecka Wielkopolskie 28. PLH Dąbrowy Obrzyckie wielkopolskie 29. PLH Ostoja Międzychodzko Sierakowska wielkopolskie 30. PLH Dolina Wełny wielkopolskie 31. PLH Kiszewo wielkopolskie 32. PLC Ujście Warty lubuskie 33. PLH Ujście Noteci lubuskie 34. PLH Jeziora Pszczewskie i Dolina Obry lubuskie 35. PLB Dolina Dolnej Noteci lubuskie 36. PLH Grabia łódzkie 37. PLB Pradolina Warszawsko Berlińska łódzkie 38. PLH Pradolina Bzury Neru łódzkie 39. PLH Załęczański Łuk Warty łódzkie 40. PLB Zbiornik Jeziorsko łódzkie 41. PLH Jezioro Gopło kujawsko pomorskie 42. PLB Ostoja Nadgoplańska kujawsko-pomorskie 43. PLH Ostoja Barcińsko Gąsawska kujawsko-pomorskie 44. PLH Równina Szubińsko Łabiszyńska kujawsko-pomorskie 45. PLH Przełom Warty koło Mstowa śląskie 46. PLH Ostoja Złotopotocka śląskie * PLH - Specjalny obszar ochrony siedlisk (obszar siedliskowy); PLB - Obszar specjalnej ochrony ptaków (obszar ptasi); PLC - Specjalny obszar ochrony siedlisk i obszar specjalnej ochrony ptaków (obszar siedliskowy i ptasi) ** województwo, na terenie którego znajduję się większość terenu obszaru Źródło: Opracowanie własne Znaczne odcinki dolin rzek położonych w regionie wodnym Warty zajmują parki narodowe i krajobrazowe oraz ustanowione i projektowane obszary Natura Poniżej dla dolin większych rzek zestawiono zasięg zajmowany łącznie przez obszary chronione (Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu rozporządzenia w sprawie warunków korzystania z wód regionu wodnego Warty, Ekovert Łukasz Szkudlarek, 2013): 45 45

46 Opis obszaru planowania W dolinie rzeki Warty ochroną objęte są w szczególności następujące odcinki: między Kołczynem i ujściem do Odry: parki narodowy i krajobrazowy Ujście Warty, obszary Natura 2000 (ptasi i siedliskowy) Ujście Warty, między Starym Polichnem i Gorzowem: ptasi obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Noteci, między Chojnem i Międzychodem w Sierakowskim Parku Krajobrazowym i siedliskowym obszarze Natura 2000 Ostoja Międzychodzko-Sierakowska, między Stobnicą i Obrzyckiem: siedliskowy obszar Natura 2000 Dąbrowy Obrzyckie, między Owińskami i Obornikami: siedliskowy obszar Natura 2000 Biedrusko między Książem Wielkopolskim a Poznaniem: Wielkopolski Park Narodowy, Rogaliński Park Krajobrazowy, ptasie i siedliskowe obszary Natura 2000 Ostoja Wielkopolska, Ostoja Rogalińska i Rogalińska Dolina Warty, między Uniejowem a Nowym Miastem: Żerkowsko-Czeszewski i Nadwarciański Parki Krajobrazowy, ptasi obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Warty, siedliskowe obszary Natura 2000 Ostoja Nadwarciańska i Lasy Żerkowsko-Czeszewskie, rejon zbiornika Jeziorsko: ptasi obszar Natura 2000 wraz z rezerwatem przyrody Jeziorsko, między Strobinem a Sieradzem: Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki, między Działoszynem a Krzeczowem: Załęczański Park Krajobrazowy z otuliną oraz siedliskowy obszar Natura 2000 Załęczański Łuk Warty, między Częstochową i Kłobukowicami: Park Krajobrazowy Orlich Gniazd. W dolinie rzeki Noteci ochroną objęte są w szczególności następujące odcinki: dolina Kanału Bydgoskiego oraz dolina Środkowej Noteci od Nakła do Wielenia: obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego i dwa rezerwaty przyrody, od Krzyża do Santoku: ptasi obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Noteci, od Koszewa do Kruszwicy: Park Krajobrazowy Nadgoplański Park Tysiąclecia wraz z rezerwatem przyrody Nadgoplański Park Tysiąclecia, ptasim i siedliskowym obszarem Natura 2000 Ostoja Nadgoplańska i Jezioro Gopło, część źródłowa Noteci Zachodniej powyżej Gębic oraz zlewnia Kanału Ostrowo-Gopło powyżej Strzelna: siedliskowy obszar Natura 2000 Pojezierze Gnieźnieńskie. W szerokiej dolinie Noteci, poza wymienionymi obszarami, znajduje się tylko krótki odcinek Wieleń- Krzyż i dolina Górnej Noteci między Kruszwicą i Nakłem. W obrębie tego ostatniego zlokalizowano cenne mokradła miedzy jeziorem Mielno i Barcinem oraz Rynarzewem i Nakłem. Dolina rzeki Prosny nie jest objęta ochroną w większości biegu. Wśród cennych przyrodniczo części doliny wydzielono jedynie odcinek: Praszka-Wieruszów Przystajnia. Z kolei ochroną objęto znaczną część dopływu Prosny, Swędrni: siedliskowy obszar Natura Dolina rzeki Widawki jest objęta ochroną w ramach Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki jedynie w ujściowym odcinku, poniżej Widawy na długości około 10 km. W górnej i środkowej dolinie rzeki Ner brak obszarów objętych ochroną przyrody. Rzeka objęta jest ochroną w dolnym biegu w obrębie pradoliny: obszar ptasi Natura 2000 Pradolina Warszawsko- Berlińska i obszar siedliskowy Natura 2000 Pradolina Bzury-Neru

47 Opis obszaru planowania W dolinie rzeki Wełny brak parków narodowych i krajobrazowych. Wśród obszarów Natura 2000 znajduje się Dolina Małej Wełny pod Kiszkowem, zaś Puszcza Notecka obejmuje ujściową dolinę Wełny między Rogoźnem i Kowanówkiem (oba stanowią obszary ptasie). Dolina rzeki Obry obejmuje Pszczewski Park Krajobrazowy oraz obszar Natura 2000 Jeziora Pszczewskie i Dolina Obry. Dotyczy to jednak tylko odcinka rzeki między Trzcielem i Żółwinem koło Międzyrzecza. W szerokiej dolinie między Kościanem i Wolsztynem, znajduje się ustanowiony obszar Natura 2000 Wielki Łęg Obrzański ( ha). W dolinie rzeki Gwdy ochroną przyrody obszar Natura 2000 Puszcza nad Gwdą, obejmujący dolinę między Jastrowiem a Piłą. Obszary Natura 2000 obejmują również fragmenty dolin dopływów Gwdy: Rurzycy, Piławy i Debrzynki (poniżej Debrzna). W dolinie Drawy z odcinek położony między Drawnem a Osieczną wchodzi w skład Drawieńskiego Parku Narodowego oraz obszarów Natura Powyżej Drawna obszary Natura 2000 Lasy Puszczy nad Drawą, Uroczyska Puszczy Drawskiej oraz Jezioro Lubie i dolina Drawy obejmują górny odcinek doliny między Drawskiem Pomorskim a Drawnem

48 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4 48

49 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4.1 Analiza interesariuszy Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym W poniższej tabeli zestawiono organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji w tym względzie. Tabela nr 7 Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji Właściwy Organ Kompetencje Minister Środowiska MŚ Minister Infrastruktury i Rozwoju (MIiR) Minister Środowiska MŚ jest ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej. Zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 września 2014 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra środowiska (Dz. U. z 2014 r. poz. 1267, z późn. zm.) kieruje on m.in. działem administracji rządowej - gospodarka wodna. Dział gospodarki wodnej obejmuje sprawy wskazane w art. 11 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jedn. Dz. U poz. 743, z późn. zm.), do których należą sprawy: kształtowania, ochrony i racjonalnego wykorzystywania zasobów wodnych; utrzymania śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność Skarbu Państwa wraz z infrastrukturą techniczną związaną z tymi wodami, obejmującą budowle oraz urządzenia wodne; budowy, modernizacji oraz utrzymania śródlądowych dróg wodnych; ochrony przeciwpowodziowej, w tym budowy, modernizacji oraz utrzymania urządzeń wodnych zabezpieczających przed powodzią oraz koordynacji przedsięwzięć służących osłonie i ochronie przeciwpowodziowej państwa; funkcjonowania państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej, z wyłączeniem zagadnień monitoringu jakości wód podziemnych; współpracy międzynarodowej na wodach granicznych w zakresie zadań należących do działu. Minister Środowiska sprawuje nadzór nad działalnością Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Zgodnie z art. 89 ust. 4 nadzór MŚ nad działalnością Prezesa KZGW polega w szczególności na: - zatwierdzaniu programów realizacji zadań związanych z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych oraz inwestycji w gospodarce wodnej; - zatwierdzaniu corocznego sprawozdania, o którym mowa w art. 91; - zatwierdzaniu planu kontroli gospodarowania wodami wykonywanej przez Prezesa KZGW; - polecaniu przeprowadzenia kontroli nieujętych w planie kontroli. Na podstawie z art. 4 ust. 1 Prawa wodnego MŚ jest organem właściwym w sprawach gospodarowania wodami. Zgodnie z art. 4 ust. 2 składa Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej, co dwa lata, nie później niż do dnia 30 czerwca, informację o gospodarowaniu wodami dotyczącą m.in. stanu ochrony ludności i mienia przed powodzią, współpracy międzynarodowej na wodach granicznych i realizacji umów w tym zakresie; utrzymywania wód powierzchniowych oraz urządzeń wodnych; prowadzonych inwestycji. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Minister Środowiska, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Na podstawie art. 8 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (tekst jedn. Dz. U poz. 1166) Minister Środowiska oraz Prezes KZGW biorą udział w posiedzeniach Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, na prawach członka. Na podstawie art. 12 ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych realizują, zgodnie z zakresem swojej właściwości, zadania dotyczące zarządzania kryzysowego. Opracowują plany zarządzania kryzysowego, w których w szczególności uwzględnia się: - analizę i ocenę możliwości wystąpienia zagrożeń, w tym dla infrastruktury krytycznej; - szczegółowe sposoby i środki reagowania na zagrożenia oraz ograniczania i likwidacji ich skutków; - organizację monitoringu zagrożeń i realizację zadań stałego dyżuru w ramach podwyższania gotowości obronnej państwa; - organizację realizacji zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej. MIiR jest ministrem właściwym do spraw gospodarki morskiej, jako naczelny organ administracji morskiej. Dział gospodarki morskiej obejmuje sprawy wskazane w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, do których należą sprawy: transportu morskiego i żeglugi morskiej, obszarów morskich, portów i przystani morskich, ochrony środowiska morskiego. MIiR sprawuje, zgodnie z art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jedn. Dz. U poz. 934, z późn. zm.), nadzór nad działalnością dyrektorów urzędów morskich w zakresie uregulowanym w ww. ustawie 49 49

50 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Minister Spraw Wewnętrznych (MSW) Minister Administracji i Cyfryzacji (MAC) Kompetencje oraz w przepisach odrębnych. Kompetencje i terytorialny zakres działania organów administracji morskiej określa ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Na podstawie art. 42 ust. 1 i 2 tej ustawy do organów administracji morskiej należy m.in.: - uzgadnianie decyzji w sprawie wydawania pozwoleń wodnoprawnych i pozwoleń budowlanych na obszarze pasa technicznego, morskich portów i przystani, morskich wód wewnętrznych i morza terytorialnego, jak również wszelkich innych decyzji dotyczących zagospodarowania tego pasa; - sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej; - zarządu nad morzem terytorialnym i morskimi wodami wewnętrznymi oraz nad gruntami pokrytymi tymi wodami, o którym mowa w przepisach Prawa wodnego; - wykonywania zadań w dziedzinie ochrony przed powodzią, o których mowa w Prawie wodnym. Na podstawie art. 11 ust. 1 Prawa wodnego MIiR wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód morza terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych wraz z wodami Zatoki Gdańskiej. Minister Infrastruktury i Rozwoju: - zgodnie z art. 88c ust. 2 przygotowuje wstępną ocenę ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych i przekazuje Prezesowi KZGW (wstępna ocena ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, stanowi integralny element wstępnej oceny ryzyka powodziowego); - zgodnie z art. 88c ust. 5, uzgadnia sposób rozpatrzenia opinii marszałków województw i wojewodów do wstępnej oceny ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych; - zgodnie z art. 88h ust 3, przygotowuje plany zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych i przekazuje Prezesowi KZGW (plany zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, stanowią integralny element planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy); - zgodnie z art. 88h ust. 9, uzgadnia sposób rozpatrzenia uwag do projektów planów zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skal MSW jest ministrem właściwym do spraw wewnętrznych na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 września 2014 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1265). Dział sprawy wewnętrzne obejmuje sprawy wskazane w art. 29 ust. 1 ustawy o działach administracji rządowej, do których należą m.in. sprawy: ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego; zarządzania kryzysowego; obrony cywilnej. MSW sprawuje nadzór nad działalnością m.in.: Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Obrony Cywilnej Kraju. Zgodnie z art. 7 ust 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej sprawuje Rada Ministrów. W przypadkach niecierpiących zwłoki zarządzanie kryzysowe sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych, zawiadamiając niezwłocznie o swoich działaniach Prezesa Rady Ministrów. Minister Spraw Wewnętrznych wchodzi w skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, utworzonego przy Radzie Ministrów (art. 8 ust. 2). Na podstawie art. 9 ust. 1 do zadań Zespołu należy m.in. przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych; doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych. Na podstawie art. 14 ust. 3 minister właściwy do spraw administracji publicznej, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa: - wydaje, w drodze zarządzenia, wojewodom wytyczne do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; - zatwierdza wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego i ich aktualizacje. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Prawa wodnego Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz Minister Spraw Wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Wydając powyższe rozporządzenie, ministrowie kierują się potrzebą sprawnego sporządzenia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, ze szczególnym uwzględnieniem standardów i zakresu danych zawartych w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Minister Administracji i Cyfryzacji jest ministrem właściwym do spraw administracji publicznej na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Administracji i Cyfryzacji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1254). Dział administracja publiczna obejmuje sprawy wskazane w art. 6 ust. 1 ustawy o działach administracji rządowej, do których należą m.in. sprawy: przeciwdziałania i usuwania skutków klęsk żywiołowych i innych podobnych zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu. Zgodnie z art. 8 ust 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym Minister Administracji i Cyfryzacji wchodzi w skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, utworzonego przy Radzie Ministrów. Na podstawie art. 14 ust 3 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, Minister Administracji i Cyfryzacji, w uzgodnieniu z Minister Spraw Wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa: - wydaje, w drodze zarządzenia, wojewodom wytyczne do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; - zatwierdza wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego i ich aktualizacje. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Prawa wodnego Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, Minister Administracji i Cyfryzacji oraz Minister Spraw Wewnętrznych określą, w drodze 50 50

51 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Prezes KZGW Dyrektor RZGW Kompetencje rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Wydając powyższe rozporządzenie, ministrowie kierują się potrzebą sprawnego sporządzenia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, ze szczególnym uwzględnieniem standardów i zakresu danych zawartych w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Zgodnie z art. 89 oraz art. 90 ustawy Prawo wodne Prezes KZGW jest centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach gospodarowania wodami, nadzorowanym przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej (Ministra Środowiska). Zgodnie z art. 4 ust. 3 Prezes KZGW pełni funkcję organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do marszałków województw i dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej, w sprawach określonych ustawą. Na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 2 Prezes KZGW wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych, które określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16 poz. 149). Prezes KZGW przygotowuje: - wstępną ocenę ryzyka powodziowego, zgodnie z art. 88c; - mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, zgodnie z art. 88d 88f oraz rozporządzeniem w sprawie opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104); - plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy, zgodnie z art. 88g - 88h. Zgodnie z art. 88h ust. 6 Prezes KZGW zapewnia aktywny udział wszystkich zainteresowanych w osiągnięciu celów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności w przygotowywaniu, przeglądzie oraz aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz podaje je do publicznej wiadomości. Na podstawie art. 90 ust. 1 pkt 6 Prezes KZGW sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej (PSHM), którą pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej zgodnie z art. 4 ust. 1 Prawa wodnego jest organem administracji rządowej niezespolonej, właściwym w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym, w zakresie określonym w ustawie, podlegającym Prezesowi KZGW. Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) wykonuje swoje zadania przy pomocy Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, który działa na podstawie przepisów Prawa wodnego i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 126 poz. 878 z późn. zm.). Zgodnie z art. 92 ust. 3 do zadań dyrektora RZGW w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym należy w szczególności: koordynowanie działań związanych z ochroną przed powodzią w regionie wodnym, prowadzenie ośrodków koordynacyjno-informacyjnych ochrony przeciwpowodziowej; sporządzanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym w regionach wodnych; współpraca w przygotowaniu wstępnej oceny ryzyka powodziowego i planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy. W ramach koordynacji działań związanych z ochroną przeciwpowodziową, zgodnie z art. 92 ust. 4a dyrektor RZGW gromadzi, przetwarza i udostępnia informacje dla potrzeb planowania przestrzennego i centrów zarządzania kryzysowego wojewody. Zgodnie z art. 88f ust. 3 Prezes KZGW przekazuje mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego dyrektorom RZGW, którzy przekazują je właściwym: dyrektorom urzędów żeglugi śródlądowej, wojewodom, marszałkom województw, starostom, wójtom (burmistrzom, prezydentom miast), komendantom wojewódzkim i powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej. Zgodnie z art. 88f ust. 6 od dnia przekazania map jednostkom samorządu terytorialnego, wszystkie decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego, muszą uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów. Na podstawie art. 88m dla terenów, dla których nie określono obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, właściwy dyrektor RZGW może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić zakazy, o których mowa w art. 88l ust. 1, kierując się względami bezpieczeństwa ludzi i mienia. W celu zapewnienia prawidłowego gospodarowania wodami, w tym w szczególności ochrony zasobów wodnych oraz ochrony ludzi i mienia przed powodzią, zgodnie z art. 4a Prawa wodnego, uzgodnienia z właściwym dyrektorem RZGW wymaga: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz strategia rozwoju województwa w zakresie zagospodarowania obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi; miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego i plan zagospodarowania przestrzennego województwa w zakresie zagospodarowania stref ochronnych ujęć wody, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi; ustalenie lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz warunków zabudowy w rozumieniu ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz. U poz. 647, z późn. zm.). Na podstawie art. 88p w przypadku ostrzeżenia o nadejściu wezbrania powodziowego dyrektor RZGW, w drodze decyzji, może nakazać zakładowi piętrzącemu wodę obniżenie piętrzenia wody lub opróżnienie zbiornika, bez odszkodowania. W przypadku wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, w celu zapobieżenia skutkom powodzi, 51 51

52 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Wojewoda Dyrektor Urzędu Morskiego Kompetencje dyrektor RZGW może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić czasowe ograniczenia w korzystaniu z wód, w szczególności w zakresie poboru wody lub wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz zmiany sposobu gospodarowania wodą w zbiornikach retencyjnych. Zgodnie z art. 4 ust 1 pkt 4 Prawa wodnego wojewoda jest organem właściwym w sprawach gospodarowania wodami. Zgodnie z art. 88c ust. 3 i 4, wojewoda opiniuje projekty wstępnej oceny ryzyka powodziowego, sporządzone przez Prezesa KZGW. Na podstawie art. 88p ust. 3 wojewoda uzgadnia decyzje nakazujące zakładowi piętrzącemu wodę obniżenie piętrzenia wody lub opróżnienie zbiornika, bez odszkodowania, wydawane przez dyrektora RZGW. Na podstawie art. 22 ustawy o wojewodzie wojewoda odpowiada m.in. za: - zapewnienie współdziałania wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kierowania ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w ustawach; - dokonywania oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowywania planu operacyjnego ochrony przed powodzią oraz ogłaszania i odwoływania pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego; - wykonywania i koordynowania zadań w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zarządzania kryzysowego wynikających z ustaw. Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym wojewoda jest organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie województwa. Do jego zadań należy: - kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa; - realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym wydawanie starostom zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego, zatwierdzanie powiatowych planów zarządzania kryzysowego, przygotowywanie i przedkładanie do zatwierdzenia ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego; - realizacja wytycznych do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu zarządzania kryzysowego; wnioskowanie o użycie pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań, o których mowa w art. 25 ust. 3; - wykonywanie przedsięwzięć wynikających z dokumentów planistycznych wykonywanych w ramach planowania operacyjnego realizowanego w województwie. Organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego (art. 14 ust. 7). Na podstawie art. 16 ust. 1 tworzy się wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego, do zadań których należy m.in.: - pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego; - współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej; - nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności; - współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska; - współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze. Zgodnie z art. 11 ust 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (tekst jedn. Dz. U poz. 333, z późn. zm.) w czasie stanu klęski żywiołowej wojewoda kieruje działaniami mające na celu zapobieżenie skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcie na obszarze województwa. Zgodnie z art. 38 i 39 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U poz. 934, z późn. zm.) dyrektor urzędu morskiego jest terenowym organem administracji morskiej i podlega ministrowi właściwemu do spraw gospodarki morskiej. Terytorialny zakres działania dyrektorów urzędów morskich określa rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 7 października 1991 r. w sprawie utworzenia urzędów morskich, określenia ich siedzib oraz terytorialnego zakresu działania dyrektorów urzędów morskich (Dz. U. z 1991 r. Nr 98, poz. 438, z późn. zm.). Na podstawie art. 37 ust 3 ustawy o obszarach morskich, dyrektor urzędu morskiego uzgadnia pozwolenia wodnoprawne, decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzje o pozwoleniu na budowę oraz decyzje w sprawie zmian w zalesianiu, zadrzewianiu, tworzeniu obwodów łowieckich, a także projekty studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i planów zagospodarowania przestrzennego województwa, dotyczące pasa technicznego, pasa ochronnego oraz morskich portów i przystani. Zgodnie z art. 88f ust. 2 Prawa wodnego dyrektor urzędu morskiego przygotowuje mapy zagrożenia powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych oraz mapy ryzyka powodziowego i przekazuje Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Zgodnie z art. 9 ust 1 pkt 6c Prawa wodnego, pas techniczny jest obszarem szczególnego zagrożenia powodzią. Dyrektor urzędu morskiego jest organem właściwym do wydania decyzji, o której mowa w art. 88l ust. 2 i 7 Prawa wodnego w zakresie pasa technicznego: - może zwolnić od zakazów określonych w art. 88l ust. 1, jeżeli nie utrudni to ochrony przed powodzią; - może wskazać sposób uprawy i zagospodarowania gruntów oraz rodzaje upraw wynikające z wymagań ochrony przed powodzią, nakazać usunięcie drzew lub krzewów - w celu zapewnienia właściwych warunków przepływu wód powodziowych Marszałek Województwa Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz. U poz. 596 z późn. zm.) marszałek województwa, jako przewodniczący zarządu

53 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Kompetencje województwa jest organem wykonawczym województwa. Na podstawie art. 14 ust. 1 samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, m. in. w zakresie: zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych. Marszałkowie województw realizują m.in. zadania z zakresu administracji rządowej zgodnie z art. 4 ust. 5 Prawa wodnego. Zgodnie z art. 4 ust. 3 Prawa wodnego organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do marszałków województw jest Prezes KZGW. Przepisu ust. 3 nie stosuje się w sprawach m. in. dotyczących: współfinansowania wykonywania urządzeń melioracji wodnych podstawowych z publicznych środków wspólnotowych, ustalania wysokość opłaty melioracyjnej albo opłaty inwestycyjnej, zwolnienia od zakazów związanych z zapewnieniem szczelności i stabilności wałów przeciwpowodziowych, wydania decyzji przywrócenia stanu nieutrudniającego ochrony przed powodzią i niepowodującego zanieczyszczenia wód, na koszt tego kto wykonał roboty lub czynności na obszarze szczególnego zagrożenia powodzią (opisane w art. 40 ust. 1 pkt 3, art. 88l ust. 1 lub art. 88n ust. 1, PW). Na podstawie art. 11 ust. 1 marszałek województwa wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa jako zadanie z zakresu administracji rządowej wykonywane przez samorząd województwa. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16 poz. 149) wskazuje dla wód właściwego marszałka województwa.. Zgodnie z art. 88c ust. 3 i 4 Prawa wodnego marszałek województwa opiniuje projekty wstępnej oceny ryzyka powodziowego, sporządzone przez Prezesa KZGW. Do zadań marszałka zgodnie z art. 140 ust. 2 Prawa wodnego należy wydawanie pozwoleń wodnoprawnych, w tym m.in.: - na wykonanie budowli przeciwpowodziowych; - oraz na: gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów; wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót; wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, jeżeli wydano decyzje, o których mowa w art. 40 ust. 3 i art. 88l ust. 2. Zgodnie z art. 88f ust. 5 marszałek województwa uwzględnia w planie zagospodarowania przestrzennego województwa przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego granice obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. Natomiast na podstawie art. 118 marszałek województwa uwzględnia w planie zagospodarowania przestrzennego województwa oraz w strategii rozwoju województwa ustalenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Zgodnie z art. 75 ust. 1 do zadań marszałka należy również programowanie, planowanie, nadzorowanie wykonywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, w trybie, o którym mowa w art. 74 ust. 2, urządzeń melioracji wodnych podstawowych oraz utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych województwa. Zgodnie z art. 75 ust. 2 jest to zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Obowiązki samorządu województwa, o których mowa w art. 14 ust. 1 pkt 6, 8 i 9 ustawy o samorządzie województwa oraz zadania administracji rządowej i zadania własne marszałka województwa wynikające z przepisów ustawy Prawo wodne wykonuje, w imieniu marszałka, właściwy wojewódzki zarząd melioracji i urządzeń wodnych (wzmiuw). Wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych są jednostkami organizacyjnymi samorządu województwa i działają jako jednostki budżetowe finansowane z budżetu samorządu województwa Inne zainteresowane strony Na potrzeby planu zarządzania ryzykiem powodziowym została stworzona baza danych interesariuszy, w oparciu m.in. o bazy przekazane przez RZGW i KZGW. Baza danych interesariuszy stanowiąca załącznik do niniejszego Planu, jest uporządkowana wg następujących kategorii: typ instytucji (administracja samorządowa, rządowa, NGO, Ekologiczne NGO, inni itp.); uczestnicy konferencji, spotkań konsultacyjnych; instytucje konsultujące; instytucje do informowania; instytucje współdecydujące Adresatów kampanii informacyjnej, niezależnie od poziomu planowania, podzielono na następujące grupy:

54 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego partnerzy decyzyjni instytucje, organizacje, których przedstawiciele będą pracować w komitetach sterujących lub w grupach planistycznych regionów wodnych oraz zlewni, jednostki uczestniczące w konsultacjach instytucje lub organizacje, które będą partnerami w procesie konsultacji społecznych, ogólnie rozumiane społeczeństwo społeczności narażone na powodzie (mieszkańcy i użytkownicy terenów zagrożonych) i pozostali obywatele (w tym, ponoszący wtórne skutki powodzi np. związane z utrudnieniami w działaniu kluczowych elementów infrastruktury np. komunikacyjnej, energetycznej, itp.). inne zainteresowane strony: eksperci, inne osoby fizyczne zainteresowane problemem ochrony przeciwpowodziowej. Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne zawiera tabela poniżej: Tabela nr 8 Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne Poziom obszaru dorzecza Poziom regionu wodnego Zlewnia partnerzy decyzyjni ministerstwa, NFOŚiGW, GDOŚ, GIS, GIOŚ, RCB, KGPSP i inne włączone w Komitet Sterujący i Grupa Planistyczna wojewodowie i marszałkowie organizacje i stowarzyszenia (organizacje i stowarzyszenia krajowe: jednostek samorządu terytorialnego, środowiskowe, zawodowe szeroko pojęte społeczeństwo media ogólnopolskie partnerzy decyzyjni instytucje których przedstawiciele wchodzących w skład komitetów sterujących i grup planistycznych administracja rządowa i samorządowa (urzędy marszałkowskie i wojewódzkie) instytucje poziomu wojewódzkiego lub regionalnego (WFOŚiGW, WZMiUW, RDOŚ, NIK, ODR) Euroregiony stowarzyszenia (w tym jednostek samorządu terytorialnego, biznesu, organizacje przyrodnicze, zawodowe i inne zainteresowane) społeczeństwo media regionalne partnerzy decyzyjni (instytucje których przedstawiciele wchodzących w skład zespołów planistycznych zlewni) Zespoły Planistyczne Zlewni administracja samorządowa lokalne organizacje pozarządowe społeczności lokalne (mieszkańcy, właściciele małych firm) media lokalne Zgodnie z art. 10 ust. 1 Dyrektywy Powodziowej państwa członkowskie podają do publicznej wiadomości wstępne oceny ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Art. 10 ust. 2 Dyrektywy Powodziowej wymaga natomiast zachęcania zainteresowanych stron do aktywnego udziału w opracowaniu, przeglądzie i aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Z kolei ustawodawca polski w art. 119 ust. 3a Prawa wodnego nałożył na Prezesa KZGW obowiązek zapewnienia udziału społeczeństwa w sporządzaniu lub aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Syntetyczną informację nt. sposobu przeprowadzenia konsultacji społecznych zawarto w punkcie Zarządzanie procesem planowania Warunkiem skuteczności wdrożenia działań zawartych w planach zarządzania ryzykiem powodziowym jest włączenie szeregu interesariuszy do procesu planowania, szczególnie do procesów formułowania celów i priorytetów oraz definiowania i akceptowania proponowanych w planach rozwiązań. Dlatego przy tworzeniu tego dokumentu zastosowano proces tzw. otwartego planowania. W tym celu powołane zostały komitety sterujące i grupy planistyczne poszczególnych obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Natomiast dla obszarów zlewni powołano zespoły planistyczne zlewni

55 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Komitet Sterujący Na poziomie dorzeczy powołano jeden Komitet Sterujący Obszarów Dorzeczy pracujący pod przewodnictwem Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, natomiast na poziomie regionów wodnych powołano Komitety Sterujące poszczególnych regionów Wodnych - pracujące pod przewodnictwem dyrektora właściwego RZGW. W skład Komitetu Sterującego Obszarów Dorzeczy, którego działalność dotyczy opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu Wisły, Odry i Pregoły, wchodzą przedstawiciele: Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Prezes KZGW (przewodniczący KS) oraz Zastępca Prezesa i Dyrektor Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji - Dyrektor Departamentu ds. Usuwania Skutków Klęsk Żywiołowych, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych - Główny Specjalista w Departamencie Ratownictwa i Ochrony Ludności Ministerstwa Środowiska - Zastępca Dyrektora Departamentu Zasobów Wodnych, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Sekretarz Stanu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Podsekretarze Stanu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Kulturowego - Dyrektor Biura Administracyjno- Budżetowego Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych - Naczelnik Wydziału Gospodarki Leśnej Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej - Dyrektor Biura Rozpoznawania Zagrożeń RZGW w: Warszawie, Gdańsku, Szczecinie, Krakowie, Poznaniu dyrektorzy RZGW RZGW w: Gliwicach, we Wrocławiu p.o. dyrektora RZGW W skład Komitetu Sterującego Regionu Wodnego Warty wchodzą: przewodniczący KS: dyrektor RZGW Poznań oraz przedstawiciele następujących instytucji: Kujawsko - Pomorski Urząd Wojewódzki Lubuski Urząd Wojewódzki Łódzki Urząd Wojewódzki Śląski Urząd Wojewódzki Wielkopolski Urząd Wojewódzki Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki Opolski Urząd Wojewódzki Pomorski Urząd Wojewódzki Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko - Pomorskiego Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego 55 55

56 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi Kujawsko - Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Lubuski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Rada Gospodarki Wodnej Regionu Wodnego Warty Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Kierownik Zespołu Gospodarki Wodnej i Ochrony Wód Starostwo Powiatowe w Gorzowie Wielkopolskim Starostwo Powiatowe w Poznaniu Starostwo Powiatowe w Inowrocławiu Starostwo Powiatowe w Sieradzu Starostwo Powiatowe w Słupcy Starostwo Powiatowe w Częstochowie Starostwo Powiatowe w Koninie Urząd Miasta Poznania Urząd Miasta Częstochowy Urząd Miasta Konina Urząd Miasta Gorzowa Wielkopolskiego Urząd Miasta Kalisza Urząd Miasta Piły Do zadań i obowiązków Komitetów Sterujących należy przede wszystkim zatwierdzanie dokumentów planistycznych rekomendowanych przez grupy planistyczne dorzecza/regionu wodnego oraz zatwierdzanie prognozy oddziaływania na środowisko przyjętego projektu planu zarządzania ryzykiem powodziowym, w odniesieniu do właściwego regionu wodnego. Komitety Sterujące zatwierdzają również cząstkowe wersje planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego przed przedstawieniem Grupie Planistycznej Obszarów Dorzeczy Grupa Planistyczna

57 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Organem nadrzędnym dla Grupy Planistycznej Obszarów Dorzeczy jest Komitet Sterujący Obszarów Dorzeczy. W skład Grupy Planistycznej Obszarów Dorzeczy wchodzą: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej - Zastępca Prezesa, pełni funkcję Kierownika Grupy Planistycznej przedstawiciele: - Ministerstwa Spraw Wewnętrznych - Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego - Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji - Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju - Ministerstwa Środowiska - Urzędu Morskiego w Słupsku - Urzędu Morskiego w Gdyni - Urzędu Morskiego w Szczecinie - Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej - Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych oraz: - Kierownicy Grup Planistycznych Regionów Wodnych - Dyrektor Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej - Zastępca Dyrektora Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej - Zastępca Dyrektora Departamentu Inwestycji i Nadzoru, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej - Naczelnik Wydziału Ochrony Przeciwpowodziowej Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej W skład grup planistycznej Regionu Wodnego Warty regionów wodnych (GPRW) kierowanej przez wyznaczonego zastępcę dyrektora właściwego RZGW wchodzą przedstawiciele następujących instytucji: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego: Wielkopolski Urząd Wojewódzki, Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki, Lubuski Urząd Wojewódzki, Łódzki Urząd Wojewódzki, Śląski Urząd Wojewódzki Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w: Bydgoszczy, Gorzowie Wlkp., Katowicach, Łodzi, Poznaniu, Szczecinie Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej w: Poznaniu, Łodzi, Gdańsku, Gorzowie Wlkp., Toruniu, Szczecinie

58 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Urząd Żeglugi Śródlądowej w Szczecinie, Bydgoszczy Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy Oddział Dolnośląski Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w: Łodzi, Pile, Poznaniu, Szczecinie, Zielonej Górze, Toruniu Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Wodnych i Melioracyjnych Zarząd Oddziału w Poznaniu Wielkopolska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w: Bydgoszczy, Katowicach, Łodzi Klub Przyrodników PTOP "Salamandra" Agencja Informacji i Ochrony Środowiska UAM Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytet Przyrodniczy Wydział Melioracji i Inżynierii Środowiska Politechnika Poznańska Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Dyrekcja Parku Narodowego Ujście Warty, Dyrekcja Wielkopolskiego Parku Narodowego, Dyrekcja Drawieńskiego Parku Narodowego Dyrekcja Śląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych" Dyrekcja Wielkopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych" Dyrekcja Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Łodzi" Dyrekcja Kujawsko-Pomorskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Dyrekcja Lubuskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Do zadań i obowiązków GPRW należy w szczególności nadzorowanie prac Wykonawców w obszarze wykonywania planów dla regionu wodnego, w tym nadzór nad koordynacją prac na poziomie regionu wodnego oraz akceptacja lub rekomendowanie do akceptacji przez Grupę Planistyczną Obszarów Dorzeczy stosownych produktów opracowanych przez Wykonawców PZRP Zespoły planistyczne zlewni Zespoły planistyczne zlewni (ZPZ), powoływane zostały przez Dyrektorów właściwych RZGW i kierowane są przez osobę wyznaczoną przez kierownika grupy planistycznej regionu wodnego. Do zadań i obowiązków ZPZ należy w szczególności współpraca z Grupą Planistyczną regionu wodnego (GPRW) i rekomendowanie do akceptacji przez GPRW wyników prac Wykonawcy PZRP dotyczących zlewni. Członkowie ZPZ opiniują wyniki prac Wykonawcy oraz dostarczają Wykonawcą PZRP wszelkich informacji dotyczących obszaru zlewni, w tym propozycji działań przeciwpowodziowych do rozpatrzenia na etapie budowania wariantów planistycznych. Ponadto wspomagając merytorycznie Wykonawców na etapie konsultacji społecznych W tabeli poniżej przedstawiono strukturę zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Warty.

59 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Tabela nr 9 Strukturę zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Warty region wodny Warty Komitety Sterujące Grupy Planistyczne Zespoły Planistyczne Zlewni Komitet Sterujący regionu wodnego Warty Grupa Planistyczna regionu wodnego Warty Zespół Planistyczny Zlewni Górnej Warty i Liswarty bez Kocinki Zespół Planisty Zlewni Warty od Liswarty do Widawki i Zlewni Widawki Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Widawki do Neru i Zlewni Neru Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Neru do Prosny i Zlewni Warty od Prosny do Śremu Zespół Planistyczny Zlewni Prosny Zespół Planistyczny Zlewni Poznańska Zlewnia Warty i Zlewna Wełny Zespół Planistyczny Zlewni Warty od Obrzycka do Noteci i Zlewni Obry Zespół Planistyczny Zlewni Noteci Pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej, Zlewni Drawy i Zlewni Dolnej Warty Zespół Planistyczny Zlewni Górnej Noteci Źródło: Opracowanie własne Zespół Planistyczny Zlewni Noteci Pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej i Zlewni Gwdy 4.3 Zasady udziału społecznego Proces planistyczny Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym obejmuje przeprowadzenie konsultacji społecznych. Sukces we wdrażaniu PZRP, zależy w dużym stopniu od zrozumienia i gotowości instytucji, organizacji i właścicieli obiektów do przełamywania stereotypowych wyobrażeń o skuteczności różnych działań, od chęci podejmowania wysiłku do ich wdrożenia. Powodzenie w ograniczaniu skutków powodzi zależy w równej mierze od zdolności współpracy instytucji państwowych i organizacji reprezentujących różne grupy interesariuszy, jak i od samych działań bezpośrednio ograniczających ryzyko powodziowe. Organizacja konsultacji społecznych przy sporządzaniu planów zarządzania ryzykiem powodziowym składa się z kilku elementów: ustalenia grup konsultacyjnych, z którymi konsultowane będą wybrane problemy, ustalenia form konsultacji, zapewnienie odpowiednich warunków konsultacji. Generalnie, celem konsultacji jest sprawdzenie czy zidentyfikowane problemy, cele i wybrane działania są akceptowane przez przedstawicieli różnych społeczności oraz uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące warunków zaangażowania się konsultowanych grup w proces przygotowania i późniejszego wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Celem konsultacji jest zebranie jak największej liczby opinii na temat zaproponowanych Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym

60 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Pod uwagę będzie brane kilka różnych form konsultacji m.in.: Badanie opinii za pomocą ankiety elektronicznej CAWI konsultacje adresowane do mieszkańców Polski zamieszkujących tereny zagrożonych powodzią. Formularz uwag na stronie oraz w formie papierowej kierowany do wszystkich zainteresowanych interesariuszy. Badania jakościowe wśród mieszkańców zamieszkujących tereny powodziowe Spotkania konsultacyjne wśród interesariuszy w poszczególnych rejonach Dorzeczach wśród przedstawicieli JST, NGO, firm i innych jednostek. Konsultacje społeczne będą odbywać się przynajmniej w części wspólnie z konsultacjami aktualizacji planów gospodarowania wodami zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej i Ramowej Dyrektywy Wodnej

61 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 5 61

62 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 5 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) została opracowana zgodnie z art. 88b ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. z dnia 10 stycznia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 145)) implementującej zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Rysunek nr 3 Wstępna ocena ryzyka powodziowego na tle harmonogramu wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Celem opracowania WORP było oszacowanie skali zagrożenia powodziowego oraz identyfikacja ryzyka powodziowego na obszarze dorzecza. Zgodnie z art. 4 Dyrektywy Powodziowej, wstępna ocena ryzyka powodziowego została opracowana przy wykorzystaniu łatwych do uzyskania materiałów. Obszary, na których stwierdzono istnienie znaczącego ryzyka powodziowego, zdefiniowano jako obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP). W regionie wodnym Warty, na podstawie zagrożenia powodziowego analizowanych odcinków rzek, wyznaczono 23 obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP) o łącznej powierzchni km 2. Powierzchnia ta stanowi ok. 6% powierzchni całego regionu wodnego, 2,8% powierzchni dorzecza Odry oraz ok. 1% powierzchni Polski. Długość rzek w regionie, wzdłuż których wyznaczono obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, wynosi km, natomiast długość rzek rozpatrywanych w WORP 2 997,7 km

63 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Rysunek nr 4 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wodnym Warty Źródło: Opracowanie IMGW-PIB 63 63

64 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Najczęściej występującymi powodziami w obszarach ONNP były powodzie rzeczne (A11 wg klasyfikacji KE), opadowe oraz roztopowe (wg klasyfikacji PL). Powodzie najczęściej występowały w zlewni rzek: Warta, Liswarta, Widawka, Grabia, Nieciecz, Ner, Prosna, Kanał Mosiński, Noteć. Występowanie negatywnych konsekwencji dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej stwierdzono w zlewniach rzeki Noteć oraz Drawa. W zlewniach rzek Warty i Lutyni negatywne konsekwencje występują tylko w przypadku działalności gospodarczej. Dla rzek Piława, Kanał Górnonotecki oraz Kanał Bydgoski stwierdzono występowanie negatywnych konsekwencji dla środowiska i działalności gospodarczej. Dla pozostałych 16 obszarów narażonych występują negatywne konsekwencje dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa oraz działalności gospodarczej. Podstawę określania negatywnych skutków dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej powodzi historycznych stanowiły: ankiety z urzędów miast i gmin, protokoły strat popowodziowych w niektórych przypadkach dołączone do odpowiedzi na ankiety z urzędów miast i gmin, listy obiektów o szczególnym znaczeniu kulturowym i gospodarczym znajdujących się w zasięgu zalewu powodzi historycznych w niektórych przypadkach dołączone do odpowiedzi na ankiety z urzędów miast i gmin, plany zagospodarowania przestrzennego, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, studia ochrony przeciwpowodziowej, publikacje naukowe i materiały internetowe - wykorzystane przede wszystkim do określania negatywnych konsekwencji powodzi przedstawionych w postaci punktów i linii

65 Ocena zagrożenia powodziowego 6 65

66 Ocena zagrożenia powodziowego 6 Ocena zagrożenia powodziowego 6.1 Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego (MZP) sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Rysunek nr 5 Mapy zagrożenia powodziowego na tle harmonogramu wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Mapy zagrożenia powodziowego sporządzono na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), implementujących zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Głównym celem opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (patrz pkt. 7) było stworzenie podstaw do opracowania Planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, to jest ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. W dniu 22 grudnia 2013 r. mapy zagrożenia powodziowego zostały udostępnione społeczeństwu (w wersji kartograficznej w formacie PDF) za pośrednictwem strony internetowej Hydroportalu KZGW, pod adresem Treść map zagrożenia powodziowego

67 Ocena zagrożenia powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (patrz: pkt 5), dla poniższych scenariuszy wystąpienia powodzi: niskie prawdopodobieństwo powodzi lub scenariusze zdarzeń ekstremalnych - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest niskie i wynosi 0,2 %, (czyli raz na 500 lat), średnie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest średnie i wynosi 1 %, (czyli raz na 100 lat), wysokie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest wysokie i wynosi 10 %, (czyli raz na 10 lat). Mapy zagrożenia powodziowego, oprócz granic obszarów zagrożonych, zawierają również informacje na temat głębokości oraz prędkości i kierunków przepływu wody, określających stopień zagrożenia dla ludzi i sposób oddziaływania wody na obiekty budowlane, co przedstawiono w dwóch zestawach tematycznych kartograficznej wersji map: Mapa zagrożenia powodziowego wraz z głębokością wody (dla całego analizowanego obszaru); Mapa zagrożenia powodziowego wraz z prędkościami przepływu wody i kierunkami przepływu wody (dla wszystkich miast wojewódzkich i miast na prawach powiatu oraz innych miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 tysięcy osób). Dodatkowo zastały opracowane mapy zagrożenia powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych w dwóch scenariuszach prawdopodobieństwa pojawienia się powodzi 1% czyli raz na 100 lat (H 1%) i 0,2% czyli raz na 500 lat (H 0,2%). Elementy, które powinny znajdować się na mapach (oznaczenia, opis modeli, przedziały głębokości i prędkości wody itd.) opisane są szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104). 6.2 Dodatkowe analizy W ramach przygotowania PZRP, w oparciu o numeryczną MZP i MRP przeprowadzono analizy dodatkowe, w których wyniku otrzymano bogaty zasób danych, począwszy od charakterystyki czynników determinujących wrażliwość, poprzez informacje o poziomie wrażliwości, skończywszy na danych wskazujących poziom ryzyka powodziowego. Dane te zebrane zostały w Raporcie WBS (Raport z przeprowadzonych analiz i diagnozy problemów). Zebrane informacje przedstawiono w podziale administracyjnym z uwzględnieniem regionów wodnych i dorzeczy. W odniesieniu do każdej z rozpatrywanych gmin zebrano szczegółowe informacje poprzez określenie: 1. Powierzchni oraz ilości typów form ochrony przyrody (na podstawie warstw MRP formy_ochrony_przyrody; formy ochrony przyrody były reprezentowane przez parki narodowe, rezerwaty przyrody i obszary Natura 2000). 2. Ilości przelań przez obwałowania wraz z uwzględnieniem ich klasy (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: 10, 1 i 0.2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe). 3. Stosunku sumarycznej długości przelań do sumarycznej długości wałów (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, 67 67

68 Ocena zagrożenia powodziowego analizowanych prawdopodobieństw: 10, 1 i 0,2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe). 4. Długości zalanych odcinków dróg z podziałem na typ drogi i rodzaj nawierzchni (na podstawie warstwy drogi MZP/MRP). 5. Długości zalanych odcinków kolei z uwzględnieniem liczby torów nawierzchni (na podstawie warstwy koleje MZP/MRP). 6. Ilości zakładów przemysłowych z podziałem na stopień ryzyka awarii, kategorię przemysłu (na podstawie warstwy MRP zakłady_przemyslowe. 6.3 Podsumowanie Na podstawie analizy map zagrożenia powodziowego oraz analiz dodatkowych, opracowano zestaw podstawowych danych na temat zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Warty. W regionie wodnym Warty obszary zagrożenia powodziowego obejmują: ,6 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%), ,6 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%), ,3 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%), 3 413,1 ha obszarów narażonych na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego. W tabeli poniżej przedstawiono powierzchnie obszarów zagrożenia powodziowego w ujęciu zlewni i Regionu Wodnego Warty. Jak wskazują zestawione dane największa powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w Regionie Wodnym Warty występuje w zlewni Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej i zlewni Gwdy. Z tabeli tej wynika, że najmniejsza powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego występuje w zlewni Górnej Noteci. Należy jednak pamiętać, że mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego ( mzp i mrp ) nie były wykonywane dla ok. 50 % doliny Noteci leżącej w tej Zlewni Planistycznej ( od kanału Bachorze w górę rzeki do jej źródeł czyli na odcinku 92,5 km ). Po wykonaniu tych map w II cyklu planistycznym powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w tej zlewni znacząco się zwiększy

69 Powierzchnia region wodny Warty Zlewnia Górnej Warty i Zlewnia Liswarty bez Kocinki Zlewnia Warty od Liswarty do Widawki i Zlewnia Widawki Zlewnia Warty od Widawki do Neru i Zlewnia Neru Zlewnia Warty od Neru do Prosny i Zlewnia Warty od Prosny do Śremu Zlewnia Prosny Zlewnia Warty od Obrzycka do Noteci i Zlewni Obry Zlewnia Poznańskiego Dorzecza Warty i Zlewnia Wełny Zlewnia Górnej Noteci Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej i Zlewnia Gwdy Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej, Zlewnia Drawy i Zlewnia Dolnej Warty Ocena zagrożenia powodziowego Tabela nr 10 Powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Warty. Obszar 0.2% Obszary zagrożenia powodziowego [ha] 1% % W Źródło: Opracowanie własne obszar 0,2% - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%) obszar 1% - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) obszar 10% - obszary, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%) obszar W - obszar narażony na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego

70 Ocena ryzyka powodziowego 7 70

71 Ocena ryzyka powodziowego 7 Ocena ryzyka powodziowego 7.1 Wnioski z analizy map ryzyka powodziowego Mapy ryzyka powodziowego (MRP) sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Rysunek nr 6 Mapy ryzyka powodziowego na tle harmonogramu wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Mapy ryzyka powodziowego przygotowano na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), implementujących zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Głównym celem opracowania map ryzyka powodziowego i map zagrożenia powodziowego (patrz pkt. 6) było stworzenie podstaw do opracowania Planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, to jest ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. W dniu 22 grudnia 2013 r. mapy ryzyka powodziowego zostały udostępnione społeczeństwu (w wersji kartograficznej w formacie PDF) za pośrednictwem strony internetowej Hydroportalu KZGW, pod adresem

72 Ocena ryzyka powodziowego Treść map ryzyka powodziowego Mapy ryzyka powodziowego stanowią uzupełnienie map zagrożenia powodziowego. Określają one wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie w przypadku wystąpienia powodzi o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia. Są to obiekty, które pozwolą na ocenę ryzyka powodziowego dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej, czyli grupy, dla których należy ograniczyć negatywne skutki powodzi zgodnie z celami Dyrektywy Powodziowej. W celu sporządzenia map ryzyka powodziowego, na obszary przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego, zostały naniesione takie elementy jak: szacunkowa liczba ludności zamieszkującej obszar zagrożony; budynki mieszkalne oraz obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym (tj. szpitale, szkoły, przedszkola, hotele, centra handlowe i inne) - dla których głębokość wody wynosi > 2 m oraz < 2 m (graniczna wartość głębokości wody - 2m została przyjęta w związku z przyjętymi przedziałami głębokości wody i ich wpływu na stopień zagrożenia dla ludności i obiektów budowlanych; obszary i obiekty zabytkowe; obszary chronione tj. ujęcia wód, strefy ochronne ujęć wody, kąpieliska, obszary ochrony przyrody; potencjalne ogniska zanieczyszczeń wody, w przypadku wystąpienia powodzi tj. zakłady przemysłowe, oczyszczalnie ścieków, przepompownie ścieków, składowiska odpadów, cmentarze; wartości potencjalnych strat dla poszczególnych klas użytkowania terenu, tj. tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowe, tereny komunikacyjne, lasy, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, użytki rolne, wody. Wersje kartograficzne map ryzyka powodziowego zostały przygotowane w dwóch zestawach tematycznych: negatywne konsekwencje dla ludności oraz wartości potencjalnych strat powodziowych; negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Elementy, które powinny znajdować się na mapach (oznaczenia, opis modeli, przedziały głębokości i prędkości wody itd.) opisane są szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104). 7.2 Dodatkowe analizy W ramach przygotowania PZRP, w oparciu o numeryczną MZP i MRP przeprowadzono analizy dodatkowe będące cennym źródłem informacji i uzupełniające jednocześnie wyniki analiz podstawowych. Wykaz dodatkowych analiz zawarto w punkcie 6.2. Wyniki tych analiz są dostępne w Raporcie WBS (Raport z przeprowadzonych analiz i diagnozy problemów), poz. 2 Spisu literatury

73 Ocena ryzyka powodziowego 7.3 Podsumowanie Na podstawie analizy map ryzyka powodziowego, opracowano zestaw podstawowych danych na temat ryzyka powodziowego w regionie wodnym Warty. Zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej (art. 2 p. 2) oraz Prawa wodnego (art.9. ust.1 p.13c) ryzyko powodziowe oznacza kombinację prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i związanych z powodzią potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej (ustawa Prawo wodne 2001, Dyrektywa 2007/60/WE). Analiza map ryzyka zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego pozwoliła na wyznaczenie poziomów ryzyka w poszczególnych kategoriach oraz zintegrowany poziom ryzyka. Ryzyko powodziowe (zagrożenie od RWW) w ujęciu gmin w regionie wodnym Warty przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela nr 11 Ryzyko powodziowe w ujęciu gmin regionu wodnego Warty Liczba gmin z ryzykiem powodziowym na danym poziomie i kategorii zagrożenia Poziom ryzyka* Zdrowie i życie ludzi Środowisko Dziedzictwo kulturowe Działalność gospodarcza Zintegrowane ryzyko powodziowe Bardzo niski Niski Umiarkowany Wysoki Bardzo wysoki Źródło: Opracowanie własne liczba gmin liczba gmin liczba gmin liczba gmin liczba gmin W regionie wodnym Warty liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego wynosi: w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%), w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%), w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo pojawienia się powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%), W regionie wodnym Warty ponad 250 gmin zagrożonych jest powodzią. Straty występują w 256 gminach (dla scenariusza 0,2%) i 253 (dla scenariusza 1% i 10%). Straty dla gmin w tym regionie wodnym w wysokości powyżej 1 mln zł występują w: 114 gminach/miastach (dla scenariusza 0,2%), 95 gminach/miastach (dla scenariusza 1%) i 53 gminach/miastach (dla scenariusza 10%). Analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowym wnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych wynikających z zagrożenia powodzią występują w zlewni Noteci Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, zlewni Drawy i zlewni Dolnej Warty dla powodzi o prawdopodobieństwie pojawienia się p=0,2% i p=1%, natomiast dla powodzi o prawdopodobieństwie pojawienia się p=10% - w zlewni Górnej Warty i Zlewni Liswarty bez Kocinki

74 Ocena ryzyka powodziowego Dla Regionu Wodnego Warty oraz zlewni wchodzących w skład regionu poniżej zestawiono wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone na podstawie map zagrożenia i ryzyka powodziowego, zindeksowane na 2014 r. Tabela nr 12 Wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone dla Regionu Wodnego Warty oraz zlewni wchodzących w skład regionu Region wodny Wartość AAD 2014 r. mln zł. Region Wodny Warty 65,6 Zlewnia planistyczna Wartość AAD 2014 r. mln zł. ZP Górnej Warty i Liswarty bez Kocinki 10,8 ZP Warty od Liswarty do Widawki i Widawki 6,8 ZP Warty od Widawki do Neru i Neru 3,0 ZP Warty od Neru do Prosny i Warty od Prosny do Śremu 5,5 ZP Prosny 8,0 ZP Warty od Obrzycka do Noteci i Obry 5,4 ZP Poznańska Zlewnia Warty i Wełny 8,4 ZP Górnej Noteci 2,6 ZP Noteci Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej i Gwdy 3,5 ZP Noteci Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, Drawy i Dolnej Warty 11,6 Źródło: Opracowanie własne Analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowym wnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych, wynikających z zagrożenia powodzią, występują w zlewni planistycznej Noteci Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, Drawy i Dolnej Warty oraz w zlewni planistycznej Górnej Warty i Liswarty bez Kocinki. Z tabeli tej również wynika, że najmniejsze średnioroczne straty powodziowe występują w zlewni Górnej Noteci. Należy jednak pamiętać, że mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego ( mzp i mrp ) nie były wykonywane dla ok. 50 % doliny Noteci leżącej w tej Zlewni Planistycznej (od kanału Bachorze w górę rzeki do jej źródeł czyli na odcinku 92,5 km rzeki - w tym jeziora Gopło). Po wykonaniu tych map w II cyklu planistycznym powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego i średnioroczne potencjalne straty w tej zlewni znacząco się zwiększą

75 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8 75

76 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8.1 Programy ochrony przed powodzią Administracja państwowa i samorządowa zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145 z późn. zm.) zobowiązana jest wykonywać zadania związane z ochroną przeciwpowodziową. Wiąże się to z wykonywaniem dokumentacji planistycznoprogramowych. Priorytetowe plany i programy sformułowane w celu budowy, modernizacji lub remontu urządzeń wodnych służących ochronie przeciwpowodziowej w regionie wodnym Warty, stanowią: Programy krajowe: Program dla Odry do końca 2014 r. Od 2015 r. zadania inwestycyjne wynikające z tego programu będą kontynuowane i są ujęte w przejściowym dokumencie strategicznym - Masterplanie dla obszaru dorzecza Odry lub w zaktualizowanych planach gospodarowania wodami (zgodnie z Ustawą o uchyleniu ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006 z dnia 28 listopada 2014 r.) Masterplan dla dorzecza Odry, 2014 Operacyjne programy ochrony przed powodzią dla województw: Plan operacyjny ochrony przed powodzią województwa kujawsko pomorskiego Plan operacyjny ochrony przed powodzią województwa lubuskiego Plan operacyjny ochrony przed powodzią województwa łódzkiego Plan operacyjny ochrony przed powodzią województwa opolskiego Plan operacyjny ochrony przed powodzią województwa pomorskiego Plan operacyjny ochrony przed powodzią województwa wielkopolskiego Plan operacyjny ochrony przed powodzią województwa śląskiego Plan operacyjny ochrony przed powodzią województwa zachodniopomorskiego Oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla województw: Stan zabezpieczenia przeciwpowodziowego w województwie kujawsko pomorskim Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa lubuskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa łódzkiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa opolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa pomorskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa wielkopolskiego Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa śląskiego

77 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa zachodniopomorskiego Programy małej retencji dla województw: Aktualizacja programu retencjonowania wód powierzchniowych województwa kujawskopomorskiego Program małej retencji wodnej w woj. Lubuskim Wojewódzki program małej retencji dla województwa łódzkiego Program budowy zbiorników małej retencji w województwie opolskim Program małej retencji dla województwa pomorskiego do roku 2015 Program małej retencji wodnej na terenie województwa wielkopolskiego na lata Programu małej retencji dla województwa śląskiego Program małej retencji do 2015 roku na terenie województwa zachodniopomorskiego Inne projekty, programy, analizy, koncepcje: Studium przeciwpowodziowej dla zlewni górnej Warty Studium przeciwpowodziowej dla środkowej Warty Studium przeciwpowodziowej dla Prosny Studium przeciwpowodziowej dla Kalisza Studium przeciwpowodziowej dla Noteci Niezależnie istnieją plany robót utrzymaniowych realizowanych na bieżąco przez RZGW w Poznaniu oraz pozostałych administratorów cieków. Roboty na obszarze w Regionie Wodnym Warty obejmują: usuwanie roślinności z koryt rzek i terenów bezpośredniego zagrożenia powodzią (m.in. wycinkę tysięcy drzew i setki hektarów zakrzaczeń) udrażnianie koryt cieków wraz utrzymaniem parametrów dna i brzegów usuwanie przeszkód naturalnych -odsypiska, zatory, tamy bobrowe, a także powstałych w wyniku działalności człowieka) zabudowa wyrw w dnie i brzegach cieków budowle regulacyjne (m.in. remont umocnień betonowych zabudowy bulwarowej, progów, stopni wodnych, naprawa ostróg, tam i opasek) i urządzenia wodne. System zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi w UE opiera się na paradygmacie uwzględniania we wszelkich aspektach zarządzania zasobami wodnymi celów środowiskowych: zachowania dobrego stanu wód i ekosystemów zależnych od wody oraz ich poprawy, racjonalizacji procesów zarządzania, w tym zarządzania ryzykami, uwzględniania relacji i uzyskiwania synergii

78 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Kanwę filozofii, na jakiej oparto dyrektywę powodziową stanowiło z kolei płynące z doświadczenia przekonanie Państw Członkowskich, że tradycyjne (techniczne) metody ochrony przed powodzią przynoszą skutki odwrotne od zamierzonych (mimo większych nakładów, wartość szkód lawinowo wzrasta), a następnie płynąca z tego doświadczenia konkluzja, iż wzrost ten jest wprost proporcjonalny do intensyfikacji zagospodarowania dolin rzecznych oraz nasilenia innych wpływów antropogenicznych. W Dyrektywie Powodziowej wprowadzono obowiązujące w UE definicje: 1) powodzi, 2) ryzyka powodziowego, W myśl dyrektywy Państwa Członkowskie mają obowiązek wdrożyć jednolity system zarządzania ryzykiem powodziowym. Musi on mieć schemat trzyetapowego cyklu: 1) przeprowadzenie WORP (wstępnej oceny ryzyka powodziowego) i wyznaczenie obszarów dużego ryzyka powodziowego oraz obszarów potencjalnego ryzyka powodziowego; 2) opracowanie map zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego, 3) przygotowanie i realizacja PZRP (planów zarządzania ryzykiem powodziowym). Wymienione wyżej Programy, jako nieodpowiadające celom Dyrektywy Powodziowej, poddano nowym procedurom zgodnym z zapisami Dyrektywy Powodziowej. Jeśli inwestycje zawarte w tych Programach przejdą wspomniane procedury (Master Plany, Plany Gospodarowania Wodami oraz ich aktualizacja, jak również opracowywanie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym), zostaną przyjęte do realizacji. Wsparcie dla realizacji działań nietechnicznych ma kluczowe znaczenie w aspekcie ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi. Działania te stanowią rozwiązanie bardziej korzystne ze względu na zasadność ekonomiczną czy trwałość funkcjonowania. Należy pamiętać, że muszą być prowadzone w sposób interdyscyplinarny z wykorzystaniem dokumentacji planistyczno programowych. W wyżej wymienionych Planach i Programach inwestycje nietechniczne zawarte są w niewystarczającym stopniu. Plany i programy koncentrują się na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań mającej na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Spośród analizowanych działań odnosi się do tego celu, przy czym większość z tych działań to techniczne (strukturalne) środki ochrony przed powodzią. Pozostałe cele zarządzania ryzykiem powodziowym mają przypisane najwyżej po kilka, kilkanaście działań, przy czym żadne z działań nie odnosi się do ograniczania wrażliwości społeczności i obiektów. Podobnie, unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu i ograniczanie istniejącego zagospodarowania nie są przedmiotem proponowanych działań. W tabeli poniżej przedstawiono analizę ww. dokumentów w zakresie zawartości działań mających na celu ograniczenie zagrożenia powodziowego

79 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 13 Przypisanie działań zawartych w planach i programach z zakresu ochrony przeciwpowodziowej do celów zarządzania ryzykiem powodziowym. Cele podstawowe Cele szczegółowe Sumaryczna liczba działań dot. celu szczegółowego Utrzymanie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni 11 Unikanie zwiększenia ryzyka (etap prewencji) Unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia i obszarach chronionych wałami Unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu 4 0 Ograniczanie istniejącego ryzyka (etap prewencji i ochrony) Ograniczanie skutków w czasie powodzi (etap przygotowania) Ograniczanie skutków po powodzi oraz wnioski (etap odbudowy i analiz) Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego Ograniczanie istniejącego zagospodarowania 1 Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności 0 Poprawa prognozowania i ostrzegania 7 Poprawa skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych 4 Poprawa skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi 2 Poprawa skuteczności analiz popowodziowych 14 Źródło: Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Opracował zespół MGGP S.A. i IMGW-PIB. PZRP zamierza wprowadzić zmianę jakościową do zarządzania ryzykiem powodziowym eksponując działania nietechniczne jako preferowane działania ograniczające ryzyko powodziowe. 8.2 Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny Stan techniczny i bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce jest zróżnicowany. O ile w lepszym stanie (i stan ten ulega systematycznej poprawie) znajdują się budowle stale piętrzące wodę, to w znacznie gorszym stanie technicznym i bezpieczeństwa znajdują się budowle okresowo piętrzące wodę (głównie wały przeciwpowodziowe). Wynika to głównie z okresu eksploatacji tych budowli oraz niewystarczających środków finansowych na ich naprawy, przebudowy i utrzymanie. Według raportu Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego za rok 2013 Stan bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce szacuje, że w Polsce jest użytkowanych około 100 tys. obiektów budownictwa wodnego piętrzących wodę (łącznie z melioracjami szczegółowymi), do których zalicza się głównie: zapory ziemne i betonowe, jazy, przelewy, śluzy żeglugowe, elektrownie wodne i wrota przeciwpowodziowe. Oprócz tego istnieją budowle okresowo piętrzące wodę służące głównie ochronie przeciwpowodziowej, do których m. in. należą: wały przeciwpowodziowe (o łącznej długości ponad km), duże wielofunkcyjne zbiorniki wodne, suche zbiorniki wodne, przepompownie. Raport za rok 2013 zawiera również oceny stanu bezpieczeństwa poszczególnych budowli, które opracowane zostały na podstawie analizy materiałów zawierających cząstkowe ich oceny. Ocena dotyczyła: 3619 budowli hydrotechnicznych, w tym: 313 zapór; 353 zbiorników wodnych; 2292 jazów; 123 śluz żeglugowych; 433 elektrowni wodnych; 79 79

80 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 6965,6 km obwałowań rzek. W Raporcie stwierdza się, że na koniec 2013 r., spośród 3619 budowli stale piętrzących wodę poddanych ocenie stanu technicznego i bezpieczeństwa - 54 stanowi lub może stanowić zagrożenie bezpieczeństwa ludzi i mienia, zaś w stosunku do wałów przeciwpowodziowych tj. obiektów okresowo piętrzących wodę zostały zgłoszone zastrzeżenia do 3611,763 km, co stanowi ok. 51,86% wszystkich kontrolowanych w 2013 r. odcinków wałów. Zdecydowaną większość budowli zagrażających lub mogących zagrażać bezpieczeństwu stanowią budowle niższych klas. Inną instytucją kontrolującą stan bezpieczeństwa budowli piętrzących (w tym tworzących infrastrukturę przeciwpowodziową) jest Państwowa Służba do spraw Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących (PSBBP). Raport o stanie bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2013 r został opracowany na podstawie oceny wykonanej przez Państwową Służbę do spraw Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących - OTKZ oraz na podstawie ocen i protokołów z kontroli budowli piętrzących, uzyskanych od administratorów budowli. W dorzeczu Odry 4 zbiorniki przeciwpowodziowe (11%) uznano za mogące zagrażać bezpieczeństwu. Dwa z nich utworzonych jest z budowli I i II klasy. Cztery z 14 zbiorników suchych w dorzeczu Odry zalicza się do budowli klasy II, dla 3 z nich PSBBP posiada oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa. Pozostałe 10 zbiorników suchych utworzone są z budowli klasy III i klasy IV ich administratorzy nie mają obowiązku prawnego przekazywania ich ocen do PSBBP. Wszystkie budowle tworzące zbiorniki suche, dla których PSBBP posiada oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa, są w stanie niezagrażającym bezpieczeństwu. Oceny stanu polderów wykonywane były poza PSBBP i mimo, że dotyczyły one m.in. budowli klasy I i klasy II, nie były przekazywane przez administratorów tych budowli do PSBBP. W dorzeczu Odry, w obszarze działania RZGW Gliwice i Wrocław zidentyfikowano 13 polderów z 44 budowlami. Pięć budowli (11%) uznano za budowle zagrażające bezpieczeństwu, natomiast 9 budowli (20%) za budowle mogące zagrażać bezpieczeństwu. W Polsce ogólna długość wałów przeciwpowodziowych klasy I i II wynosi 3621,3 km. Zgodnie z ustawą Prawo budowlane, ich administratorzy/właściciele mają ustawowy obowiązek okresowej oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa. W okresie lat badaniami dla potrzeb oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa objęto 51% długości wałów klasy I i klasy II, pozostających w administracji ZMiUW. Z ocenionych 316 odcinków - 49% to zagrażające bezpieczeństwu, a 36% to mogące zagrażać bezpieczeństwu. W przypadku wałów w administracji RZGW badaniami dla potrzeb oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa objęte były zarówno wały klasy I i II jak i niższych klas. Ze zbadanych i ocenionych 39 odcinków - 46% oceniono jako zagrażające bezpieczeństwu, a 38% jako mogące zagrażać bezpieczeństwu. Wg danych z przeglądu technicznego w Regionie Wodnym Warty na koniec 2013 roku, ocena stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych w środkowym biegu rzeki Warty i ujściowych odcinków jej dopływów wykazała, że najliczniejsze mankamenty tych wałów to: niewystarczające zagęszczenie korpusu i podłoża wałów, zjawiska filtracyjne, zniekształcone przekroje poprzeczne, obniżona korona wału i uszkodzenia korpusu najczęściej przez zwierzęta, a częściowo przez pojazdy mechaniczne. Przykładowo na tym odcinku rzeki z przebadanych ok. 160 km wałów ogółem niezagrożonych było tylko ok. 40km. Wały na odcinku 19,1km wykazały stan zagrażający bezpieczeństwu powodziowemu a pozostałe odcinki wałów mogą zagrażać bezpieczeństwu. Na dolnym odcinku Warty stan techniczny wałów przeciwpowodziowych jest podobny

81 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Stan ten jest wynikiem wieloletnich zaniedbań i niedofinansowania gospodarki wodnej. W PZRP oszacowano wielkość środków niezbędnych na utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej w regionie wodnym Warty na poziomie ok. 19 mln zł rocznie. Są to koszty remontów istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, natomiast koszty o charakterze odtworzeniowym zostały ujęte w ramach działań przewidzianych w wariancie technicznym. 8.3 Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej Monitoring, prognozowanie i ostrzeganie System prognoz i ostrzeżeń hydrologicznych i meteorologicznych wchodzi w skład krajowego systemu zarządzania kryzysowego. Krajowy system zarządzania kryzysowego w obrębie hydrologii i meteorologii można w uproszczeniu rozdzielić między IMGW PIB w zakresie prognoz i ostrzeżeń, oraz organy państwowe w zakresie zarządzania i reagowania. Państwową służbę Hydrologiczno-Meteorologiczną pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy. Jej celem jest zapewnienie osłony hydrologiczno-meteorologicznej rozumianej jako zespół czynności polegających na wykonywaniu i udostępnianiu prognoz meteorologicznych oraz hydrologicznych, mających na celu informowanie społeczeństwa i administracji publicznej o zjawiskach meteorologicznych oraz hydrologicznych, a także ostrzeganie przed nimi. System prognoz i ostrzeżeń realizowany w ramach Państwowej Służby Hydrologiczno Meteorologicznej (PSHM), który podzielony jest na dwa podsystemy: Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB i Centrum Meteorologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB, w których ramach działają Biura Prognoz Hydrologicznych (BPH) i Meteorologicznych (BPM). Rolę koordynatora osłony meteorologicznej pełni Centralne Biuro Prognoz Meteorologicznych w Krakowie. Koordynacją działalności biur prognoz meteorologicznych w sytuacjach awaryjnych i w warunkach ekstremalnych, związanych z prognozowanymi lub wstępującymi zjawiskami meteorologicznymi zajmuje się Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM (CNO PSHM). CNO PSHM wykonuje również działania związane z informowaniem kierownictwa IMGW-PIB oraz centralnych organów administracji państwowej o przebiegu i prognozowanym rozwoju groźnych zjawisk meteorologicznych. Biura Prognoz Hydrologiczne i Meteorologiczne, działają w oparciu o rejony osłony, w przypadku hydrologii, oparte o podział zlewniowy i zlewnie rzeczne, a meteorologii o podział administracyjny kraju i województwa. Rejony osłony hydrologicznej i meteorologicznej nie pokrywają się z regionami wodnymi wykorzystywanymi w zarządzaniu gospodarką wodną. Obecnie w Polsce w ramach IMGW-PIB działa ponad telemetrycznych stacji pomiarowoobserwacyjnych meteorologicznych i hydrologicznych. Dane uzyskiwane operacyjnie z telemetrycznej sieci pomiarowo-obserwacyjnej są podstawą dla prowadzenia osłony hydrologiczno-meteorologicznej obszaru Polski. Sieć telemetrycznych stacji składa się z : stacji synoptycznych I rzędu, stacji synoptycznych II rzędu, stacji klimatologicznych III rzędu, stacji klimatologicznych IV rzędu, stacji opadowych V rzędu, stacji wodowskazowych I rzędu,

82 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym stacji wodowskazowych II rzędu Każdemu rzędowi stacji pomiarowo-obserwacyjnej przypisany jest odpowiedni do rangi zakres obserwacji i pomiarów w tym przekazywanych operacyjnie wodowskazowych i opadowych obserwacji manualnych. W skład systemu detekcji zjawisk hydrometeorologicznych realizowanych przez IMGW- PIP wchodzi także system radarów meteorologicznych, system detekcji wyładowań atmosferycznych jak również system produktów satelitarnych. Sieć pomiarowa IMGW, pracująca na potrzeby osłony przeciwpowodziowej, składa się głównie ze standardowych sygnalizujących posterunków opadowych i hydrometrycznych (wodowskazowych). Wyjątkiem jest dorzecze Górnej Wisły, gdzie od 1995 roku wykorzystywana jest także automatyczna sieć telemetryczna - system VISTEL. Informacja z sieci posterunków sygnalizujących dociera w normalnych warunkach drogą radiową lub telefoniczną do Biur Prognoz IMGW jeden lub trzy razy na dobę i jest ona przekazywana przez obserwatorów na podstawie wykonanych przez nich obserwacji i pomiarów. Nowoczesne modele hydrologiczne wymagają możliwie częstej aktualizacji danych. Można to zapewnić jedynie poprzez automatyzację sieci obserwacyjno-pomiarowej. Województwa oraz znajdujące się w nich subregiony (część województwa obejmująca kilka powiatów bądź krainę geograficzną) osłaniane są przez wyznaczone biuro prognoz meteorologicznych IMGW- PIB. Prognozy są opracowywane na obszar kraju i poszczególne województwa, natomiast ostrzeżenia meteorologiczne mogą być wydawane odrębnie dla każdego województwa lub subregionu. Wyróżniono 79 subregionów, pokrywając cały obszar Polski. Granice obszarów osłanianych przez poszczególne biura prognoz meteorologicznych nie pokrywają się z granicami regionów wodnych. Opracowywane są prognozy krótkoterminowe na 48 godzin i średnioterminowe na 120 godzin. Ostrzeżenia meteorologiczne opracowywane są niezależnie od prognoz meteorologicznych. Ostrzeżenie meteorologiczne jest to prognoza warunków pogodowych sprzyjających wystąpieniu groźnego zjawiska ze wskazanym natężeniem w przewidywanym czasie i miejscu. Ma na celu wcześniejsze poinformowanie społeczeństwa, organów państwowych, służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ludzi oraz prowadzenie akcji ratunkowych i zabezpieczających działanie w czasie trwania i usuwania skutków groźnych zjawisk atmosferycznych. Jeśli prognoza daje dużą pewność, że zostaną przekroczone wartości progowe specyficzne dla danego zagrożenia (np. wielkość opadów, prędkość wiatru itd.) BPM opracowuje i wysyła ostrzeżenia meteorologiczne. Ostrzeżenie meteorologiczne przesyłane do odbiorcy posiada stały ustalony format. Zawiera również część w formie depeszy SMS, która może być przekazywana dalszej dystrybucji przez służby dyżurne Centrum Zarządzania Kryzysowego (CZK). W celu realizacji przez służbę prognoz meteorologicznych programu Regionalnego Systemu Ostrzegania (RSO), depesza ostrzeżenie meteorologiczne zawiera informację SMS, która jest przekazywana przez służby dyżurne CZK do telewizji i prezentowana na pasku informacyjnym. Osłonę hydrologiczną kraju prowadzą określone jednostki organizacyjne IMGW-PIB. Wszystkie produkty przygotowywane przez te jednostki są przekazywane do odbiorców na poziomie krajowym i regionalnym (województwo, powiat, gmina). Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM w Warszawie przekazuje informacje do centralnych organów administracji publicznej, m.in. do prezydenta kraju, premiera, do poszczególnych ministerstw czy Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności. Natomiast biura prognoz hydrologicznych przekazują produkty hydrologiczne do centrów zarządzania kryzysowego na poziomie województw, niekiedy do powiatów i gmin oraz do wszystkich odbiorców zdefiniowanych w prawie. Każdy rejon osłaniany jest przez jedno z trzech biur prognoz hydrologicznych IMGW-PIB. Ze względu na to, że rejony osłony są dużymi obszarami o zróżnicowanych charakterach zlewni, wyróżniono w nich mniejsze jednostki - podrejony hydrologiczne. Podrejony osłaniane są przez, wyodrębnione w strukturze biur, sekcje hydrologii operacyjnej

83 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Do podstawowych produktów przekazywanych przez biura prognoz hydrologicznych i Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM w normalnym stanie hydrologicznym należą: komunikaty hydrologiczne; biuletyny hydrologiczne; prognozy hydrologiczne na podstawowe profile wodowskazowe. Do podstawowych produktów przekazywanych w stanie zagrożenia i alarmu hydrologicznego, oprócz produktów przekazywanych w stanie normalnym, należą: Informacje o niebezpiecznym zjawisku oraz ostrzeżenia hydrologiczne; prognozy hydrologiczne na dodatkowe profile wodowskazowe; prognozy kulminacji fali wezbraniowej (m.in. wysokość i czas trwania). Rysunek nr 7 Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej Źródło: Opracowanie własne Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe Pojęcie zarządzania kryzysowego zawiera w sobie zarówno przedsięwzięcia zapobiegawcze i przygotowawcze jak i reagowanie, a następnie przedsięwzięcia związane z odbudową. W celu realizacji zadań z zakresu planowania cywilnego organy administracji publicznej zobowiązane są do sporządzania określonej dokumentacji planistycznej, w tym Plany zarządzania kryzysowego. Plany zarządzania kryzysowego opracowuje się na poziomie kraju, województwa, powiatu i gminy System bezpieczeństwa i ochrony ludności w Polsce obejmuje:

84 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy System Państwowego Ratownictwa Medycznego Obronę cywilną 84 84

85 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Rysunek nr 8 System zarządzania kryzysowego w kraju Źródło: Opracowanie własne Organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy do spraw gospodarki wodnej; Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - jako centralny organ administracji rządowej, nadzorowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej; dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej - jako organ administracji rządowej niezespolonej, podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej; wojewoda; organy jednostek samorządu terytorialnego. Każdy z tych organów wykonuje określone zadania związane z ochroną przed zagrożeniem powodziowym. Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach gospodarowania wodami, a w szczególności w sprawach zarządzania wodami oraz korzystania z wód jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Organem administracji rządowej niezespolonej właściwym w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym jest dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. W ramach gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, związanym z gospodarką wodną, dyrektor regionalnego zarządu realizuje w imieniu Prezesa Krajowego Zarządu zadania związane z utrzymaniem wód lub urządzeń wodnych oraz pełni funkcje inwestora w zakresie gospodarki wodnej w regionie wodnym. W celu zapewnienia prawidłowego gospodarowania wodami, w tym w szczególności ochrony zasobów wodnych oraz ochrony ludzi i mienia przed powodzią, uzgodnienia z właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej wymagają: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowe plany oraz decyzje o warunkach zabudowy, strategia rozwoju województwa w zakresie m.in. kształtowania zagospodarowania i użytkowania 85 85

86 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym terenami zagrożonymi powodzią, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Wojewoda odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności: zapewnia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w odrębnych ustawach, dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Powiat (miasto na prawach powiatu) wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie ochrony przeciwpowodziowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Do wyłącznej właściwości rady powiatu (rady miasta na prawach powiatu) należy dokonywanie oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu. Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Do zadań własnych gminy należą m.in. sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ponadto wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, m.in. w zakresie gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych. Marszałek województwa wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do niektórych wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa. Do zadań marszałka województwa należy także: programowanie, planowanie, nadzorowanie wykonywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, urządzeń melioracji wodnych podstawowych oraz utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych; prowadzenie ewidencji śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność publiczną, istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, a także ewidencji urządzeń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów. Istotnym elementem systemu zarządzania kryzysowego jest planowanie cywilne. Zadania z tym związane obejmują: przygotowanie planów zarządzania kryzysowego; przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych; przygotowanie i utrzymywanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań ujętych w planie zarządzania kryzysowego; utrzymywanie baz danych niezbędnych w procesie zarządzania kryzysowego; przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej; 86 86

87 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych przepisów Praktyka planowania przestrzennego W Polsce po powodzi w 1997 roku zdecydowano się na wprowadzenie zakazu lokalizowania jakichkolwiek obiektów na terenach zagrożonych powodzią. Ten kategoryczny zakaz był i nadal jest łagodzony poprzez fakt, że wchodzi w życie dopiero w momencie opracowania przez samorząd gminny miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub przy wydawaniu dokumentów zezwalających na zabudowę oraz przez powolne wykonywanie studiów ochrony przeciwpowodziowej czy obecnie map zagrożenia powodziowego przez dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Do 2011 r. możliwe było egzekwowanie tego zakazu na obszarach dla których opracowano studium ochrony przeciwpowodziowej. Ustawa Prawo wodne (t.j. Dz.U nr 0 poz. 145 z późn. zm.) wprowadza 30 miesięczny termin zmodyfikowania istniejących już dokumentów po przekazaniu przez dyrektorów RZGW map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. W związku z powyższym, zgodnie z ww. ustawą, wszystkie decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego będą uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów. Warto zaznaczyć, że według ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym za spadek wartości gruntu lub ograniczenie sposobu dotychczasowego jego użytkowania spowodowane przez uchwalenie planu miejscowego wymagana jest wypłata odszkodowania lub wykupienie gruntu przez gminę, co obejmuje także sytuację zmiany przeznaczenia terenów w wyniku wprowadzenia do planu map zagrożenia powodziowego. Obowiązek ten stanowi jedną z kluczowych przyczyn braku planów, obok braku wsparcia finansowego budżetów gmin przez budżet centralny w zakresie kosztów opracowania miejscowych planów, a czasem także studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Konsekwencją wprowadzenia do miejscowych planów obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią jest zakaz budowy wszelkiego rodzaju obiektów budowlanych (mieszkalnych i użytkowych) oraz prowadzenia prac, które mogą utrudniać przepływ wód. Z badań ankietowych 1 wynika, że spośród gmin, które otrzymały z RZGW studia ochrony przeciwpowodziowej 47% gmin (157 gmin), wprowadziło ograniczenia w budowie obiektów publicznych, 55% (185 gmin) zakaz budowy budynków mieszkalnych, zaś 38% gmin (128 gmin) zakaz budowy obiektów, których zalanie może być szkodliwe dla środowiska. Część gmin, która nie otrzymała studium z RZGW (411 gmin 55%) wyznaczyła sama strefy zalewów i wprowadza zakazy budowy obiektów publicznych, prywatnych i szkodzących środowisku (odpowiednio 36%, 28%, 38% gmin w stosunku do tych, które zdeklarowały, że mają na swoim terenie powodzie i podtopienia) Badania ankietowe prowadzone w 2013 wśród gmin, na których terenie znajdują się obszary zdefiniowane jako ONNP (źródło: Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Raport Końcowy, KZGW, Kraków 2013)

88 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Retencja naturalna, mała retencja W Polsce zaawansowane są prace nad poprawą retencji naturalnej. Szczególnie istotne w zakresie programowania zwiększania retencji w zlewni są dokumenty, których celem głównym jest zwiększenie retencji: Wojewódzkie programy małej retencji opracowywane i realizowane przez urzędy marszałkowskie Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych program opracowany i realizowany przez Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych. Podstawowymi obiektami przewidywanymi do retencjonowania wód w wojewódzkich programach małej retencji są małe zbiorniki wodne uwzględniane w 95% województw. Retencja korytowa (zbiorniki liniowe budowa piętrzeń na kanałach i ciekach podstawowych) uwzględniana była w 85% programów. Znacznie mniejszy udział mają podpiętrzenia jezior planowane w 31% programów. Propozycja zalesień była rozpatrywana w 10% programów, a agromelioracji (zwiększenie retencji glebowej) w 5%. Do 2015 r. wojewódzkie programy rozwoju małej retencji przewidywały budowę zbiorników o pojemności 860 mln m 3 (około 48 mln m 3 rocznie). W większości przypadków podstawowym przeznaczeniem zbiorników było zaspokojenie potrzeb rolnictwa, rekreacja oraz hodowla ryb. Celem projektu Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych jest retencja wód powierzchniowo-gruntowych na obszarach administrowanych przez Lasy Państwowe. Działania zaplanowane w projekcie będą prowadzone tak, aby dostosować warunki do istniejącego stanu ekosystemu leśnego lub stymulować poprawę stanu przyrodniczego i zwiększenie różnorodności biologicznej. Projekt obejmuje ekosystemy nizinne całego kraju. Na obecnym etapie uczestniczy w nim 177 nadleśnictw z terenu 17 Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych. Projekt Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie jest działaniem kompleksowym, realizowanym w newralgicznych obszarach górskich zlewni. Biorą w nim udział prawie wszystkie nadleśnictwa z terenów wyżynnych i górskich. Prace polegają przede wszystkim na spowalnianiu i ograniczaniu gwałtownego spływu wód w potokach górskich oraz spływu powierzchniowego. Dzięki tym pracom oczekuje się spowolnienia obiegu wody w zlewniach górskich oraz wzrostu retencjonowania wód opadowych w ściółce i glebie leśnej. Ponadto, zwiększenie retencji jest także celem pośrednim dokumentów sektorowych: Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata opublikowana w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski ; Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ), Krajowego programu zwiększania lesistości

89 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Właściwym sposobem ochrony przed powodzią jest użytkowanie terenów zalewowych w sposób niewrażliwy na skutki zalania. Najskuteczniejszym i najwłaściwszym sposobem uniknięcia szkód na obszarach narażonych na zalanie wodami powodziowymi jest maksymalne ograniczenie ich zainwestowania, a w szczególności wykluczenie spod zabudowy mieszkaniowej, jak również ochrona i zwiększenie jak największej powierzchni retencyjnej na terenach nadrzecznych poprzez dążenie do osiągania lub utrzymania odpowiedniej ilości zasobów wodnych w sposób naturalny (np. ochrona mokradeł, torfowisk, lasów, oczek wodnych czy starorzeczy). Zwiększanie retencyjności zlewni przeprowadzane przy pomocy technicznych rozwiązań wymaga wykonania analizy rzeczywistych potrzeb wraz z podaniem uzasadnienia dla przyjętego rozwiązania. Przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym mogą być zakwalifikowane do realizacji po przeprowadzeniu analizy zgodności inwestycji z wymogami ochrony zasobów wodnych wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej przetransponowanej do ustawy Prawo wodne i Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry. Zgodność ta jest oceniana dla większości projektów w procedurze ocen oddziaływania na środowisko. Ocena, czy realizacja danej inwestycji zagraża pogorszeniem stanu środowiska wodnego albo nieosiągnięciem dobrego stanu/potencjału ekologicznego wód, musi znaleźć odzwierciedlenie w treści raportu oddziaływania na środowisko i w treści wydanej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W przypadku stwierdzenia naruszenia celów środowiskowych wynikających z RDW (osiągnięcie dobrego stanu/potencjału ekologicznego) inwestycja może być zakwalifikowana do realizacji jedynie w przypadku łącznego spełnienia przesłanek wymienionych w art. 38 j ustawy Prawo wodne. Wsparcie dla realizacji działań nietechnicznych ma kluczowe znaczenie w aspekcie ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi. Działania te stanowią rozwiązanie bardziej korzystne ze względu na zasadność ekonomiczną czy trwałość funkcjonowania. Należy pamiętać, że muszą być prowadzone w sposób interdyscyplinarny z wykorzystaniem dokumentacji planistyczno programowych. W wyżej wymienionych Planach i Programach inwestycje nietechniczne zawarte są w niewystarczającym stopniu. Łączne oddziaływanie wszystkich przedsięwzięć nietechnicznych i technicznych zwiększających retencję i opóźniających spływ powierzchniowy, z uwagi na ich liczbę, ma ogromne znaczenie dla ograniczenia ryzyka powodziowego w regionie wodnym Diagnoza problemów i wnioski 1. Plany i programy koncentrują się na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań mającej na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Spośród analizowanych działań odnosi się do tego celu, przy czym większość z tych działań to techniczne (strukturalne) środki ochrony przed powodzią. Pozostałe cele zarządzania ryzykiem powodziowym mają przypisane najwyżej po kilka, kilkanaście działań, przy czym żadne z działań nie odnosi się do ograniczania wrażliwości społeczności i obiektów. Podobnie, unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu i ograniczanie istniejącego zagospodarowania nie są przedmiotem proponowanych działań. 2. Stan techniczny i bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce jest zróżnicowany. O ile w lepszym stanie (i stan ten ulega systematycznej poprawie) znajdują się budowle stale piętrzące wodę, to w znacznie gorszym stanie technicznym i bezpieczeństwa znajdują się budowle okresowo piętrzące wodę (wały przeciwpowodziowe). Wynika to głównie z okresu eksploatacji tych budowli oraz niewystarczających środków finansowych na ich naprawy i przebudowy. Poziom informacji dotyczącej wszystkich polderów, budowli je tworzących i ich stanu technicznego oraz bezpieczeństwa jest niedostateczny. Wynika to zarówno z braku pełnej ewidencji tych obiektów, jak i braku obowiązku przekazywania przez ich administratorów do PSBBP-OTKZ oceny ich stanu bezpieczeństwa. Należy stwierdzić, że instytucja ocen stanu technicznego i bezpieczeństwa w takich aspektach, w jakich tego oczekiwano, spełnia swoją 89 89

90 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym ważną rolę. Obecnie okresowe oceny stanu technicznego są wykonywane dla większości obiektów klasy od I do III. Można uznać, że zadowalający stan techniczny większości obiektów hydrotechnicznych, a szczególnie zapór, jest w części rezultatem ukształtowania się praktyki opracowywania ocen stanu technicznego i bezpieczeństwa. 3. Wysoki stopień generalizacji obszaru prognoz i ostrzeżeń. Dobrze sprawdza się w przypadku zagrożeń wielkoobszarowych, natomiast nie jest wystarczający dla często krótkotrwałych i intensywnych zagrożeń w skali lokalnej (powiat/gmina). 4. Generalnym problemem systemu reagowania na powódź i zarządzania kryzysowego jest nadmiernie rozbudowany i skomplikowany układ zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności a organami w systemach zarządzania kryzysowego i ochrony przeciwpowodziowej oraz rozproszenie rozwiązań dotyczących zadań i struktur w różnych aktach prawnych. W zakresie realizacji poszczególnych zadań służących bezpieczeństwu, obecne działania podejmowane w tej sferze przez podmioty odpowiedzialne za poszczególne obszary bezpieczeństwa mają często charakter sektorowy i rozproszony. Tymczasem niezbędna jest kompleksowość i spójność podejmowanych działań w celu skutecznego przeciwstawienia się wszelkim zagrożeniom. Ta kompleksowość i spójność powinna obejmować zarówno konsolidację wewnątrz systemu bezpieczeństwa narodowego jak i konsolidację wewnątrz systemu zarządzania kryzysowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym wskazała i powołała właściwe podmioty i struktury organizacyjne szczebla centralnego i terenowego odpowiedzialne za realizację zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym. Struktury te muszą funkcjonować i wypełniać powyższe zadania w każdej zaistniałej sytuacji kryzysowej, w tym w okresie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz w przypadku wprowadzenia odpowiedniego stanu nadzwyczajnego. Zasadą powinno być unikania powielania rozwiązań w obszarze kierowania bezpieczeństwem państwa osobno dla sytuacji kryzysowej oraz dla zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa. Istnieje zatem konieczność zwiększenia stopnia zintegrowania funkcjonujących i planowanych do uruchamiania struktur. Powyższe wymagania dotyczące doskonalenia współdziałania muszą być podejmowane na szczeblu krajowym, wojewódzkim i oraz samorządu lokalnego (gmin i powiatów). Zadania i funkcje przypisane Rządowemu Zespołowi Zarządzania Kryzysowego i Rządowemu Centrum Bezpieczeństwa ustawą o zarządzaniu kryzysowym nie ograniczają się jedynie do zagadnień związanych z wystąpieniem sytuacji kryzysowej. Zarządzanie kryzysowe jest elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, funkcjonującym również w okresie wprowadzenia stanów nadzwyczajnych oraz w czasie wojny. Działania konsolidacyjne powinny dotyczyć głównie sfery planistycznej, obejmującej planowanie działań w okresie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz w przypadku wprowadzenia stanów nadzwyczajnych. Konieczne jest wypracowanie wspólnej dla planowania obronnego i zarządzania kryzysowego metodologii planowania bezpieczeństwa, opartej na jednolitej ocenie zagrożeń bezpieczeństwa państwa i wspólnych procedurach planistycznych. Ustalenie jednolitych zasad i procedur planowania bezpieczeństwa narodowego poprawi efektywność kierowania bezpieczeństwem narodowym oraz zapewni lepsze wykorzystanie sił i środków na potrzeby bezpieczeństwa i obrony państwa. Nie do końca precyzyjnie została określona rola Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w systemie bezpieczeństwa narodowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym konstytuuje RCB, jako państwową jednostkę budżetową podległą Prezesowi Rady Ministrów. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa realizuje liczne 90 90

91 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym zadania związane z zarządzaniem kryzysowym, w tym obsługuje Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego czy ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Odpowiada również za planowanie cywilne, koordynuje przygotowanie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, współdziała z podmiotami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi NATO i UE oraz innych organizacji międzynarodowych odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe i ochronę infrastruktury krytycznej, współdziała z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Informuje też Komisję Europejską i państwa członkowskie Unii Europejskiej o środkach zastosowanych w sytuacji kryzysowej w celu zabezpieczenia prawidłowego działania publicznej sieci telekomunikacyjnej oraz stacji nadawczych i odbiorczych używanych do zapewnienia bezpieczeństwa, w zakresie dotyczącym systemu łączności i sieci teleinformatycznych. Przy tak licznych zadaniach, przyjęte obecnie rozwiązania organizacyjno-prawne nie określają precyzyjnie miejsca RCB w strukturze administracji oraz jego roli w systemie zarządzania kryzysowego, a szerzej bezpieczeństwa narodowego. 5. Systemowi ochrony przeciwpowodziowej realizacji zadań z zakresu ochrony przed powodzią nie sprzyja dualizm, tzw. administracji wodnej oraz brak precyzyjnych zapisów ustawowych regulujących zakresy zadań i odpowiedzialności poszczególnych organów. W obecnym stanie prawnym organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy do spraw gospodarki wodnej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej, wojewodowie, marszałkowie województw oraz starostowie i organy wykonawcze gmin. Zatem na obszarze zlewni danego cieku wodnego za różne elementy ochrony przeciwpowodziowej odpowiada co najmniej kilka różnych organów. Ich współdziałaniu nie sprzyja bardzo ogólny zapis ustawowy (art. 88a ust. 1 ustawy Prawo wodne), który stanowi, że ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Obowiązująca ustawa Prawo wodne nie określa precyzyjnie zakresu zadań i podziału odpowiedzialności pomiędzy poszczególne organy, w szczególności na poziomie samorządu lokalnego (gmin i powiatów). Ustawa Prawo wodne nie reguluje zakresu zadań i odpowiedzialności gmin oraz powiatów w realizacji zadań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej, chociaż zadania takie (w ogólny sposób) zostały przypisane tym jednostkom na podstawie odpowiednich ustaw samorządowych. Wśród zadań wymienionych w ustawie o samorządzie gminnym i w ustawie o samorządzie powiatowym, wskazano obowiązek wyposażenia i utrzymania magazynów przeciwpowodziowych oraz opracowania planu operacyjnego ochrony przed powodzią i ogłaszanie (odwoływanie) alarmu przeciwpowodziowego. W ustawach tych nie wskazano żadnych innych zadań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Taki stan prawny może powodować utrudnienia w ustaleniu odpowiedzialności za programowanie zadań służących podniesieniu poziomu ochrony przeciwpowodziowej oraz zapewnienie odpowiedniego stanu technicznego urządzeń służących ochronie przed powodzią. Działania starostów i organów wykonawczych gmin w znacznej mierze ukierunkowane są na usuwanie skutków powodzi, a nie ochronę i zapobieganie tym powodziom, zwłaszcza w obszarze odpowiedniego kształtowania zasad zabudowy terenów zagrożonych powodzią, jak i wspierania właściwego użytkowania oraz zagospodarowania terenu zlewni, czy stosowaniu odpowiednich środków technicznych i nietechnicznych. Realizacji strategii zapobiegania oraz zmniejszania skutków powodzi i określania w szczególności zadań służących podniesieniu poziomu ochrony przeciwpowodziowej na obszarze gminy czy powiatu, powinien służyć plan 91 91

92 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym operacyjny ochrony przed powodzią. Nie jest jednak jasne, jakie elementy taki plan powinien zawierać i jakim celom ma służyć. Natomiast nazwa tego planu oraz wskazanie obowiązku jego opracowania w jednym przepisie z obowiązkiem dotyczącym pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego może sugerować, że dokument ten odnosić się ma do działań bieżących w przypadku wystąpienia powodzi i być ukierunkowany na działania, które należy podjąć w trakcie wystąpienia powodzi (prowadzenie akcji ratunkowej), a więc raczej stanowić część systemu zarządzania kryzysowego. Na problem ten zwracała uwagę Najwyższa Izba Kontroli oceniając faktyczne działania samorządu terytorialnego w tym zakresie. Zdaniem NIK plan operacyjny opracowywany przez jednostki samorządu terytorialnego powinien zawierać następujące elementy: identyfikację zagrożeń, ustalenie celów planu, ograniczenie skutków powodzi, ustalenie zakresu możliwych działań i rozwiązań, analizę kosztów i korzyści poszczególnych rozwiązań, wybór najlepszych rozwiązań dla poszczególnych obszarów zagrożeń, ocenę oddziaływania przyjętych rozwiązań. Warto podkreślić, że zarówno organ wykonawczy gminy jak i starosta otrzymują od dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Niejasno zdefiniowane zadania marszałków województw w zakresie ochrony przed powodzią na obszarach innych niż obszary rolnicze. Zakres zadań marszałka wynikający z ustawy Prawo wodne nie wskazuje na konieczność podejmowania działań dotyczących programowania zadań z zakresu poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego dla obszarów innych niż obszary rolnicze. Ochronie przeciwpowodziowej nie sprzyja proces wydawania przez różne i niezależne organy pozwoleń wodnoprawnych na odprowadzanie wód opadowych. W procesie tym nie przewidziano przeprowadzenia analizy łącznego wpływu tych pozwoleń na możliwości odprowadzenia wód opadowych przez ich odbiornik. 6. Proces planowania i zagospodarowania przestrzennego jest prowadzony bez wyraźnego powiązania z zapobieganiem zagrożeniom powodziowym. Ochronie przed powodzią nie sprzyja brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Niespójne przepisy prawa uniemożliwiają przeprowadzenie pełnej procedury uzgodnień tych dokumentów w zakresie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Przepisy ustawy Prawo wodne i ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym odnoszące się do zasad sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego są niespójne. W art. 88f ust. 5 ustawy Prawo wodne wskazano, że w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się granice obszarów wskazanych w art. 88d ust. 2 tej ustawy, podczas gdy w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ustalono obowiązek określenia granic i sposobów zagospodarowania jedynie części obszarów, tj. obszarów szczególnego zagrożenia powodzią (art. 15 ust. 2 pkt 7 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Podobna sytuacja występuje w przypadku studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wynika, że dokument ten uzgadnia się w zakresie obszarów szczególnego zagrożenia powodzią (art. 11 pkt 6 lit. i), a w ustawie Prawo wodne wskazano, że zakres uzgodnień obejmuje obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (art. 4a pkt 1). Rozbieżności te nie umożliwiają przeprowadzenia na etapie planowania przestrzennego pełnej procedury uzgodnień w zakresie wymogów ochrony przeciwpowodziowej. Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 92 92

93 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, należy do zadań własnych gminy (art. 3 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Tak więc na organach gmin spoczywa obowiązek kształtowania przestrzeni w taki sposób, aby do minimum ograniczyć skutki powodzi. Podstawowymi narzędziami pozwalającymi gminom na określenie sposobu zagospodarowania i zabudowy terenu są studium zagospodarowania oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku ich braku decyzje o warunkach zabudowy. Dlatego przy sporządzaniu tych dokumentów planistycznych należy rozstrzygnąć, w jaki sposób zagospodarować poszczególne obszary, aby ograniczyć skutki powodzi. Ponadto w ustaleniach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wprowadzać należy podstawowe zalecenia dotyczące wymagań konstrukcyjnych budynków i budowli. Brak jest ustawowych zasad określających rodzaje, możliwych do wprowadzenia przez gminę, szczególnych warunków zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią oraz ograniczeń w ich użytkowaniu, w powiązaniu z przesłankami do takiego działania. O ile na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią obowiązują zakazy określone w art. 88l ustawy Prawo wodne, tak dla pozostałych obszarów wskazanych na mapach zagrożenia nie ustalono zaleceń lub ograniczeń w ich użytkowaniu. Może to wpłynąć na ograniczony stopień lub rezygnację przez gminy z ustalania szczególnych zasad zagospodarowania tych terenów w celu zabezpieczeniach ich przed powodzią lub ograniczenia jej skutków. Dla terenów, dla których nie określono obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, właściwy dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej kierując się względami bezpieczeństwa ludzi i mienia może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić zakazy (o których mowa w art. 88l ust. 1 ustawy Prawo wodne) wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe (art. 88m ustawy Prawo wodne). Powyższe uregulowania prawne dają dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej możliwość wpływu na kształtowanie polityki przestrzennej na terenie gminy, chociaż działania takie należą do jej zadań własnych

94 Diagnoza problemów

95 Diagnoza problemów 9 Diagnoza problemów 9.1 Wstęp Do przeprowadzenia analiz rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz analiz strat wykorzystano numeryczną mapę zagrożenia powodziowego (MZP) oraz ryzyka powodziowego (MRP) z aktualnie obowiązującej wersji z r. Zgodnie z zapisami Metodyki (KZGW 2013) 2 kategorii): poziomy ryzyka należy zdiagnozować dla (tzw. a) Zdrowie i życie ludzi W ramach tej kategorii analizie poddano dwa typy danych: liczbę zagrożonych mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego (tj. liczbę osób zameldowanych w budynkach znajdujących się na obszarach zagrożenia powodziowego), liczbę obiektów (tj. budynków), w których mogą znajdować się osoby o ograniczonych możliwościach decyzyjnych, percepcyjnych lub problemach z samodzielnym poruszaniem. b) Środowisko W ramach tej kategorii analizie poddano dwa typy danych: obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska (zakłady przemysłowe), obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska (inne potencjalne ogniska zanieczyszczeń). c) Dziedzictwo kulturowe W ramach tej kategorii analizie poddano obiekty i obszary cenne kulturowo tj.: pomnik zagłady muzeum, skansen biblioteka (narodowy zasób biblioteczny) archiwum (narodowy zasób archiwalny) obiekt wpisany na listę UNESCO d) Działalność gospodarcza Metodyka opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych na podstawie opracowania o tytule jak wyżej wykonanego przez IMGW O/Kraków, KZGW, Warszawa, lipiec 2013

96 Diagnoza problemów W ramach tej kategorii analizie poddano wartość majątku (zagrożonego powodzią). Wartość tę określano na podstawie form użytkowania terenu w oparciu o warstwy MRP użytkowanie, z uwzględnieniem następujących form: tereny zabudowy mieszkaniowej (uwzględniono dodatkowo) tereny przemysłowe tereny komunikacyjne lasy tereny rekreacyjno-wypoczynkowe grunty orne użytki zielone tereny pozostałe (uwzględniono dodatkowo z wartością 0 zł) Wartość majątku dla poszczególnych form użytkowania terenu wyliczono w oparciu o dane jednostkowe pochodzące z Rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104) 3, z uwzględnieniem zróżnicowania dla poszczególnych województw. Do określenia poziomu ryzyka dla poszczególnych wskaźników wrażliwości zastosowano metodę opartą na średniej stracie rocznej (ang. Annual Average Damage AAD) z uwzględnieniem metody oczekiwanej straty rocznej (ang. Expected Annual Damage EAD). Zarówno AAD jak i EAD są wygodnymi miarami umożliwiającymi bezpośrednie podejmowanie decyzji mających na celu ograniczenie ryzyka (Lee, 2010) 4, co powoduje, że metody te zyskują dużą popularność i są intensywnie rozwijane. Konstrukcja AAD/EAD wynika wprost z powszechnie przyjętej definicji ryzyka: (1) gdzie R jest ryzykiem, p prawdopodobieństwem wystąpienia zjawiska powodującego straty a d wielkością zniszczeń w wyniku pojawienia się danego zjawiska. Jednak implementacja tej zasady w metodzie AAD/EAD jest bardziej kompleksowa, tzn. uwzględnia złożoność zjawiska poprzez różne scenariusze jego przebiegu. Poziom ryzyka wyznaczono z wykorzystaniem metody średniej straty rocznej określono dla następujących jednostek analitycznych: heksagonów o powierzchni 10ha (umożliwiających obszarowe zróżnicowanie ryzyka), 3 Rozporządzenie Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, Dz. U. z 2013 r. poz Lee K. (2010): Flood Risk Management, International Perspectives in Water Resources Management: Living with Floods the Netherlands and United Kingdom, University of Iowa, Project website:

97 Diagnoza problemów obszarów gmin, czterokilometrowych odcinków rzek i wybrzeża, obszarze zlewni uzgodnionych dla z RZGW. Podstawowym powodem dla przeprowadzonych analiz na siatce heksagonalnej oraz na odcinkach rzek jest trzymanie się zasady od szczegółu do ogółu. Ponadto, głównym celem przeprowadzonej analizy było przedstawienie rozkładu przestrzennego ryzyka powodziowego oraz innych niezbędnych informacji, w możliwie największej dokładności na jaką pozwalają dane wejściowe tj. mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego opracowane w skali 1: Ten poziom szczegółu pomaga w identyfikacji poszczególnych obszarów, w miejscach których należy w pierwszej kolejności wprowadzać działania z zakresu ochrony przed powodzią. Działania te mogą mieć różnoraki charakter i mogą być realizowane w różnej skali przestrzennej, np. zalecenia środków nietechnicznych dla całej zlewni lub budowa krótkiego odcinka wału. Dlatego też niezbędna jest analiza na jednostkach przestrzennych, które pozwalają uwydatnić szczegóły ryzyka nie wynikające wprost z surowych danych mzp i mrp, dla jednostek dużo mniejszych niż zlewnia. Oczywiście, informacje odnoszące się do ryzyka powodziowego powinny być agregowane do zlewni i regionu wodnego, aby móc wyciągać wnioski o charakterze strategicznym (o mniejszym poziomie szczegółowości). W siatce heksagonalnej podstawową jednostką analityczną jest heksagon foremny o powierzchni 10ha, czyli z przekątną ok. 400m. Dla odcinków rzek, jednostką analityczną jest odcinek 4 kilometrów. Obie wartości zostały przyjęte ze względów praktycznych. Oczko heksagonu o takiej średnicy można wizualizować w skali w taki sposób, że różnica pomiędzy klasami ryzyka jest wciąż dostrzegalna (nawet do skali w zależności od układu graficznego). Natomiast ryzyko przedstawione w formie odcinków jest generalizacją ryzyka wynikającego z siatki heksagonów. Odcinek czterech kilometrów jest na tyle duży, że z jednej strony można go wizualizować na poziomie kraju, a z drugiej strony jest na tyle precyzyjny, aby możliwym było określenie poziomu ryzyka w danej zlewni. Ze względu na przyjęty model analizy oraz typ danych wejściowych, wielkość jednostki analitycznej ma wpływ na wynik tj. im większa jednostka, tym wynik jest bardziej zgeneralizowany. Podstawę określenia poziomu ryzyka stanowiły wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią, które obliczano dla poszczególnych jednostek analitycznych z uwzględnieniem stref zalewu o p=10%, a także p=1% i p=0.2% wraz z uwzględnieniem obszarów narażonych na zalanie w wyniku awarii wałów przeciwpowodziowych. Dla heksagonów, obszarów gmin i zlewni poziomy ryzyka obliczano niezależnie; w przypadku czterokilometrowych odcinków rzek i wybrzeża zastosowano rzutowanie wyników uzyskanych dla heksagonów. Przyjęto pięć poziomów ryzyka: Poziom ryzyka 1 bardzo niski 2 niski 3 umiarkowany 4 wysoki 5 bardzo wysoki W celu uzyskania ostatecznego poziomu ryzyka (zintegrowanego ryzyka powodziowego), z uwzględnieniem wyników otrzymanych w ramach wszystkich kategorii, wykorzystano metodę średniej ważonej z uwzględnieniem współczynników wagowych dla poszczególnych kategorii. Wartości tych 97 97

98 Diagnoza problemów współczynników określono w oparciu o metodę hierarchicznej analizy problemu AHP (ang. Analytical Hierarchy Process, metoda Saaty ego). Tabela nr 14 Współczynniki wagowe określone na podstawie AHP Kategoria Waga zdrowie i życie ludzi 0,54 środowisko 0,07 dziedzictwo kulturowe 0,07 działalność gospodarcza 0,32 Przy uwzględnieniu współczynników wagowych otrzymanych w oparciu o AHP średnia ważona do obliczenia zintegrowanego poziomu ryzyka powodziowego przyjmuje następującą postać: gdzie: - poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego R Z poziom ryzyka dla kategorii zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego R S poziom ryzyka dla kategorii zagrożenie dla środowiska naturalnego R K poziom ryzyka dla kategorii zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego R G poziom ryzyka dla kategorii zagrożenie dla działalności gospodarczej Ostatecznie poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego na podstawie średniej ważonej określono z przyjęciem następujących przedziałów: - poziom ryzyka 1 - poziom ryzyka 2 - poziom ryzyka 3 - poziom ryzyka 4 - poziom ryzyka 5 Szczegółowy opis powyższych analiz zawiera opracowanie pt.: Raport z zakończenia realizacji zadań w zakresie identyfikacji obszarów szczególnie narażonych na niebezpieczeństwo powodzi i ryzyka powodziowego - Analiza rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat, październik 2014, IMGW PiB. Na rysunku 1.17 poniżej przedstawiono schemat postępowania przy obliczania wskaźników związanych z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią

99 Diagnoza problemów Rysunek nr 9 Schemat obliczania wskaźników związanych z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią oraz poziomów zintegrowanego ryzyka powodziowego 99 99

100 Diagnoza problemów 9.2 Zidentyfikowane ryzyko powodziowe w regionie W ramach analizy w obszarze regionu wodnego Warty określono ryzyko powodziowe dla gmin z terenu poszczególnych zlewni. W poniższej tabeli zobrazowano rozkład ryzyka dla poszczególnych kategorii zagrożenia w ujęciu gmin regionu wodnego Warty. Tabela nr 15 Zestawienie liczby gmin z przypisanym im ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Warty Liczba gmin z ryzykiem powodziowym na danym poziomie Poziom ryzyka Zintegrowane ryzyko powodziowe Zdrowie i życie ludzi Środowisko Dziedzictwo kulturowe Działalność gospodarcza Źródło: Opracowanie własne Rysunek nr 10 Rozkład procentowy zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Warty. Rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego dla RW Warty 0,4% 5,5% 12,5% 5 45,5% ,1% 1 Źródło: Opracowanie własne

101 Diagnoza problemów Rysunek nr 11 Przestrzenny rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Warty. Źródło: Opracowanie własne Jak wynika powyższego zestawienia w regionie wodnym Warty występuje tylko jeden obszar o najwyższym poziomie ryzyka obejmujący miasto Kalisz. Należy jednak pamiętać, iż analiza ta obejmuje tylko największe rzeki zlewni, poza tym, nie obejmuje zagrożenia związanego z awarią urządzeń hydrotechnicznych i wałów przeciwpowodziowych. Dodatkowo czynnikiem zwiększającym ryzyko jest możliwość nakładania się fal powodziowych rzek np. fali na Warcie i Prośnie lub na Warcie i Odrze. Ponadto na podstawie wiedzy eksperckiej oraz doświadczeń w zlewni wyznaczono także inne obszary o bardzo wysokim i wysokim stopniu ryzyka m.in.: Bardzo wysoki poziom ryzyka: gm. Kruszwica wiedza ekspercka, brak mzp i mrp dla odcinka ok. 90 km górnej Noteci, brak osłony hydrologiczno-meteorologicznej górnej Noteci i jez. Gopło, brak ogólnej koncepcji wielokierunkowych działań zmniejszających ryzyko i zagrożenie powodziowe, powodzie historyczne, możliwość przelania się wód powodziowych z Warty, możliwość awarii wrót powodziowych w Morzysławiu gm. Pakość - możliwość awarii na Zbiorniku Pakoskim; dopływ wody do Noteci zarówno ze Zbiornika Pakoskiego, jak i z Gopło (zasilanego dodatkowo wodą z Warty, w przypadku przerzutu z

102 Diagnoza problemów Warty) i ewentualnego przelania się przez wrota powodziowe w Koninie-Morzysławiu lub ich awarię oraz brak osłony hydrometeorologicznej zbiorników Pakoskiego i Gopło. Wysoki poziom ryzyka: gm. Poraj zabudowane tereny wzdłuż rzeki mogą być zagrożone w momencie awarii zapory zbiornika Poraj, gmina wiejska Sieradz i miasto Sieradz - z uwagi na możliwość awarii wałów przeciwpowodziowych rzeki Warty i wałów przeciwpowodziowych rzeki Żeglina. gm. Dąbie poziom ryzyka wysoki z uwagi na możliwość awarii wałów przeciwpowodziowych rzeki Warty, awarii zbiornika wodnego Jeziorsko oraz cofkę w miejscu ujścia rzeki Ner. gm. Uniejów z uwagi na możliwą awarię zbiornika wodnego Jeziorsko gm. Koło, Rzgów, Lądek oraz Stare Miasto z uwagi na ochronę miast i gmin przez obwałowania, co w przypadku długotrwałej powodzi powoduje wzrost poziomu wód na zawalu. Ewentualne awarie wałów przeciwpowodziowych skutkują zalaniem części gmin w tym siedlisk ludzkich. m. Śrem z powodu ciasnej zabudowy miasta, a także chronienia przez wały przeciwpowodziowe znacznej części miasta i okolic, co w przypadku awarii może stworzyć duże zagrożenie. gm. Międzychód z uwagi na obecność wału przeciwpowodziowego i możliwą jego awarię. gm. Kościan z powodu położenia w dolinie Obry, która jest często zalewana; a także z powodu trudności utrzymania stałego odwodnienia Obry i Kanałów Obrzańskich spowodowanych intensywnym ich zarastaniem i tworzeniem się zatorów. m. Piła - z uwagi na lokalizację kaskady małych elektrowni wodnych na Gwdzie powyżej Piły oraz możliwość awarii urządzeń hydrotechnicznych i wałów na odc. Gwdy poniżej (zagrożenie dla Motylewa). Także na podstawie wiedzy eksperckiej i analizy powodzi historycznych podwyższono poziom ryzyka powodziowego do umiarkowanego dla miasta Konin i gminy Krzykosy

103 Diagnoza problemów 9.3 Zidentyfikowane problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Warty PROBLEM: Zbyt niska zdolność retencyjna regionu wodnego Warty dla skutecznego ograniczenia zagrożenia powodziowego. IDENTYFIKACJA: W powodziach historycznych i ostatnio w 2010 i 2011 r. rzeka Warta pokazała, że w określonych warunkach istniejąca retencja zlewni jest niewystarczająca i nie zapewnia oczekiwanej ochrony przeciwpowodziowej, a rzeka upomina się o swoje prawa. Dodatkowo w czasie powodzi istnieje niebezpieczeństwo nałożenia się fal powodziowych rzeki Prosny i Warty. Zlewnia Warty o powierzchni 54,5 tys. km 2, dysponuje pojemnością powodziową w zbiornikach retencyjnych zaledwie rzędu 115 mln m 3 i jest to zdecydowanie zbyt mało, aby móc w znaczący sposób wpływać na przemieszczanie wezbrań powodziowych wzdłuż głównych rzek zlewni. Praktyka gospodarki wodnej w krajach Europy Zachodniej wskazuje na konieczność retencji na poziomie ok % odpływu rocznego rzeki, obecnie w zlewni Warty jest to ok. 2-4%. Obrazuje to skalę potrzeb zwiększenia retencji. PROBLEM: Zbyt intensywna zabudowa obszarów zagrożonych powodzią w regionie wodnym Warty. IDENTYFIKACJA: Problem dotyczy m.in. następujących terenów: dzielnica Rajsków w Kaliszu, Kostrzyn nad Odrą teren strefy ekonomicznej, Luboń lewy brzeg Warty, Częstochowa ujście Stradomki i dzielnica Grajdołek. brak opracowania szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić od zakazów wynikających z art. 88 l ustawy Prawo wodne na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią i późniejsza zmiana sposobu użytkowania problemy własnościowe działek, na których zlokalizowane są wody powierzchniowe oraz w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowa terenów zlokalizowanych bezpośrednio poniżej zbiorników retencyjnych brak wypracowania warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią na obszarach o niskim prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi (p=0,2%)

104 Diagnoza problemów PROBLEM: Zbyt intensywna zabudowa obszarów chronionych obwałowaniami w regionie wodnym Warty. IDENTYFIKACJA: Teren największych aglomeracji miejskich w regionie: Poznań, Częstochowa, Gorzów Wielkopolski, Kalisz, Konin, Koło. brak opracowania warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań PROBLEM: Zwiększające się zagrożenie powodziowe w regionie wodnym Warty IDENTYFIKACJA: Problemem w regionie wodnym Warty jest zbyt niska retencja naturalna zlewni, retencja dolinowa, sterowalna oraz korytowa. Do problemu zwiększającego się zagrożenia powodziowego przyczyniają się również wały przeciwpowodziowe w nieodpowiednim stanie technicznym, wymagające modernizacji (m.in. wały rzeki Warty na terenie gmin: Częstochowa Śrem, Krzykosy, Krzymów). Do zwiększania zagrożenia powodziowego przyczynia się brak prowadzenia na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek,, brak uporządkowywania drzew i zakrzaczeń utrudniających spływ wód powodziowych i lodów, brak oczyszczania przekrojów mostowych ze zbędnej roślinności, brak przystosowania obiektów hydrotechnicznych do funkcji nowoczesnej ochrony powodziowej. Występujący problem to także brak dostosowywania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu. Dodatkowo brak dostosowanych systemów melioracji do funkcji nowoczesnej ochrony przeciwpowodziowej również przyczynia się do niezwiększania retencji zlewni. Również wpływ na zwiększanie zagrożenia powodziowego ma brak dostosowanych reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią urządzeń hydrotechnicznych. Problemem są także obiekty infrastruktury powodziowej (budowle piętrzące, zabudowa regulacyjna koryt rzek) będące w nieodpowiednim stanie technicznym. W niektórych przypadkach na zwiększanie zagrożenia powodziowego mają wpływ istniejące małe elektrownie wodne użytkowane w niewłaściwy sposób lub zlokalizowane zbyt blisko siebie. PROBLEM: Brak rozwiniętej na odpowiednim poziomie osłony hydrologiczno-meteorologicznej zbiorników w regionie wodnym Warty służącej prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem, brak odpowiedniej sieci obserwacyjno-pomiarowej w niektórych zlewniach. IDENTYFIKACJA: Zbiornik Jeziorsko:

105 Diagnoza problemów Do optymalnego podejmowania decyzji konieczne jest otrzymywanie prognozy dopływu do zbiornika Jeziorsko, która powinna uwzględniać oprócz przepływów na Warcie, także dane z dopływów zlokalizowanych poniżej wodowskazu Sieradz. Zbiornik Jeziorsko znajduje się w km 485 rzeki Warty (zapora), natomiast wodowskaz Sieradz w km 521. Pomiędzy tymi przekrojami wpływają: rz. Myja ze zlewnią własną rzędu 136,65 km 2, Warta od Myi do zbiornika Jeziorsko ze zlewnią własną rzędu 171,57 km 2, bezpośrednio wprowadzane wody do zbiornika o Dopływ z Cielc ze zlewnią własną rzędu 38,72 km 2, o Niniwka ze zlewnią własną rzędu 97,72 km 2, o Dopływ z Emilianowa ze zlewnią własną rzędu 33,78 km 2, o rz. Pichna ze zlewnią własną rzędu 206,47 km 2. Ważną kwestię stanowi także uszczegółowienie prognoz opadów i ostrzeżeń. Z punktu widzenia obsługi zbiornika, prognoza mówiąca o możliwości wystąpienia opadu rzędu np. 50 mm, zwykle występującego na jakimś znacznym obszarze i określona dla jakiegoś przedziału czasowego (często dla 24/48 godzin), nie jest jednoznaczna z bezpośrednim przełożeniem na wartość dopływu do zbiornika. Obsługa zbiornika nie posiada specjalistycznego sprzętu i oprogramowania do przeprowadzenia takich analiz, w związku z czym decyzje o wielkości zadysponowanego odpływu, podejmowane są głównie na podstawie przekazywanych prognoz przepływu dla wodowskazu Sieradz. Decyzje te mogą być obarczone (i zwykle są) duży błędem w ocenie dopływu, stąd otrzymywanie prognozy dopływu jest tak ważne. Zbiornik Poraj: Dla zbiornika Poraj RZGW w Poznaniu również nie otrzymuje prognoz dopływu. Dla zbiornika Poraj występuje taki sam problem jak opisany dla zbiornika Jeziorsko, tj. trzeba samodzielnie przełożyć otrzymaną prognozę wielkości opadu na wartość dopływu do zbiornika. Zbiornik Poraj znajduje się w km rzeki Warty, natomiast wodowskaz Kręciwilk w km Do zbiornika bezpośrednio dopływają m.in. cieki: Ordonka ze zlewnią własną rzędu 47,81 km 2, Boży Stok ze zlewnią własną rzędu 69,43 km 2, które także należałoby objąć monitoringiem - prognoza dopływu dla wodowskazu Kręciwilk nie uwzględnia tych wielkości. Podobnie jak w przypadku zbiornika Jeziorsko, wiarygodna prognoza wielkości dopływu podana z odpowiednim wyprzedzeniem, to podstawa gospodarowania wodą w sytuacji zagrożenia powodziowego. Ponadto obecnie nie ma żadnej informacji jaka jest sytuacja na Warcie poniżej zbiornika Poraj. Na odcinku pomiędzy zbiornikiem, a m. Częstochowa, do Warty uchodzą dwa dopływy Kamieniczka i Stradomka, które w czasie wezbrań prowadzą znaczne ilości wody do rzeki Warty. Obsługa zbiornika powinna mieć wiedzę o sytuacji na tych dopływach, aby nie dopuścić do nałożenia odpływu ze zbiornika i wód niesionych przez te dwa ww. cieki. Dla zbiornika Poraj zasadnym byłoby, aby sieć obserwacyjno-pomiarowa została rozbudowana poprzez wprowadzenie 5 punktów pomiarowych: w m. Słowik i w m. Częstochowa na Warcie oraz wodowskazy na Kamieniczce, Kucelince i Stradomce. Zlewnia Górnej Noteci: W zlewni Górnej Noteci kluczowymi obiektami dla prowadzonej gospodarki wodnej są dwa zbiorniki: zbiornik Pakość i zbiornik jeziorowy Gopło. Sieć Górnej Noteci jest skomplikowana pod względem hydraulicznym, ściśle powiązana z tzw. Górnonoteckim Systemem Wodnomelioracyjnym, a ponadto

106 Diagnoza problemów z Kanałem Ślesińskim (grawitacyjny zrzut wody ze szczytowego stanowiska kanału). Doświadczenia z różnych powodzi wskazują jednoznacznie na potrzebę objęcia ww. zbiorników monitoringiem osłonowym. Z informacji przekazanych w 2012 r. do RZGW w Poznaniu przez IMGW-PIB Oddział w Poznaniu wynika, że większość zlewni Jeziora Gopło jest niekontrolowana hydrologicznie. Zlewnia kontrolowana przez IMGW-PIB w profilu wodowskazowym Noć Kalina stanowi jedynie 37% całości. Powoduje to brak możliwości wiarygodnego oszacowania i prognozowania wielkości dopływu do jeziora. Powiększenie obszaru kontrolowanego hydrologicznie do poziomu 78% obszaru zlewni jeziora pozwalającego na bardziej wiarygodne oszacowanie wielkości dopływu, wskazuje na konieczność zbudowania lokalnej sieci pomiarowo-obserwacyjnej. Sieć obserwacyjno-pomiarowa powinna składać się z wodowskazów funkcjonujących obecnie, tj. posterunków wodowskazowych Łysek oraz Noć Kalina na Noteci, jak również 5 dodatkowych posterunków wodowskazowych zlokalizowanych na dopływach Noteci oraz bezpośrednich dopływach jeziora. W ramach sieci obserwacyjnej niezbędna jest również rejestracja wysokości opadu atmosferycznego oraz grubości pokrywy śnieżnej z wykorzystaniem istniejących posterunków opadowych. Zlewnia Prosny: W zlewni Prosny problemem jest zbyt rzadka sieć monitoringu hydrologicznego. Istniejąca sieć obserwacyjno-pomiarowa nie pozwala na dostatecznie dokładne prognozowanie przepływów i stanów wód rzeki Prosny, co zwłaszcza w okresie zagrożeń powodziowych ma bardzo istotne znaczenie. Posterunki wodowskazowe oddalone są od siebie niejednokrotnie w odległości kilkudziesięciu kilometrów a maksymalnie rzędu 70 km. (np. Mirków-Kalisz). Sieć obserwacyjno-pomiarowa powinna być odpowiednio zagęszczona aby umożliwić bardziej precyzyjne prognozowanie i ostrzeganie przed zjawiskami ekstremalnymi. PROBLEM: Problem zbyt małej świadomości ludzi, firm i instytucji publicznych na temat zagrożenia powodziowego oraz metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania się do powodzi oraz na etapie prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi. IDENTYFIKACJA: PROBLEM: Problem występuje w całym regionie wodnym Warty. Brak potrzebnych instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe IDENTYFIKACJA: Problem występuje w całym regionie wodnym Warty. Problemy administratorów i zarządców cieków wodnych, wynikające z definicji cieku naturalnego i sztucznego. Potrzeba zmian prawnych w celu możliwości wpływania na prywatnych właścicieli urządzeń hydrotechnicznych. Problem niszczenia wałów przeciwpowodziowych przez bobry. Problem zbyt intensywnego zagospodarowywania obszarów zagrożonych powodzią oraz obszarów chronionych obwałowaniami

107 Diagnoza problemów 9.4 Zidentyfikowane znaczące obszary problemowe Na podstawie przestrzennego rozkładu ryzyka powodziowego opisanego powyżej, a także na podstawie wiedzy eksperckiej i zebranych doświadczeń zidentyfikowano główne obszary problemowe narażone na niebezpieczeństwo powodzi. Działaniom na tych obszarach nadano szczególny priorytet, jednakże zidentyfikowano także inne istotne działania w zlewni. Tabela nr 16 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami opadowymi w regionie wodnym Warty Lp. Zlewnia Obszar problemowy (HOT SPOT) 1 Zlewnia Górnej Warty i Zlewnia Liswarty bez Kocinki Częstochowa 2 Zlewnia Warty od Liswarty do Widawki i zlewnia Widawki Działoszyn 3 Zlewnia Warty od Widawki do Neru i zlewnia Neru Warta 4 Zlewnia Prosny Kalisz 5 Zlewnia Warty od Prosny i Zlewnia Warty od Prosny do Śremu Golina 6 Poznańska Zlewnia Warty i Zlewnia Wełny Poznań, Luboń 7 Zlewnia Górnej Noteci Górna Noteć od j. Gopło do Łabiszyna 8 Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej i Zlewnia Gwdy Wieleń 9 Kostrzyn nad Odrą, Słońsk 10 Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej, Zlewnia Drawy i Zlewnia Dolnej Warty Gorzów Wlkp. 11 Drezdenko Źródło: Opracowanie własne Tabela nr 17 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami zatorowymi w regionie Warty Lp. Zlewnia Obszar problemowy (HOT SPOT) 1 Zlewnia Noteci Pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej, Zlewnia Drawy i Zlewnia Dolnej Kostrzyn nad Odrą, Słońsk 2 Warty Gorzów Wlkp. Źródło: Opracowanie własne

108 Diagnoza problemów Rysunek nr 12 Obszary problemowe oraz poziom ryzyka w poszczególnych zlewniach

109 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym

110 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10.1 Cele i działania w zlewni Problem Identyfikacja Działania w zlewni 1. Zbyt niska zdolność retencyjna regionu wodnego Warty dla skutecznego ograniczenia zagrożenia powodziowego. W 2010 i 2011 r. rzeka Warta pokazała, że w określonych warunkach istniejąca retencja zlewni jest niewystarczająca i nie zapewnia oczekiwanej ochrony przeciwpowodziowej, a rzeka upomina się o swoje prawa. Dodatkowo w czasie powodzi istnieje niebezpieczeństwo nałożenia się fal powodziowych rzeki Prosny i Warty. Zlewnia Warty o powierzchni 54,5 tys. km 2, dysponuje pojemnością powodziową w zbiornikach retencyjnych zaledwie rzędu 115 mln m 3 i jest to zdecydowanie zbyt mało, aby móc w znaczący sposób wpływać na przemieszczanie wezbrań powodziowych wzdłuż głównych rzek zlewni. Praktyka gospodarki wodnej w krajach Europy Zachodniej wskazuje na konieczność retencji na poziomie ok % odpływu rocznego rzeki, obecnie w zlewni Warty jest to ok. 2-4%. Obrazuje to skalę potrzeb zwiększenia retencji. Potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów leśnych, rolnych i terenów zurbanizowanych (działanie , , ). o Potrzeba zwiększenia wykorzystania urządzeń melioracji do ochrony przeciwpowodziowej, w tym w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe dla zwiększenia retencji zlewni. Problem dla całego regionu wodnego. 2. Zbyt intensywna zabudowa obszarów zagrożonych powodzią w regionie wodnym Warty. Problem dotyczy m.in. następujących terenów: dzielnica Rajsków w Kaliszu, Kostrzyn nad Odrą teren strefy ekonomicznej, Luboń lewy brzeg Warty, Częstochowa ujście Stradomki i dzielnica Grajdołek Brak opracowania szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić od zakazów wynikających z art. 88 l ustawy Prawo wodne na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią Problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią i późniejsza zmiana ich sposobu użytkowania Problemy własnościowe działek, na których zlokalizowane są wody powierzchniowe oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji (działanie ) Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku (działanie ) Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych (działanie ) Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej (działanie ) Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne (działanie ) Wykup gruntów i budynków (działanie ) Ograniczanie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / wypracowanie wytycznych (działanie ) 110

111 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni 3. Zbyt intensywna zabudowa obszarów chronionych obwałowaniami w regionie wodnym Warty. Zabudowa terenów zlokalizowanych bezpośrednio poniżej zbiorników retencyjnych Brak wypracowania warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią na obszarach o niskim prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi (p=0,2%). Problem dotyczy przede wszystkim terenu największych aglomeracji miejskich w regionie: Poznań, Częstochowa, Gorzów Wielkopolski, Konin, Koło. W mniejszym stopniu problem ten dotyczy także terenów rolniczych. brak opracowania warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku (działanie ) Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią (działanie ) Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji (działanie ) Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku (działanie ) Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych (działanie ) Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej (działanie ) Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie (działanie ) Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych (działanie ) Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków (działanie ) Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji (działanie ) Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku (działanie ) Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej (działanie ) Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań (działanie ) Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami (działanie ) Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji (działanie ) Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku (działanie ) Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych (działanie ) Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej (działanie ) Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie (działanie ) Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych (działanie ) Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków (działanie ) 111

112 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni 4. Zwiększające się zagrożenie powodziowe w regionie wodnym Warty W 2010 i 2011 r. rzeka Warta pokazała, że w określonych warunkach istniejąca retencja zlewni jest niewystarczająca i nie zapewnia oczekiwanej ochrony przeciwpowodziowej, a rzeka upomina się o swoje prawa. Dodatkowo w czasie powodzi istnieje niebezpieczeństwo nałożenia się fal powodziowych rzeki Prosny i Warty. Zlewnia Warty o powierzchni 54,5 tys. km 2, dysponuje pojemnością powodziową w zbiornikach retencyjnych zaledwie rzędu 115 mln m 3 i jest to zdecydowanie zbyt mało, aby móc w znaczący sposób wpływać na przemieszczanie wezbrań powodziowych wzdłuż głównych rzek zlewni. Praktyka gospodarki wodnej w krajach Europy Zachodniej wskazuje na konieczność retencji na poziomie ok % odpływu rocznego rzeki, obecnie w zlewni Warty jest to ok. 2-4%. Obrazuje to skalę potrzeb zwiększenia retencji. Problemem w regionie wodnym Warty jest zbyt niska retencja naturalna zlewni, retencja dolinowa, sterowalna oraz korytowa. Potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów leśnych, rolnych i terenów zurbanizowanych (działanie , działanie , działanie , działanie ). o Potrzeba zwiększenia wykorzystania urządzeń melioracji do ochrony przeciwpowodziowej, w tym w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe dla zwiększenia retencji zlewni. (działanie ) Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam, gdzie to będzie zasadne) obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o prawdopodobieństwie pojawienia się p=1%. o Potrzeba zwiększenia retencji dolinowej, przede wszystkim rzeki Warty i Prosny (działanie , działanie ) Rezygnacja z obwałowań lub ich odsunięcie od rzeki - dotyczy to przede wszystkim terenu Doliny Konińsko-Pyzderskiej, która jest naturalnym terenem zalewowym rzeki Warty, Do problemu zwiększającego się zagrożenia powodziowego przyczyniają się również wały przeciwpowodziowe w nieodpowiednim stanie technicznym, wymagające modernizacji (m.in. wały rzeki Warty na terenie gmin: Częstochowa Śrem, Krzykosy, Krzymów).. Taki stan rzeczy jest spowodowany przede wszystkim nieodpowiednią konstrukcją wałów, a także niewystarczającymi działaniami utrzymaniowymi. Do zwiększania zagrożenia powodziowego przyczynia się brak prowadzenia na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek,, brak uporządkowywania drzew i zakrzaczeń utrudniających spływ wód powodziowych i lodów, brak oczyszczania przekrojów mostowych ze zbędnej roślinności, brak przystosowania obiektów hydrotechnicznych do funkcji nowoczesnej ochrony powodziowej. Występujący problem to także brak dostosowywania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu. Dodatkowo brak dostosowanych systemów melioracji do funkcji nowoczesnej ochrony przeciwpowodziowej również przyczynia się do niezwiększania retencji zlewni. o o Konieczność utrzymania istniejących obwałowań i ich ewentualna rozbudowa (np. na terenie miasta Częstochowa) Budowa nowych wałów przeciwpowodziowych np. w rejonie Działoszyna Potrzeba zwiększenia retencji sterowalnej (działanie , działanie ) Dla potrzeb uzyskania retencji w zlewni Warty rewitalizacja w dolinie Warty Doliny Konińsko Pyzderskiej, w pierwszej kolejności budowa polderu Golina Dolina Konińsko Pyzderska przez wieki była wielkim, naturalnym zbiornikiem retencyjnym o pojemności dochodzącej do 360 mln m 3. Po obwałowaniu doliny, całkowita pojemność obszarów potencjalnie będących polderami na obszarze Doliny Konińsko-Pyzderskiej spadła do około 160 mln m 3. Wykazane obszary są mechanicznie odwadniane, jednak nie są przeznaczane pod zalew. Należy rozważyć możliwość takiego przekształcenia gospodarczego tych obszarów, z wyprowadzeniem zabudowań włącznie, aby możliwe było zalewanie ich w przypadku katastrofalnego wezbrania. Po dokładnej analizie, do działań rewitalizacyjnych w dolinie Warty poniżej zbiornika Jeziorsko, wytypowano przede wszystkim dolinę Konińsko-Pyzderską, a w pierwszej kolejności obszar tzw. polderu Golina, z uwagi na jego stosunkowo niewielkie zagospodarowanie. 112

113 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni Również wpływ na zwiększanie zagrożenia powodziowego ma brak dostosowanych reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią urządzeń hydrotechnicznych. Problemem są także obiekty infrastruktury powodziowej (budowle piętrzące, zabudowa regulacyjna rzeki) będące w nieodpowiednim stanie technicznym. W niektórych przypadkach na zwiększanie zagrożenia powodziowego mają wpływ istniejące małe elektrownie wodne użytkowane w niewłaściwy sposób lub zlokalizowane zbyt blisko siebie. o Potencjalnym miejscem budowy polderów jest także dolna Warta i Noteć (poldery Warniki i Polichno), jednakże ze względu na brak przygotowania tych inwestycji do realizacji mogą one być zrealizowane w następnych cyklach planistycznych. Dla potrzeb ochrony miasta Kalisza oraz uniknięcia nałożenia fali powodziowej rzeki Warty i rzeki Prosny budowa zbiornika Wielowieś Klasztorna Zasadność i priorytety budowy zbiorników i polderów przedstawi wykonawca po wykonaniu badań modelowych i ich analizie. Potrzeba utrzymania w odpowiednim stanie wałów przeciwpowodziowych (działanie ) o Niedostateczna/zła jakość wałów przeciwpowodziowych w zlewni rzeki Warty, Prosny oraz w zlewniach innych rzek regionu wodnego Warty niebędących w administracji RZGW w Poznaniu o Duża przesiąkliwość wałów w zlewni Dolnej Warty o Cofka Odry do Warty i utrzymujące się przez długi okres wysokie stany wód, czasem uniemożliwiające spłynięcie wody powodziowej lub pochodu lodów ze zlewni Warty. Należy zintensyfikować akcje likwidacji zatorów i lodołamania na odcinku dolnej Warty wykorzystując ograniczone okresy, kiedy stany wody w Odrze na to pozwalają. Wykonanie lodołamania w ograniczonym czasie wymaga wzmocnienia flotylli lodołamaczy. Należy zintensyfikować wycinkę drzew i zakrzaczeń na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią rzeki Warty w PN Ujście Warty - prawy brzeg rzeki i międzywale do prawego wału przeciwpowodziowego oraz lewa skarpa koryta i powalone na niej drzewa utrudniające spływ wód powodziowych i lodu. Po analizach/modelowaniu odpowiedź przedstawia Wykonawca. o o Problem cofki ujściowego odcinka Moskawy do Warty - tereny zawala zalewane są przy wysokich stanach wód na rzece Warcie w wyniku cofki i dopływów z Kanału Miłosławskiego. Podjęcie działań zapobiegawczych w odniesieniu do budowli mających znaczenie dla ochrony przed powodzią przed niszczącym działaniem zwierząt i roślin, np. ingerencja 113

114 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni bobrów w wały, co dotyczy praktycznie całego terenu regionu wodnego Potrzeba prowadzenia na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek (działanie ) o o Zniszczenia budowli regulacyjnych (ostrogi, tamy równoległe, opaski brzegowe) Dolnej Warty i Noteci powodują na dolnej Warcie ucieczkę wody z głównego koryta w kierunku Parku Narodowego Ujście Warty (Słońsk). Sytuacja taka powoduje wypłycenia w głównym korycie rzeki i spowolnienie nurtu, co z kolei utrudnia odpływ lodów i powoduje coroczne zatory lodowe i powodzie oraz w dłuższej perspektywie czasowej stwarza ryzyko niekontrolowanej zmiany głównego koryta rzeki Warty na kierunek południowy. Potrzeba przystosowania obiektów hydrotechnicznych do funkcji nowoczesnej ochrony powodziowej Konieczność odtworzenia systemów melioracji (działanie ) o Potrzeba zwiększenia wykorzystania urządzeń melioracji do ochrony przeciwpowodziowej, w tym w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe dla zwiększenia retencji zlewni. Potrzeba dostosowania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu (działanie ) o o Niedostateczna przepustowość koryta rzeki Warty, Noteci, Prosny powalone drzewa Konieczność oczyszczania profili mostowych na rzece Warcie, Prośnie, Noteci Potrzeba usprawnienia reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią (działanie ) o Potrzeba usprawnienia reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią urządzeń hydrotechnicznych Np. zb. Poraj, zb. Jeziorsko, jezioro Gopło, zb. Pakość, szczytowe stanowisko Kanału 114

115 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni Ślesińskiego, inne zbiorniki małej retencji. Konieczność poprawy stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej (działanie ) o właściwe utrzymanie eksploatacyjne zbiorników wodnych przede wszystkim zbiorniki Jeziorsko, Poraj i Pakość. Konieczność przebudowy hydrowęzła Pakość, poszukanie rozwiązania dla problemu małej sterowalności wypełnionego j. Gopło, powiązanie prowadzonej gospodarki wodnej hydrowęzła Pakość z prowadzoną gospodarką na Kanale Ślesińskim, utworzenie wspólnej instrukcji gospodarowania wodą. Zagrożenie wynikające z możliwości poważnej awarii urządzeń hydrotechnicznych o przede wszystkim zbiorniki Jeziorsko, Poraj, Pakość i Kanał Ślesiński Bardzo istotne znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej na Kanale Ślesińskim mają wrota przeciwpowodziowe oraz pompownia odwrotna w Morzysławiu (stanowisko pośrednie Kanału), jak również szczytowe stanowisko Kanału Ślesińskiego, które stwarza potencjalne zagrożenie powodziowe (awarie) w aspekcie piętrzenia jezior za pomocą śluz Pątnów i Gawrony oraz jazu Gawrony. Z drugiej strony wynikają problemy zrzutu nadmiaru wód ze szczytowego stanowiska poprzez jaz Gawrony na Noteć do jeziora Gopło (przerzut międzyzlewniowy). Potrzeba zapobiegania niekorzystnemu wpływowi małych elektrowni wodnych na obiektach piętrzących 5. Brak rozwiniętej na odpowiednim poziomie osłony hydrologicznometeorologicznej zbiorników w regionie wodnym Warty służącej prognozowaniu i Zbiornik Jeziorsko: Do optymalnego podejmowania decyzji konieczne jest otrzymywanie prognozy dopływu do zbiornika Jeziorsko, która powinna uwzględniać oprócz przepływów na Warcie, także dane z dopływów zlokalizowanych poniżej wodowskazu Sieradz. Zbiornik Jeziorsko znajduje się w km 485 rzeki Warty Wzmocnienie krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń (działanie ) Stworzenie lokalnych systemów osłony ochrony powodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń (działanie ) 115

116 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym (zapora), natomiast wodowskaz Sieradz w km 521. Pomiędzy tymi przekrojami wpływają: zagrożeniem, brak rz. Myja ze zlewnią własną rzędu 136,65 km 2, odpowiedniej sieci Warta od Myi do zbiornika Jeziorsko ze zlewnią własną rzędu obserwacyjno-pomiarowej w 171,57 km 2, bezpośrednio wprowadzane wody do zbiornika zlewniach. Dopływ z Cielc ze zlewnią własną rzędu 38,72 km 2, Niniwka ze zlewnią własną rzędu 97,72 km 2, Dopływ z Emilianowa ze zlewnią własną rzędu 33,78 km 2, rz. Pichna ze zlewnią własną rzędu 206,47 km 2. Ważną kwestię stanowi także uszczegółowienie prognoz opadów i ostrzeżeń. Z punktu widzenia obsługi zbiornika, prognoza mówiąca o możliwości wystąpienia opadu rzędu np. 50 mm, zwykle występującego na jakimś znacznym obszarze i określona dla jakiegoś przedziału czasowego (często dla 24/48 godzin), nie jest jednoznaczna z bezpośrednim przełożeniem na wartość dopływu do zbiornika. Obsługa zbiornika nie posiada specjalistycznego sprzętu i oprogramowania do przeprowadzenia takich analiz, w związku z czym decyzje o wielkości zadysponowanego odpływu, podejmowane są głównie na podstawie przekazywanych prognoz przepływu dla wodowskazu Sieradz. Decyzje te mogą być obarczone (i zwykle są) duży błędem w ocenie dopływu, stąd otrzymywanie prognozy dopływu jest tak ważne. Zbiornik Poraj: Dla zbiornika Poraj RZGW w Poznaniu również nie otrzymuje prognoz dopływu. Dla zbiornika Poraj występuje taki sam problem jak opisany dla zbiornika Jeziorsko, tj. trzeba samodzielnie przełożyć otrzymaną prognozę wielkości opadu na wartość dopływu do zbiornika. Zbiornik Poraj znajduje się w km rzeki Warty, natomiast wodowskaz Kręciwilk w km Do zbiornika bezpośrednio dopływają m.in. cieki: 116 Ordonka ze zlewnią własną rzędu 47,81 km 2, Boży Stok ze zlewnią własną rzędu 69,43 km 2, które także należałoby objąć monitoringiem - prognoza dopływu

117 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni dla wodowskazu Kręciwilk nie uwzględnia tych wielkości. Podobnie jak w przypadku zbiornika Jeziorsko, wiarygodna prognoza wielkości dopływu podana z odpowiednim wyprzedzeniem, to podstawa gospodarowania wodą w sytuacji zagrożenia powodziowego. Ponadto obecnie tak naprawdę nie ma żadnej informacji jaka jest sytuacja hydrologiczna na Warcie poniżej zbiornika Poraj. Na odcinku pomiędzy zbiornikiem, a m. Częstochowa, do Warty uchodzą dwa dopływy Kamieniczka i Stradomka, które w czasie wezbrań prowadzą znaczne ilości wody do rzeki Warty. Obsługa zbiornika powinna mieć wiedzę o sytuacji na tych dopływach, aby nie dopuścić do nałożenia odpływu ze zbiornika i wód niesionych przez te dwa ww. cieki. Dla zbiornika Poraj zasadnym byłoby, aby sieć obserwacyjno-pomiarowa została rozbudowana poprzez wprowadzenie 5 punktów pomiarowych: w m. Słowik i w m. Częstochowa na Warcie oraz wodowskazy na Kamieniczce, Kucelince i Stradomce. Zlewnia Górnej Noteci: W zlewni Górnej Noteci kluczowymi obiektami dla prowadzonej gospodarki wodnej są dwa zbiorniki: zbiornik Pakość i zbiornik jeziorowy Gopło. Sieć Górnej Noteci jest skomplikowana pod względem hydraulicznym, ściśle powiązana z tzw. Górnonoteckim Systemem Wodnomelioracyjnym, a ponadto z Kanałem Ślesińskim (grawitacyjny zrzut wody ze szczytowego stanowiska kanału). Doświadczenia z różnych powodzi wskazują jednoznacznie na potrzebę objęcia ww. zbiorników monitoringiem osłonowym. Z informacji przekazanych w 2012 r. do RZGW w Poznaniu przez IMGW-PIB Oddział w Poznaniu wynika, że większość zlewni Jeziora Gopło jest niekontrolowana hydrologicznie. Zlewnia kontrolowana przez IMGW-PIB w profilu wodowskazowym Noć Kalina stanowi jedynie 37% całości. Powoduje to brak możliwości wiarygodnego oszacowania i prognozowania wielkości dopływu do jeziora. Powiększenie obszaru kontrolowanego hydrologicznie do poziomu 78% obszaru zlewni jeziora pozwalającego na bardziej wiarygodne oszacowanie wielkości dopływu, wskazuje na konieczność zbudowania lokalnej sieci pomiarowo-obserwacyjnej. Sieć obserwacyjno-pomiarowa powinna składać się z wodowskazów funkcjonujących obecnie, tj. posterunków wodowskazowych 117

118 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni Łysek oraz Noć Kalina na Noteci, jak również 5 dodatkowych posterunków wodowskazowych zlokalizowanych na dopływach Noteci oraz bezpośrednich dopływach jeziora. W ramach sieci obserwacyjnej niezbędna jest również rejestracja wysokości opadu atmosferycznego oraz grubości pokrywy śnieżnej z wykorzystaniem istniejących posterunków opadowych. 6. Problem zbyt małej świadomości ludzi, firm i instytucji publicznych na temat zagrożenia powodziowego oraz metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania się do powodzi oraz na etapie prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi. Problem występuje w całym regionie wodnym Warty. Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (działanie ) Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi (działanie ) Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania (działanie ) Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi (działanie ) Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych (działanie ) Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią (działanie ) Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt (działanie ) Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego (działanie ) Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian (działanie ) Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych (działanie ) Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych (działanie ) 118 Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania

119 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Identyfikacja Działania w zlewni zamieszkałych terenów zagrożonych (działanie ) 7. Brak potrzebnych instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe Problem występuje w całym regionie wodnym Warty. Problemy administratorów i zarządców cieków wodnych, wynikające z definicji cieku naturalnego i sztucznego. Potrzeba zmian prawnych w celu możliwości wpływania na prywatnych właścicieli urządzeń hydrotechnicznych. Problem niszczenia wałów przeciwpowodziowych przez bobry. Problem zbyt intensywnego zagospodarowywania obszarów zagrożonych powodzią oraz obszarów chronionych obwałowaniami. Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji (działanie ) Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania (działanie ) 119

120 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym W regionie wodnym Warty w pierwszej kolejności powinny zostać wdrożone działania realizujące następujące cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym: Cel 1. Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego 1.1 Utrzymanie oraz zwiększanie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym 1.2 Wyeliminowanie/unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią 1.3 Określenie warunków możliwego zagospodarowywania obszarów chronionych obwałowaniami Cel 2. Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego 2.1 Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego (głównie poprzez zwiększenie retencji dolinowej, budowę obiektów retencyjnych i odpowiednio prowadzone roboty utrzymaniowe) 2.2 Ograniczanie istniejącego zagospodarowania 2.3 Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności. Cel 3. Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 3.1 Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych 3.2 Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 3.3 Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi 3.4 Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych. 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego W dalszej kolejności należy wdrożyć działanie realizujące poniższy cel szczegółowy 1.4 Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p=0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 10.2 Schemat możliwości osiągnięcia przyjętych celów Hierarchizacja priorytetów na poziomie regionu wodnego odbywa się poprzez nadanie dla działań punktacji 1-3 w zależności od stopnia priorytetu (NISKI-ŚREDNI-WYSOKI) w poszczególnych zlewniach, a następnie obliczenie średniej ważonej punktów dla każdej z grupy działań w ramach wszystkich zlewni w danym regionie. Szczegółowe zestawienie priorytetów i średnich ważonych w poszczególnych zlewniach przedstawia Załącznik nr

121 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym W tabeli poniżej zestawiono zagregowane priorytety działań w regionie wodnym:

122 Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 18 Priorytety realizacji działań w regionie wodnym Warty Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet WYSOKI Priorytet ŚREDNI Priorytet NISKI 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni Utrzymanie oraz zwiększanie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji 3 5 Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku Wyeliminowanie/ unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią 6 Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych 7 Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne 3 9 Wykup gruntów i budynków Określenie warunków możliwego zagospodarowywania obszarów chronionych obwałowaniami 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji 11 Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku 3 3

123 2 Minimalizacja istniejącego ryzyka powodziowego Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet WYSOKI Priorytet ŚREDNI Priorytet NISKI 12 Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p= 0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 10 Ograniczanie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / wypracowanie wytycznych 15 Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku 16 Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne) obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o prawdopodobieństwie pojawienia się p= 1% 3

124 Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet WYSOKI Priorytet ŚREDNI Priorytet NISKI 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego 3 19 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów 2 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek 3 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę 2 22 Budowa i wałów przeciwpowodziowych 1 22 Modernizacja wałów przeciwpowodziowych 3 23 Budowa kanałów ulgi 1 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków 3 25 Ochrona brzegów morskich przed erozją i powodzią od strony morza 26 Budowa i odtwarzanie systemów melioracji 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią 3

125 Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet WYSOKI Priorytet ŚREDNI Priorytet NISKI 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej 3 70 Prowadzenie akcji lodołamania 2 30 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji Ograniczanie istniejącego zagospodarowania 31 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku 32 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej 2 34 Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności. 35 Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych 2 36 Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych 37 Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/ podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności 38 Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami

126 Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet WYSOKI Priorytet ŚREDNI Priorytet NISKI 39 Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 40 Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi 3 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania 3 42 Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi 3 43 Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi 44 Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią 2 45 Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych. 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego 47 Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych 2

127 Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet WYSOKI Priorytet ŚREDNI Priorytet NISKI 3.5. Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, 3 3 Źródło: Opracowanie własne 127

128 Instrumenty wspomagające realizację działań

129 Instrumenty wspomagające realizację działań 11 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.1 Instrumenty prawno-finansowe Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym powinno obejmować realizację inwestycji przeciwpowodziowych, prace utrzymaniowe infrastruktury przeciwpowodziowej, wykup nieruchomości lub zmianę ich funkcji w wyniku wprowadzenia map zagrożenia powodziowego do planów zagospodarowania przestrzennego, funkcjonowanie urzędów administracji gospodarki wodnej, system ostrzegania powodziowego i Informatyczny System Osłony Kraju, akcje ratunkowe w sytuacji wystąpienia powodzi i likwidacje szkód powodziowych, a także ewentualny udział Skarbu Państwa w finansowaniu ubezpieczeń katastroficznych. W związku z założeniami reformy Prawa Wodnego przedłożonymi do rozpatrzenia na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 21 października 2014 r. przeprowadzono analizę struktury finansowania zaproponowanej w ramach reformy. Realizacja inwestycji przeciwpowodziowych została przypisana w zależności od rodzajów wód określonym organom: Zarządowi Dorzecza Odry, zarządowi województwa/marszałkowi województwa, jednostkom samorządu regionalnego (szczególnie gminom). Inwestycje te projektuje się finansować w szczególności ze środków budżetu państwa, dotacji z NFOŚiGW, WFOŚiGW, wpływów z rocznych opłat za oddanie w użytkowanie nieruchomości, urządzeń wodnych lub ich części, opłat rocznych za oddanie w użytkowanie gruntów pokrytych wodami, budżetu UE i innych źródeł. Analogiczny podział kompetentnych organów i sposobu finansowania został przeprowadzony dla utrzymania w należytym stanie technicznym infrastruktury przeciwpowodziowej. Funkcjonowanie urzędów administracji gospodarki wodnej, w ramach reformy zostanie przeorganizowane zmniejszona zostanie liczba urzędów gospodarki wodnej do 6 i powstaną 2 państwowe osoby prawne Zarządy Dorzeczy Wisły i Odry (pozostałymi organami właściwymi w sprawach gospodarki wodnej będą: minister właściwy ds. gospodarki wodnej, prezes KZGW oraz marszałek województwa). Finansowanie całości będzie opierało się na takich samym założeniach jak w przypadku inwestycji przeciwpowodziowych. System ostrzegania powodziowego oraz Informacyjny System Osłony Kraju (za które odpowiadał będzie wojewoda oraz IMGW PIB) finansowany ma być zgodnie z obowiązującymi przepisami, brak jest jednak proponowanych rozwiązań finansowych w szczególności dla systemu ISOK i finansowania zadań IMGW PIB. Akcje ratunkowe w sytuacji wystąpienia powodzi oraz likwidacje szkód powodziowych finansowane będą ze Skarbu Państwa. Odszkodowania będą wypłacane przez Zarządy Dorzecza, brak jest jednak regulacji co do sposobu finansowania powyższych działań. Przy dalszym wdrażaniu reformy należy zagwarantować właściwą alokację środków w części nr 21 i 22 budżetu, wdrożyć najszerszy zakres zasady zwrotu kosztów usług wodnych, rozważyć zasadność wprowadzenia nowych opłat (retencyjnej, powodziowej), uchwalić jasną regulację odnośnie podmiotu ponoszącego koszty wykupu nieruchomości oraz odszkodowań za ograniczenie/wyłączenie możliwości korzystania z nieruchomości/zmianę funkcji nieruchomości, wprowadzić przepisy dotyczące opłat adiacenckich (dotyczących właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości, których wartość wzrosła na skutek redukcji strefy zagrożenia powodzią w wyniku realizacji inwestycji przeciwpowodziowej), przyjąć jasne stanowisko odnośnie udziału Skarbu Państwa w finansowaniu systemu ubezpieczeń katastroficznych, uwzględnić w ramach systemu finansowania ZRP koszty funkcjonowania Systemu ISOK oraz realizacji zadań IMGW PIB. Dodatkowo wdrożenie PZRP może być wspierane np. poprzez objęcie zalesień terenów zalewowych (które nie biorą udziału w aktywnym przepływie wody), dodatkowym wsparciem ze środków krajowych, systemem ulg w podatku rolnym dla właścicieli gospodarstw rolnych rezygnujących z intensywnego gospodarowania na terenach zalewowych, zwolnienia z opłaty skarbowej decyzji, zezwoleń, pełnomocnictw, i wszelkich innych czynności związanych z realizacją PZRP. Zaproponowane powyżej rozwiązania należy przeprowadzić przed rokiem 2020 (po tej dacie znacząco zostanie zmniejszona kwota środków finansowych jakie Polska

130 Instrumenty wspomagające realizację działań będzie otrzymywała z UE). Należy także rozważyć korzyści wynikające ze współudziału Banku Światowego przy realizacji strategicznych inwestycyjnych działań przeciwpowodziowych Zasady gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi W pierwszej kolejności należy wskazać trzy zasady wiodące przy projektowaniu instrumentów prawnych związanych z wdrażaniem map zagrożenia powodziowego (dalej jako: MZP): dopuszczenie dalszego zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią w sposób sprzeczny z zasadami ustalonymi w ramach PZRP (Instrument Wspierający: Lokalizacyjne i techniczne aspekty zabudowy na obszarach zagrożonych powodzią - Wytyczne) jest wykluczone z uwagi na konieczność zatrzymania procesu wzrostu ryzyka powodziowego oraz uniknięcia kolejnych nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę przeciwpowodziową i związane z jej realizacją nieakceptowalne koszty środowiskowe; ani budżet państwa, ani budżety samorządów terytorialnych nie są wstanie ponieść w krótkim okresie czasu skumulowanego ciężaru kosztów wykupu/odszkodowań względem podmiotów prywatnych w wyniku zmian przeznaczenia nieruchomości (zob. Stanowisko nr 18 Konwentu Marszałków Województw z dnia 29 października 2014 r.) ; PZRP w tym i kolejnym cyklu inwestycyjnym zakładają wdrożenie pakietu technicznych i nietechnicznych (zwiększanie naturalnej retencji) inwestycji przeciwpowodziowych, których celem jest redukcja stref zagrożenia powodziowego. Realizację tych inwestycji należy potraktować priorytetowo jeżeli chodzi o strukturę alokacji środków w szczególności w ramach budżetu państwa. Dla zilustrowania skali kosztów związanych z implementacją MZP w procesie planowania przestrzennego należy wskazać zakres potencjalnych obciążeń finansowych odnosząc się do następujących stanów faktycznych: 1) relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów, których nie wskazano do ochrony w drodze technicznych metod ochrony przeciwpowodziowej (wskazania nastąpią w ramach analizy wielokryterialnej), a w świetle opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania (zob. Wytyczne) zabudowa nie może pozostać na tych terenach; 2) relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów wskazanych w ramach PZRP jako obszary naturalnej retencji; 3) zmiana funkcji istniejących obiektów prywatnych tak by nowa funkcja była dopuszczalna w świetle opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania; 4) zmiana przeznaczenia niezagospodarowanych nieruchomości na skutek uwzględnienia opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania w obowiązujących m.p.z.p. lub wydanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (dalej jako: wzizt). W świetle wskazanych powyżej zasad wiodących oraz kategorii potencjalnych obciążeń finansowych proponuje się wdrożenie następujących instrumentów prawnych: a) dokonanie nowelizacji art. 88f ust. 5 PW zgodnie, z którym przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego granice obszarów, o których mowa w art. 88d ust. 2 (w tym obszary szczególnego zagrożenia powodzią),

131 Instrumenty wspomagające realizację działań uwzględnia się w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, planie zagospodarowania przestrzennego województwa, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzji o warunkach zabudowy. b) dokonanie nowelizacji art. 88f ust. 8 PW, zgodnie z którym koszty wprowadzenia zmian w planach oraz decyzjach, o których mowa w ust. 5, ponoszą odpowiednio budżety właściwych gmin albo województw. Nowy przepis musi jasno stanowić, że koszty te ponosi Skarb Państwa. c) transpozycja MZP do obowiązujących m.p.z.p. następuje w istniejącym trybie tj. w terminie 30 miesięcy od dnia przekazania MZP samorządom, przy czym; katalog aktów planistycznych z art. 88f ust. 5 należy rozszerzyć o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; w stosunku do wydanych decyzji o wzizt oraz pozwoleń na budowę nie uwzgledniających MZP wprowadza się obowiązek wznowienia postępowania z urzędu lub decyzje te wygasną; niezwłocznie wprowadza się obowiązek uwzględniania MZP oraz Wytycznych w toku postępowań w sprawie pozwolenia na budowę; organ administracji planistycznej lub architektoniczno budowlanej ma prawo zwrócić się z zapytaniem do RZGW o aktualność MZP w świetle dostępnych analiz hydraulicznych opracowanych w ramach zadań organów gospodarki wodnej oraz Państwowej Służby Hydrologiczno Meteorlogicznej, czyli np. uwzględniających inwestycje przeciwpowodziowe zrealizowane w latach r.; w przypadku gdy obszar zagrożenia powodziowego został zredukowany w wyniku zamodelowania Wariantu O w rozumieniu PZRP jednostka samorządu terytorialnego (dalej jako: JST) uwzględnia w toku stosownej procedury nowe obszary; wymaga to uzgodnienia z Dyrektorem RZGW; studia ochrony przeciwpowodziowej, dla rzek które w WORP zostały wskazane do opracowania map w II cyklu planistycznym, zachowują ważność do czasu przekazania właściwym organom nowych map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Do terenów objętych studiami w odpowiednim zakresie (dostępność danych) stosuje się reżim opracowany w ramach Wytycznych PZRP; d) Na 6 miesięcy przed terminem sporządzenia każdej aktualizacji map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, wynikającej z art. 88f ust. 11 ustawy organ gminy zobowiązany jest do rozpoczęcia procedury przyjęcia lub weryfikacji konieczności zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszarów wskazanych w art. 88d ust.2 ustawy, w ramach której przy uwzględnieniu aktualnego stopnia zagrożenia powodzią przyjęte zostaną postanowienia odnośnie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu oraz kształtowania infrastruktury na potrzeby ewakuacji ludności z terenów zagrożonych. Obowiązek rozpoczęcia procedury przyjęcia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dotyczy również obszarów wskazanych w art. 88d ust.2, dla których w terminie do 22 grudnia 2019 r. opracowano po raz pierwszy mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. e) umocowanie zakazów i ograniczeń określonych w Wytycznych PZRP w ustawie Prawo wodne oraz Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie;

132 Instrumenty wspomagające realizację działań f) odszkodowania w przypadku relokacji zabudowy (przesiedlenie) z terenów, których nie wskazano do ochrony w drodze technicznych metod ochrony przeciwpowodziowej będą realizowane w trybie specustawy powodziowej z zastrzeżeniem konieczności nowelizacji ustawy PW (uwzględnienie w katalogu inwestycji przeciwpowodziowych działania polegającego na odtwarzaniu naturalnej retencji); g) odszkodowania relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów wskazanych w ramach PZRP jako obszary naturalnej retencji będą realizowane w trybie specustawy powodziowej z zastrzeżeniem konieczności nowelizacji ustawy PW (uwzględnienie w katalogu inwestycji przeciwpowodziowych działania polegającego na odtwarzaniu naturalnej retencji); h) koszty zmiany funkcji obiektów prywatnych oraz dostosowania tych obiektów do wymogów Wytycznych PZRP będą ponoszone przez właścicieli przy wsparciu ze środków NFOIŚGW/WFOŚIGW; (zróżnicowanie wysokości wsparcia uzależnione będzie od sytuacji majątkowej podmiotu zobowiązanego; wprowadzony zostanie system ulg podatkowych); i) wyłączenie art. 36 u.p.z.p w stosunku do zmian m.p.z.p./ decyzji wzizt wynikających z konieczności uwzględnienia MZP (studiów ochrony przeciwpowodziowej) przy założeniu, iż: wyłączenie to wprowadza się na okres pierwszego cyklu planistycznego ( ); wyłączenie skutkuje zamrożeniem potencjalnych roszczeń z tytułu zmiany przeznaczenia nieruchomości w jakimkolwiek trybie; W okresie do 2019 r. JST dokonują inwentaryzacji nieruchomości w zakresie skali potencjalnych zmian przeznaczenia; inwentaryzacja następuje przy uwzględnieniu przekazanych JST warstw numerycznych dla Wariantu 0 oraz Wariantu Inwestycyjnego w rozumieniu PZRP; W cyklu planistycznym ze stosownych zakazów/ograniczeń zagospodarowania zwolnienie zostaną tereny, które w wyniku realizacji Wariantu Inwestycyjnego nie będą już wchodziły w zakres obszarów szczególnego zagrożenia po aktualizacji MZP; j) W cyklu planistycznym od momentu uwzględnienia MZP w m.p.z.p. uruchamiany jest mechanizm odpowiedzialności wprowadzony do ustawy Prawo wodne i opierający się na następujących zasadach: Po uchwaleniu lub zmianie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego uwzględniających mapy zagrożenia powodziowego sporządzone do dnia 22 grudnia 2019 r. w rozumieniu art. 88h ust. 10 ustawy, przepis art. 36 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717) stosuje się, z tym że odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę, wykupienia nieruchomości lub jej części albo odszkodowania równego obniżeniu wartości nieruchomości lub jej części można żądać od Skarbu Państwa reprezentowanego przez wojewodę

133 Instrumenty wspomagające realizację działań Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi W warunkach polskich wyróżnia się trzy kategorie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi: 1. Objęte mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego w ramach ISOK wysokości ubezpieczeń na tych terenach powinny być zróżnicowane z uwagi na położenie nieruchomości w strefie wody 10%, 1% i 0,2% oraz głębokość zalewu; 2. Nie objęte mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego w ramach ISOK ale objęte studiami ochrony przeciwpowodziowej wymaga opracowania zgeneralizowanego wzoru różnicowania składki ubezpieczeniowej, uwzględniającego możliwość zastosowania zróżnicowanych zmiennych stopnia zagrożenia przeciwpowodziowego; 3. Nie objęte mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego w ramach ISOK ani studiami ochrony przeciwpowodziowej - konieczne jest opracowanie zgeneralizowanego wzoru różnicowania składki ubezpieczeniowej w zależności od poziomu dostępności danych na temat stopnia zagrożenia (powodzie historyczne; dokumentacja pozostająca w posiadaniu RZGW lub ZMiUW). Należy także dokonać zmian w OWU (z uwagi na niską jakość wykupowanych ubezpieczeń) i uwzględnić zapisy o przyczynianiu się poszkodowanych do szkody (np. budowanie na terenach nieprzeznaczonych pod zabudowę z uwagi na uprzednio stwierdzone ryzyko powodziowe w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego). W przypadku OWU funkcjonujących w obrębie ubezpieczeń mienia publicznego towarzystwa ubezpieczeniowe powinny stosować z pełną konsekwencją zapisy o odpowiedzialności samych ubezpieczonych, jeżeli są oni odpowiedzialni za niski stopień ochrony przed powodzią. Docelowy kształt propozycji instrumentów ubezpieczeniowych powinien zostać uzgodniony w ramach prac nad PZRP z grupą roboczą ds. ubezpieczeń katastroficznych przy PIU oraz Komisją Nadzoru Finansowego, opracowującą obecnie dokument pn. Wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem powodzi w sektorze ubezpieczeń Kompetencja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych Koszty związane z kompensacją oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych wynikają z konieczności relokacji jednostek, utraty dóbr lub dostępu do nich, utraty źródeł dochodu lub środków utrzymania, ograniczeń dostępu do dotychczas powszechnie dostępnych terenów (zielone, rekreacyjne). Wprowadzenie rekompensat za czasowe ograniczenie władztwa nad nieruchomością jest konieczne na poziomie specustawy powodziowej. Jeśli możliwe jest dojście do porozumienia stron, zaleca się pozyskanie nieruchomości na drodze umów cywilnoprawnych, co pozwala na swobodne określenie rekompensaty za czasowe ograniczenie praw do nieruchomości. Postulowane jest natomiast wprowadzenie możliwości wydłużenia terminu na osiągnięcie porozumienia za zgodna wolą stron. Rekompensata kosztów związanych z utratą możliwości prowadzenia w danym miejscu działalności gospodarczej lub gospodarstwa rolnego powinna zostać wprowadzona jako mechanizm kompensacyjny pozwalający na pokrycie kosztów wynikających z przerwy w działaniu i przeniesienia w inne miejsce przedsiębiorstwa, zakładu lub gospodarstwa rolnego. Przy projektowaniu inwestycji, które wiązały się będą z koniecznością dokonania wywłaszczeń i zajęć czasowych, dobrą praktyką jest sporządzanie tzw. planów przesiedleń, których celem jest zapewnienie, że środki utrzymania jednostek dotkniętych projektem znajdują się co najmniej na tym samym poziomie, na którym były przed rozpoczęciem realizacji inwestycji. Rekomendowane jest szersze wdrożenie obowiązku

134 Instrumenty wspomagające realizację działań opracowania planów przesiedleń jako dobrej praktyki przy przygotowaniu i realizacji inwestycji. Zalecane jest powiązanie prac nad planami przesiedleń z przygotowaniem raportu o oddziaływaniu na środowisko Instrumenty analityczne Wyróżniono dwie grupy instrumentów analitycznych: system gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpieniu powodzi oraz system gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych. System gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpienia powodzi to instrumenty wspierające poprawę i rozwój krajowego i lokalnego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń. Postuluje się dostosowanie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym do nowoczesnych metod, w tym doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Podstawowym instrumentem w tej grupie jest budowa i wprowadzenie jednego oficjalnego systemu informacyjnego zarządzania ryzykiem powodziowym dla wszystkich służb w Polsce. Instrumenty wspierające, których celem jest przyspieszenie podejmowania działań zapobiegających skutkom powodzi, to przede wszystkim budowa i usprawnienie lokalnych systemów monitoringów i ostrzegania (i włączenie ich do Planu operacyjnego ochrony przeciwpowodziowej powiatu/gminy). System lokalny powinien być obsługiwany przez mieszkańców i obejmować kontrolę stanu i przepływu wody w punktach pomiarowych, a także stanu wałów i urządzeń hydrotechnicznych. Wśród dodatkowych instrumentów, zapewniających sprawne funkcjonowanie Systemu wyróżnia się: zwiększenie liczby stacji monitoringu na rzekach i rozszerzenie prognoz na mniejsze rzeki i zlewnie (obecnie prognozy hydrologiczne prowadzone są dla posterunków wodowskazowych dużych rzek), wdrożenie nowoczesnych modeli prognostycznych o większej dokładności, wprowadzenie zlewniowego podziału osłony hydrometeorologicznej w ramach zarządzania w Gospodarce Wodnej w celu ograniczenia chaosu kompetencyjnego i wynikających z niego problemów w przetwarzaniu danych, a także wdrożenie badania skuteczności i oceny sprawdzalności prognoz i ostrzeżeń najwłaściwiej poprzez rozporządzenie Ministra Środowiska. System gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych opierać się ma na analizie szkód popowodziowych, a w konsekwencji prowadzić do weryfikacji i aktualizacji mapy zagrożenia ryzyka powodziowego. W tym celu należy wprowadzić centralny system raportowania strat popowodziowych, jeden wspólny dla wszystkich jednostek zajmujących się szacowaniem i raportowaniem strat i wypłacaniem odszkodowań. W systemie tym należałoby gromadzić dane o wszystkich rodzajach szkód, we wszystkich grupach poszkodowanych dotyczące wysokości i źródeł finansowania odszkodowań. Zestawienie powyższych danych z mapami ryzyka powodziowego pozwoli na porównanie strat przewidywanych ze stratami realnymi, co prowadzi do ich aktualizacji i weryfikacji. Zestawienia takie proponuje się wykonywać w cyklu jednorocznym, dwuletnim (dla potrzeb zarzadzania kryzysowego) i sześcioletnim (dla potrzeb zarządzania ryzykiem powodziowym). Całość powinna być uregulowana w akcie prawnym, wymuszającym jednolity wzór raportu dla wszystkich jednostek zgłaszających straty powodziowe, w celu zapewnienia kompletności danych i ich przekazywania

135 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.3 Instrumenty informacyjne i edukacyjne Instrumenty informacyjne i edukacyjne pełnią funkcję wspierającą. Celem ich jest zmniejszenie potencjału szkód popowodziowych poprzez kształtowanie zachowań w sytuacji zagrożenia powodzią i zmniejszenie osadnictwa w obszarach powodziowych. Cel ten można osiągnąć poprzez edukację i informowanie na poziomie różnych grup wiekowych. Wśród tej grupy instrumentów wyróżniono kampanie informacyjne, kampanie edukacyjne dla palcówek edukacji szkolnej, dla placówek edukacji przedszkolnej i edukację dla bezpieczeństwa na terenach dużych obiektów (np. zakładów pracy). Proponuje się przeprowadzenie Kampanii Informacyjnej dotyczącej Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Zapoznanie ze strukturą dokumentu i jego założeniami, rozpowszechnienie informacji dotyczących przepisów prawa i możliwych działań zmniejszających ryzyko powodziowe, a także informacji o poziomie ryzyka inwestycyjnego w obszarach zagrożonych powodziami. Należy przeprowadzić na szeroką skalę Kampanię Informacyjną strony poprzez zlecenie reklamy profesjonalnym firmom, eventy promocyjne, kampanie outdoorowe i banerowe, a także klasyczne biuletyny. Kampanie edukacyjne w szkołach powinny opierać się na przeprowadzaniu lekcji dotyczących bezpieczeństwa w sytuacji powodziowej (wymaga to stworzenia materiałów dydaktycznych dla nauczycieli i szkoleń dla nich), przeprowadzeniu kursów pierwszej pomocy dla uczniów i utworzeniu instrukcji postępowania w czasie powodzi obejmującej placówkę. Edukacja przedszkolna powinna zostać przeprowadzona dodatkowo w ramach spotkań ze strażakami i policją i opierać się na takich środkach przekazu jak filmy animowane, gry planszowe, zachęcanie do tworzenia rodzinnych planów powodziowych, konkursy plastyczne, plakaty. Na terenie wszystkich obiektów, skupiających okresowo duże grupy ludzi, a zagrożonych ryzykiem powodzi, powinno się stworzyć instrukcje postępowania w czasie powodzi i włączyć ją, jako stały element do podstawowego szkolenia BHP

136 Podsumowanie działań i ich priorytety

137 Podsumowanie działań i ich priorytety 12 Podsumowanie działań i ich priorytety 12.1 Opis metodyki budowy i oceny wariantów Na podstawie wykonanej diagnozy problemów oraz w oparciu o propozycje działań zgłoszonych w ramach prac zespołów planistycznych zlewni, dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza, zdefiniowano działania, które w efekcie zapewnią osiągnięcie celów głównych i szczegółowych. Działaniom nietechnicznym oraz technicznym zostały nadane priorytety, odzwierciedlające charakter zagrożenia i problematykę powodzi. Weryfikacja i uzasadnienie przyjętych celów głównych i szczegółowych dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza następuje w drodze formułowania i oceny wariantów planistycznych. Wariant planistyczny, to zestaw niezależnych lub powiązanych z sobą działań, prowadzących do osiągnięcia wskazanych celów, przy założeniu określonego poziomu bezpieczeństwa powodziowego i sposobie zarządzania ryzykiem powodziowym. Formułowanie wariantów planistycznych bazowało na dokonaniu wyboru działań ograniczających ryzyko powodziowe (które mogą zmniejszyć, zneutralizować lub rozłożyć w czasie zdiagnozowane problemy) oraz przypisaniu działań do celów i opierało się o założenia reguły SMART (zdefiniowanie mierzalnych celów i okresu realizacji, efektywnych i akceptowalnych społecznie). Pierwszym zidentyfikowanym wariantem jest wariant zerowy, oparty na scenariuszu zaniechania działań mających na celu jakąkolwiek poprawę obecnej sytuacji. Wariant ten oznacza pozostanie w obecnym zakresie rodzajowym i przestrzennym infrastruktury przeciwpowodziowej oraz sterowanie wielkością powodzi w ramach obowiązujących przepisów. W wariancie zerowym nie zakłada się zatem realizacji działań inwestycyjnych, ani ponoszenia corocznych nakładów o charakterze utrzymaniowym, przewiduje się jedynie ponoszenie niezbędnych kosztów eksploatacyjnych, związanych z użytkowaniem istniejących obiektów. Wariant ten uwzględnia inwestycje techniczne rozwojowe zrealizowane w okresie od powstania map zagrożenia i ryzyka powodziowego do VI 2014 roku. Wariant zerowy stanowi wariant bazowy, do którego odnoszone są efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w kolejnych analizowanych wariantach. Na potrzeby analizy kosztów i korzyści społecznych (CBA) oszacowano coroczny przyrost strat powodziowych powstałych z uwagi na niewłaściwy stan techniczny (pogarszająca się funkcjonalność) urządzeń przeciwpowodziowych i postępującą degradację tego stanu. Metodyka formułowania wariantu utrzymaniowego opiera się na identyfikacji pożądanej wysokości corocznych kosztów remontów istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. Przy identyfikacji wariantu utrzymaniowego określenie utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej definiowane jest jako bieżące nakłady finansowe na remonty, ponoszone w celu zachowania określonego standardem stanu tej infrastruktury poprzez dokonywanie koniecznych napraw. Coroczne koszty remontów na obszarze regionu wodnego Warty zaprognozowano w stałej kwocie ok. 19 mln zł. Koszty odtworzenia infrastruktury, mające charakter inwestycji, nie są ujęte w wariancie utrzymaniowym, przyjmuje się jednak założenie o ponoszeniu kosztów odtworzenia w okresie analizy, dzięki czemu ma miejsce zastępowanie zużytych składników budowli składnikami nowymi w zależności od potrzeb, tj. w momencie braku możliwości dalszej eksploatacji danego składnika lub całej budowli / urządzenia. Koszty o charakterze odtworzenia funkcjonalności ujęto w wariancie technicznym. Efektywność wariantu utrzymaniowego podlega weryfikacji w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie zerowym oraz średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie utrzymaniowym. 137 Zdefiniowano ponadto wariant nietechniczny, zawierający działania nietechniczne (N), działania wspierające (Nwspierające) oraz warianty techniczne, które razem z działaniami nietechnicznymi tworzą tzw. warianty kombinowane.

138 Podsumowanie działań i ich priorytety Zidentyfikowane warianty techniczne, stanowiące możliwe do zastosowania rozwiązania problemów występujących w danej zlewni, składają się z dwóch kategorii: I) Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF) oraz II) Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe) I) Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF) Odtworzenie funkcjonalności jest rozumiane jako jednorazowe działanie o charakterze nakładów inwestycyjnych mające na celu odbudowę pożądanego przez eksploatatora poziomu technicznego / funkcjonalności istniejących obiektów przeciwpowodziowych oraz likwidację wieloletnich zaniedbań i przygotowanie infrastruktury do dalszych bieżących działań eksploatacyjnych i ponoszenia corocznych kosztów utrzymaniowych. II) Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe) Drugą kategorią działań technicznych dla obszarów problemowych są działania techniczne rozwojowe, które zawierają nowe inwestycje, nie dotyczące odtworzenia istniejącej infrastruktury. Z powyżej wymienionych, różnych kategorii działań technicznych i nietechnicznych utworzono warianty planistyczne. Każdy wariant planistyczny zawiera działanie wybrane w drodze analizy wielokryterialnej (TR Nowe 1 lub TR Nowe 2 lub Nietechniczne) oraz działania nietechniczne wspierające i działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności lub alternatywy odtworzenia funkcjonalności. Warianty planistyczne zostały zagregowane na poziomie regionów wodnych oraz obszarów dorzeczy. Zarówno dla działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności, jak i dla działań technicznych rozwojowych, zidentyfikowano rozwiązania alternatywne, zastosowano jednakże odmienne podejście: dla oceny efektywności działań, zdefiniowanych jako możliwe do zastosowania rozwiązania o charakterze odtworzenia funkcjonalności, dokonano uproszczonej oceny efektywności hydraulicznej oraz udatności środowiskowej, z kolei analiza wielokryterialna dotyczy możliwych do zastosowania rozwiązań w ramach działań technicznych rozwojowych i nietechnicznych. Przedmiotem analizy wielokryterialnej są bowiem warianty rozwiązań w obszarach problemowych, a jej celem jest dokonanie wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Takie podejście zapewnia, że ocenie poddane są poszczególne rozwiązania problemu w danym obszarze problemowym/obszarach problemowych, a nie sumy działań. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. W kontekście powyższego podejścia istotne jest uchwycenie efektu wdrożenia danego rozwiązania i porównanie efektu tego rozwiązania z efektem rozwiązania alternatywnego. W ten sposób można uniknąć łącznej oceny, obejmującej szereg działań, ponieważ taka łączna ocena mogłaby prowadzić do zaburzenia wyniku mianowicie większy wpływ na wynik oceny miałyby działania bardziej efektywne i tym samym byłaby możliwość nie wychwycenia działań nieefektywnych, które byłyby rekomendowane do realizacji tylko dlatego, że byłyby oceniane łącznie z działaniami efektywnymi. 138 Ocena efektywności wariantów planistycznych, stanowiących sumę rekomendowanych działań dla poszczególnych regionów wodnych (a także obszarów dorzeczy), następuje w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych. Efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w analizowanych wariantach (utrzymaniowym, nietechnicznym i technicznym /kombinowanym) podlegają ocenie w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie

139 Podsumowanie działań i ich priorytety obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie zerowym oraz niższymi od nich średniorocznymi stratami powodziowymi w pozostałych wariantach. Poniższy schemat zawiera podsumowanie algorytmu formułowania wariantów planistycznych: Rysunek nr 13 Algorytm formułowania wariantów planistycznych Legenda: WP 1, 2 wariant planistyczny 1, 2 TR Nowe 1, 2 działania rozwojowe techniczne - możliwe rozwiązania problemu: działania oraz 29; dla ochrony brzegu morskiego działania N działania nietechniczne zakwalifikowane do wdrożenia jako komplementarne w stosunku do Technicznych. Są to działania: 1-3; 9; 18-20; Nwspierające działania nietechniczne towarzyszące za każdym razem działaniom technicznym: 4-8; 10-17; 28; 37-41; OF działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności: działania 24 i 29 MCA analiza wielokryterialna 139

140 Podsumowanie działań i ich priorytety 12.2 Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym W regionie wodnym Warty w obszarze szczególnego zagrożenia powodzią zidentyfikowano osób, 6 obiektów użyteczności społecznej oraz 5 obiektów stanowiących duże i potencjalne zagrożenie dla środowiska. Długoterminowym celem strategicznym jest zredukowanie tej liczby do zera. Taki cel jest jednak niemożliwy do osiągnięcia w perspektywie najbliższych 6, a nawet 12 lat stąd w perspektywie najbliższych 6 lat celem jest zredukowanie tej liczby o 20% i jednoczesne objęcie pozostałych osób zagrożonych specjalnie przygotowanymi planami działań w ramach prewencji, a także reagowania na występujące zagrożenie. Wśród zaplanowanych działań są działania ograniczające wielkość zagrożenia, a tym samym wielkość obszaru szczególnego zagrożenia powodzią, ale także ograniczenie wrażliwości poprzez wzmocnienie regionalnych i lokalnych systemów prognozowania i ostrzegana społeczeństwa o nadchodzącym zagrożeniu oraz przygotowaniu planów ewakuacji mieszkańców (w tym szczególnie osób starszych i niepełnosprawnych). Planowane jest także wzmocnienie organizacji odpowiedzialnych za prowadzenie akcji ratunkowych. Strategicznym celem jest także wdrożenie przepisów prawnych, które z jednej strony ograniczą wzrost zagospodarowania obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, ale też sukcesywne wycofywanie zabudowy mieszkaniowej i wrażliwej infrastruktury gospodarczej z tych obszarów. Region wodny Warty charakteryzuje się także stosunkowo dużą liczbą wałów przeciwpowodziowych chroniących obszary zurbanizowane i gospodarczo rozwinięte. Niestety stan techniczny tych wałów jest niezadawalający. Dla ochrony tych obszarów, w perspektywie długoterminowej planowane jest wzmocnienie i przebudowa wszystkich wałów. Postuluje się aby odcinki wałów chroniące obszary o dużej wrażliwości na zagrożenie powodziowe miały system monitorowania ich stanu bezpieczeństwa, aby można było podjąć akcje ratunkowe ze stosownym wyprzedzeniem. Wyselekcjonowano również odcinki wałów, dla których należy w perspektywie najbliższych 6 lat przeprowadzić szczegółowe analizy możliwości zwiększania rozstawu, co wprost przyczyni się do wzrostu retencji dolinowej i obniżenia poziomu wód powodziowych. Założono, że wszystkie przedsięwzięcia polegające na przebudowie wałów przeciwpowodziowych wymagać będą analizy opcji, gdzie rozważanymi opcjami będą działania oddające przestrzeń rzece. W regionie wodnym Warty wyznaczono ok ha terenów znajdujących się w obszarze szczególnego zagrożenia powodzią a całkowitą wartość majątku w tym obszarze wyceniono na 2,6 mld zł. Średnioroczne straty powodziowe oszacowano na kwotę 248 mln zł. Długofalowym celem strategicznym zarządzania ryzykiem powodziowym jest redukcja strat do uzasadnionego ponoszonymi wydatkami poziomu. W okresie najbliższych 6 lat, ze względu na ogromne zaniedbania utrzymaniowe i inwestycyjne, głównym celem jest ograniczenie poziomu zagrożenia powodziowego oraz wrażliwości terenów zagrożonych w obszarach o zidentyfikowanym najwyższym poziomie ryzyka powodziowego poprzez podjęcie koniecznych inwestycji technicznych. Jednocześnie celem jest ograniczenie poziomu ryzyka w całym regionie wodnym poprzez podjęcie działań nietechnicznych ograniczających wrażliwość obszarów szczególnego zagrożenia powodzią oraz instrumentów wzmacniających wszystkie elementy systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Planuje się w okresie 6 lat prowadzić intensywną działalność edukacyjną społeczeństwa dla podniesienia świadomości występującego zagrożenia powodziowego w miejscu zamieszkania, pracy lub wypoczynku oraz zdolności świadomego uczestnictwa w zaplanowanych działaniach kryzysowych. Ważnym celem na najbliższe 6 lat jest stworzenie systemu finansowania działań nietechnicznych i technicznych ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia źródeł finansowania utrzymania systemu przeciwpowodziowego na stałym poziomie funkcjonalności. Wieloletnia praktyka zarządzania gospodarką wodną wskazuje bowiem na ogromne zaniedbania w utrzymaniu infrastruktury przeciwpowodziowej w należytym stanie technicznym zapewniającym jej pożądany poziom funkcjonalności

141 Podsumowanie działań i ich priorytety Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Warty opiera się na ekonomicznie (społecznie i finansowo) rekomendowanym i uzasadnionym doborze działań nietechnicznych, technicznych i instrumentów wspomagających w celu maksymalizacji efektywności przedsięwziętych działań Opis wybranego rozwiązania Wariant zerowy Wariant zerowy jest oparty na scenariuszu braku działań mających na celu jakąkolwiek poprawę obecnej sytuacji. Wariant zerowy odzwierciedla aktualny stan zagrożenia i ryzyka powodziowego zgodnie z przeprowadzoną analizą zagrożenia i ryzyka powodziowego opisaną w rozdziałach 6 i 7 Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Jest to wariant bazowy, do którego odnoszone są efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w kolejnych analizowanych wariantach. W tabeli poniżej przedstawiono listę działań technicznych, zrealizowanych oraz znajdujących się w końcowej fazie realizacji w 2014 r. o strategicznym znaczeniu, które zostały uwzględnione w wariancie zerowym. Tabela nr 19 Działania techniczne o strategicznym znaczeniu, uwzględnione w Wariancie Zerowym Zlewnia Kategoria działań Ilość Górna Warta i Liswarta bez Kocinki Warta od Widawki do Neru i Zlewnia Neru Warta od Neru do Prosny i Zlewnia Nazwa działania 24. Regulacja oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków 4 Numer działania 21. Budowa obiektów retencjonujących wodę 1 Nazwa działania 22. Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego Numer działania 26. Budowa i odtworzenie systemów melioracji 1 Nazwa działania 22. Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego