Zdjęcie: RZGW w Gliwicach. Plan zarządzania ryzykiem powodziowym dla region wodnego Górnej Odry

Transkrypt

1 Zdjęcie: RZGW w Gliwicach Plan zarządzania ryzykiem powodziowym dla region wodnego Górnej Odry Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

2 2

3 Projekt: Wsparcie przygotowania krajowych dokumentów planistycznych w zakresie polityki ochrony środowiska zapewniających skuteczną realizację polityki spójności Etap II Opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Część I. 3

4 SPIS TREŚCI 1 Streszczenie w języku nietechnicznym Wprowadzenie Cele i zakres planu Podstawy prawne Relacje PZRP z innymi obszarami działania Opis procesu planistycznego Opis obszaru planowania Wprowadzenie Topografia, hydrografia, gleby, geologia, hydrologia Charakter zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Użytkowanie terenu Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Analiza interesariuszy Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym Inne zainteresowane strony Zarządzanie procesem planowania Komitet Sterujący Grupa Planistyczna Zespoły planistyczne zlewni Zasady udziału społecznego Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Ocena zagrożenia powodziowego Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego Dodatkowe analizy Podsumowanie Ocena ryzyka powodziowego Wnioski z analizy map ryzyka powodziowego Dodatkowe analizy Podsumowanie Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Programy ochrony przed powodzią Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej Monitoring, prognozowanie i ostrzeganie Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe Praktyka planowania przestrzennego

5 8.3.4 Retencja naturalna, mała retencja Poziom świadomości służb i zagrożonych instytucji, firm, mieszkańców Diagnoza problemów obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Diagnoza problemów Przestrzenny rozkład zagrożenia powodziowego Wstęp Zidentyfikowane ryzyko powodziowe Zidentyfikowane problemy związana z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Górnej Odry Zidentyfikowane znaczące obszary problemowe Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Schemat możliwości osiągnięcia celów Nadanie kierunków działań oraz ich priorytetyzacja Instrumenty wspomagające realizację działań Instrumenty prawno-finansowe Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym Zasady gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi Kompensacja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych Instrumenty analityczne Instrumenty edukacyjne i informacyjne Podsumowanie działań i ich priorytety Opis metodyki budowy i oceny wariantów Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym Opis wybranego rozwiązania Priorytety w realizacji działań Harmonogram, jednostki realizujące i źródła finansowania Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innymi dyrektywami środowiskowymi Etap wstępnego wariantowania scenariuszy planistycznych Etap analizy wielokryterialnej Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Zaangażowanie społeczeństwa w proces planistyczny Konsultacje transgraniczne Udział społeczeństwa w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko Podsumowanie udziału społeczeństwa w SOOŚ i rekomendacje Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa

6 16.1 Wstęp Organizacja i przebieg procesu konsultacji społecznych PZRP Ramy czasowe i podstawy prawne Podmiot odpowiedzialny za organizację i nadzór nad procesem konsultacji społecznych Cel konsultacji społecznych Udział społeczny w procesie podejmowania decyzji założenia Grupy konsultacyjne wybór interesariuszy Formy udziału społeczeństwa w konsultacjach Metody konsultacji Kampania informacyjno - promocyjna i wnioski Wnioski z konsultacji społecznych Wnioski z konsultacji społecznych dla regionu wodnego Górnej Odry Opis zakresu i sposobu współpracy międzynarodowej Sposób monitorowania postępów realizacji Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym Literatura/Źródła

7 Spis tabel i rysunków Tabela nr 1 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią (zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego) Tabela nr 2 Wartość majątku na obszarze zagrożonym powodzią (zagrożenie dla działalności gospodarczej) Tabela nr 3 Zestawienie najważniejszych informacji dotyczących regionu wodnego Górnej Odry 31 Tabela nr 4 Podział regionu wodnego Górnej Odry na obszary fizyczno-geograficznej wg Kondrackiego Tabela nr 5 Największe dopływy regionu wodnego Górnej Odry oraz największe zbiorniki zlokalizowane na jego obszarze Tabela nr 6 Największy kanał na obszarze regionu wodnego Górnej Odry Tabela nr 7 Zestawienie rzek uwzględnionych w opracowaniu Tabela nr 8 Ryzyko powodziowe w ujęciu regionu wodnego Górnej Odry Tabela nr 9 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią Tabela nr 10 Zestawienie majątku na terenie zagrożonym powodzią w regionie wodnym Górnej Odry Tabela nr 11 Zestawienie parków krajobrazowych w regionie wodnym Górnej Odry Tabela nr 12 Zestawienie obszarów Natura 2000 w regionie wodnym Górnej Odry Tabela nr 13 Cieki istotne i szczególnie istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej na terenie regionu wodnego Górnej Odry, na których drożność morfologiczna jest niezbędna dla spełnienia przez elementy biologiczne wymagań określonych dla dobrego stanu lub potencjału ekologicznego JCWP Tabela nr 14 Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji Tabela nr 15 Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne Tabela nr 16 Struktura zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Górnej Odry Tabela nr 17 Sumaryczne zestawienie wyników analiz dodatkowych dla obszaru regionu wodnego Górnej Odry Tabela nr 18 Powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Górnej Odry73 Tabela nr 19 Wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone dla regionu wodnego Górnej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu Tabela nr 20 Dokumenty opracowywane dla obszaru każdego z województw Tabela nr 21 Poziomy ryzyka powodziowego Tabela nr 22 Współczynniki wagowe określone na podstawie AHP Tabela nr 23 Zestawienie liczby gmin z przypisanym im ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Odry Tabela nr 24 Liniowy rozkład ryzyka w regionie wodnym Górnej Odry Tabela nr 25 Zintegrowany poziom ryzyka z podziałem na zlewnie Tabela nr 26 Wykaz głównych obszarów problemowych na obszarze regionu wodnego Górnej Odry Tabela nr 27 Schemat możliwości osiągnięcia celów - priorytety realizacji działań w regionie wodnym Górnej Odry Tabela nr 28 Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze dorzecza Odry Tabela nr 29 Priorytetowe cele szczegółowe z podziałem na fazy zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Odry Tabela nr 30 Działania techniczne, uwzględnione w wariancie zerowym w regionie wodnym Górnej Odry zakończone w czasie opracowywania PZRP do czerwca 2014 r Tabela nr 31 Przewidywane okresy użytkowania Tabela nr 32 Majątek RZGW Gliwice Tabela nr 33 Region wodny Górnej Odry majątek Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych Tabela nr 34 Zestawienie planowanych działań strategicznych

8 Tabela nr 35 Proponowany do wdrożenia wariant planistyczny Tabela nr 36 Lista działań nietechnicznych (N) planowanych do realizacji w latach Tabela nr 37 Lista strategicznych inwestycji technicznych planowanych do realizacji w latach Tabela nr 38 Zmiana średniej obszarowej rocznej sumy opadów w latach w regionach wodnych Tabela nr 41 Zestawienie planowanych działań strategicznych wraz z określeniem częstotliwości zbierania danych oraz podmiotu odpowiedzialnego Rysunek nr 1 Podsumowanie PZRP dla regionu wodnego Górnej Odry Rysunek nr 2 Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Rysunek nr 3 Graficzne odzwierciedlenie prac planistycznych na obszarze dorzecza Rysunek nr 4 Region wodny Górnej Odry na tle podziału administracyjnego Polski Rysunek nr 5 Położenie obszaru regionu wodnego Górnej Odry na tle obszaru dorzecza Odry Rysunek nr 6 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 7 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wodnym Górnej Odry 68 Rysunek nr 9 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 10 Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej Rysunek nr 11 System zarządzania kryzysowego w kraju Rysunek nr 12 Problemy obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Rysunek nr 13 Rozkład procentowy zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Górnej Odry Rysunek nr 14 Przestrzenny rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Górnej Odry Rysunek nr 15 Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Odry Rysunek nr 16 Główne obszary problemowe regionu wodnego Górnej Odry Rysunek nr 17 Algorytm formułowania wariantów planistycznych Rysunek nr 18 Elementy składowe ryzyka powodziowego wykorzystane przy doborze optymalnego wariantu planistycznego Rysunek nr 21 Zmiany klimatycznego bilansu wodnego w lecie. Mapa po lewej: , mapa po prawej: Rysunek nr 22 Typy zagrożenia i powodzi występujących w Polsce Rysunek nr 23 Przyjęty schemat angażowania społeczeństwa w proces planistyczny Rysunek nr 24 Zaangażowanie społeczeństwa na etapie opracowania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko

9 Spis załączników Załącznik nr 1. Lista skrótów Załącznik nr 2. Słownik pojęć Załącznik nr 3. Lista interesariuszy Załącznik nr 4. Katalog celów Załącznik nr 5. Katalog działań Załącznik nr 6. Wstępna ocena ryzyka powodziowego Załącznik nr 7. Mapy zagrożenia powodziowego Załącznik nr 8. Mapy ryzyka powodziowego Załącznik nr 9. Materiały dokumentujące proces konsultacji i udziału społecznego Załącznik nr 10. Program działań dla planu zarządzania ryzykiem powodziowym Załącznik nr Karty HOT SPOTów dla Regionu Wodnego Załącznik nr Karty Zlewni dla Regionu Wodnego wraz z załącznikami mapowymi. Załącznik nr Lista działań strategicznych Załącznik nr Lista działań buforowych Załącznik nr 11. Mapy PZRP Załącznik nr 12. Instrumenty zarządzania ryzykiem powodziowym 9

10 Streszczenie w języku nietechnicznym 1

11 Streszczenie w języku nietechnicznym 1 Streszczenie w języku nietechnicznym Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych tworzą podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym. Wnioski płynące z przygotowanych planów będą także podstawą dla stworzenia katalogu dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych. Przygotowanie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym prowadzone było przy współudziale wielu stron - interesariuszy, którzy w podziale na Zespoły Planistyczne Zlewni, Grupy Planistyczne i Komitety Sterujące brali bezpośredni udział w poszczególnymi pracach nad kolejnymi etapami prac. Zapewniono także rzeczywisty udział społeczeństwa w procesie przygotowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym, w postaci prowadzonej kampanii informacyjnej i konsultacji społecznych. Obszar planowania o powierzchni 3828,4 km 2 obejmuje cały region wodny Górnej Odry, z czego tylko niewielki fragment zlewni Olzy w rejonie Koniakowa i Istebnej (gmina Istebna) funkcjonuje jako suwerenna część. W pierwszej kolejności przeprowadzona została analiza rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat, wykonana na podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego oraz map zagrożenia i map ryzyka powodziowego. W ramach wstępnej oceny ryzyka powodziowego, na rozpatrywanym obszarze wyróżniono 12 znaczących powodzi historycznych, których główną przyczyna były intensywne opady deszczu przyczyniające się do powstania powodzi rzecznych. Jedna z największych miała miejsce w 1997 roku. W regionie wodnym Górnej Odry wyznaczono 13 obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi o łącznej powierzchni 298 km 2. Stanowi ona ok. 8% powierzchni całego regionu wodnego. Na podstawie analizy map zagrożenia powodziowego, zdefiniowano blisko 23 tys. ha obszarów znajdujących się na terenie o prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi raz na 500 lat. W przypadku powodzi o częstotliwości występowania raz na 100 lat i raz na 10 lat, takich obszarów zdefiniowano odpowiednio około 17 tys. ha i 8 tys. ha. Liczba mieszkańców na obszarach o prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi raz na 500 lat, raz na 100 lat i raz na 10 lat wynosi odpowiednio około 43 tys., 21 tys. i 2,5 tys. W skali pięciostopniowej określone zostało również ryzyko powodziowe w odniesieniu do poszczególnych gmin. W konsekwencji wskazano 7 gmin o najwyższym zintegrowanym ryzyku powodziowym: Lubomia, Racibórz, Nędza, Kuźnia Raciborska, Cisek, Kędzierzyn-Koźle i Gliwice. Ryzyko powodziowe przeanalizowano także dla następujących indywidualnych kategorii: zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. W tabeli nr 1 przedstawione zostały wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią. Dla całego obszaru zidentyfikowano również 10 głównych przyczyn zwiększonego ryzyka powodziowego, z których główne dotyczą zagadnień związanych z brakiem oczekiwanej funkcjonalności wałów przeciwpowodziowych oraz niewystarczającą ilością zbiorników retencyjnych. Analizy przeprowadzone na podstawie map zagrożenia i ryzyka powodziowego pozwoliły obliczyć wartości średniorocznych strat (AAD) dla zlewni i regionów wodnych w Polsce. Dla regionu wodnego Górnej Odry średnioroczne straty wynoszą ok. 137,2 mln zł. W tabeli nr 1 przedstawiono wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią, natomiast w tabeli nr 2, przedstawiono wartość majątku na tych obszarach. 11

12 Streszczenie w języku nietechnicznym Tabela nr 1 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią (zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego) Obszar Region Wodny Górnej Odry Powierzchnia Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Zagrożenie dla środowiska Zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego Źródło: Opracowanie własne Obszary zagrożenia powodziowego [ha] Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [os.] Obiekty użyteczności społecznej [szt.] Obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska [szt.] Obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska [szt.] 1% % % 53 1% 3 1% 30 Obiekty cenne kulturowo [szt.] 1% 0 obszar 1% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) Tabela nr 2 Wartość majątku na obszarze zagrożonym powodzią (zagrożenie dla działalności gospodarczej) Obszar Region Wodny Górnej Odry SUMA [tys. zł] Źródło: Opracowanie własne 1% obszar 1% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) W dalszym etapie określone zostały najistotniejsze działania, których realizacja przyczyni się do obniżenia ryzyka powodziowego poprzez zahamowanie jego wzrostu (Cel 1), minimalizację istniejącego ryzyka (Cel 2), poprawę systemu zarządzania ryzykiem powodziowym (Cel 3). W ramach ww. 3 celów głównych, wyodrębnionych zostało 52 działań szczegółowych, które podzielone zostały na trzy grupy. Najważniejsza grupa obejmuje działania nietechniczne i techniczne mające za zadanie obniżenie fali wezbraniowej i utrzymanie w należytym stanie istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. Realizacja wytypowanych działań powinna być wspierana poprzez instrumenty o charakterze prawno-finansowym, analitycznym i informacyjno-edukacyjnym, pełniących funkcję komplementarną w stosunku do działań inwestycyjnych i przyczyniających się w ten sposób pośrednio do obniżenia ryzyka powodziowego. Na podstawie diagnozy problemów powodziowych regionu wodnego Górnej Odry oraz w oparciu o będące do dyspozycji narzędzia i instrumenty, zdefiniowano pakiety działań, które w efekcie zapewnią osiągnięcie oczekiwanych rezultatów. Wdrożenie zdefiniowanych wariantów zarządzania ryzykiem powodziowym związane jest z corocznym, systematycznym ponoszeniem kosztów i nakładów inwestycyjnych. I tak, w wariancie utrzymaniowym oszacowano, na podstawie analizy funkcjonującej obecnie infrastruktury przeciwpowodziowej w regionie wodnym Górnej Odry, pożądane roczne koszty utrzymania na poziomie ok. 7 mln złotych. Uwzględniając specyfikę regionu oraz zidentyfikowane obszary szczególnie narażone na ryzyko powodzi, w wariancie rekomendowanym do realizacji (wariant kombinowany), określono i przypisano konkretnym obszarom (gminom) 7 działań nietechnicznych, działania nietechniczne wspierające oraz 19 działań technicznych w tym działania mające na celu 12

13 Streszczenie w języku nietechnicznym odtworzenie funkcjonalności obiektów hydrotechnicznych. Szacunkowy koszt ich wdrożenia to ,00 złotych. Spośród działań technicznych, 5 z nich przewiduje się do realizacji do roku 2021 (pierwszy cykl planistyczny), a pozostałe działania będą realizowane w późniejszym okresie lub ich realizacja rozpocznie się w I cyklu w zależności od dostępnych środków finansowych. Dla wszystkich działań technicznych określony został koszt i źródło finansowania. Za kluczową inwestycję dla regionu wodnego Górnej Odry należy uznać budowę suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny, którego całkowity koszt inwestycji wynosi złotych. Na rysunku nr 1 przedstawione zostały podstawowe informacje dotyczące regionu wodnego Górnej Odry wraz z najważniejszymi, zaplanowanymi działaniami w tym regionie. Rysunek nr 1 Podsumowanie PZRP dla regionu wodnego Górnej Odry Region wodny: powierzchnia całkowita 3 828,4 km 2 Region Wodny Górnej Odry Zagrożenia woda 1% powierzchnia zagrożona ilość zagrożonych mieszkańców ilość zagrożonych obiektów użyteczności społ. 53 ilość obiektów stanowiących zagrożenie dla środowiska ,4 ha osób ilość obiektów cennych kulturowo 0 AAD 137,2 mln zł. Potencjalne straty woda 1% Potencjalne starty całkowite (zabudowa mieszkalna, tereny przemysłowe i komunikacyjne, lasy i tereny rekreacyjne, grunty orne, użytki zielone, inne) 4,79 mld złotych (w tym zabudowa mieszkalna 2,47 mld złotych) Zaproponowane działania nietechniczne i techniczne: pierwszy cykl planistyczny ( ) następujące cykle planistyczne ( ) budżet utrzymaniowo remontowy dorzecza (roczny) Największe inwestycje ( ) wdrożenie i przygotowanie działań nietechnicznych zbiornik ppowodziowy Racibórz Dolny 1,04 mld zł. 0,3 mld zł. 7 mln zł. 36,3 mln zł. 1,3 mld zł. Cel strategiczny ( ) Wyniki analizy dla wariantu inwestycyjnego (uwzględniającego remonty i odtworzenia istniejącej infrastruktury) Obniżenie wartości średniorocznych strat (AAD) w wyniku realizacji działań strategicznych 56 % Zmniejszenie liczby zagrożonych osób 0,3 tys. os Wartość bieżąca netto (ENPV) Wewnętrzna stopa zwrotu (ERR) 15,24 % Stosunek korzyści do kosztów (B/C) 1,95 Źródło: Opracowanie własne 13

14 Wprowadzenie 2 WAŻNE INFORMACJE Na poziomie europejskim zasadnicze ramy dla opracowania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym (PZRP) określa Dyrektywa 2000/60/WE. Metodycznie PZRP są opracowywane na podstawie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, sporządzanych zgodnie z art. 6 Dyrektywy Powodziowej. Mapy stanowią element PZRP. PZRP dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych są dokumentem opracowanym po raz pierwszy w Polsce i tworzą podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym w przyszłości. Aktualizacja PZRP będzie odbywała się co 6 lat następny przegląd PZRP i ew. aktualizacja do dnia 22 grudnia 2021 r. Prace analityczne, diagnostyczne i planistyczne związane z przygotowaniem PZRP oparte były na strukturze hierarchicznej zlewnia region wodny obszar dorzecza i prowadzone przy pełnej współpracy z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Zarządami Melioracji i Urządzeń Wodnych, a także pozostałymi lokalnymi interesariuszami. PZRP dla obszaru dorzecza Odry został wykonany w bieżącym cyklu planistycznym dla około km rzek zidentyfikowanych podczas wstępnej oceny ryzyka powodziowego, położonych na terenie 4 regionów wodnych i obejmuje po raz pierwszy pakiet działań nietechnicznych, technicznych oraz identyfikację potrzeb utrzymaniowych obecnej, jak i przyszłej, infrastruktury przeciwpowodziowej. PZRP zostały przygotowane w korelacji z szeregiem obowiązujących w Polsce dokumentów strategicznych i planistycznych, a także (m.in.) Ramową Dyrektywą Wodną, Dyrektywą Ptasią i Siedliskową.

15 Wprowadzenie 2 Wprowadzenie 2.1 Cele i zakres planu Opracowane projekty Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych tworzą podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym w przyszłości, stwarzając jednocześnie szanse na proaktywne podejście w inicjowaniu i wdrażaniu działań inwestycyjnych oraz instrumentów wspomagających. Wnioski płynące z przygotowanych planów będą także podstawą dla stworzenia katalogu dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych edukacyjnych. Przedstawione Plany będą podstawą ich przyszłych aktualizacji i rozpoczną nieprzerwany proces ciągłej poprawy systemu osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami. Prace analityczne, diagnostyczne i planistyczne związane z przygotowaniem Planów oparte były na strukturze hierarchicznej zlewnia region wodny obszar dorzecza i prowadzone przy pełnej współpracy z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Zarządami Melioracji i Urządzeń Wodnych, a także pozostałymi lokalnymi interesariuszami, którzy uczestniczyli w ich tworzeniu poprzez zorganizowany system komitetów sterujących i grup planistycznych regionów wodnych i dorzeczy oraz zespołów planistycznych zlewni. Wyżej wymienione prace, które trwały od lipca do listopada 2014 roku, były w pełni kontynuacją wcześniej wykonanych działań związanych z wstępna oceną ryzyka powodziowego oraz przygotowaniem map zagrożenia i ryzyka powodziowego dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Wytycznymi w tym zakresie była Metodyka oraz przepisy prawa zawarte m.in. w takich dokumentach jak: Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 roku ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej UE, zwana Ramową Dyrektywą Wodną (RDW); Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko; Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE); Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne wraz z aktami wykonawczymi; Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wraz z aktami wykonawczymi; Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

16 Wprowadzenie Zakres wykonanych prac przy opracowaniu Planów przez zespoły planistyczne obejmował blisko 150 suwerennych działań i produktów pośrednich, w tym osiągnięcie kluczowych kamieni milowych dla opracowania dokumentacji, wymienionych poniżej: Zdiagnozowanie problemów zarządzania ryzykiem powodziowym, w tym diagnozy zagrożenia ryzyka powodziowego i strat, analizy obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej i źródeł wzrostu ryzyka powodziowego; Zdefiniowanie celów głównych i szczegółowych zarządzania oraz przypisanie im grup działań, tworząc schemat ich osiągnięcia w zdefiniowanym okresie; Opracowanie instrumentów wspomagających realizacje działań nietechnicznych i technicznych dla zidentyfikowanych wariatów planistycznych zarządzania ryzykiem; Sporządzenie dokumentu roboczego (projekty) Planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów regionów wodnych i dorzeczy; Przeprowadzenie konsultacji społecznych sporządzonych Planów i kampanii informacyjnej (w trakcie); Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektów Planów zarządzania ryzykiem powodziowym (w trakcie); Zapewnienie spójności Planów i aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami. Zdefiniowane trzy cele główne zarządzania ryzykiem powodziowym, tj.: 1) Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego, 2) Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego, 3) Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym, realizowane będą w przypadku zagrożenia powodziami rzecznymi i od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, przez odpowiednio 52 i 70 zdefiniowane grupy działań o określonych priorytetach. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym zostały wykonane w bieżącym cyklu planistycznym dla km rzek, położonych na terenie 9 regionów wodnych i 3 dorzeczy i obejmują po raz pierwszy pakiet działań nietechnicznych, technicznych oraz identyfikacje potrzeb utrzymaniowych obecnej, jak i przyszłej infrastruktury przeciwpowodziowej

17 Wprowadzenie 2.2 Podstawy prawne Na poziomie europejskim zasadnicze ramy dla opracowania PZRP określają Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 z , s. 1 z późn. zm.; dalej jako Ramowa Dyrektywa Wodna) oraz dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz. Urz. UE L 288 z , s. 27 z zm., dalej jako Dyrektywa Powodziowa). Ramowa Dyrektywa Wodna wymaga opracowania planów gospodarowania wodami w dorzeczu dla każdego obszaru dorzecza oraz programów działań w celu osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego i chemicznego. Wdrożenie programów działań ma również przyczynić się do ograniczenia skutków powodzi (art. 11 ust. 3 lit. l RDW). Ograniczanie ryzyka wystąpienia powodzi nie jest jednak zasadniczym celem tej dyrektywy. Ustanowienie ram dla oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, w celu ograniczania negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, związanych w powodziami na terytorium UE jest celem Dyrektywy Powodziowej. Podstawowym instrumentem dla realizacji tego celu jest plan zarządzania ryzykiem powodziowym, skoordynowany na obszarze dorzecza lub obszaru wybrzeża. Plany te powinny zostać opracowane i opublikowane do 22 grudnia 2015 r. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym są opracowywane na podstawie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, sporządzanych zgodnie z art. 6 Dyrektywy Powodziowej. Mapy stanowią następnie element planu zarządzania ryzykiem powodziowym. Dyrektywa Powodziowa wymaga, aby dokumenty opracowywane w ramach prac nad planami zarządzania ryzykiem powodziowym (wstępne oceny ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego), jak i same plany zarządzania ryzykiem powodziowym były podawane do publicznej wiadomości. Stosownie do art. 10 ust. 2 Dyrektywy Powodziowej na państwach członkowskich ciąży obowiązek zachęcania zainteresowanych stron do aktywnego udziału w opracowaniu, przeglądzie i aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Postanowienia Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej zostały transponowane do polskiego porządku prawnego w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. 2012, poz. 145 z późn. zm.). Zgodnie z tą ustawą ochrona przed powodzią jest realizowana z uwzględnieniem wszystkich elementów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności zapobiegania, ochrony stanu należytego przygotowania i reagowania w przypadku wystąpienia powodzi, usuwania skutków powodzi, odbudowy i wyciągania wniosków w celu ograniczania potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej

18 Wprowadzenie 2.3 Relacje PZRP z innymi obszarami działania Schemat relacji dokumentów strategicznych i planistycznych w gospodarce wodnej z Planami Zarządzania Ryzykiem Powodziowym przedstawiono na rysunku nr 2. Rysunek nr 2 Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Źródło: Opracowanie własne Relacje PZRP z dokumentami krajowymi o charakterze strategicznym opisujących rozwój kraju Dokumentem strategicznym określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społecznogospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju jest Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności (DSRK). Definiuje ona trzy obszary strategiczne: konkurencyjności i innowacyjności gospodarki (modernizacji), równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji), efektywności i sprawności państwa (efektywności). DSRK wraz z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju stanowią ramy dla Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz 9 strategii dotyczących: Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, Rozwoju Transportu, Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska, Rozwoju Regionalnego, Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Rozwoju Kapitału Społecznego, Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa, Sprawnego Państwa, 18 18

19 Wprowadzenie Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP. PZRP nie są powiązane ze Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, która stanowi integralny element koncepcji rozwoju Polski oraz ze Strategią Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, choć należy zaznaczyć, że Plany przewidują działania mające na celu budowę programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego, ryzyka powodziowego co zwiększy wartość kapitału ludzkiego. DSRK wskazuje na konieczność realizacji ochrony przed powodzią. PZRP stanowi jeden z elementów, który prowadzi do spełnienia działań kierunku interwencji poprzez zwiększenie poziomu ochrony środowiska w wyniku minimalizowanie ryzyka powodziowego. Systemy przeciwpowodziowe mają być zgodnie z DSRK pomocą dla modernizacji sektora rolno-spożywczego, zapewniając wzrost produktywności i konkurencyjności. PZRP są komplementarne względem realizacji tego kierunku interwencji. Strategia Rozwoju Kraju 2020 (SSRK) stanowi dokument bazujący na Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności. Wskazuje na konieczność dostosowania systemu reagowania kryzysowego do większej liczby tego typu sytuacji, co jest spójne z PZRP. SSRK precyzuje, że Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym będą zawierać wszelkie działania mające na celu minimalizację ryzyka powodziowego. Ustalenia z tych planów będą uwzględniane w dokumentach planowania przestrzennego. W SSRK znajdują się też założenia jakie powinny przyświecać PZRP. Dokument wymienia także działania, które są spójne z PZRP, a mają być przełożone na działania odpowiednich strategii, np. działanie polegające na wprowadzeniu standardów budowlanych umożliwiających zmniejszenie strat towarzyszących klęskom żywiołowym przez SBEiS. SSRK wymienia dodatkowo działania minimalizujące ryzyko powodziowe jako zadania o charakterze inwestycyjnym inwestycje twarde, co jest komplementarne w stosunku do założeń PZRP. Planowanie przestrzenne Planowanie przestrzenne jest realizowane w oparciu o dokument strategiczny pn. Koncepcja Zagospodarowania Kraju (Koncepcja), przyjęty w dniu 16 marca 2012 r. przez Radę Ministrów. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym wchodzą w złożoną relację z Koncepcją. Stanowią dla niej założenia doprecyzowujące podstawy celów i działań, ale także wypełniają kilka z nich. Szczegółowy opis relacji znajduje się w rozdziale 10. Cele zarządzania ryzykiem powodziowym. Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIEG) nie odnosi się w bezpośredni sposób do ryzyka powodziowego i ochrony przed powodziami. Jednak wskazuje na konieczność realizacji zadania polegającego na stosowaniu zasad zrównoważonej architektury (zadanie nr 3.2.2) w tym m.in. uwzględnienie czynników klimatycznych i topograficznych. PZRP wskazują na działania, które również mają prowadzić do ograniczenia zabudowy na terenach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Transport W dziedzinie transportu obowiązuje, przyjęta w 2013 roku, Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). Dokument skupia się między innymi na celach, jakie ma spełnić transport w Polsce. Realizacja Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym wywrze skutek na sektor transportu, dzięki obniżeniu wpływu zjawisk pogodowych (w tym powodzi) na infrastrukturę

20 Wprowadzenie Zgodnie z zapisami strategii, kierunki interwencji w zakresie usprawniania zarządzania transportem wodnym śródlądowym będą obejmować m. in. uwzględnienie potrzeb żeglugi śródlądowej przy budowie i modernizacji obiektów hydrotechnicznych. Modernizacja i budowa obiektów hydrotechnicznych jest jednym z działań, które ma prowadzić zgodnie z PZRP, do obniżenia ryzyka powodziowego. Planowany system zharmonizowanych usług informacji rzecznej RIS (River Information Services) będzie obejmować ogólne informacje hydrologiczne, co jest elementem realizacji działań nietechnicznych wymienionych w PZRP, i wpisuje się w cel zarządzania ryzykiem powodziowym PZRP jakim jest ograniczenie skutków w czasie powodzi przez doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko W dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego i środowiska kluczową rolę odgrywa Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska perspektywa do 2020 (SBEiS). Dla osiągnięcia celu głównego, czyli: zapewnienia wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę oraz celu szczegółowego określonego jako zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, przewidziano m.in. kierunek interwencji polegający na gospodarowaniu wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody (kierunek interwencji nr 1.2). PZRP są jednym z narzędzi tego kierunku interwencji i komplementarne w stosunku do działania nr 9 zadanie polegające na dostosowaniu sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu. SBEiS wymienia Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym jako element działań mających na celu dostosowanie gospodarki wodnej do zmian klimatu. Strategia wymienia również katalog czynników, jakie należy uwzględnić w działaniach służących minimalizacji ryzyka, są to: analiza kosztów i korzyści, życie i zdrowie ludzi, ochronę środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalność gospodarczą. Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska wymienia kierunek interwencji polegający na uporządkowaniu zarządzania przestrzenią (1.4), na który znaczący wpływ mają koszty związane z ochroną przeciwpowodziową, spowodowane utraconymi obszarami retencji wód, zabudowywaniem obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w efekcie tych zjawisk koszty usuwania strat popowodziowych. W uzupełnieniu do systemu zintegrowanych strategii rozwoju Polski opracowany został Strategiczny Plan Adaptacji Sektorów i Obszarów wrażliwych na zmiany klimatu. W ramach wdrażania tego planu priorytetowo potraktowano m.in. ochronę przeciwpowodziową, funkcjonowanie systemów ostrzegania i reagowania w sytuacji zjawisk ekstremalnych, działań adaptacyjnych w rolnictwie, leśnictwie, budownictwie, transporcie i infrastrukturze miejskiej (sieci kanalizacji deszczowej). Rozwój regionalny Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie (KSRR) stanowi dokument planistyczny, którego celem jest efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR opisuje zagrożenia dla rozwoju regionalnego, do których zalicza zjawiska ekstremalne, w tym powodzie. Dodatkowo wskazuje na konieczność zastosowania nowoczesnych metod zarządzania ryzykiem powodziowym w tym jego redukcji poprzez renaturyzację cieków wodnych, rozwój systemów małej retencji oraz budowę innych niezbędnych obiektów gospodarki wodnej, likwidowanie skutków zjawisk ekstremalnych, a także przeciwdziałanie erozji gleb, co będzie zrealizowane przez działania przewidziane w ramach PZRP

21 Wprowadzenie Jako cel główny KSRR określa wspomaganie wzrostu konkurencyjnych przez budowanie podstaw konkurencyjności województw. Jednym z elementów kierunków działań KSRR, który jest komplementarny z PZRP, jest dywersyfikacja źródeł i efektywne wykorzystanie energii oraz reagowanie na zagrożenia naturalne (1.3.5). Krajowa Polityka Miejska projekt (KPM) stanowi dokument, który jest wypełnieniem działań wskazanych w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony Miasta, Obszary Wiejskie oraz w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju KPM wskazuje na problem miast związany z chaotyczną zabudową, która prowadzi do osiedlania się na terenach zalewowych, zwiększającego ryzyko powodziowe. PZRP są komplementarne wobec działania wymienionego w celu adaptacji do zmian klimatu wg KPM należy wprowadzić zmianę prawa w zakresie inwestowania na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Konieczność zmiany jest podyktowana istniejącą, chaotyczną zabudową i jest spójna z celem PZRP polegającym na poprawie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Wśród kierunków działań w zakresie gospodarki wodnej dla ochrony środowiska i adaptacji do zmian klimatu, Polityka Miejska proponuje zwiększenie retencji zlewni przy pomocy środków technicznych oraz wspieranie zarządzania ryzykiem powodziowym poprzez zapewnienie infrastruktury technicznej dzięki działaniom rządowym, co jest spójne z celami PZRP. Zrównoważony rozwój wsi, rolnictwa i rybactwa Długoterminowa wizja obszarów wiejskich w Polsce określona została w Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybołówstwa na lata (SZRWRiR) i zdefiniowana w następujący sposób: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju. PZRP w ramach swoich założeń i planowanych działań jest komplementarny w zakresie celu szczegółowego nr 5. Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich. W ramach celów szczegółowych SZRWRiR (w tym celu 5) zdefiniowano priorytety, które będą realizowane przez założone zadania. Wśród priorytetów, które stanowią elementy uzupełniane przez działania przewidziane w ramach PZRP są: kształtowanie przestrzeni wiejskiej z uwzględnieniem ochrony krajobrazu i ładu przestrzennego priorytet 5.2, oraz adaptacja rolnictwa do zmian klimatu oraz ich udział w przeciwdziałaniu tym zmianom (mitygacji) priorytet 5.3. W ramach realizacji zdefiniowanych potrzeb określono w Projekcie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ) działania, które wspierają działania planowane w PZRP i realizację celu szczegółowego PROW nr 4.1 Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu z przed powodzi. Do takich należy zaliczyć działanie nr 7.6 Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych i katastrof oraz wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych. Przewidziane poddziałanie Wsparcie inwestycji w środki zapobiegawcze, których celem jest ograniczanie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje zapobiegawcze), zakłada wsparcie inwestycji przyczyniającej się do ochrony upraw rolnych przed skutkami powodzi i deszczu nawalnego. Kolejne poddziałanie Wsparcie inwestycji w odtwarzanie gruntów rolnych i przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje odtworzeniowe) stanowi, w części dotyczącej powodzi i jej skutków, działania które podlegają PZRP. Państwo Dokumentem strategicznym dla instytucji państwa jest Strategia Sprawne Państwo 2020 (SSP) określająca ramy funkcjonowania i filozofię. Działania wymienione w tym dokumencie oraz PZRP są

22 Wprowadzenie w części komplementarne, jednak przede wszystkim dotyczą one (celu głównego) zwiększenia skuteczności i efektywności państwa otwartego na współpracę z obywatelami. SSP traktuje o doskonaleniu systemu zarządzania kryzysowego, jako jednym z kierunków interwencji celu szczegółowego polegającego na zapewnieniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Wymieniony cel szczegółowy zorientowany jest na podejmowanie, przez służby publiczne oraz instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo wewnętrzne i porządek publiczny, działań w ramach bieżącego funkcjonowania, a także w sytuacjach wyjątkowych. SSP definiuje kierunki działań zbieżne z PZRP jako doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych (cel szczegółowy 3.3 SSP). SSP określa przyczyny, jakie powodują konieczność polepszenia funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego, do nich zalicza: niewystarczająco sprawny przepływ informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w zarządzanie kryzysowe oraz braki w koordynacji działań między strukturami zarządzania kryzysowego i instytucjami odpowiedzialnymi za działania w terenie. W ramach usprawnienia struktur zarządzania kryzysowego (w tym działań na wypadek powodzi) planuje się: usprawnienie działania centrów zarządzania kryzysowego, stworzenie informatycznych systemów wspomagania procesów decyzyjnych, uściślenie zasad współpracy cywilno-wojskowej, poprawienie struktury wymiany informacji, zbudowanie jednolitego systemu obiegu informacji, opracowanie planów zarządzania kryzysowego w gminach oraz wzmocnienia gotowości gmin do reagowania kompleksowego - działania prewencyjne (w tym związane z rozwojem infrastruktury wodno-melioracyjnej), usprawnienie procesu ostrzegania, alarmowania i informowania społeczeństwa w przypadku sytuacji kryzysowej, zwiększenie gotowości państwa do zapobiegania i usuwania skutków klęsk żywiołowych oraz zmiany w przepisach dotyczących organizacji służb odpowiedzialnych za zapobieganie klęskom żywiołowym. System bezpieczeństwa narodowego Dokumentem strategicznym dla obszaru bezpieczeństwa narodowego jest Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 (SRSBN). Wymienia ona wśród zagrożeń i wyzwań bezpieczeństwa Polski, zagrożenia wywołane oddziaływaniem sił natury w tym powodzie, zaś wśród systemów wsparcia bezpieczeństwa państwa system przeciwpowodziowy. SRSBN definiuje główny cel przez: wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego. Jest on realizowany przez 5 celów operacyjnych, m.in. umocnienie zdolności państwa do obrony. W ramach działań głównych mających na względzie osiągnięcie tego celu operacyjnego, zapisano: przygotowanie i utrzymanie w gotowości do działania sił i środków do oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, akcji przeciwpowodziowych i przeciwlodowych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych. Działanie to jest spójne z kilkoma działaniami nietechnicznymi wskazami w PZRP i określonymi celami, np. usprawnienie,,systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi. Należy zwrócić uwagę, że Siły Zbrojne RP są jednym z kluczowych elementów systemu zarządzania kryzysowego państwa i wspierają administrację publiczną w obliczu poza militarnych sytuacji kryzysowych (w tym powodzi), co prowadzi do zmniejszenia strat gospodarczych i społecznych. SRSBN wskazuje na konieczność doskonalenia tej współpracy, co jest komplementarne z celem szczegółowym PZRP nr 3.3 Doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych. Relacje PZRP z dokumentami strategicznymi regionalnymi oraz Wojewódzkimi Poniżej opisano relacje PZRP Regionu Wodnego Górnej Odry z dokumentami strategicznymi regionalnymi i wojewódzkimi właściwymi dla Regionu Wodnego Górnej Odry

23 Wprowadzenie Strategie regionalne Jednym z dokumentów strategicznych mówiących o rozwoju ponadregionalnym jest Strategia dla Rozwoju Polski Południowej w Obszarze Województw Małopolskiego i Śląskiego do roku 2020 (SRPP). Identyfikuje ona możliwości współpracy pomiędzy województwami oraz wskazuje kierunki oraz typy projektów, a także same projekty, które umożliwiają rozwijanie i zacieśnianie tej współpracy. Strategia definiuje powodzie opadowe, jako jeden z kluczowych problemów bezpieczeństwa. Cele SRPP oraz PZRP są spójne w zakresie jednego z trzech celów strategicznych: Polska Południowa przestrzenią partnerskiej współpracy na rzecz efektywnego wykorzystania możliwości rozwojowych w szczególności z ich kierunkiem działań - rozwijanie współpracy w zakresie ochrony środowiska i zabezpieczenia przed sytuacjami kryzysowymi (kierunek nr 2.4). Kierunek interwencji został doprecyzowany przez podział na działania, z których dwa: (Ochrona dolin rzek mających zlewnie w obu województwach, w tym ochrona przeciwpowodziowa ) oraz (Integracja i wzmocnienie regionalnych systemów bezpieczeństwa, w tym w zakresie reagowania i likwidacji skutków katastrof oraz klęsk żywiołowych) są spójne i uzupełnione przez działania na etapie prewencji oraz etapie przygotowania i odbudowy Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Kolejnym dokumentem strategicznym, ponadregionalnym, jest Strategia Rozwoju Polski Zachodniej do roku 2020 Aktualizacja (SRPZ), która obejmuje makroregion złożony z pięciu województw: dolnośląskie, lubuskie, opolskie, wielkopolskie oraz zachodniopomorskie. Przyjęta została przez Radę Ministrów w kwietniu 2014 r. W zakresie ochrony przeciwpowodziowej wskazuje jedynie na pośrednie działanie, czyli odbudowę Odrzańskiej Drogi Wodnej. Ma się to przyczynić do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej. PZRP wskazują również na inwestycje powiązane z tą drogą wodną, ale skupiają się na celach przeciwpowodziowych. Strategie wojewódzkie Dokumenty strategiczne dla województw wskazują w większości na istotę zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla rozwoju i spójności regionów. Zakładają również interwencję dla zmniejszenia ryzyka powodziowego, od działań nietechnicznych, prewencyjnych po działania techniczne przewidziane w PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 (SRWO) wymienia powodzie jako jedną z barier rozwojowych, zalicza też obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi do obszarów problemowych. SRWO definiuje jeden z celów operacyjnych (nr 7.5) jako przeciwdziałanie i usuwanie zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych. Wśród działań nakierowanych na realizacji w/w celu są te, związane z obniżeniem ryzyka powodziowego spójne z PZRP. Dokument wymienia PZRP jako instrument minimalizujący ryzyko powodziowe, którego skuteczne wdrożenie jest oczekiwaniem wobec administracji rządowej. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie ( Śląskie ) stanowi plan samorządu województwa i określa wizję województwa, cele i główne sposoby ich realizacji. Wskazuje na ochronę przeciwpowodziową jako istotny problem gospodarki wodnej oraz proponuje wspieranie wdrażania rozwiązań w zakresie zintegrowanego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi w zlewni, w tym ochrony przeciwpowodziowej. Dodatkowo zgodnie z przedstawioną analizą, wdrożenie PZRP stanowi szansę dla obszaru priorytetowego C Przestrzeń, jako element implementacji Dyrektywy Powodziowej, i realizacji celu strategicznego: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni Relacje PZRP z dokumentami planistycznymi w gospodarce wodnej wraz z dokumentem nadrzędnym jakim jest Polityka wodna państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016)

24 Wprowadzenie Na dziś, główne dokumenty planistyczne są aktualizowane w ramach cyklicznego dostosowywania ich do istniejących warunków oraz dla uwzględnienia uwag Komisji Europejskiej. Trwają prace nad Programem Wodno-Środowiskowym Kraju (PWŚK) oraz Planami Gospodarowania Wodami na obszarach dorzeczy (PGW). Te ostatnie będą wykonane w oparciu o MasterPlany. Obydwa dokumenty są koordynowane między sobą oraz będą uwzględniać zapisy PZRP. Polityka Wodna Państwa Projekt Polityki Wodnej Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) PWP, jest dokumentem strategicznym, o wieloletnim horyzoncie czasowym, identyfikującym problemy uznane za najistotniejsze z punktu widzenia osiągnięcia celów, przed którymi stoi gospodarka wodna oraz wytyczającym priorytetowe kierunki, na których koncentrowane będą działania państwa. Jest dokumentem wyznaczającym ramy gospodarowania wodami, wskazującym strategiczne kierunki działań i podstawowe zasady gospodarki wodnej. Wyznacznikiem tych zasad jest przede wszystkim Ramowa Dyrektywa Wodna, która m.in. wskazuje na konieczność integrowania ochrony i zrównoważonego gospodarowania wodą z innymi dziedzinami polityk wspólnotowych, takimi jak energetyka, transport, rolnictwo, rybołówstwo, polityka regionalna i turystyka. Ramy PWP opierają się na Uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2007 r. o konieczności przyjęcia i wdrożenia strategii gospodarki wodnej w Polsce (M.P.2007 nr 39 poz. 441). Celem strategicznym dokumentu jest: zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do wyrównania dysproporcji międzyregionalnych oraz uwzględnieniu integrowania potrzeb ochrony środowiska wodnego z innymi działami gospodarki, w tym transportu, rolnictwa, energetyki i turystyki. PZRP są narzędziem polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym i jako takie są niezbędne do realizacji celu operacyjnego 3.1 (Wdrożenie polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym). Stanowią też plan działań polegających na realizacji celów operacyjnych nr 3.2 i 3.3 (odpowiednio: Zwiększenie skuteczności ochrony ludności przed powodzią i skutkami suszy za pomocą efektywnych działań technicznych; Wzrost wykorzystania i podnoszenie efektywności nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi i suszy) w zakresie zabezpieczenia przed powodziami. Cele te jednak będą realizowane przez działania określone co do zakresu w Planach. PWP określa w perspektywie do 2016 roku konieczność ograniczenia ryzyka powodziowego między innymi wymieniając PZRP jako element kluczowy realizacji celu. W tym samym miejscu wskazuje na zagadnienia, które są tematyką prac nad Planami, m.in.: retencja zbiornikowa, zintegrowanie systemu prognozowania zjawisk powodziowych z systemem gospodarowania zbiornikami w okresie zagrożenia powodziowego czy zwiększenie retencji naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji. Wymienia zatem elementy kluczowe dla osiągnięcia celów PZRP. W perspektywie do 2030 roku PWP przewiduje funkcjonowanie i rozwijanie zaawansowanego systemu zarządzania ryzykiem na podstawie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Dodatkowo PZRP uwzględniają osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód oraz związanych z nimi ekosystemów, co jest jednym z celów strategicznych Polityki Wodnej Państwa. Plany Gospodarowania Wodami Plan Gospodarowania Wodami dla dorzeczy (PGW) są podstawowym narzędziem polityki wodnej w Polsce. PGW określają zasady korzystania z wód dorzecza i uwzględniając sektory: komunalny, rolnictwo, przemysł, hydroenergetykę, żeglugę jak i zarządzanie ryzykiem powodziowym. Aktualnie trwa proces ich aktualizacji (z uwzględnieniem MasterPlanów), który zgodnie z harmonogramem wdrażania zapisów RDW w Polsce powinien zakończyć się do 22 grudnia

25 Wprowadzenie MasterPlany dla obszarów dorzeczy stanowią dokumenty planistyczne, zbierające projekty inwestycyjne (od inwestycji transportowych po przeciwpowodziowe), które do tej pory były rozproszone w różnych programach sektorowych. Są spisem inwestycji, które pomimo ingerencji w środowisko naturalne, powinny być zrealizowane ze względu na nadrzędny interes społeczny. Przede wszystkim ze względu na ograniczenia czasowe, nie zawierają wszystkich elementów PGW. Dlatego też MasterPlany po wprowadzeniu do Planów Gospodarowania Wodami, stając się ich częścią, przestają funkcjonować jako odrębne dokumenty. Należy zaznaczyć, że MasterPlany w części, stanowią główną bazę dla wykonania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, jako spisy inwestycji, które są konieczne dla zwiększenia poziomu ochrony przeciwpowodziowej. PZRP będą wpływać na zmiany stanu i potencjału obserwowane w ramach cyklicznych przeglądów i określenia zasad gospodarowania wodami. Należy zwrócić uwagę, że dla inwestycji z zakresu ochrony przeciwpowodziowej przewidziano możliwość wyznaczenia derogacji odstępstw od osiągnięcia celów środowiskowych, np. w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry przewidziano budowę zbiorników suchych oraz wielofunkcyjnych, budowę wałów, które uzyskały derogacje. Planowane działania, w szczególności techniczne, uwzględniają możliwość wpływu na stan i potencjał JCWP. W przypadku określenia działań w ramach PZRP, które będą prowadziły do pogorszenia stanu wód, lub ich potencjału, powinny one znaleźć się w grupie zadań inwestycyjnych, które uzyskają odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych. Należy jednak podkreślić, że przewidziane w PZRP działania uwzględniają cele środowiskowe i w dużej mierze poprawiają stan i potencjał JCWP. Szczególnie przewidziane działania nietechniczne (np. renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów) idą w parze z zadaniami PGW i uzupełniają je w zakresie osiągnięcia celów Planów Gospodarowania Wodami dorzeczy. PZRP powinny być podstawą do dokonania rzetelnej oceny wyboru alternatyw na poziomie celów, jakim mają służyć poszczególne działania inwestycyjne. Wyniki analiz będą włączone do aktualizacji PGW. Program Wodno-Środowiskowy Kraju Celem Programu Wodno-Środowiskowego Kraju (PWŚK) jest zebranie najważniejszych działań, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie dobrego stanu wód. PWŚK uwzględnia działania przewidziane w PZRP, ale tylko takie, które pozwolą na osiągnięcie celów środowiskowych, będą to zatem przede wszystkim działania nietechniczne. Relacje PZRP z pozostałymi dokumentami strategicznymi Ochrona różnorodności biologicznej Program Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej oraz Plan działań na lata Projekt (POZURB), stanowi wypełnienie zobowiązań Polski wynikających z Konwencji o różnorodności biologicznej ratyfikowanej w 1996 roku. Dokument uwzględnia cele wielu konwencji, dyrektyw oraz polskich strategii. Celem nadrzędnym POZURB jest poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społecznogospodarczym kraju. Działania nietechniczne przewidziane w PZRP i ich skutki stanowią zmniejszenie głównych zagrożeń dla ekosystemów słodkowodnych określonych w POZURB. Przykładem może być likwidacja obwałowań, które utrudniają i przerywają łączność ekosystemów na terenach zalewowych z ekosystemami dolinowymi

26 Wprowadzenie W Programie ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Planie działań na lata , przewidziano i opisano kilkadziesiąt zadań, z których część jest komplementarna w stosunku do działań przewidzianych w PZRP. Realizacja zadania nr B.IV.3 Rewitalizacja małych cieków wodnych zamienionych na proste kanały melioracyjne, zapisanego w POZURB jest komplementarna w stosunku do zwiększenia retencji dolinowej cieków określonej jako jedno z działań przewidzianych w PZRP. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym są wymienione w POZURB w opisie zadania nr C.I.2 (Zapewnienie właściwego ujmowania ustaleń i wskazań planów ochrony i planów zadań ochronnych dla form ochrony przyrody, a także innych uwarunkowań form ochrony przyrody, w dokumentach planistycznych decydujących o sposobie gospodarowania na danym obszarze), przyjętego dla realizacji celu C.I: Poprawa efektywności planowania zarządzania i ochrony różnorodności biologicznej na obszarach chronionych. PZRP uwzględnia zapisy planów ochrony obszarów chronionych, a także są komplementarne w planowanych działaniach w stosunku do zadań G.II.1 i G.II.3 przez poprawę retencji na obszarach podmokłych oraz przez odtwarzanie retencji dolin rzek. Pośrednio realizacja celów PZRP wpłynie na świadomość społeczeństwa w zakresie zagrożenia powodziowego, pośrednio zaś na zmniejszenie chaotycznej zabudowy i tym samym na zwiększenie funkcjonalności korytarzy ekologicznych wg POZURB. Polityka klimatyczna Polityka Klimatyczna Polski Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020 (PKP) jest dokumentem wchodzącym w skład polityki ekologicznej państwa. Definiuje cel strategiczny jako włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony klimatu globalnego poprzez wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w zakresie poprawy wykorzystania energii, zwiększania zasobów leśnych i glebowych kraju, racjonalizacji wykorzystania surowców i produktów przemysłu oraz racjonalizacji zagospodarowania odpadów, w sposób zapewniający osiągnięcie maksymalnych, długoterminowych korzyści gospodarczych, społecznych i politycznych. Cele szczegółowe PKP oraz działania PZRP nie pokrywają się. Jednak w zaleceniach Polityki Klimatycznej Polski znalazł się zapis o konieczności ochrony zasobów wody poprzez m.in. zwiększenie możliwości retencjonowania wody, zwłaszcza poprzez małą retencję, który jest spójny z planowanymi działaniami w ramach PZRP. Polityka leśna Polityka Leśna Państwa (PLP) przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 kwietnia 1997 r. stanowi dokument strategiczny określający zasady zwiększania lesistości kraju. Zadanie planowane w ramach PZRP polegające na ochronie/zwiększeniu retencji leśnej w zlewni jest komplementarne z PLP. Polityka nie określa bezpośrednio celu zwiększenia retencji, jednak spodziewanym efektem zwiększenia lesistości będzie właśnie zwiększenie retencji leśnej. Polityka ekologiczna PZRP w swoich celach stanowi uzupełnienie Polityki Ekologicznej Państwa latach z perspektywą do roku 2016 (PEP) w zakresie celu nr 3.3.2, czyli racjonalizacji gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby chronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi. Wyznaczając kierunki działań dla w/w celu, PEP wskazuje na konieczność przyjęcia, przez Radę Ministrów i Parlament, Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami do 2030 r. (z uwzględnieniem etapu 2015 r.). Relacja PZRP z Polityką Wodną Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016), którą przygotowano na podstawie opracowania Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015), została opisana powyżej

27 Wprowadzenie 2.4 Opis procesu planistycznego Powodzenie wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym jest uzależnione od sposobu prowadzenia procesu planistycznego. Włączenie wielu stron interesariuszy, do tego procesu od początku procesu planistycznego może przyczynić się do szybszego, a na pewno łatwiejszego wdrożenia zapisów planów zarządzania ryzykiem powodziowym. W celu włączenia wielu organów, instytucji, przedstawicieli jednostek rządowych i samorządowych powołano komitety sterujące i grupy planistyczne działające na poziomie dorzeczy i regionów wodnych oraz zespoły planistyczne zlewni, działające w poszczególnych zlewniach planistycznych, wchodzących w skład regionów wodnych sposób ich pracy opisano w dalszych rozdziałach planu. Od początku procesu opracowywania PZRP zapewniono udział wielu gremiów związanych z szeroko pojętą ochroną przeciwpowodziową. Takie podejście było uzasadnione nie tylko wymogami prawnymi (Dyrektywa Powodziowa i ustawa Prawo wodne), ale i względami praktycznymi. Przewidziano też udział społeczeństwa w procesie przygotowania planów zarządzania ryzykiem. Proces udziału społeczeństwa w przygotowaniu PZRP powinien docelowo być skoordynowany z procesem udziału w opracowywaniu planów gospodarowania wodami (wynikającymi z wdrażania RDW) i wykorzystywać istniejące z tego tytułu doświadczenia (w tym kanały informacyjne, sprawdzone formy i utworzone struktury). Przebieg prac planistycznych na poziomie regionu wodnego Prace planistyczne przed opracowaniem właściwych dokumentów planów zarządzania ryzykiem powodziowym obejmowały: opracowanie materiałów informacyjnych o Dyrektywie Powodziowej, ustawie Prawo wodne oraz zasadach wdrażania Dyrektywy Powodziowej w Polsce wraz z ich dystrybucją; powołanie składu osobowego Komitetu Sterującego oraz Grupy planistycznej regionu wodnego oraz zespołu zarządzania projektem; wyznaczenie obszarów zlewni planistycznych i powołanie zespołów planistycznych zlewni. Prace planistyczne w ramach tworzenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym obejmowały: przygotowanie wszystkich dokumentów niezbędnych do działania Komitetu Sterującego, grupy planistycznej regionu wodnego, zespołów planistycznych zlewni; zorganizowanie pierwszych posiedzeń Komitetu Sterującego oraz grupy planistycznej regionu wodnego; zorganizowanie szkoleń dla zespołów planistycznych zlewni; wykonanie analiz przewidzianych metodyką w układzie wybranych zlewni, propozycje zestawu działań i przedstawienie grupie planistycznej regionu wodnego wyników analiz, diagnozy problemów, zestawu działań przypisanych do poszczególnych celów w celu przeprowadzenia dyskusji i uzyskania wstępnej akceptacji; opracowanie wyników dyskusji w zespołach planistycznych zlewni, zgłoszonych propozycji z uzasadnieniem w przypadku odrzucenia, przedstawienie wyników grupie planistycznej regionu wodnego do zaakceptowania dla dalszych działań; 27 27

28 Wprowadzenie przeprowadzenie badań modelowych dla działań o charakterze inwestycyjnym dla udokumentowania skutków tych działań i oceny ich skuteczności i efektywności dla redukcji ryzyka powodziowego; przeprowadzenie analiz ekonomicznych - kosztów i korzyści dla wszystkich sformułowanych wariantów planistycznych; przeprowadzenie analizy i oceny zgodności przyjętych ostatecznych wariantów działań z wymogami prawnymi i środowiskowymi, w tym szczególnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej; przeprowadzenie analizy wielokryterialnej i wypracowanie projektu ostatecznego wariantu planistycznego celem przedstawienia grupie planistycznej regionu wodnego do akceptacji, a także przedstawia go zespołom planistycznym zlewni; opracowanie wykazu instrumentów oraz propozycje założeń aktów prawnych dla ich wdrożenia; scalenie wariantów planistycznych wypracowanych dla poszczególnych zlewni dla regionu wodnego; przedstawienie grupie planistycznej regionu wodnego do akceptacji; opracowanie ostatecznego wariantu planistycznego proponowanego do planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego; wykaz instrumentów i dokumentów realizacyjnych, których wdrożenie jest niezbędne dla realizacji PZRP; wprowadzenie do projektów PZRP wszystkich uwag i zaleceń grupy planistycznej regionu wodnego oraz wypracowanie projektu planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego; uwzględnienie uwag wynikających ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przyjętego projektu planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego; dostarczenie, Komitetowi Sterującemu, przez grupę planistyczną regionu wodnego projektu PZRP dla regionu wodnego w celu ostatecznego zatwierdzenia; wprowadzenie zaleceń i poprawek Komitetu Sterującego. Przebieg procesu planistycznego w regionie wodnym i na obszarze dorzecza został przedstawiony na schemacie (rysunek nr 3)

29 Wprowadzenie Rysunek nr 3 Graficzne odzwierciedlenie prac planistycznych na obszarze dorzecza Źródło: Opracowanie własne 29 29

30 Opis obszaru planowania 3 WAŻNE INFORMACJE Region wodny Górnej Odry zajmuje łączną powierzchnię 3828,4 km², co stanowi ok. 3% obszaru dorzecza Odry i ok. 1% obszaru Polski. Obszar ten swoim zasięgiem obejmuje województwo śląskie i opolskie. Geograficznie obszar regionu wodnego Górnej Odry położony jest w zasięgu 7 makroregionów: Sudety Wschodnie, Nizina Śląska, Wyżyna Śląska, Kotlina Ostrawska, Kotlina Oświęcimska, Pogórze Zachodniobeskidzkiei Beskidy Zachodnie. Południowa część regionu obejmuje tereny górskie, które w kierunku północnym przechodzą w wyżyny. Główną rzeką regionu wodnego Górnej Odry jest Odra (ciek I rzędu) o długości całkowitej 855 km, z czego 742 km znajdują się w granicach Polski. Źródła rzeki zlokalizowane są na terytorium Republiki Czeskiej, w Górach Odrzańskich. Od ujścia Nysy Łużyckiej na długości ponad 160 km rzeka Odra jest rzeką graniczną, stanowiąc granicę polsko-niemiecką. Odcinek ujściowy Odry tworzy skomplikowany układ hydrograficzny - rzeka dzieli się tutaj na szereg ramion, odnóg i kanałów. Główną przyczyną wezbrań powodziowych w regionie wodnym Górnej Odry są opady deszczu. W obrębie regionu wodnego Górnej Odry wyróżniono 91 JCWP (Jednolitych Części Wód Powierzchniowych) oraz 13 ONNP (Obszarów Narażonych na Niebezpieczeństwo Powodzi) o powierzchni 296 km 2. 30

31 Opis obszaru planowania 3 Opis obszaru planowania 3.1 Wprowadzenie Region wodny Górnej Odry zajmuje obszar o powierzchni 3828,4 km2, co stanowi ok. 3% obszaru dorzecza Odry i ok. 1% powierzchni Polski. Obszar planowania obejmuje cały region wodny Górnej Odry, z czego tylko niewielki fragment zlewni Olzy w rejonie Koniakowa i Istebnej (gmina Istebna) oderwany jest od pozostałej jej części. Rzeka Olza ma swoje źródła w Polsce, w Jasnowicach przekracza granicę naszego kraju i dalej płynie w Republice Czeskiej. Jeszcze dwa razy (poniżej Cieszyna) wpływa na teren RC i wraca na teren Polski.. Taki układ hydrograficzny powoduje, że zlewnia Olzy - dopływu Odry, nie tworzy w granicach Polski zwartej całości, lecz jest podzielona na dwie części co skutkuje podziałem regionu wodnego Górnej Odry na dwa obszary. Pod względem administracyjnym region wodny Górnej Odry leży na terenie dwóch województw: śląskiego i opolskiego. Najważniejsze informacje dotyczące omawianego obszaru zostały przedstawione w tabeli nr 3. Tabela nr 3 Zestawienie najważniejszych informacji dotyczących regionu wodnego Górnej Odry powierzchnia obszaru dorzecza długość głównego cieku długość cieków istotnych główne dopływy największe jeziora/zbiorniki wodne 3828,4 km 2 655,5 725,5 km (do granicy RW) km lewostronne: Psina prawostronne: Olza, Ruda, Bierawka, Kłodnica Zbiornik Dzierżno Duże, Zbiornik Rybnicki, Zbiornik Pławniowice, Zbiornik Dzierżno Małe liczba JCWP 91 główne sposoby użytkowania wód główne oddziaływania antropogeniczne - pobór wody na cele komunalne i gospodarcze - pobór wody na cele technologiczne i chłodnicze - pobór wody na cele rolnictwa - rybactwo i wędkarstwo - zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych - zanieczyszczenia obszarowe - odwadnianie kopalń, zaburzenie reżimu hydrologicznego - zmiany morfologiczne i hydrologiczne (regulacja rzek, obwałowania) Źródło: Opracowanie własne na podstawie apgw dla obszaru dorzecza Odry W obrębie regionu wodnego Górnej Odry wyróżniono 91 JCWP (Jednolitych Części Wód Powierzchniowych) oraz 13 ONNP (Obszarów Narażonych na Niebezpieczeństwo Powodzi) o powierzchni 296 km

32 Opis obszaru planowania Granice całości obszaru wyznaczają: Od północy - granica rozdzielająca region górnej i środkowej Odry, Od wschodu - dział wodny I rzędu między Odrą, a Wisłą, Od zachodu - granica Polski, Od południa - Europejski Dział Wodny pomiędzy dorzeczem Odry i Dunaju, który stanowi granicę między zlewiskiem Bałtyku, a zlewiskiem Morza Czarnego. Jest to obszar w całości administrowany przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach. Skrajne punkty regionu wodnego Górnej Odry określają współrzędne geograficzne: 17 o o długości geograficznej wschodniej, 49 o o szerokości geograficznej północnej. Rysunek nr 4 przedstawia obszar regionu wodnego Górnej Odry wraz z zaznaczonymi granicami jednostek administracyjnych tj. powiatów oraz województw. Rysunek nr 4 Region wodny Górnej Odry na tle podziału administracyjnego Polski Źródło: Opracowanie własne 32 32

33 Opis obszaru planowania 3.2 Topografia, hydrografia, gleby, geologia, hydrologia Topografia Według podziału fizyczno-geograficznego Polski, obszar badań leży na pograniczu czterech prowincji: Masywu Czeskiego, Niżu Środkowoeuropejskiego, Wyżyn Polskich oraz Karpat i Podkarpacia, które dzielą się na podprowincje. Każda podprowincja dzieli się na makroregiony, a te na mezoregiony. W tabeli nr 4 przedstawiono podział na poszczególne jednostki fizyczno-geograficzne, które obejmuje swym zasięgiem obszar badań, natomiast rysunek nr 5 określa położenie regionu wodnego Górnej Odry (oraz innych Regionów Wodnych) na obszarze Polski. Tabela nr 4 Podział regionu wodnego Górnej Odry na obszary fizyczno-geograficznej wg Kondrackiego PROWINCJA PODPROWINCJA MAKROREGION MEZOREGION Masyw Czeski (33) Sudety z Przedgórzem Sudeckim (332) Sudety Wschodnie (332.6) Góry Opawskie (332.63) Niż Środkowoeuropejski (31) Wyżyny Polskie (34) Karpaty i Podkarpacie (51) Źródło: Opracowanie własne Niziny Środkowopolskie (318) Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) Północne Podkarpacie (512) Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (513) Nizina Śląska (318.5) Wyżyna Śląska (341.1) Kotlina Ostrawska (512.1) Kotlina Oświęcimska (512.2) Pogórze Zachodniobeskidzkie (513.3) Beskidy Zachodnie (513.4) Płaskowyż Głubczycki (318.58) Kotlina Raciborska (318.59) Chełm (341.11) Garb Tarnogórski (341.12) Wyżyna Katowicka (341.13) Płaskowyż Rybnicki (341.15) Wysoczyzna Kończycka (512.11) Równina Pszczyńska (512.21) Dolina Górnej Wisły (512.22) Pogórze Śląskie (513.32) Beskid Śląski (513.45) 33 33

34 Opis obszaru planowania Rysunek nr 5 Położenie obszaru regionu wodnego Górnej Odry na tle obszaru dorzecza Odry Źródło: Opracowanie własne

35 Opis obszaru planowania W generalnym ujęciu, pod kątem fizyczno-geograficznym, obszar regionu wodnego Górnej Odry podzielić można na część zachodnią - należącą do Niziny Śląskiej, część wschodnią i północną - należącą do Wyżyny Śląskiej oraz część południową - należącą do Północnego Podkarpacia i Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Udział podprowincji Sudetów z Przedgórzem Sudeckim w całości analizowanego obszaru jest niewielki, obszar badań wchodzi na teren tej podprowincji małym skrawkiem w części zachodniej obszaru badań, na południowy - zachód od miejscowości Głubczyce. Góry Opawskie (332.63) są częścią Sudetów Wschodnich, znajdują się pomiędzy dolinami Białej Głuchołaskiej, Czarnej Opawy oraz Opawicy. W większości leżą na terytorium Czech. Do Polski przynależy tylko niewielki, północny fragment tych gór z północnym skłonem Biskupiej Kopy, częścią doliny Złotego Potoku oraz Górą Parkową (542m n.p.m.) w Głuchołazach. W obrębie obszaru badań Góry Opawskie graniczą od południowego zachodu z Płaskowyżem Głubczyckim (318.58). Zbudowane są ze staropaleozoicznych łupków metamorficznych i szarogłazów, które są przedmiotem eksploatacji w Jarnołtówku i Dębowcu. Nizina Śląska jest rozległa równiną, rozciągającą się po obu stronach Odry, pomiędzy Przedgórzem Sudeckim i Sudetami Wschodnimi na południowym zachodzie, Wyżyną Śląsko-Krakowską na południowym wschodzie, a Wałem Trzebnickim na północy. W kierunku północno-zachodnim przechodzi w Nizinę Śląsko-Łużycką, a w kierunku północno-wschodnim w Nizinę Południowowielkopolską. Cała Nizina Śląska znajduje się w obrębie zlodowacenia Odrzańskiego (zwanego środkowopolskim), którego pozostałością są ostańce ozów, kemów i wzgórz morenowych. Do makroregionu Niziny Śląskiej należy Płaskowyż Głubczycki (318.58) i Kotlina Raciborska (318.59). Płaskowyż Głubczycki (318.58) jest równiną lessową o typie krajobrazowym wyżyny lessowej, wznoszącą się na wysokość m n.p.m. Przez jej środek przepływa rzeka Osobłoga. Jest to region rolniczy o urodzajnych glebach i niewielkim zalesieniu (ok.4%). Od wschodu Płaskowyż Głubczycki graniczy z Kotliną Raciborską, od południa z Doliną Opawy i Kotliną Ostrawską. Główne ośrodki to Prudnik, Głubczyce, Kietrz i Baborów. Pod Głubczycami istnieje rezerwat Góra Gipsowa z roślinnością stepową. Kotlina Raciborska (318.59) od wschodu graniczy z Płaskowyżem Rybnickim, Wyżyną Katowicką i Garbem Tarnogórskim, od zachodu z Płaskowyżem Głubczyckim. Na południu dolina Odry łączy Kotlinę Raciborską z Kotliną Ostrawską. Dno kotliny leży poniżej 200 m n.p.m. i wypełnione jest piaskami i żwirami. Na prawym brzegu Odry rosną Lasy Raciborskie, które objęte są w rejonie Markowic rezerwatem Łężczok. Duże ośrodki przemysłowo-miejskie na terenie kotliny to Racibórz, Kędzierzyn-Koźle, Krapkowice, Głogówek i Kuźnia Raciborska. Na zachód od Kotliny Raciborskiej leży Wyżyna Śląska. Jej fundament stanowią węglonośne skały karbońskie, wypełniające nieckę, na którą od południa nasunięte są płaszczowiny Karpackie. Jej ukształtowanie morfologiczne jest zróżnicowane, w najwyższych miejscach dochodzi do 400 m n.p.m. Na terenie badań Wyżynę Śląską reprezentują cztery mezoregiony: Chełm (341.11), Garb Tarnogórski (341.12), Wyżyna Katowicka (341.13), Płaskowyż Rybnicki (341.15). Chełm (341.11) stanowi przedłużenie Garbu Tarnogórskiego, zbudowane jest z wapieni i dolomitów środkowego triasu, a granicę wyznacza zwężenie i obniżenie pasma wzniesień na północ od Toszka i Pyskowic. Chełm leży pomiędzy Równiną Opolską, a Kotliną Raciborską. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Św. Anny (400 m n.p.m.), w postaci szczątkowego komina wulkanicznego zbudowanego z bazaltu i klastycznego materiału wulkanicznego. Znajduje się na niej park krajobrazowy o nazwie Góra Św. Anny. Największe ośrodki miejskie w granicach mezoregionu Chełm to: Zdzieszowice, Strzelce Opolskie, Gogolin i Górażdże Garb Tarnogórski (341.12) wznosi się na wysokość m n.p.m. Sąsiaduje od południa z Wyżyną Katowicką, od zachodu z Kotliną Raciborską, a od północy z Równiną Opolską.

36 Opis obszaru planowania Geologicznie stanowi rozczłonkowaną płytę wapienia muszlowego, pokrytą w części wschodniej osadami dolnej i środkowej jury. Garb Tarnogórski buduje dolomit kruszconośny m.in. rud cynku i ołowiu. Do większych ośrodków miejsko-przemysłowych tego obszaru należą: Olkusz i Tarnowskie Góry. Wyżyna Katowicka (341.13) położona jest w środkowej części Wyżyny Śląskiej. Jej podłoże budują karbońskie skały węglonośne, które na południu tej jednostki wyspowo pokryte są dolomitami i wapieniami środkowego triasu. W ukształtowaniu powierzchni wyodrębnia się Płaskowyż Bytomsko- Katowicki ( m n.p.m.), Zrąb Mikołowski (dochodzi do 350 m n.p.m.), Kotlinę Mysłowicką i Wysoczyznę Dąbrowską (ponad 300 m n.p.m.). Przez Płaskowyż Bytomsko-Katowicki przechodzi dział wodny Odry i Wisły. Ponad dwustuletnia eksploatacja węgla kamiennego na tym obszarze spowodowała rozwój innych gałęzi przemysłu, a tworzące się miasta utworzyły największą w Polsce aglomerację miejsko-przemysłową: Górnośląski Okręg Przemysłowy. Intensywna eksploatacja węgla spowodowała również wyraźne zmiany w ukształtowaniu powierzchni terenu w postaci osiadania gruntów i powstawania zagłębień terenu. Płaskowyż Rybnicki (341.15) obejmuje południową część Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, którego fundament tworzą skały karbońskie przykryte osadami morza mioceńskiego (z pokładami soli, gipsu, siarki) i czwartorzędu. Od zachodu graniczy z Kotliną Raciborską, od południa z Kotliną Ostrawską, od wschodu z Kotliną Oświęcimską, natomiast od północy z Wyżyną Katowicką. Część południowa Regionu Wodnego Górnej Odry położona jest w obrębie prowincji Karpat i Podkarpacia na obszarze dwóch podprowincji: Północnego Podkarpacia oraz Zewnętrznych Karpat Zachodnich (Tab. nr 3 ). Północne Podkarpacie reprezentują w granicach omawianego obszaru: Kotlina Ostrawska (512.1) oraz Kotlina Oświęcimska (512.2). Natomiast na obszarze podprowincji Zewnętrznych Karpat Zachodnich w ramach badanego terenu wyróżniono dwa główne makroregiony fizycznogeograficzne: Pogórze Zachodniobeskidzkie (513.3) i Beskidy Zachodnie (513.4). Kotlina Ostrawska w przeważającej części znajduje się na terytorium Republiki Czeskiej. Morfologicznie stanowi obniżenie u spływu Odry, Ostrawicy i Olzy, wypełnione przez osady morza górnomioceńskiego, przykryte glinami i żwirami czwartorzędu. Dno kotliny jest częściowo równinne, a częściowo pagórkowate wskutek rozcięcia pokryw czwartorzędowych przez współczesne rzeki i potoki. Kotlina Ostrawska sąsiaduje od południa z Pogórzem Morawsko-Śląskim oraz Śląskim, od strony zachodniej z blokiem wschodniosudeckim, od północy z Płaskowyżem Rybnickim, natomiast od wschodu z Kotliną Oświęcimską, przy czym granicę obu kotlin wyznacza niezbyt wyraźny dział wód Odry i Wisły. W granicach Polski położony jest jedynie północny oraz wschodni fragment Kotliny Ostrawskiej o powierzchni ok. 130 km 2, usytuowany pomiędzy dolinami Olzy i Wisły, wyróżniany jako Wysoczyzna Kończycka (512.11). Kotlina Oświęcimska sąsiaduje od zachodu bezpośrednio z Kotliną Ostrawską, zaś od strony wschodniej z Bramą Krakowską. Na obszarze badań zbudowana jest z dwóch mniejszych jednostek regionalnych: Równiny Pszczyńskiej oraz Doliny Górnej Wisły. Równina Pszczyńska (512.21) jest fragmentem Kotliny Oświęcimskiej położonym pomiędzy Wyżyną Katowicką a Doliną Górnej Wisły, od zachodu przylegając bez wyraźnej granicy do Płaskowyżu Rybnickiego. Stanowi rozległą i pochyloną w kierunku wschodnim piaszczystą równinę. W podłożu piasków oraz glin czwartorzędowych zalegają iły mioceńskie a pod nimi węglonośne utwory karbońskie. Równina Pszczyńska zajmuje łączną powierzchnię ok. 430 km 2. Dolina Górnej Wisły (512.22) stanowi centralną część Kotliny Oświęcimskiej o całkowitej powierzchni ok. 530 km 2. Do granic dokumentowanego regionu należy jej zachodni fragment, położony pomiędzy Pogórzem Śląskim, Wysoczyzną Kończycką, Płaskowyżem Rybnickim i Równiną Pszczyńską. W rejonie na północ od Skoczowa, w obrębie bruzdy Podkarpacia Północnego, wytworzony został 36 36

37 Opis obszaru planowania rozległy stożek napływowy. Zalewowemu dnu doliny towarzyszą często piaszczyste tarasy z niewielkimi wydmami. Pogórze Zachodniobeskidzkie rozpościera się od Bramy Morawskiej na zachodzie, aż po dolinę Dunajca w kierunku wschodnim na przedłużeniu porozrywanych wzniesień Karpat Austriacko- Morawskich i Środkowomorawskich. Stanowi północno-zachodnią część Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Jest to rozcięta erozyjnie wyżyna o wysokościach od 300 do ponad 500 m n.p.m., opadająca ku kotlinie podkarpackiej mniej lub bardziej wyraźnym stopniem denudacyjnym, związanym z nasunięciem płaszczowin karpackich na ich przedpole. W granicach Regionu Wodnego Górnej Odry wyróżnić można Pogórze Śląskie stanowiące północno-zachodni fragment Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Pogórze Śląskie (513.32) budują mało odporne na denudację serie fliszowe z wkładkami wapieni i cieszynitów. Złożoną strukturę podłoża geologicznego ścina powierzchnia denudacyjna, obniżająca się od m u podnóża progu Beskidu Śląskiego i Małego do wartości m na granicy Kotliny Oświęcimskiej. Próg zewnętrzny Pogórza Śląskiego w morfologii zaznacza się niewyraźnie, nie przekraczając zazwyczaj kilkudziesięciu metrów wysokości względnej. Przeciwnie jest po stronie południowej gdzie granica gór jest bardzo wyraźna. Zachodni zasięg Pogórza Śląskiego wyznacza dolina granicznej Olzy. Za wschodnią granicę należy natomiast przyjąć dolinę rzeki Wieprzówki (dopływ Skawy). Przemysł (głównie włókienniczy) koncentruje się w największych ośrodkach miejskich regionu do których należą: Bielsko-Biała, Andrychów, Kęty, Skoczów, Ustroń oraz Cieszyn. Beskidy Zachodnie stanowią największy region wydzielony w obrębie Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Od północy sąsiadują z Pogórzem Zachodniobeskidzkim, nad który wznoszą się nawet kilkaset metrów, osiągając wysokości od 700 do 1750 m n.p.m. Od strony południowej zaś przylegają do Centralnych Karpat Zachodnich. W skład dokumentowanego obszaru zlewni Górnej Odry wchodzi mezoregion Beskidu Śląskiego. Beskid Śląski (513.45) rozciąga się pomiędzy doliną Olzy na zachodzie, doliną Soły, Kotliną Żywiecką i Bramą Wilkowicką na wschodzie i opadają na północ wysokim progiem ku Pogórzu Śląskiemu. Strukturalnie i krajobrazowo Beskid Śląski można podzielić na dwie zasadnicze części. Część północna zbudowana jest z dwóch południkowo rozciągniętych pasm rozdzielonych doliną Wisły i połączonych ze sobą równoleżnikowym pasmem na dziale wód Olzy i Wisły. Fragment południowy rozpoczyna się na zachód od Przełęczy Jabłonkowskiej, kontynuując się wzdłuż bałtyckoczarnomorskiego działu wodnego. Południową granicę Beskidu Śląskiego na wododziałowym grzbiecie gór wyznacza Przełęcz Zwardońska oraz dolina Skaliczanki na zachodzie i Rostoki (dopływ Soły) na wschodzie. W granicach Polski, Beskid Śląski zajmuje powierzchnię ok. 560 km 2. Część północna Beskidu Śląskiego zbudowana jest z masywnych piaskowców godulskich i istebniańskich, natomiast południowa ze skał fliszu magurskiego. Hydrografia Główną rzeką badanego obszaru jest Odra (ciek I rzędu), której źródła zlokalizowane są na terytorium Republiki Czeskiej, w Górach Odrzańskich. W odcinku źródłowym Odra ma charakter rzeki górskiej o spadku podłużnym 7,2. Obszar dorzecza Odry charakteryzuje się asymetrią, z dużą prawostronną i małą lewostronną częścią (Tab. nr 5). Tabela nr 6 przedstawia największe kanały na obszarze omawianego regionu

38 Opis obszaru planowania Tabela nr 5 Największe dopływy regionu wodnego Górnej Odry oraz największe zbiorniki zlokalizowane na jego obszarze Region wodny Największe dopływy Odry Lewostronne Prawostronne Nazwa zbiornika Rzeka Zbiorniki zaporowe Rok uruchomienia Pojemność całkowita [mln m 3 ] Czechy Opawa Ostrawica Dzierżno Duże Kłodnica rw Górnej Odry Psina Olza, Ruda, Bierawka, Kłodnica Racibórz Górny Polder Buków Odra bd bd Pławniowice Potok Toszecki ,2 Sośnica Potok Ornontowicki bd bd Rybnicki Ruda ,4 Źródło: Opracowanie własne Dzierżno Małe Drama ,6 Tabela nr 6 Największy kanał na obszarze regionu wodnego Górnej Odry Nazwa kanału Długość [km] Rok uruchomienia Źródło: Opracowanie własne. Kanał Gliwicki 41, Obszar planowania obejmuje zlewnię hydrograficzną górnej Odry (w granicach Polski) od granicy państwa do ujścia Kanału Gliwickiego. Podzielono go na 7 głównych zlewni bilansowych: Bierawka prawobrzeżny dopływ Odry odwadniający obszar o powierzchni 380,2 km 2. Na obszarze zlewni Bierawki stosunki wodne uległy przekształceniom wskutek oddziaływania czynników antropogenicznych, przy czym w mniejszym stopniu w części zachodniej a większym w części wschodniej. Są spowodowane systematycznie wzrastającym procesem urbanizacji terenu, składowaniem odpadów przemysłowych i komunalnych, zrzutem ścieków przemysłowych i komunalnych, prowadzonymi pracami hydrotechnicznymi w dolinach rzecznych, przerzutami wody miedzy zlewniami, pojawieniem się antropogenicznych zbiorników wodnych na terenach górniczych oraz osiadaniem terenu wskutek podziemnej eksploatacji węgla. Aktualnie rzeka Bierawka jest w dużym stopniu odbiornikiem oczyszczonych i nieoczyszczonych ścieków komunalnych, wód dołowych, a także zanieczyszczonych wód deszczowych i odcieków ze składowisk odpadów. Urbanizacja zlewni powoduje, że w przypadku całkowitego uporządkowania gospodarki wodnościekowej oraz odcięcia dopływu zasolonych wód dołowych, Bierawka pozostaje ciekiem znacznie przekształconym antropogenicznie. Znaczący udział w całkowitej ilości odprowadzanych wód i ścieków do rzeki mają wody wprowadzane w związku z bieżącą działalnością górniczą. Średnio około 66% całkowitych ilości stanowią odprowadzane wody przez Centralny Zakład Odwadniania Kopalń (CZOK) Rejon Dębieńsko i przez czynne kopalnie węgla kamiennego. Udział w ilości zrzucanych wód do Bierawki ma również Zakład Odsalania Dębieńsko około13 %. Zakład ten prowadzi odsalanie wód dołowych z KWK Budryk zlokalizowanej poza zlewnią rzeki Bierawki, czego wynikiem jest przerzut wód między zlewniami. Natomiast na sektor komunalny w zlewni rzeki Bierawki przypada około 23% ilości odprowadzanych ścieków Kłodnica źródła rzeki znajdują się na wysokości ok. 305 m n.p.m. w Brynowie (dzielnica Katowic), natomiast uchodzi ona do Odry na wysokości 164 m n.p.m. Średni spadek koryta rzeki w górnym

39 Opis obszaru planowania biegu wynosi 5,3. W dalszym biegu od Halemby (dzielnica Rudy Śląskiej) do Sośnicy (dzielnica Gliwic), spadek koryta wynosi 1,1, a od Gliwic około 0,68. W specjalistycznej literaturze można spotkać różne dane dotyczące długości rzeki oraz powierzchni jej zlewni. I tak wg danych RZGW w Gliwicach długość rzeki wynosi 84 km, a całkowita powierzchnia zlewni 1125,8 km 2. Inni autorzy podają długość rzeki 75,3 lub 76,6 km, a powierzchnię jej zlewni do ujścia do Odry 1084,3 km 2, 1084,8 km 2 oraz 1121 km 2. W niniejszym opracowaniu opierano się o podział hydrograficzny na podstawie Komputerowej Mapy Podziału Hydrograficznego Polski IMGW 1. Wyznaczona zlewnia Kłodnicy (wraz z Kanałem Gliwickim) ma powierzchnię 1129,96 km 2. Od źródeł aż do Zabrza- Makoszów rzeka płynie niemal równoleżnikowo. Na tym odcinku jej koryto jest uregulowane, a brzegi umocnione faszyną. Od ujścia Promny koryto Kłodnicy jest skanalizowane i niemal na całej długości biegu w obrębie konurbacji katowickiej wybrukowane i wybetonowane, w celu uniemożliwienia ucieczki wód do wyrobisk górniczych. W rejonie Makoszów i Przyszowic rzeka zmienia kierunek na północno-zachodni, a poniżej Gliwic, tuż przed opuszczeniem konurbacji, wpada do zbiornika Dzierżono Duże, wcześniej zasilając swoimi wodami Kanał Gliwicki. Ta część zlewni jest najbardziej przekształcona przez antropopresję. Poniżej zbiornika Dzierżno Duże kierunek Kłodnicy zmienia się na zachodni i rzeka wpływa na obszar o przewadze terenów rolniczych i leśnych, a następnie uchodzi do Odry w Kędzierzynie-Koźlu. Znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej doliny rzeki Kłodnicy mają 3 zbiorniki retencyjne zlokalizowane w rejonie hydrowęzła kanału Gliwickiego. Jest to zbiornik Dzierżno Duże zlokalizowany na 34,9 km biegu Kłodnicy, Dzierżno Małe na 1,1 km biegu Dramy (dopływ Kłodnicy) oraz Pławniowice na 0,8 km biegu Potoku Toszeckiego (dopływ Kłodnicy). Zbiorniki zlokalizowane są w dołach wyrobiskowych kopalń piasku. Odra w granicach opracowania znajduje się górny odcinek rzeki, od granicy państwa do Kędzierzyna-Koźla. Ujście rzeki Opawy do Odry stanowi umowny początek kilometrażu rzeki (km 0,0 Odry) i od tego miejsca Odra uznawana jest za żeglowną. Długość Odry od źródeł do ujścia Opawy wynosi 92,4 km. Zlewnia bezpośrednia (bez głównych dopływów) ma powierzchnię 666,91 km 2. Na teren Polski Odra wpływa w Chałupkach, do tego przekroju powierzchnia zlewni wynosi 4663,69 km 2. Około 7 km poniżej granicy z Republiką Czeską, do górnej Odry uchodzi jej największy dopływ - rzeka Olza. Według aktualnego podziału hydrograficznego Polski, powierzchnia zlewni Odry powyżej ujścia Olzy wynosi 5825,60 km 2, z czego prawie 90% przypada na powierzchnię położoną na terenie Republiki Czeskiej. Stąd o kształtowaniu się przepływów Odry w jej górnym odcinku decydują głównie warunki hydrologiczne czeskiej części zlewni, w tym również prowadzona gospodarka wodna na zbiornikach zaporowych położonych na terenie Czech, których łączna pojemność wynosi ok. 178 mln m 3. Układ hydrograficzny polskiej części dorzecza Odry, od granicy państwa do ujścia Kłodnicy, charakteryzuje się bardzo wyraźną asymetrią, ze znacznie większą powierzchnią prawostronnej części zlewni. Na tym odcinku do Odry dopływa tylko jeden większy lewostronny dopływ rzeka Psina, o powierzchni zlewni 672,54 km 2. Pozostałe lewostronne dopływy Odry są niewielkie i nie odgrywają większej roli w zasilaniu rzeki. Zdecydowanie liczniejsze i większe są prawostronne dopływy Odry, przede wszystkim Olza wraz ze swoimi dopływami: Piotrówką i Szotkówką oraz Ruda, Bierawka i Kłodnica. Olza - długość 86,2 km, powierzchnia zlewni 1118 km², z tego 479 km² na terytorium Polski. 49 większych dopływów (m.in. Leśnica). Źródła w Istebnej, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego, na wysokości m n.p.m. Uchodzi do Odry na północ od Bogumina, koło wsi Olza, na wysokości 191 m n.p.m. Średni spadek 0,67%. Pierwsze 1 źródłem danych hydrograficznych jest Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Zakład Hydrografii i Morfologii Koryt Rzecznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

40 Opis obszaru planowania 16 km biegu na terenie gminy Istebna, w granicach Polski. W górnym biegu, w granicach Czech, od Jabłonkowa po Trzyniec Olza stanowi granicę między Beskidem Śląskim a Beskidem Śląsko- Morawskim. W pobliżu Jasnowic rzeka wpływa na teren Republiki Czeskiej. Następnie przepływa przez Jabłonków, Bystrzycę i przed Cieszynem staje się rzeką graniczną. Ponownie do Czech wpływa poniżej Karwiny. Od miejscowości Godów do ujścia do Odry opuszcza Polskę na wysokości miejscowości Gorzyczki. Olza jest rzeką o największym średnim spadku podłużnym z prawobrzeżnych dopływów Odry. Decyduje to o podgórskim charakterze rzeki na całej długości. Opawa - rzeka w Republice Czeskiej, lewy dopływ górnej Odry, częściowo wyznacza granicę z Polską. Opawa powstaje z połączenia trzech potoków górskich mających swe źródła w Wysokim Jeseniku, są to: Czarna Opawa, Środkowa Opawa i Biała Opawa. W miejscowości Vrbno pod Pradědem wszystkie trzy potoki się łączą, tworząc rzekę Opawę. Od Vrbna, Opawa płynie przez Niski Jesenik, najpierw na południowy-wschód, a od miejscowości Nové Heřminovy na północny-wschód, do Krnova. Tam wpada do niej Opawica, a sama Opawa skręca na południowy wschód. Przepływa przez miasto Opawę, nieco poniżej przyjmuje swój główny dopływ - Moravice. Między Krnovem a Opawą stanowi granicę między Polską a Republiką Czeską. Wpada do Odry na terenie Ostrawy. Psina lewy dopływ Odry o długości 49,3 km i powierzchni zlewni w granicach opracowania - 556,91 km 2. Cechą charakterystyczną rzeki jest jej w miarę konsekwentny przebieg w głębokiej dolinie. Koryto rzeki jest w przewadze uregulowane. Rzeka wraz z największym prawym dopływem Troją, odwadnia obszar Płaskowyżu Głubczyckiego. System hydrograficzny charakteryzuje się naturalnym, typowym dla obszaru południowej Polski śnieżno-deszczowym reżimem zasilania, z najwyższym stanem wód w okresach wiosennych roztopów i letnich (rzadziej jesiennych) opadów atmosferycznych. Pod względem charakterystyk hydrologicznych przepływów, typowa jest bardzo wysoka amplituda między wezbraniami i niżówkami. Rzeki, które podczas suszy mogą niemal całkowicie wyschnąć w przeciągu od kilkunastu minut do kilku godzin po gwałtownym opadzie mogą stanowić poważne zagrożenie powodziowe, zwłaszcza że zlewnie wszystkich rzek zostały bardzo silnie wylesione i przez to charakteryzują się niskim stopniem retencji w stosunku do opadów atmosferycznych. Ruda ma swoje źródła na Płaskowyżu Rybnickim, w Żorach Baranowicach, a uchodzi do Odry w obrębie Kotliny Raciborskiej w miejscowości Turze. Powierzchnia zlewni Rudy wynosi 504,06 km 2. W odróżnieniu do innych przeobrażonych antropogenicznie zlewni województwa śląskiego, zlewnia ta charakteryzuje bardzo wysokim udziałem powierzchni leśnych, zgrupowanych głównie w prawostronnej części zlewni, których większość wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Rzeka Ruda jest osią hydrograficzną oddzielającą chronioną prawobrzeżną część zlewni od lewobrzeżnej części znajdującej się w zasięgu Rybnickiego Okręgu Węglowego i podlegającej silnej antropopresji. W Rybniku Orzepowicach, rzeka wpada do zbiornika Rybnickiego, którego podstawową funkcją jest dostarczanie wody do chłodzenia bloków energetycznych Elektrowni Rybnik. Prowadzona gospodarka wodna na tym zbiorniku w istotny sposób wpływa na kształtowanie się przepływów Rudy w jej dolnym odcinku poniżej zapory. Pierwotnie w rejonie Orzepowic do Rudy uchodziła Nacyna, ale ze względu na znaczne zanieczyszczenie jej wód, po wybudowaniu zbiornika Rybnickiego od 1973 roku jest przepompowywana i przykrytym rurociągiem wprowadzana do Rudy poniżej zapory w Rybniku - Stodołach. Obecnie powierzchnia zlewni Nacyny wynosi 68,99 km 2. Z uwagi na położenie w obrębie Rybnickiego Okręgu Węglowego, zlewnia Nacyny należy do najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowionych na terenie województwa śląskiego. Rzeka prowadzi znaczne ilości wód obcych (ścieki komunalne, przemysłowe, wody dołowe), co wpływa na wzrost i wyrównanie wielkości przepływów w ciągu roku. Na obszarze regionu wodnego można wyodrębnić następujące zbiorniki wodne tj.: Zbiornik Pławniowice;

41 Opis obszaru planowania Zbiornik Dzierżno Duże; Zbiornik Dzierżno Małe; Zbiornik Sośnica; Zbiornik Rybnicki; Zbiornik Racibórz Górny Polder Buków. Antropopresja w zlewni jest czynnikiem, który może wpływać na stosunki wodne w sposób bezpośredni bądź pośredni. Ocena skali zmian jest bardzo trudna, gdyż w wielu obszarach czynniki antropogeniczne oddziaływają wielokierunkowo, poza tym brak odniesienia do warunków tła określającego warunki naturalne. Wyrazem przekształceń stosunków wodnych na obszarze województwa śląskiego są antropogeniczne zmiany odpływu rzecznego, przede wszystkim w jego centralnej części. Zostały one spowodowane głównie zrzutem wód kopalnianych do rzek. Jednocześnie wskutek zabudowy terenu, na około 30 % powierzchni konurbacji górnośląskiej nastąpił prawie całkowity zanik infiltracji. Gleby W regionie wodnym Górnej Odry dominują gleby powstałe ze zwietrzelin masywnych skał magmowych, metamorficznych i osadowych. Gleby na nich wytworzone, zalegają na ogół płytko lub średnio głęboko i zawierają sporą domieszkę odłamków skalnych (szkieletu), która utrudnia albo nawet uniemożliwia rolnicze użytkowanie. Dominują gleby brunatne kwaśne, a w mniejszym stopniu gleby brunatne właściwe i wyługowane. Towarzyszą im rozproszone mozaikowo gleby bielicowe. W kotlinach śródgórskich większe powierzchnie zajmują gliniaste gleby płowe oraz mady rzeczne, rozmieszczone liniowo w dolinach potoków i rzek. Udział innych typów gleb tj. rędzin, czarnych ziem, gleb torfowych i murszowych jest minimalny. Geologia Budowa geologiczna regionu wodnego Górnej Odry charakteryzuje się dużą zmiennością ze względu na występowanie w jego obrębie kilku jednostek geologicznych o odmiennej genezie i wykształceniu litologiczno-strukturalnym. Rejony Karpat fliszowych, triasu gliwickiego, kredy opolskiej oraz niecki kędzierzyńskiej i niecki bytomskiej budują utwory karbonu, triasu, jury, kredy, paleogenu i neogenu oraz czwartorzędu. Najstarszymi osadami występującymi na powierzchni terenu oraz niekiedy bezpośrednio pod czwartorzędem, są osady karbonu dolnego w części północnej, północno-wschodniej i zachodniej oraz karbonu górnego w części południowo-wschodniej. Dość licznie na powierzchni odsłaniają się osady triasu w części północnej i północno-wschodniej oraz utwory fliszowe jury i kredy w części południowej opisywanego regionu. Na dokumentowanym obszarze oprócz w/w występują wychodnie paleogenu (rejon fliszu Karpackiego) i neogenu (środkowa i południowa część opracowania). Utwory karbonu, triasu, jury, kredy i neogenu odsłaniają się w licznych miejscach na powierzchni lub występują pod osadami plejstocenu. Starsze podłoże stanowi piętro waryscyjskie, reprezentowane na omawianym obszarze przez dwie jednostki geologiczne: Strefa morawsko-śląska (w części W), zbudowana jest z utworów karbonu dolnego, które w zachodniej części regionu występują pod osadami plejstocenu, a w części północnej pod osadami kredy górnej i niższego neogenu.

42 Opis obszaru planowania Zapadlisko górnośląskie (w części E), tworzą węglonośne utwory karbonu górnego, które występują najczęściej pod utworami triasu i neogenu. Młodsze piętro alpejskie tworzą cztery jednostki geologiczne: Niecka opolska (NW część), zbudowana jest z osadów kredy górnej zalegających na utworach karbońskich. Pokrywę (na ogół cienką) stanowią osady neogenu. Monoklina śląsko-krakowska (część N i NE), budują ją utwory triasu leżące na podłożu paleozoicznym, przykryte osadami niższego neogenu i plejstocenu lub odsłaniają się na powierzchni. Zapadlisko przedkarpackie (część centralna na linii NW i SE), powstałe u czoła nasunięcia karpackiego, składa się z szeregu rowów tektonicznych. Wypełnione jest miąższym kompleksem utworów niższego neogenu, który z reguły leży na utworach karbonu, a od góry przykryty jest osadami plejstocenu lub odsłania się na powierzchni. Karpaty zewnętrzne (fliszowe) (część skrajnie S), są zbudowane ze sfałdowanych utworów jurajskich, kredowych i paleogeńskich, które od południa są nasunięte na osady neogenu zapadliska przedkarpackiego. Tylko w dolinach rzecznych utwory fliszowe przykryte są osadami plejstocenu. Typy abiotyczne rzek Odra na większości długości w omawianym regionie wodnym jest rzeką o typie abiotycznym 19 (rzeka nizinna, piaszczysto-gliniasta). Kanał Gliwicki z Kłodnicą, od Kozłówki do Dramy, stanowi ciek sztuczny, związku z tym nie przyporządkowano ich do żadnego z typów abiotycznych - typ 0 (nieokreślony), od Dramy do ujścia Kłodnica posiada typ 19 (rzeka nizinna piaszczysto gliniasta). Z kolei Kłodnica do Promnej reprezentuje typ 6 (potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym), od Promnej do Kozłówki typ 9 (mała rzeka wyżynna węglanowa). Mniejsze cieki w południowej części regionu wodnego należą w przewadze do typów 4 (potok wyżynny krzemianowy z substratem gruboziarnistym), 5 (potok wyżynny krzemianowy z substratem drobnoziarnistym), 6 (potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym). Większe cieki reprezentują typy 16 (potok nizinny lessowy lub gliniasty) i 17 (potok nizinny piaszczysty), natomiast największe dopływy Odry takie jak: Ruda, Psina i Bierawka należą przynajmniej w części swojego biegu do typu 19 (rzeka nizinna piaszczysto gliniasta). Wyjątek stanowi Olza należąca, w przeważającej części, do typu 12 i 14 (potok fliszowy, mała rzeka fliszowa). W ramach Regionu Wodnego Górnej Odry wyróżniono tylko dwie zlewnie: Górnej Odry oraz Kłodnicy i Kanału Gliwickiego. Hydrologia W regionie wodnym Górnej Odry obserwowane są antropogeniczne zmiany odpływu rzecznego. Zostały one spowodowane głównie zrzutem wód kopalnianych do rzek. Jednocześnie, wskutek zabudowy terenu na około 30% powierzchni konurbacji górnośląskiej nastąpił prawie całkowity zanik infiltracji. W zlewni górnej Odry antropogeniczne zaburzenia reżimu hydrologicznego wykazują rzeki: Odra na całym odcinku przebiegającym przez teren województwa śląskiego jest to efekt oddziaływania czeskiej części dorzecza (zurbanizowany i uprzemysłowiony region ostrawsko-karwiński), a także prawobrzeżnych dopływów: Olzy i Rudy; Olza na odcinku od Skrbeńska do ujścia (na odcinku tym zaznacza się wpływ obszarów zurbanizowanych oraz kopalń węgla kamiennego regionu karwińskiego 42 42

43 Opis obszaru planowania położonego na terenie Republiki Czeskiej) oraz dopływów Olzy z regionu wodzisławsko-jastrzębskiego Szotkówki z Lesznicą i innych mniejszych dopływów; Ruda wraz z Nacyną głównie w wyniku oddziaływania zurbanizowanego obszaru Żor i Rybnika, gospodarki prowadzonej na Zbiorniku Rybnickim oraz zrzutu apotamicznych wód kopalnianych; Bierawka głównie w efekcie zrzutu apotamicznych wód kopalnianych; Kłodnica wraz z dopływami w wyniku oddziaływania zurbanizowanego obszaru Katowic, Rudy Śląskiej, Gliwic i Bytomia, gospodarki wodnej prowadzonej na zbiornikach wodnych (Dzierżno Duże, Dzierżno Małe i Pławniowice) oraz zrzutu apotamicznych wód kopalnianych. Utrata więzi hydraulicznej pomiędzy wodami powierzchniowymi a wodami podziemnymi może być spowodowana prowadzonymi w zlewniach pracami odwodnieniowymi (np. związanymi z górnictwem odkrywkowym lub podziemnym). Jest także efektem ubocznym urbanizacji terenu. Omawiane zjawisko występuje również na obszarach objętych zasięgiem leja depresji, związanego z ujmowaniem wód podziemnych oraz na odcinkach cieków wyposażonych w szczelną (betonową lub kamienną) zabudowę koryta. Efektem utraty więzi hydraulicznej wód rzecznych z wodami podziemnymi jest zmiana charakteru cieku z drenującego na infiltracyjny prowadzi to z reguły to znacznego zmniejszenia się przepływów, a w okresach posusznych nawet do zaników wody. Do utraty więzi hydraulicznej pomiędzy wodami rzecznymi a wodami podziemnymi doszło na wielu odcinkach cieków przepływających przez teren województwa śląskiego. W zlewni górnej Odry należą do nich m.in.: niewielkie odcinki cieków w regionie rybnickim i wodzisławskim, np. Nacyna, Syrynka; Kłodnica na odcinku od Gliwic do Pławniowic. W regionie wodnym Górnej Odry wyróżniono trzy typy reżimu rzecznego: typ śnieżny średnio wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego, typ śnieżny słabo wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego nie przekracza 130% średniego odpływu rocznego, typ śnieżno-deszczowy średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący co najmniej 110% średniego odpływu rocznego. 3.3 Charakter zagrożenia powodziowego w regionie wodnym 43 43

44 Opis obszaru planowania Do przeprowadzenia analiz rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz analiz strat, wykorzystano numeryczną mapę zagrożenia powodziowego (MZP) oraz ryzyka powodziowego (MRP) z aktualnie obowiązującej wersji z r. Szczegółowe zestawienie rzek i odcinków Górnej Odry wskazanych do sporządzenia MZP i MRP przedstawiono w tabeli nr 7. Numer zamieszczony w tabeli, wskazujący na strukturę dopływów, odpowiada numerowi przyporządkowanemu danej rzece na etapie wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) (ISOK-WORP 2011). Dane zamieszczone w tabeli nr 8 obrazują poziom zagrożenia na obszarze objętym badaniem. Tabela nr 7 Zestawienie rzek uwzględnionych w opracowaniu Nr Nazwa rzeki/obszaru Odcinek modelowany wg MZP 1 Odra od granicy państwa do Kanału Gliwickiego 655,5 725,5 1.1 Opawa Olza 0 12,5; 25,5 40; 72 83, Szotkówka 0 16, Lesznica Psina 0 47, Troja Ruda Nacyna Sumina Bierawka Kłodnica Bytomka 0 16 Źródło: Opracowanie własne. Tabela nr 8 Ryzyko powodziowe w ujęciu regionu wodnego Górnej Odry L p. Zlewnia Poziom ryzyka Kategoria: zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Podkateg oria: liczba zagrożon ych mieszkań ców Podkate goria: obiekty użyteczn ości społeczn ej Ryzyko wypadk owe Poziom ryzyka Kategoria: zagrożenie dla środowiska Podkate goria: obiekty stanowią ce duże zagrożen ie dla środowis ka Podkate goria: obiekty stanowią ce potencjal ne zagrożen ie dla środowis ka Ryzyko wypadk owe Poziom ryzyka - kategori a: zagroże nie dla dziedzic twa kulturo wego Poziom ryzyka - kategori a: zagroże nie dla działaln ości gospoda rczej Poziom zintegrow anego ryzyka powodzio wego dla zlewni Region wodny Górnej Odry 1 Zlewnia Kłodnicy i Kanału Gliwickiego 2 Zlewnia Górnej Odry Źródło: Opracowanie własne. Raport z wykonania analiz i identyfikacji zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat Zgodnie z zapisami Metodyki (KZGW 2013) poziomy ryzyka należy zdiagnozować dla (tzw. kategorii): zdrowia i życia ludzi, środowiska, 44 44

45 Opis obszaru planowania dziedzictwa kulturowego, działalności gospodarczej. Metodyka precyzuje również elementy (tzw. podkategorie), które należy uwzględnić dla każdej z ww. kategorii. W oparciu o zapisy Metodyki określono wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią, które odnoszą się do poszczególnych kategorii ryzyka. Poniżej przedstawiono szczegółowy opis omawianych wskaźników. Zdrowie i życie ludzi W ramach tej kategorii analizie poddano dwa typy danych: liczbę zagrożonych mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego (tj. liczbę osób zameldowanych w budynkach znajdujących się na obszarach zagrożenia powodziowego), liczbę obiektów (tj. budynków), w których mogą znajdować się osoby o ograniczonych możliwościach decyzyjnych, percepcyjnych lub problemach z samodzielnym poruszaniem. Liczba zagrożonych mieszkańców Wynikiem analizy jest liczba zagrożonych mieszkańców obliczona w oparciu o warstwę MRP budynki. Ze względu na częściowy brak danych niezbędnych do przeprowadzenia analizy, brakujące informacje uzupełniono o materiały dodatkowe do budynków niemających określonej liczby mieszkańców przypisano średnią liczbę osób zamieszkujących w danej gminie budynki jednoi wielorodzinne. Informacje te pozyskano na podstawie danych GUS, pochodzących z 2011 roku tj. z ostatniego spisu powszechnego. Obiekty użyteczności społecznej Wynikiem analizy jest liczba obiektów użyteczności społecznej wyliczona w oparciu o warstwę MRP budynki. Uwzględniono następujące budynki o charakterze społecznym: związane z przebywaniem dzieci i młodzieży: dom dziecka dom studencki internat szkoła przedszkole żłobek związane z przebywaniem osób o ograniczonych możliwościach poruszania się: szpital hospicjum dom opieki społecznej ośrodek opieki społecznej sanatorium związane z przebywaniem osób o ograniczonych możliwościach decyzyjnych: zakład karny areszt śledczy dom wychowawczy zakład poprawczy Środowisko W ramach tej kategorii analizie poddano dwa typy danych:

46 Opis obszaru planowania obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska (zakłady przemysłowe), obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska (inne potencjalne ogniska zanieczyszczeń). Obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska Wynikiem analizy jest liczba obiektów stanowiących duże zagrożenie dla środowiska obliczona w oparciu o warstwy MRP zakłady_przemyslowe. Uwzględniono następujące obiekty: zakłady przemysłowe zakłady znajdujące się w rejestrze zakładów o dużym albo zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii Obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska Wynikiem analizy jest liczba obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla środowiska obliczona w oparciu o warstwy MRP skladowiska_odpadow, cmentarze, oczyszczalnie_przepompownie. Uwzględniono następujące obiekty: składowiska odpadów oczyszczalnie ścieków cmentarze Dziedzictwo kulturowe Obiekty i obszary cenne kulturowo Wynikiem analizy jest liczba obiektów i obszarów cennych kulturowo obliczona w oparciu o warstwy MRP obiekty_cenne_kulturowo i obszary_cenne_kulturowo. Uwzględniono następujące obiekty i obszary: pomnik zagłady muzeum, skansen biblioteka (narodowy zasób biblioteczny) archiwum (narodowy zasób archiwalny) obiekt wpisany na listę UNESCO Działalność gospodarcza Wynikiem analizy jest wartość majątku (zagrożonego powodzią). Wartość tę określano na podstawie form użytkowania terenu w oparciu o warstwy MRP uzytkowanie, z uwzględnieniem następujących form: tereny zabudowy mieszkaniowej (uwzględniono dodatkowo) tereny przemysłowe tereny komunikacyjne lasy tereny rekreacyjno-wypoczynkowe grunty orne użytki zielone tereny pozostałe (uwzględniono dodatkowo z wartością 0 zł) Dla poszczególnych form użytkowania terenu wyliczono wartość majątku w oparciu o dane jednostkowe pochodzące z Rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), z uwzględnieniem zróżnicowania dla poszczególnych województw Analizy dodatkowe

47 Opis obszaru planowania W oparciu o numeryczną MZP i MRP przeprowadzono analizy dodatkowe będące cennym źródłem informacji i uzupełniające jednocześnie wyniki analiz podstawowych. Analizy te zostały wykonane w podziale administracyjnym z uwzględnieniem regionów wodnych i dorzeczy. W odniesieniu do każdej z rozpatrywanych gmin zebrano szczegółowe informacje poprzez określenie: Powierzchni oraz ilości typów form ochrony przyrody (na podstawie warstw MRP formy_ochrony_przyrody; formy ochrony przyrody były reprezentowane przez parki narodowe, rezerwaty przyrody i obszary Natura 2000). Ilości przelań przez obwałowania wraz z uwzględnieniem ich klasy (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: 10, 1 i 0.2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe). Stosunku sumarycznej długości przelań do sumarycznej długości wałów (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: 10, 1 i 0,2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe). Długości zalanych odcinków dróg z podziałem na typ drogi i rodzaj nawierzchni (na podstawie warstwy drogi MZP/MRP). Długości zalanych odcinków kolei z uwzględnieniem liczby torów nawierzchni (na podstawie warstwy koleje MZP/MRP). Ilości zakładów przemysłowych z podziałem na stopień ryzyka awarii, kategorię przemysłu (na podstawie warstwy MRP zakłady_przemyslowe). W wyniku przeprowadzonych analiz otrzymano bogaty zasób danych począwszy od charakterystyki czynników determinujących wrażliwość, poprzez informacje o poziomie wrażliwości, skończywszy na danych wskazujących poziom ryzyka powodziowego. Dane wynikowe analiz przestrzennych przedstawiające wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią dla regionu wodnego Górnej Odry zestawiono w tabelach 9 i 10. Tabela nr 9 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią Prawdopodobieństwo powodzi Kategoria 0.20% 1% 10% W Powierzchnia Obszary zagrożenia powodziowego [ha] Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [os.] Obiekty użyteczności społecznej [szt.] Zagrożenie dla środowiska Obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska [szt.] Obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska [szt.] Zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego Obiekty cenne kulturowo [szt.] Źródło: Opracowanie własne obszar 0,2%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%); obszar 1%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%); obszar 10%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%); obszar W- obszar narażony na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego Tabela nr 10 Zestawienie majątku na terenie zagrożonym powodzią w regionie wodnym Górnej Odry

48 Opis obszaru planowania Kategoria Majątek na terenie zagrożenia powodziowego w rozbiciu rzeczowym [ha] w ujęciu majątkowym [tys. zł] 0.20% 1% 10% W 0.20% 1% 10% W Powierzchnia form użytkowania terenu Tereny zabudowy mieszkaniowej Tereny przemysłowe Tereny komunikacyjne Lasy Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe Grunty orne Użytki zielone Tereny pozostałe Źródło: Opracowanie własne SUMA obszar 0,2%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%) obszar 1%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) obszar 10%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%) obszar W- obszar narażony na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego 3.4 Użytkowanie terenu Zagospodarowanie przestrzenne na obszarze regionu wodnego Górnej Odry Region wodny Górnej Odry położony jest na obszarze dwóch województw: opolskiego i śląskiego. Omawiany obszar charakteryzuje się dużą różnorodnością gospodarczą oraz przyrodniczokrajobrazową. W części regionu położonego na obszarze województwa opolskiego można wydzielić dwa różniące się gospodarczo obszary: północny obszar kędzierzyńsko kozielski, obejmujący strefę znacznego uprzemysłowienia i urbanizacji. Do największych i jednocześnie znacząco uciążliwych zakładów należą: Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A., Synteza S.A., Elektrownia Blachownia oraz szereg (ok. 30) zakładów, które wydzieliły się z Zakładów Chemicznych Blachownia (miedzy innymi są to: Petrochemia Blachownia S.A., Zakłady Energetyki Blachownia sp. z o.o., Węglopochodne sp. z o.o., Synteza S.A., SPED-KOL Blachownia, ICSO Blachownia, ICSO Chemika Produktion i inne) oraz Miejskie Zakłady Energetyki Cieplnej sp. z o.o. W sumie w rejonie Kędzierzyna Koźla i Blachowni ma miejsce koncentracja zakładów przemysłu chemicznego, energetycznego, maszynowego i budowlanego, jednocześnie są to zakłady o dużej uciążliwości dla środowiska. południowy obszar głubczycki, to teren typowo rolniczy, o wysokich walorach krajobrazowych za sprawą malowniczych wzniesień. Charakteryzuje się wysoką jakością gleb o dobrej i średniej klasie (gleby brunatne wytworzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych oraz gleby brunatne wytworzone z lessów i utworów lessowych). W latach powojennych powstały tu wielkopowierzchniowe gospodarstwa rolne (PGR), obecnie ziemia jest na ogół dzierżawiona przez duże spółki rolne. Obszar Regionu Wodnego Górnej Odry położony w granicach województwa śląskiego leży w granicach: zachodniej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Stanowi on największą w Polsce aglomerację ludności miejskiej i przemysłu. Na omawianym obszarze znajdują się miasta: Gliwice, Zabrze, Bytom, Chorzów, Świętochłowice,

49 Opis obszaru planowania Ruda Śląska i zachodnie dzielnice Katowic. Obszar cechuje najwyższa w Polsce średnia gęstość zaludnienia - powyżej 800 mieszkańców na km 2, przy czym 91% ludności to ludność miejska, a ponad 98 % utrzymuje się ze źródeł pozarolniczych, co w praktyce oznacza, że działalność rolnicza odgrywa znikome znaczenie na omawianym obszarze. GOP jest regionem o ogromnej koncentracji przemysłu. Na obszarze Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego dominują następujące gałęzie przemysłu: przemysł górniczy (kilkanaście czynnych kopalń węgla kamiennego); przemysł hutniczy (kilkanaście czynnych hut żelaza i metali nieżelaznych); przemysł transportowy (fabryki samochodów Opel w Gliwicach i Fiat w Tychach, producent pojazdów szynowych Konstal w Chorzowie, Bumar Łabędy); przemysł energetyczny (kilkanaście elektrowni i elektrociepłowni); przemysł maszynowy; przemysł chemiczny (zakłady azotowe, Pollena Savona, Fabryka Farb i Lakierów HAJDUKI). Obszar charakteryzuje się ogromną koncentracją przemysłu wydobywczego i hutniczego. Na obszarze GOP czynnych jest ok. 50 kopalń, 17 hut, 8 hut metali kolorowych. Poza węglem kamiennym wydobywa się tutaj rudy cynku i ołowiu (Bytom, Tarnowskie Góry). Na obrzeżach aglomeracji śląskiej skupiły się ogromne elektrownie spalające węgiel eksploatowany w zagłębiu. Do największych zaliczają się elektrownie w Łaziskach Górnych, Będzinie, Jaworznie i Sierszy. Węgiel eksploatowany w zachodniej części GOP, jako bardzo dobrej jakości, przerabiany jest na koks i gaz w Zabrzu, Gliwicach, Bytomiu i Rudzie Śląskiej. Poza przemysłem wydobywczym, energetyką i hutnictwem, w GOP rozwinęło się wiele innych branż przemysłowych. Intensywna, niemal rabunkowa eksploatacja bogactw naturalnych GOP oraz intensywne uprzemysłowienie doprowadziły do degradacji środowiska naturalnego regionu. Jest to jeden z obszarów o najwyższym w Polsce zagrożeniu ekologicznym, co odbija się negatywnie na stanie zdrowia ludności. Podstawę gospodarczą GOP-u stanowi górnictwo węgla kamiennego, a także złóż rud cynku i ołowiu (rejon Bytomia i Tarnowskich Gór). Istniejące tu kopalnie dają około 70% wydobycia krajowego. Górnośląski Okręg Przemysłowy stanowi nadal najważniejszy ośrodek hutnictwa w Polsce - 17 hut żelaza (z tego 5 z pełnym cyklem produkcyjnym, niektóre specjalne), dostarczających około 40% ogólnej produkcji stali surowej w naszym kraju, 45% wyrobów walcowanych i rur stalowych. W GOP-ie, w oparciu o powyższe gałęzie, rozwinął się przede wszystkim przemysł elektromaszynowy i metalowy. Wymienione już branże uzupełniają zakłady przemysłu ceramicznego, drzewnopapierniczego, dziewiarskiego, materiałów budowlanych, odzieżowego, poligraficznego, przetwórstwa spożywczego, szklarskiego, włókienniczego. Ponadto rozwinięty jest przemysł materiałów budowlanych, szklarski, włókienniczy, odzieżowy, spożywczy, poligraficzny i papierniczy, w których łącznie znajduje zatrudnienie 14% robotników GOP-u. Skupił się tu też przemysł chemiczny z głównymi ośrodkami w Gliwicach i Tarnowskich Górach, specjalizujący się w produkcji nawozów azotowych, karbidu oraz chemicznej przeróbki węgla. Zakłady koksownicze, głównie w Zabrzu, Gliwicach i Rudzie Śląskiej, dostarczają 35% krajowej produkcji koksu. GOP jest też największym w Polsce producentem energii elektrycznej., Z uwagi na gęstą zabudowę oraz dużą ilość powierzchni nieużytków poprzemysłowych (zwały, hałdy, wyrobiska, zapadliska), które zajmują znaczna część obszaru, rolnictwo nie odgrywa w gospodarce GOP-u większego znaczenia. Cały obszar GOP-u jest silnie zabudowany przez obiekty przemysłowe i mieszkaniowe, a obszar pokrywa gęsta sieć komunikacyjna (kolej szeroko i wąskotorowa, tramwaje, drogi o dużym natężeniu ruchu, autostrada A- 1) Rybnickiego Okręgu Węglowego (ROW) obejmuje obszar położony w południowowschodniej części Regionu Górnej Odry. Jest to rejon miast: Rybnik,

50 Opis obszaru planowania Jastrzębie Zdrój, Żory, Racibórz, Wodzisław Śląski, Czerwionka Leszczyny, Rydułtowy, Radlin, Pszów, który charakteryzuje się intensywną działalnością gospodarczą, głównie związaną z górnictwem, hutnictwem oraz wytwarzaniem energii elektrycznej. Jest to teren charakteryzujący się wysoką antropopresją i bardzo znacznym stopniem przekształcenia warunków przyrodniczych. Dominuje tu przemysł wydobywczy oraz metalurgiczny, maszynowy, chemiczny, koksowniczy, materiałów budowlanych i energetyczny. Największa jest elektrownia w Rybniku o mocy ponad 1700 MW. Przemysł elektromaszynowy jest reprezentowany zaledwie przez kilka większych zakładów. Obszar ROW został w dużym stopniu przekształcony antropogenicznie, występują tu rejony o zdegradowanych gruntach, duże obszary hałd, składowisk i innych terenów wymagających rekultywacji. Oprócz węgla kamiennego występuje tu bogata baza surowcowa, w tym: wapienie i margle, piaski podsadzkowe, surowce dla ceramiki budowlanej i kruszywa naturalne. Tylko niewielka część omawianego obszaru, położona na obrzeżach aglomeracji górnośląskiej, leży w Beskidzie: Śląskim, Żywieckim i Pogórzu Beskidzkim, które są zielonymi płucami Śląska i charakteryzują się wysokimi walorami przyrody. Przez omawiany obszar przebiegają korytarze transportowe, obejmujące ważne linie komunikacyjne, w tym między innymi: autostrada A4 (Berlin) Zgorzelec Korczowa (Kijów); autostrada A1 Trójmiasto Gorzyczki; drogi krajowe: nr 79 (Warszawa Sandomierz GOP); nr 81 (Katowice Mikołów Łaziska Górne Żory Skoczów Harbutowice); nr 86 (Podwarpie Psary Będzin Sosnowiec Katowice łączy się z drogą krajową nr 1 w Tychach); nr 75 Łódź GOP Słowacja; szlak kolejowy wchodzący w skład Europejskiego Systemu Transportu Kolejowego (magistralne linie kolejowe relacji Drezno Zgorzelec Wrocław Katowice - Lwów i relacji Świnoujście Szczecin Wrocław Kędzierzyn Koźle Chałupki). Obszary chronione Obszar regionu wodnego Górnej Odry nie jest w znaczący sposób pokryty powierzchniowymi formami ochrony przyrody. Tabele nr 11 i 12 prezentują zestawienie najważniejszych z nich. Tabela nr 11 Zestawienie parków krajobrazowych w regionie wodnym Górnej Odry Data Lokalizacja L.p. Nazwa utworzenia (województwo) 1 Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego 1982 śląskie 2 Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud 1993 śląskie Wielkich 3 Park Krajobrazowy Góra Św. Anny 1988 opolskie Źródło: Opracowanie własne Lp. Kod* Nazwa Lokalizacja (województwo) 1 PLH Graniczny Meander Odry śląskie 2 PLH Las koło Tworkowa śląskie

51 Opis obszaru planowania 3 PLH Rozumicki Las opolskie 4 PLH Stawy Łężczok śląskie 5 PLH Beskid Śląski śląskie 6 PLH Cieszyńskie Źródła Tufowe śląskie 7 PLH Góra Świętej Anny opolskie 8 PLH Góry Opawskie opolskie 9 PLH Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie śląskie 10 PLB Stawy Wielikąt i Ligota Tworkowska śląskie 11 PLB Dolina Górnej Wisły śląskie Tabela nr 12 Zestawienie obszarów Natura 2000 w regionie wodnym Górnej Odry Źródło: Opracowanie własne * PLH - Specjalny obszar ochrony siedlisk (obszar siedliskowy); PLB - Obszar specjalnej ochrony ptaków (obszar ptasi) Stosunkowo nieznacznej długości odcinki dolin większych rzek są objęte obszarowymi formami ochrony przyrody. Dolina Odry objęta jest ochroną na trzech odcinkach. Od miejscowości Chałupki do miejscowości Olza - obszar Natura 2000 Graniczny Meander Odry. W okolicach Tworkowa - dwa obszary Natura Stawy Wielikąt i Las Tworkowski oraz Las koło Tworkowa oraz na odcinku od Raciborza do Dziergowic - Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich (Park ten obejmuje ochroną stosunkowo długie odcinki doliny Rudy i Bierawki). Pozostałe formy ochrony przyrody wymienione w powyższych tabelach obejmują także doliny mniejszych cieków lub odcinki źródłowe większych jak np. obszar Natura 2000 w przypadku Olzy. Ze względu na szczególną wrażliwość ryb na przegradzanie i zabudowę rzek, zwłaszcza gatunków dwuśrodowiskowych, drożność dla swobody migracji ichtiofauny stanowi jedno z podstawowych kryteriów hydromorfologicznych uwzględnianych w ocenie stanu lub potencjału ekologicznego rzek zgodnie z wymogami RDW. W rozporządzeniach i projektach rozporządzeń Dyrektorów poszczególnych RZGW w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód regionów wodnych określono cieki szczególnie istotne oraz cieki istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej, na których zachowanie drożności morfologicznej jest niezbędne dla spełnienia przez elementy biologiczne wymagań określonych dla dobrego stanu lub potencjału ekologicznego JCWP. Cieki szczególnie istotne stanowią ponadto najważniejsze korytarze migracyjne ryb. Dla poszczególnych odcinków rzek określono gatunki ryb, których potrzeby migracji określają minimalne wymagania ciągłości morfologicznej, niezbędnej dla osiągnięcia dobrego stanu lub potencjału ekologicznego. Zestawienie cieków istotnych i szczególnie istotnych dla zachowania ciągłości morfologicznej oraz gatunków ustanawiających te wymagania znajduje się w tabeli nr 13. Tabela nr 13 Cieki istotne i szczególnie istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej na terenie regionu wodnego Górnej Odry, na których drożność morfologiczna jest niezbędna dla spełnienia przez elementy biologiczne wymagań określonych dla dobrego stanu lub potencjału ekologicznego JCWP. Region Wodny Lp. Rzeka Odcinek cieku zakwalifikowany jako istotny lub szczególnie istotny dla zachowania ciągłości morfologicznej Gatunki ryb*** określające wymagania ciągłości morfologicznej RW Górnej Odry 1. Odra* od połączenia z Kanałem Gliwickim do ujścia Olzy Łosoś

52 Opis obszaru planowania Region Wodny Lp. Rzeka Odcinek cieku zakwalifikowany jako istotny lub szczególnie istotny dla zachowania ciągłości morfologicznej Gatunki ryb*** określające wymagania ciągłości morfologicznej 2. Olza od ujścia Bobrówki Łosoś Źródło: Opracowanie własne * - ciek szczególnie istotny dla zachowania ciągłości morfologicznej dla obszaru dorzecza Odry, stanowiący najważniejszy korytarz migracyjny ryb oraz miejsca ich tarlisk i dorastania form młodocianych (nazwa cieku pisana pogrubioną czcionką). *** - Zachowanie ciągłości morfologicznej dla jesiotra spełnia potrzeby pozostałych gatunków, a zachowanie ciągłości morfologicznej dla łososia spełnia potrzeby pozostałych gatunków oprócz jesiotra

53 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4 WAŻNE INFORMACJE Odpowiedzialny za opracowanie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym to: Minister Środowiska (MŚ), Minister Infrastruktury i Rozwoju (MIiR), Minister Spraw Wewnętrznych (MSW), Minister Administracji i Cyfryzacji (MAC), Prezes KZGW, Dyrektor RZGW, Dyrektor Urzędu Morskiego, Wojewoda i Marszałek Województwa. Dla obszaru dorzecza Odry został powołany Komitet Sterujący oraz Grupa Planistyczna. Analogiczne komitety i grupy powołano dla każdego z regionów wodnych, natomiast na poziomie poszczególnych zlewni utworzono zespoły planistyczne zlewni. Na poziomie całego kraju powołano Komitet Sterujący Obszarów Dorzeczy, pracujący pod przewodnictwem Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Łącznie dla obszaru dorzecza Odry powołano 4 Komitety Sterujące, 4 Grupy Planistyczne i 26 Zespołów Planistycznych Zlewni. Proces przygotowania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym obejmuje przeprowadzenie konsultacji społecznych. Generalnie, celem konsultacji jest sprawdzenie, czy zidentyfikowane problemy, cele i wybrane działania są akceptowane przez przedstawicieli różnych społeczności oraz uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące warunków zaangażowania się konsultowanych grup w proces przygotowania i późniejszego wdrożenia Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym 53

54 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4.1 Analiza interesariuszy Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym W tabeli nr 14 zestawiono organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji w tym względzie. Tabela nr 14 Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zakres ich kompetencji Właściwy Organ Minister Środowiska MŚ Minister Infrastruktury i Rozwoju (MIiR) Kompetencje Minister Środowiska MŚ jest ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej. Zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 września 2014 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra środowiska (Dz. U. z 2014 r. poz. 1267, z późn. zm.) kieruje on m.in. działem administracji rządowej - gospodarka wodna. Dział gospodarki wodnej obejmuje sprawy wskazane w art. 11 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jedn. Dz. U poz. 743, z późn. zm.), do których należą sprawy: kształtowania, ochrony i racjonalnego wykorzystywania zasobów wodnych; utrzymania śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność Skarbu Państwa wraz z infrastrukturą techniczną związaną z tymi wodami, obejmującą budowle oraz urządzenia wodne; budowy, modernizacji oraz utrzymania śródlądowych dróg wodnych; ochrony przeciwpowodziowej, w tym budowy, modernizacji oraz utrzymania urządzeń wodnych zabezpieczających przed powodzią oraz koordynacji przedsięwzięć służących osłonie i ochronie przeciwpowodziowej państwa; funkcjonowania państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej, z wyłączeniem zagadnień monitoringu jakości wód podziemnych; współpracy międzynarodowej na wodach granicznych w zakresie zadań należących do działu. Minister Środowiska sprawuje nadzór nad działalnością Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Zgodnie z art. 89 ust. 4 nadzór MŚ nad działalnością Prezesa KZGW polega w szczególności na: - zatwierdzaniu programów realizacji zadań związanych z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych oraz inwestycji w gospodarce wodnej; - zatwierdzaniu corocznego sprawozdania, o którym mowa w art. 91; - zatwierdzaniu planu kontroli gospodarowania wodami wykonywanej przez Prezesa KZGW; - polecaniu przeprowadzenia kontroli nieujętych w planie kontroli. Na podstawie z art. 4 ust. 1 Prawa wodnego MŚ jest organem właściwym w sprawach gospodarowania wodami. Zgodnie z art. 4 ust. 2 składa Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej, co dwa lata, nie później niż do dnia 30 czerwca, informację o gospodarowaniu wodami dotyczącą m.in. stanu ochrony ludności i mienia przed powodzią, współpracy międzynarodowej na wodach granicznych i realizacji umów w tym zakresie; utrzymywania wód powierzchniowych oraz urządzeń wodnych; prowadzonych inwestycji. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Minister Środowiska, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Na podstawie art. 8 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (tekst jedn. Dz. U poz. 1166) Minister Środowiska oraz Prezes KZGW biorą udział w posiedzeniach Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, na prawach członka. Na podstawie art. 12 ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych realizują, zgodnie z zakresem swojej właściwości, zadania dotyczące zarządzania kryzysowego. Opracowują plany zarządzania kryzysowego, w których w szczególności uwzględnia się: - analizę i ocenę możliwości wystąpienia zagrożeń, w tym dla infrastruktury krytycznej; - szczegółowe sposoby i środki reagowania na zagrożenia oraz ograniczania i likwidacji ich skutków; - organizację monitoringu zagrożeń i realizację zadań stałego dyżuru w ramach podwyższania gotowości obronnej państwa; - organizację realizacji zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej. MIiR jest ministrem właściwym do spraw gospodarki morskiej, jako naczelny organ administracji morskiej. Dział gospodarki morskiej obejmuje sprawy wskazane w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, do których należą sprawy: transportu morskiego i żeglugi morskiej, obszarów morskich, portów i przystani morskich, ochrony środowiska morskiego. MIiR sprawuje, zgodnie z art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jedn. Dz. U poz. 934, z późn. zm.), nadzór nad działalnością dyrektorów urzędów morskich w zakresie uregulowanym w ww. ustawie oraz w przepisach odrębnych

55 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Minister Spraw Wewnętrznych (MSW) Minister Administracji i Cyfryzacji (MAC) Kompetencje Kompetencje i terytorialny zakres działania organów administracji morskiej określa ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Na podstawie art. 42 ust. 1 i 2 tej ustawy do organów administracji morskiej należy m.in.: - uzgadnianie decyzji w sprawie wydawania pozwoleń wodnoprawnych i pozwoleń budowlanych na obszarze pasa technicznego, morskich portów i przystani, morskich wód wewnętrznych i morza terytorialnego, jak również wszelkich innych decyzji dotyczących zagospodarowania tego pasa; - sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej; - zarządu nad morzem terytorialnym i morskimi wodami wewnętrznymi oraz nad gruntami pokrytymi tymi wodami, o którym mowa w przepisach Prawa wodnego; - wykonywania zadań w dziedzinie ochrony przed powodzią, o których mowa w Prawie wodnym. Na podstawie art. 11 ust. 1 Prawa wodnego MIiR wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód morza terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych wraz z wodami Zatoki Gdańskiej. Minister Infrastruktury i Rozwoju: - zgodnie z art. 88c ust. 2 przygotowuje wstępną ocenę ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych i przekazuje Prezesowi KZGW (wstępna ocena ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, stanowi integralny element wstępnej oceny ryzyka powodziowego); - zgodnie z art. 88c ust. 5, uzgadnia sposób rozpatrzenia opinii marszałków województw i wojewodów do wstępnej oceny ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych; - zgodnie z art. 88h ust 3, przygotowuje plany zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych i przekazuje Prezesowi KZGW (plany zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, stanowią integralny element planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy); - zgodnie z art. 88h ust. 9, uzgadnia sposób rozpatrzenia uwag do projektów planów zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. MSW jest ministrem właściwym do spraw wewnętrznych na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 września 2014 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1265). Dział sprawy wewnętrzne obejmuje sprawy wskazane w art. 29 ust. 1 ustawy o działach administracji rządowej, do których należą m.in. sprawy: ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego; zarządzania kryzysowego; obrony cywilnej. MSW sprawuje nadzór nad działalnością m.in.: Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Obrony Cywilnej Kraju. Zgodnie z art. 7 ust 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej sprawuje Rada Ministrów. W przypadkach niecierpiących zwłoki zarządzanie kryzysowe sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych, zawiadamiając niezwłocznie o swoich działaniach Prezesa Rady Ministrów. Minister Spraw Wewnętrznych wchodzi w skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, utworzonego przy Radzie Ministrów (art. 8 ust. 2). Na podstawie art. 9 ust. 1 do zadań Zespołu należy m.in. przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych; doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych. Na podstawie art. 14 ust. 3 minister właściwy do spraw administracji publicznej, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa: - wydaje, w drodze zarządzenia, wojewodom wytyczne do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; - zatwierdza wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego i ich aktualizacje. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Prawa wodnego Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, minister właściwy do spraw administracji publicznej oraz Minister Spraw Wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Wydając powyższe rozporządzenie, ministrowie kierują się potrzebą sprawnego sporządzenia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, ze szczególnym uwzględnieniem standardów i zakresu danych zawartych w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Minister Administracji i Cyfryzacji jest ministrem właściwym do spraw administracji publicznej na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Administracji i Cyfryzacji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1254). Dział administracja publiczna obejmuje sprawy wskazane w art. 6 ust. 1 ustawy o działach administracji rządowej, do których należą m.in. sprawy: przeciwdziałania i usuwania skutków klęsk żywiołowych i innych podobnych zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu. Zgodnie z art. 8 ust 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym Minister Administracji i Cyfryzacji wchodzi w skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, utworzonego przy Radzie Ministrów. Na podstawie art. 14 ust 3 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, Minister Administracji i Cyfryzacji, w uzgodnieniu z Minister Spraw Wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa: - wydaje, w drodze zarządzenia, wojewodom wytyczne do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; - zatwierdza wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego i ich aktualizacje. Zgodnie z art. 88j ust. 1 Prawa wodnego Minister Środowiska, Minister Infrastruktury i Rozwoju, Minister Administracji i Cyfryzacji oraz Minister Spraw Wewnętrznych określą, w drodze rozporządzenia wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego oraz ich skali. Wydając powyższe rozporządzenie, ministrowie kierują się potrzebą sprawnego sporządzenia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka 55 55

56 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Prezes KZGW Kompetencje powodziowego, ze szczególnym uwzględnieniem standardów i zakresu danych zawartych w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Zgodnie z art. 89 oraz art. 90 ustawy Prawo wodne Prezes KZGW jest centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach gospodarowania wodami, nadzorowanym przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej (Ministra Środowiska). Zgodnie z art. 4 ust. 3 Prezes KZGW pełni funkcję organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do marszałków województw i dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej, w sprawach określonych ustawą. Na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 2 Prezes KZGW wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych, które określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16 poz. 149). Prezes KZGW przygotowuje: - wstępną ocenę ryzyka powodziowego, zgodnie z art. 88c; - mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, zgodnie z art. 88d 88f oraz rozporządzeniem w sprawie opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104); - plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy, zgodnie z art. 88g - 88h. Zgodnie z art. 88h ust. 6 Prezes KZGW zapewnia aktywny udział wszystkich zainteresowanych w osiągnięciu celów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności w przygotowywaniu, przeglądzie oraz aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz podaje je do publicznej wiadomości. Na podstawie art. 90 ust. 1 pkt 6 Prezes KZGW sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej (PSHM), którą pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Dyrektor RZGW Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej zgodnie z art. 4 ust. 1 Prawa wodnego jest organem administracji rządowej niezespolonej, właściwym w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym, w zakresie określonym w ustawie, podlegającym Prezesowi KZGW. Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) wykonuje swoje zadania przy pomocy Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, który działa na podstawie przepisów Prawa wodnego i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 126 poz. 878 z późn. zm.). Zgodnie z art. 92 ust. 3 do zadań dyrektora RZGW w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym należy w szczególności: koordynowanie działań związanych z ochroną przed powodzią w regionie wodnym, prowadzenie ośrodków koordynacyjno-informacyjnych ochrony przeciwpowodziowej; sporządzanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym w regionach wodnych; współpraca w przygotowaniu wstępnej oceny ryzyka powodziowego i planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy. W ramach koordynacji działań związanych z ochroną przeciwpowodziową, zgodnie z art. 92 ust. 4a dyrektor RZGW gromadzi, przetwarza i udostępnia informacje dla potrzeb planowania przestrzennego i centrów zarządzania kryzysowego wojewody. Zgodnie z art. 88f ust. 3 Prezes KZGW przekazuje mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego dyrektorom RZGW, którzy przekazują je właściwym: dyrektorom urzędów żeglugi śródlądowej, wojewodom, marszałkom województw, starostom, wójtom (burmistrzom, prezydentom miast), komendantom wojewódzkim i powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej. Zgodnie z art. 88f ust. 6 od dnia przekazania map jednostkom samorządu terytorialnego, wszystkie decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego, muszą uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów. Na podstawie art. 88m dla terenów, dla których nie określono obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, właściwy dyrektor RZGW może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić zakazy, o których mowa w art. 88l ust. 1, kierując się względami bezpieczeństwa ludzi i mienia. W celu zapewnienia prawidłowego gospodarowania wodami, w tym w szczególności ochrony zasobów wodnych oraz ochrony ludzi i mienia przed powodzią, zgodnie z art. 4a Prawa wodnego, uzgodnienia z właściwym dyrektorem RZGW wymaga: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz strategia rozwoju województwa w zakresie zagospodarowania obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi; miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego i plan zagospodarowania przestrzennego województwa w zakresie zagospodarowania stref ochronnych ujęć wody, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi; ustalenie lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz warunków zabudowy w rozumieniu ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz. U poz. 647, z późn. zm.) - dla przedsięwzięć wymagających uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, do wydania którego organem właściwym jest marszałek województwa lub dyrektor RZGW. Na podstawie art. 88p w przypadku ostrzeżenia o nadejściu wezbrania powodziowego dyrektor RZGW, w drodze decyzji, może nakazać zakładowi piętrzącemu wodę obniżenie piętrzenia wody lub opróżnienie zbiornika, bez odszkodowania. W przypadku wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, w celu zapobieżenia skutkom powodzi, dyrektor RZGW może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić czasowe ograniczenia w korzystaniu z wód, w szczególności w zakresie poboru wody lub wprowadzania ścieków do wód lub 56 56

57 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Wojewoda Dyrektor Urzędu Morskiego Marszałek Województwa Kompetencje do ziemi oraz zmiany sposobu gospodarowania wodą w zbiornikach retencyjnych. Zgodnie z art. 4 ust 1 pkt 4 Prawa wodnego wojewoda jest organem właściwym w sprawach gospodarowania wodami. Zgodnie z art. 88c ust. 3 i 4, wojewoda opiniuje projekty wstępnej oceny ryzyka powodziowego, sporządzone przez Prezesa KZGW. Na podstawie art. 88p ust. 3 wojewoda uzgadnia decyzje nakazujące zakładowi piętrzącemu wodę obniżenie piętrzenia wody lub opróżnienie zbiornika, bez odszkodowania, wydawane przez dyrektora RZGW. Na podstawie art. 22 ustawy o wojewodzie wojewoda odpowiada m.in. za: - zapewnienie współdziałania wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kierowania ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w ustawach; - dokonywania oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowywania planu operacyjnego ochrony przed powodzią oraz ogłaszania i odwoływania pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego; - wykonywania i koordynowania zadań w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zarządzania kryzysowego wynikających z ustaw. Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym wojewoda jest organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie województwa. Do jego zadań należy: - kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa; - realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym wydawanie starostom zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego, zatwierdzanie powiatowych planów zarządzania kryzysowego, przygotowywanie i przedkładanie do zatwierdzenia ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego; - realizacja wytycznych do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego; zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu zarządzania kryzysowego; wnioskowanie o użycie pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań, o których mowa w art. 25 ust. 3; - wykonywanie przedsięwzięć wynikających z dokumentów planistycznych wykonywanych w ramach planowania operacyjnego realizowanego w województwie. Organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego (art. 14 ust. 7). Na podstawie art. 16 ust. 1 tworzy się wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego, do zadań których należy m.in.: - pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego; - współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej; - nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności; - współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska; - współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze. Zgodnie z art. 11 ust 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (tekst jedn. Dz. U poz. 333, z późn. zm.) w czasie stanu klęski żywiołowej wojewoda kieruje działaniami mające na celu zapobieżenie skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcie na obszarze województwa. Zgodnie z art. 38 i 39 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U poz. 934, z późn. zm.) dyrektor urzędu morskiego jest terenowym organem administracji morskiej i podlega ministrowi właściwemu do spraw gospodarki morskiej. Terytorialny zakres działania dyrektorów urzędów morskich określa rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 7 października 1991 r. w sprawie utworzenia urzędów morskich, określenia ich siedzib oraz terytorialnego zakresu działania dyrektorów urzędów morskich (Dz. U. z 1991 r. Nr 98, poz. 438, z późn. zm.). Na podstawie art. 37 ust 3 ustawy o obszarach morskich, dyrektor urzędu morskiego uzgadnia pozwolenia wodnoprawne, decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzje o pozwoleniu na budowę oraz decyzje w sprawie zmian w zalesianiu, zadrzewianiu, tworzeniu obwodów łowieckich, a także projekty studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i planów zagospodarowania przestrzennego województwa, dotyczące pasa technicznego, pasa ochronnego oraz morskich portów i przystani. Zgodnie z art. 88f ust. 2 Prawa wodnego dyrektor urzędu morskiego przygotowuje mapy zagrożenia powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych oraz mapy ryzyka powodziowego i przekazuje Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Zgodnie z art. 9 ust 1 pkt 6c Prawa wodnego, pas techniczny jest obszarem szczególnego zagrożenia powodzią. Dyrektor urzędu morskiego jest organem właściwym do wydania decyzji, o której mowa w art. 88l ust. 2 i 7 Prawa wodnego w zakresie pasa technicznego: - może zwolnić od zakazów określonych w art. 88l ust. 1, jeżeli nie utrudni to ochrony przed powodzią; - może wskazać sposób uprawy i zagospodarowania gruntów oraz rodzaje upraw wynikające z wymagań ochrony przed powodzią, nakazać usunięcie drzew lub krzewów - w celu zapewnienia właściwych warunków przepływu wód powodziowych. Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz. U poz. 596 z późn. zm.) marszałek województwa, jako przewodniczący zarządu województwa jest organem wykonawczym województwa. Na podstawie art. 14 ust. 1 samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, m. in. W zakresie: zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, w tym 57 57

58 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Właściwy Organ Kompetencje ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych. Marszałkowie województw realizują m.in. zadania z zakresu administracji rządowej zgodnie z art. 4 ust. 5 Prawa wodnego. Zgodnie z art. 4 ust. 3 Prawa wodnego organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego w stosunku do marszałków województw jest Prezes KZGW. Przepisu ust. 3 nie stosuje się w sprawach m. in. dotyczących: współfinansowania wykonywania urządzeń melioracji wodnych podstawowych z publicznych środków wspólnotowych, ustalania wysokość opłaty melioracyjnej albo opłaty inwestycyjnej, zwolnienia od zakazów związanych z zapewnieniem szczelności i stabilności wałów przeciwpowodziowych, wydania decyzji przywrócenia stanu nieutrudniającego ochrony przed powodzią i niepowodującego zanieczyszczenia wód, na koszt tego kto wykonał roboty lub czynności na obszarze szczególnego zagrożenia powodzią (opisane w art. 40 ust. 1 pkt 3, art. 88l ust. 1 lub art. 88n ust. 1, PW). Na podstawie art. 11 ust. 1 marszałek województwa wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa jako zadanie z zakresu administracji rządowej wykonywane przez samorząd województwa. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16 poz. 149) wskazuje dla wód właściwego marszałka województwa.. Zgodnie z art. 88c ust. 3 i 4 Prawa wodnego marszałek województwa opiniuje projekty wstępnej oceny ryzyka powodziowego, sporządzone przez Prezesa KZGW. Do zadań marszałka zgodnie z art. 140 ust. 2 Prawa wodnego należy wydawanie pozwoleń wodnoprawnych, w tym m.in.: - na wykonanie budowli przeciwpowodziowych; - oraz na: gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów; wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót; wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, jeżeli wydano decyzje, o których mowa w art. 40 ust. 3 i art. 88l ust. 2. Zgodnie z art. 88f ust. 5 marszałek województwa uwzględnia w planie zagospodarowania przestrzennego województwa przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego granice obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. Natomiast na podstawie art. 118 marszałek województwa uwzględnia w planie zagospodarowania przestrzennego województwa oraz w strategii rozwoju województwa ustalenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Zgodnie z art. 75 ust. 1 do zadań marszałka należy również programowanie, planowanie, nadzorowanie wykonywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, w trybie, o którym mowa w art. 74 ust. 2, urządzeń melioracji wodnych podstawowych oraz utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych województwa. Zgodnie z art. 75 ust. 2 jest to zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Obowiązki samorządu województwa, o których mowa w art. 14 ust. 1 pkt 6, 8 i 9 ustawy o samorządzie województwa oraz zadania administracji rządowej i zadania własne marszałka województwa wynikające z przepisów ustawy Prawo wodne wykonuje, w imieniu marszałka, właściwy wojewódzki zarząd melioracji i urządzeń wodnych (wzmiuw). Wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych są jednostkami organizacyjnymi samorządu województwa i działają jako jednostki budżetowe finansowane z budżetu samorządu województwa. Źródło: Opracowanie własne Inne zainteresowane strony Na potrzeby planu zarządzania ryzykiem powodziowym, w oparciu m.in. o bazy przekazane przez RZGW i KZGW, została stworzona baza danych interesariuszy. Baza ta stanowi załącznik do niniejszego Planu i jest uporządkowana wg następujących kategorii: typ instytucji (administracja samorządowa, rządowa, NGO, Ekologiczne NGO, inni itp.); uczestnicy konferencji, spotkań konsultacyjnych; instytucje konsultujące; instytucje do informowania; instytucje współdecydujące. Adresatów kampanii informacyjnej, niezależnie od poziomu planowania, podzielono na następujące grupy: 58 58

59 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego partnerzy decyzyjni instytucje, organizacje, których przedstawiciele będą pracować w komitetach sterujących lub w grupach planistycznych regionów wodnych oraz zlewni, jednostki uczestniczące w konsultacjach instytucje lub organizacje, które będą partnerami w procesie konsultacji społecznych, ogólnie rozumiane społeczeństwo społeczności narażone na powodzie (mieszkańcy i użytkownicy terenów zagrożonych) i pozostali obywatele (w tym, ponoszący wtórne skutki powodzi np. związane z utrudnieniami w działaniu kluczowych elementów infrastruktury np. komunikacyjnej, energetycznej, itp.), inne zainteresowane strony: eksperci, inne osoby fizyczne zainteresowane problemem ochrony przeciwpowodziowej. Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne zawiera tabela nr 15. Tabela nr 15 Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne Poziom obszaru dorzecza Poziom regionu wodnego Poziom zlewni partnerzy decyzyjni ministerstwa, NFOŚiGW, GDOŚ, GIS, GIOŚ, RCB, KGPSP i inne włączone w Komitet Sterujący i Grupa Planistyczna wojewodowie i marszałkowie organizacje i stowarzyszenia (organizacje i stowarzyszenia krajowe: jednostek samorządu terytorialnego, środowiskowe, zawodowe szeroko pojęte społeczeństwo media ogólnopolskie Źródło: Opracowanie własne partnerzy decyzyjni instytucje których przedstawiciele wchodzących w skład komitetów sterujących i grup planistycznych administracja rządowa i samorządowa (urzędy marszałkowskie i wojewódzkie) instytucje poziomu wojewódzkiego lub regionalnego (WFOŚiGW, WZMiUW, RDOŚ, NIK, ODR) Euroregiony stowarzyszenia (w tym jednostek samorządu terytorialnego, biznesu, organizacje przyrodnicze, zawodowe i inne zainteresowane) społeczeństwo media regionalne partnerzy decyzyjni (instytucje których przedstawiciele wchodzących w skład zespołów planistycznych zlewni) Zespoły Planistyczne Zlewni administracja samorządowa lokalne organizacje pozarządowe społeczności lokalne (mieszkańcy, właściciele małych firm) media lokalne Zgodnie z art. 10 ust. 1 Dyrektywy Powodziowej państwa członkowskie podają do publicznej wiadomości wstępne oceny ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Art. 10 ust. 2 Dyrektywy Powodziowej wymaga natomiast zachęcania zainteresowanych stron do aktywnego udziału w opracowaniu, przeglądzie i aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Z kolei ustawodawca polski w art. 119 ust. 3a Prawa wodnego nałożył na Prezesa KZGW obowiązek zapewnienia udziału społeczeństwa w sporządzaniu lub aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Syntetyczną informację nt. sposobu przeprowadzenia konsultacji społecznych zawarto w punkcie

60 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4.2 Zarządzanie procesem planowania Warunkiem skuteczności wdrożenia działań zawartych w planach zarządzania ryzykiem powodziowym jest włączenie szeregu interesariuszy do procesu planowania, szczególnie do procesów formułowania celów i priorytetów oraz definiowania i akceptowania proponowanych w planach rozwiązań. Dlatego przy tworzeniu tego dokumentu zastosowano proces tzw. otwartego planowania. W tym celu powołane zostały komitety sterujące i grupy planistyczne poszczególnych obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Natomiast dla obszarów zlewni powołano zespoły planistyczne zlewni Komitet Sterujący Na poziomie dorzeczy powołano jeden Komitet Sterujący Obszarów Dorzeczy pracujący pod przewodnictwem Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, natomiast na poziomie regionów wodnych powołano Komitety Sterujące poszczególnych Regionów Wodnych - pracujące pod przewodnictwem dyrektora właściwego RZGW.W skład Komitetu Sterującego Obszarów Dorzeczy, którego działalność dotyczy opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu Wisły, Odry i Pregoły, wchodzą przedstawiciele: Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Prezes KZGW (przewodniczący KS) oraz Zastępca Prezesa i Dyrektor Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych, Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji - Dyrektor Departamentu ds. Usuwania Skutków Klęsk Żywiołowych, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych - Główny Specjalista w Departamencie Ratownictwa i Ochrony Ludności, Ministerstwa Środowiska - Zastępca Dyrektora Departamentu Zasobów Wodnych, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Sekretarz Stanu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Podsekretarze Stanu, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Kulturowego - Dyrektor Biura Administracyjno- Budżetowego, Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych - Naczelnik Wydziału Gospodarowania Ekosystemami Leśnymi, Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej - Dyrektor Biura Rozpoznawania Zagrożeń, RZGW w: Warszawie, Gdańsku, Szczecinie, Krakowie dyrektorzy RZGW, RZGW w: Gliwicach, we Wrocławiu p.o. dyrektora RZGW, RZGW w Poznaniu Zastępca Dyrektora. W skład Komitetu Sterującego Regionu Wodnego Górnej Odry wchodzą: przewodniczący KS: z-ca dyrektora RZGW Gliwice, dyrektor RZGW w Krakowie, z-ca Dyrektora Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, Marszałek Województwa Małopolskiego, Wojewoda Opolski, 60 60

61 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, Członek Zarządu Województwa Opolskiego. Do głównych zadań i obowiązków przewodniczących Komitetów Sterujących obszaru dorzecza/regionu wodnego należy przede wszystkim zatwierdzanie dokumentów planistycznych rekomendowanych przez Grupy Planistyczne obszaru dorzecza/regionu wodnego. W wyżej opisanej procedurze pozostali członkowie komitetów sterujących pełnią funkcję opiniodawczą, wspomagającą i konsultującą Grupa Planistyczna Organem nadrzędnym dla Grupy Planistycznej Obszarów Dorzeczy jest Komitet Sterujący Obszarów Dorzeczy. W skład Grupy Planistycznej Obszarów Dorzeczy wchodzą: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej - Zastępca Prezesa, pełni funkcję Kierownika Grupy Planistycznej przedstawiciele: Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju Ministerstwa Środowiska Urzędu Morskiego w Słupsku Urzędu Morskiego w Gdyni Urzędu Morskiego w Szczecinie Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych oraz: Kierownicy Grup Planistycznych Regionów Wodnych, Dyrektor Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Zastępcy Dyrektora Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Zastępca Dyrektora Departamentu Inwestycji i Nadzoru, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Naczelnik Wydziału Ochrony Przeciwpowodziowej Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. W skład grup planistycznych regionu wodnego Małej Wisły i Górnej Odry, kierowanej przez wyznaczonego zastępcę dyrektora właściwego RZGW, wchodzą przedstawiciele następujących instytucji: RZGW w Gliwicach Urząd Miasta Bielska-Białej Urząd Miasta Piekary Śląskie Urząd Miasta Sosnowca 61 61

62 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Urząd Miejski Jaworzno Urząd Miasta Rybnik Urząd Miasta Gliwice Urząd Miasta Żory Urząd Miasta Zabrze Urząd Miasta Ruda Śląska Urząd Miasta Jastrzębie Zdrój Starostwo Powiatowe w Oświęcimiu Starostwo Powiatowe w Cieszynie Starostwo Powiatowe w Bielsku-Białej Starostwo Powiatowe w Pszczynie Starostwo Powiatowe w Wodzisławiu Śląskim Starostwo Powiatowe w Strzelcach Opolskich Starostwo Powiatowe w Głubczycach Starostwo Powiatowe w Gliwicach Starostwo Powiatowe w Mikołowie Starostwo Powiatowe w Raciborzu Starostwo Powiatowe w Kędzierzynie-Koźlu Starostwo Powiatowe w Będzinie Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Opolu Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Małopolski Urząd Wojewódzki Opolski Urząd Wojewódzki Śląski Urząd Wojewódzki Okręgowy Urząd Górniczy w Rybniku Okręgowy Urząd Górniczy w Katowicach Okręgowy Urząd Górniczy w Gliwicach Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie Śląska Izba Rolnicza Izba Rolnicza w Opolu Małopolska Państwowa Straż Pożarna 62 62

63 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Śląska Państwowa Straż Pożarna Opolska Państwowa Straż Pożarna Do zadań i obowiązków Kierownika GPRW należy w szczególności: kierowanie pracami GPRW, współpraca z Grupą Planistyczną Obszarów Dorzeczy (GPOD), nadzorowanie prac Wykonawców w obszarze wykonywania Planów dla regionu wodnego, w tym nadzór nad koordynacją prac na poziomie regionu wodnego, akceptacja lub rekomendowanie do akceptacji przez Grupę Planistyczną Obszarów Dorzeczy stosownych produktów opracowanych przez Wykonawców, wskazanych w załączniku nr 1 do Procedury Odbioru, formułowanie i przedstawianie Kierownikowi GPOD zaleceń do wykonania ewentualnych prac dodatkowych i/lub koniecznych do zastosowania odstępstw od Metodyki opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, stwierdzonych w trakcie realizacji prac dla regionu wodnego, uczestniczenie w spotkaniach Komitetu Sterującego Regionu Wodnego, uczestniczenie w spotkaniach Grupy Planistycznej Obszarów Dorzeczy, w razie potrzeby uczestniczenie w spotkaniach organizowanych z Zespołami Planistycznymi Zlewni, w celu zapewnienia nadzoru nad koordynacją prac na poziomie Regionu Wodnego. Do zadania tego Kierownik może wskazać inną osobę występującą w jego imieniu, gromadzenie i przechowywanie oryginałów dokumentacji związanej z pracami GPRW, w tym w szczególności protokołów ze spotkań wraz z załącznikami oraz korespondencji kierowanej do GPOD oraz KSRW. Do zadań i obowiązków członków GPRW należą w szczególności: zapoznanie się z Metodyką opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych ; wspomaganie, konsultowanie i doradzanie Kierownikowi GPRW w zakresie wymienionym jako zadania i obowiązki Kierownika; uczestniczenie w konsultacjach społecznych; uczestniczenie w kampanii informacyjnej; opiniowanie wyników prac Wykonawców, zgłaszanie wniosków, uwag i propozycji zmian lub uzupełnień; zgłaszanie propozycji działań do rozpatrzenia na etapie budowania wariantów planistycznych

64 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Zespoły planistyczne zlewni Zespoły Planistyczne Zlewni (ZPZ), powoływane zostały przez Dyrektorów właściwych RZGW i kierowane są przez osobę wyznaczoną przez kierownika grupy planistycznej regionu wodnego. Do zadań i obowiązków ZPZ należy w szczególności współpraca z Grupą Planistyczną Regionu Wodnego (GPRW) i rekomendowanie do akceptacji przez GPRW wyników prac Wykonawcy PZRP dotyczących zlewni. Członkowie ZPZ opiniują wyniki prac Wykonawcy oraz dostarczają Wykonawcom PZRP wszelkich informacji dotyczących obszaru zlewni, w tym propozycji działań przeciwpowodziowych, do rozpatrzenia na etapie budowania wariantów planistycznych. Ponadto wspomagając merytorycznie Wykonawców na etapie konsultacji społecznych. W tabeli nr 16 przedstawiono strukturę zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Górnej Odry. Tabela nr 16 Struktura zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Górnej Odry Region Wodny Górnej Odry Komitety Sterujące Grupy Planistyczne Zespoły Planistyczne Zlewni Komitet Sterujący Regionu Wodnego Górnej Odry Źródło: Opracowanie własne Grupa Planistyczna Regionu Wodnego Górnej Odry Zespół Planistyczny Zlewni Górnej Odry Zespół Planistyczny Zlewni Kłodnicy i Kanału Gliwickiego 4.3 Zasady udziału społecznego Proces planistyczny Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym obejmuje przeprowadzenie konsultacji społecznych. Sukces we wdrażaniu PZRP zależy w dużym stopniu od zrozumienia i gotowości instytucji, organizacji i właścicieli obiektów do przełamywania stereotypowych wyobrażeń o skuteczności różnych działań oraz od chęci podejmowania wysiłku do ich wdrożenia. Powodzenie w ograniczaniu skutków powodzi zależy w równej mierze od zdolności współpracy instytucji państwowych i organizacji reprezentujących różne grupy interesariuszy, jak i od samych działań bezpośrednio ograniczających ryzyko powodziowe. Organizacja konsultacji społecznych przy sporządzaniu planów zarządzania ryzykiem powodziowym składa się z kilku elementów: ustalenia grup konsultacyjnych, z którymi konsultowane będą wybrane problemy, ustalenia form konsultacji, zapewnienie odpowiednich warunków konsultacji. Generalnie, celem konsultacji jest sprawdzenie czy zidentyfikowane problemy, cele i wybrane działania są akceptowane przez przedstawicieli różnych społeczności oraz uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące warunków zaangażowania się konsultowanych grup w proces przygotowania i późniejszego wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Celem konsultacji jest zebranie jak największej liczby opinii na temat zaproponowanych Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Pod uwagę będzie brane kilka różnych form konsultacji m.in.: Badanie opinii za pomocą ankiety elektronicznej CAWI konsultacje adresowane do mieszkańców Polski zamieszkujących tereny zagrożonych powodzią Formularz uwag na stronie oraz w formie papierowej kierowany do wszystkich zainteresowanych interesariuszy.

65 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Badania jakościowe wśród mieszkańców zamieszkujących tereny powodziowe. Spotkania konsultacyjne wśród interesariuszy w poszczególnych rejonach Dorzeczach wśród przedstawicieli JST, NGO, firm i innych jednostek. Konsultacje społeczne będą odbywać się, przynajmniej w części, wspólnie z konsultacjami aktualizacji planów gospodarowania wodami zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej i Ramowej Dyrektywy Wodnej

66 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 5 WAŻNE INFORMACJE Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) została opracowana zgodnie z ustawą Prawo wodne, implementującą zapisy Dyrektywy Powodziowej. Prace nad dokumentem zakończono w 2011 r. Celem opracowania WORP było oszacowanie skali zagrożenia powodziowego oraz identyfikacja ryzyka powodziowego na obszarze dorzecza. Obszary, na których stwierdzono istnienie znaczącego ryzyka powodziowego, zdefiniowano jako obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP). W obszarze dorzecza Odry wyznaczono 13 ONNP o łącznej powierzchni około 298 km 2. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi stanowią blisko 8% powierzchni obszaru regionu wodnego Górnej Odry. Długość rzek objętych tymi obszarami wynosi ok. 476 km, natomiast długość rzek rozpatrywanych w WORP ponad 523 km. Wg klasyfikacji Komisji Europejskiej najczęściej występującymi powodziami w obszarze regionu wodnego Górnej Odry są powodzie rzeczne, natomiast wg klasyfikacji krajowej są to powodzie opadowe. 66

67 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 5 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) została opracowana zgodnie z art. 88b ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. z dnia 10 stycznia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 145)) implementującej zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Na rysunku nr 6 przedstawiono harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej wraz z zaznaczonym omawianym etapem. Rysunek nr 6 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Celem opracowania WORP było oszacowanie skali zagrożenia powodziowego oraz identyfikacja ryzyka powodziowego na obszarze dorzecza. Zgodnie z art. 4 Dyrektywy Powodziowej, wstępna ocena ryzyka powodziowego została opracowana przy wykorzystaniu łatwych do uzyskania materiałów. Obszary, na których stwierdzono istnienie znaczącego ryzyka powodziowego, są to obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP). W regionie wodnym Górnej Odry wyznaczono 13 obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP) (Rys. nr 7) o łącznej powierzchni 298 km 2. Powierzchnia ta stanowi ok. 8% powierzchni całego regionu wodnego, 0,3% powierzchni dorzecza Odry oraz 0,1% powierzchni Polski. Długość rzek objętych obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wynosi 476 km, natomiast długość rzek rozpatrywanych w WORP prawie 523 km. 67

68 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Rysunek nr 7 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wodnym Górnej Odry Źródło: Opracowanie IMGW-PIB Najczęściej występującymi powodziami w obszarach były powodzie rzeczne (A11 wg klasyfikacji KE), opadowe (wg klasyfikacji PL). Z analizy danych wynika, że w regionie wodnym Górnej Odry na większości ONNP powódź wystąpiła tylko w 1997 roku. Występowanie negatywnych konsekwencji dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej stwierdzono we wszystkich 13 obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. 68

69 Ocena zagrożenia powodziowego 6 WAŻNE INFORMACJE Mapy zagrożenia powodziowego (MZP) sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Głównym celem opracowania map zagrożenia powodziowego było wskazanie obszarów zagrożenia określonym prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi. Mapy zagrożenia powodziowego, oprócz granic obszarów zagrożonych, zawierają również informacje na temat głębokości oraz prędkości i kierunków przepływu wody, określających stopień zagrożenia dla ludzi i sposób oddziaływania wody na obiekty budowlane. Na obszarze regionu wodnego Górnej Odry ha gruntów są terenami zagrożonymi powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia raz na 100 lat (p=1%). Mapy dostępne są pod adresem: 69

70 Ocena zagrożenia powodziowego 6 Ocena zagrożenia powodziowego 6.1 Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego (MZP) sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Na rysunku nr 8 przedstawiono harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej wraz z zaznaczonym omawianym etapem. Rysunek nr 8 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Mapy zagrożenia powodziowego sporządzono na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), implementujących zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Głównym celem opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (patrz pkt. 7) było stworzenie podstaw do opracowania Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, to jest ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. W dniu 22 grudnia 2013 r. mapy zagrożenia powodziowego zostały udostępnione społeczeństwu (w wersji kartograficznej w formacie PDF) za pośrednictwem strony internetowej Hydroportalu KZGW, pod adresem 70

71 Ocena zagrożenia powodziowego Treść map zagrożenia powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (patrz: pkt 5), dla poniższych scenariuszy wystąpienia powodzi: niskie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi 0,2 %, (czyli raz na 500 lat), średnie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi 1%, (czyli raz na 100 lat), wysokie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi 10%, (czyli raz na 10 lat). Mapy zagrożenia powodziowego, oprócz granic obszarów zagrożonych, zawierają również informacje na temat głębokości oraz prędkości i kierunków przepływu wody, określających stopień zagrożenia dla ludzi i sposób oddziaływania wody na obiekty budowlane, co przedstawiono w dwóch zestawach tematycznych kartograficznej wersji map: Mapa zagrożenia powodziowego wraz z głębokością wody (dla całego analizowanego obszaru); Mapa zagrożenia powodziowego wraz z prędkościami przepływu wody i kierunkami przepływu wody (dla wszystkich miast wojewódzkich i miast na prawach powiatu oraz innych miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 tysięcy osób). Dodatkowo zastały opracowane mapy zagrożenia powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, w dwóch scenariuszach prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi raz na 100 lat (H 1%) i raz na 500 lat (H 0,2%). Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawiono również obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku awarii obwałowań. Przy wyznaczaniu tych obszarów uwzględniono w obliczeniach przepływ o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% (czyli raz na 100 lat). Elementy, które powinny znajdować się na mapach (oznaczenia, opis modeli, przedziały głębokości i prędkości wody itd.) opisane są szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104). 6.2 Dodatkowe analizy W ramach przygotowania PZRP, w oparciu o numeryczną MZP i MRP, przeprowadzono analizy dodatkowe, w wyniku których otrzymano bogaty zasób danych, począwszy od charakterystyki czynników determinujących wrażliwość, poprzez informacje o poziomie wrażliwości, skończywszy na danych wskazujących poziom ryzyka powodziowego (Tab. nr 17). Zebrane informacje przedstawiono w podziale administracyjnym z uwzględnieniem regionów wodnych i dorzeczy. W odniesieniu do każdej z rozpatrywanych gmin zebrano szczegółowe informacje poprzez określenie: Powierzchni oraz ilości typów form ochrony przyrody (na podstawie warstw MRP formy_ochrony_przyrody; formy ochrony przyrody były reprezentowane przez parki narodowe, rezerwaty przyrody i obszary Natura 2000). 71

72 Ocena zagrożenia powodziowego Tabela nr 17 Ilości przelań przez obwałowania wraz z uwzględnieniem ich klasy (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: 10, 1 i 0.2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe). Stosunku sumarycznej długości przelań do sumarycznej długości wałów (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: 10, 1 i 0,2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe). Długości zalanych odcinków dróg z podziałem na typ drogi i rodzaj nawierzchni (na podstawie warstwy drogi MZP/MRP). Długości zalanych odcinków kolei z uwzględnieniem liczby torów nawierzchni (na podstawie warstwy koleje MZP/MRP). Ilości zakładów przemysłowych z podziałem na stopień ryzyka awarii, kategorię przemysłu (na podstawie warstwy MRP zakłady_przemyslowe. Sumaryczne zestawienie wyników analiz dodatkowych dla obszaru regionu wodnego Górnej Odry Wielkość zagrożenia (prawdopodobieństwo) Ilość przelań przez obwałowania [szt.] Długość zalanych odcinków dróg [km] Długość zalanych odcinków kolei [km] Ilość zagrożonych zakładów przemysłowych [szt.] Od strony rzek 10% , ,78 0 1% , ,66 5 0,2% , ,5 8 Źródło: Opracowanie własne 6.3 Podsumowanie Na podstawie analizy map zagrożenia powodziowego oraz opracowań dodatkowych, opracowano zestaw podstawowych danych na temat zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Górnej Odry. W regionie wodnym Górnej Odry obszary zagrożenia powodziowego obejmują: ,8 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%), ,4 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%), 8 192,6 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%), W tabeli nr 18 przedstawiono powierzchnie obszarów zagrożenia powodziowego w ujęciu zlewni i regionu wodnego Górnej Odry. Jak wskazują zestawione dane zdecydowana większość obszarów zagrożenia powodziowego zlokalizowanych jest w zlewni Górnej Odry. 72

73 Ocena zagrożenia powodziowego Tabela nr 18 Powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Górnej Odry Obszar region wodny Górnej Odry zlewnia Kłodnicy i Kanału Gliwickiego zlewnia Górnej Odry Powierzchnia Obszary zagrożenia powodziowe go [ha] Źródło: Opracowanie własne 0.2% % % W obszar 0,2%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%) obszar 1%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) obszar 10%- obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%) obszar W- obszar narażony na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego. 73

74 Ocena ryzyka powodziowego 7 WAŻNE INFORMACJE Mapy ryzyka powodziowego (MRP) zostały sporządzone dla obszarów wskazanych na mapach zagrożenia powodziowego. MRP określają wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie w przypadku wystąpienia powodzi o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia. Są to obiekty, które pozwolą na ocenę ryzyka powodziowego w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Zgodnie z założeniami Dyrektywy Powodziowej, ograniczenie skutków powodzi wobec tych obiektów decyduje o efektywności całego PZRP. Określono również średnie roczne straty powodziowe (AAD), dla obszaru regionu wodnego Górnej Odry wynoszą one około 137,2 mln zł. Mapy dostępne są pod adresem:

75 Ocena ryzyka powodziowego 7 Ocena ryzyka powodziowego 7.1 Wnioski z analizy map ryzyka powodziowego Mapy ryzyka powodziowego (MRP) sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Na rysunku nr 9 przedstawiono harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej wraz z zaznaczonym omawianym etapem. Rysunek nr 9 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Mapy ryzyka powodziowego przygotowano na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), implementujących zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). W dniu 22 grudnia 2013 r. mapy ryzyka powodziowego zostały udostępnione społeczeństwu (w wersji kartograficznej w formacie PDF) za pośrednictwem strony internetowej Hydroportalu KZGW, pod adresem 75

76 Ocena ryzyka powodziowego Treść map ryzyka powodziowego Mapy ryzyka powodziowego stanowią uzupełnienie map zagrożenia powodziowego. Określają one wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie w przypadku wystąpienia powodzi o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia. Są to obiekty, które pozwolą na ocenę ryzyka powodziowego dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej, czyli grupy, dla których należy ograniczyć negatywne skutki powodzi zgodnie z celami Dyrektywy Powodziowej. W celu sporządzenia map ryzyka powodziowego, na obszary przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego, zostały naniesione takie elementy jak: szacunkowa liczba ludności zamieszkującej obszar zagrożony; budynki mieszkalne oraz obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym (tj. szpitale, szkoły, przedszkola, hotele, centra handlowe i inne) - dla których głębokość wody wynosi > 2 m oraz < 2 m (graniczna wartość głębokości wody 2 m została przyjęta w związku z przyjętymi przedziałami głębokości wody i ich wpływu na stopień zagrożenia dla ludności i obiektów budowlanych); obszary i obiekty zabytkowe; obszary chronione tj. ujęcia wód, strefy ochronne ujęć wody, kąpieliska, obszary ochrony przyrody; potencjalne ogniska zanieczyszczeń wody, w przypadku wystąpienia powodzi tj. zakłady przemysłowe, oczyszczalnie ścieków, przepompownie ścieków, składowiska odpadów, cmentarze; wartości potencjalnych strat dla poszczególnych klas użytkowania terenu, tj. tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowe, tereny komunikacyjne, lasy, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, użytki rolne, wody. Wersje kartograficzne map ryzyka powodziowego zostały przygotowane w dwóch zestawach tematycznych: negatywne konsekwencje dla ludności oraz wartości potencjalnych strat powodziowych; negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Elementy, które powinny znajdować się na mapach (oznaczenia, opis modeli, przedziały głębokości i prędkości wody itd.) opisane są szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104). 7.2 Dodatkowe analizy W ramach przygotowania PZRP, w oparciu o numeryczną MZP i MRP, przeprowadzono analizy dodatkowe będące cennym źródłem informacji i uzupełniające jednocześnie wyniki analiz podstawowych. Wykaz dodatkowych analiz zawarto w punkcie 6.2. Wyniki tych analiz są dostępne w Raporcie WBS (Raport z przeprowadzonych analiz i diagnozy problemów). 76

77 Ocena ryzyka powodziowego 7.3 Podsumowanie Na podstawie analizy map ryzyka powodziowego oraz analiz dodatkowych, opracowano zestaw podstawowych danych na temat ryzyka powodziowego w regionie wodnym Górnej Odry. Zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej (art. 2 p. 2) oraz Prawa wodnego (art.9. ust.1 p.13c) ryzyko powodziowe oznacza kombinację prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i związanych z powodzią potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej (ustawa Prawo wodne 2001, Dyrektywa 2007/60/WE). Analiza map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego pozwoliła na wyznaczenie poziomów ryzyka w poszczególnych kategoriach oraz zintegrowany poziom ryzyka. W Regionie Wodnym Górnej Odry liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego wynosi: w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%), w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%), w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%), Na obszarze regionu wodnego Górnej Odry w 45 gminach odnotowano potencjalne straty. Straty dla gmin w tym regionie wodnym w wysokości powyżej 1 mln zł występują w 36 gminach/miastach (dla scenariusza 0,2%), 33 gminach/miastach (dla scenariusza 1%) i 30 gminach/miastach (dla scenariusza 10%). Dla Regionu Wodnego Górnej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu poniżej zestawiono wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone na podstawie map zagrożenia i ryzyka powodziowego, zindeksowane na 2014 r. (Tab. nr 19). Analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowym wnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych, wynikających z zagrożenia powodzią, występują w zlewni planistycznej Górnej Odry. Tabela nr 19 Wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone dla regionu wodnego Górnej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu Region wodny Wartość AAD 2014 r Region wodny Górnej Odry 157,7 Zlewnia planistyczna Wartość AAD 2014 r. ZP Kłodnicy i Kanału Gliwickiego 14,2 ZP Górnej Odry 143,5 Źródło: Opracowanie własne 77

78 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8 WAŻNE INFORMACJE Na potrzeby opracowania PZRP przeprowadzono w 2012 r. analizę obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym, w której poddano przeglądowi zarówno techniczne, jak i nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej. Analiza stanu technicznego budowli hydrotechnicznych wykazała poprawiający się stan urządzeń stale piętrzących wodę oraz pogarszający się stan urządzeń czasowo piętrzących wodę (gł. wałów powodziowych). W zakresie środków nietechnicznych przyjrzano się: obecnym metodom monitoringu, prognozowania i ostrzegania przed powodzią, systemowi zarządzania kryzysowego, praktyce planowania przestrzennego, realizacji programów małej retencji, poziomowi świadomości służb i zagrożonych instytucji, firm i mieszkańców. Źródłem informacji na temat planowanych działań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej był przede wszystkim opracowany na zlecenie Prezesa KZGW MasterPlany dla obszaru dorzecza Odry. Jest to dokument strategiczny o nadrzędnym znaczeniu dla innych krajowych i regionalnych planów i programów sektorowych, opracowany w wyniku ustaleń Polski z Komisją Europejską odnośnie planowania strategicznego w gospodarce wodnej. 78 Na podstawie tej analizy przedstawiono diagnozę problemów oraz płynące z niej wnioski. Dotyczą one przede wszystkim pominięcia działań nietechnicznych i instrumentów w zarządzaniu ryzykiem powodziowym, niewystarczających nakładów na bieżące utrzymanie majątku, wysokiego stopnia generalizacji obszaru prognoz i ostrzeżeń, mało efektywnej struktury instytucjonalnej oraz braku powiązania planowania przestrzennego z zagrożeniem powodziowym.

79 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8.1 Programy ochrony przed powodzią Administracja państwowa i samorządowa, zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r., zobowiązana jest realizować zadania związane z ochroną przeciwpowodziową. Wiąże się to m.in. z wykonywaniem dokumentacji planistyczno-programowych. Organy administracji rządowej i samorządowej opracowują dokumenty o charakterze programów strategii, stanowiących podstawę do realizacji inwestycji lub działań bezinwestycyjnych, w tym także z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Źródłem informacji do przeprowadzonych analiz w ramach PZRP na temat planowanych działań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej były m.in.: MasterPlany dla dorzeczy; programy krajowe; Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko; operacyjne programy ochrony przed powodzią dla województw; oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla województw; programy małej retencji dla województw; inne projekty, programy, analizy, koncepcje; sformułowane w celu budowy, modernizacji lub remontu urządzeń wodnych służących ochronie przeciwpowodziowej. MasterPlany są dokumentami o strategicznym i nadrzędnym znaczeniu dla wszystkich istniejących w Polsce krajowych i regionalnych planów i programów sektorowych, w których planowane są działania lub inwestycje mające wpływ na stan zasobów wodnych oraz cele ochrony wód wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej. Konieczność opracowania MasterPlanów wynika z ustaleń z Komisją Europejską, które doprowadziły do przyjęcia przez Polskę Planu działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej" (uchwała Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2013 r. nr 118/2013). MasterPlany stanowią uzupełnienie obowiązujących planów gospodarowania wodami do czasu ich aktualizacji w 2015 r. Dokumentami ujętymi w MasterPlanach są m.in.: wieloletni program Odra Ramy organizacyjne i finansowe programu określa ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006 (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz z późn. zm.), program ochrony przed powodzią górnej Wisły. Program został zatwierdzony Uchwałą nr 151/2011 Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2011 w sprawie ustanowienia Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, Założenia do programu bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu Wisły środkowej powstała w formie roboczej wersji w urzędzie wojewody mazowieckiego. Powyższe programy zostały zawieszone. W ubiegłych latach, oprócz wymienionych MasterPlanów i planów/programów kompleksowych, powstało wiele opracowań o charakterze strategicznym, programowym, koncepcyjnym i analitycznym, które tworzą znakomitą bazę do opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym. W latach dyrektorzy RZGW opracowali i zatwierdzili 29 studiów ochrony przeciwpowodziowej, obejmujących większość istotnych z punktu ochrony przeciwpowodziowej zlewni. Kolejnych 6 studiów wykonanych zostało w latach dla najbardziej powodziowych zlewni w obszarze górnej Wisły, już w oparciu o standardy map zagrożenia powodziowego wymagane przez Dyrektywę. 79

80 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych opracowała dwa następujące projekty związane z podnoszeniem bezpieczeństwa powodziowego poprzez zwiększanie naturalnej retencji w lasach: Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych, Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie. Wojewodowie mają za zadanie opracowywać dwa dokumenty: Ocenę stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla województwa Operacyjne programy ochrony przed powodzią dla województwa. Administracja samorządowa szczebla wojewódzkiego ma za zadanie opracowanie dla poszczególnych województw programów małej retencji. Nie są to programy ograniczone wyłącznie do ochrony przeciwpowodziowej, przeciwnie, powódź jest tylko jednym z zadań gospodarki wodnej przypisywanych planowanym obiektom obok zaopatrzenia w wodę, energetyki wodnej, rolnictwa i rekreacji. Plany i programy koncentrują się na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań mającej na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Spośród analizowanych działań odnosi się do tego celu, przy czym większość z tych działań to techniczne (strukturalne) środki ochrony przed powodzią. Pozostałe cele zarządzania ryzykiem powodziowym mają przypisane najwyżej po kilka, kilkanaście działań, przy czym żadne z działań nie odnosi się do ograniczania wrażliwości społeczności i obiektów. Podobnie, unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu i ograniczanie istniejącego zagospodarowania nie są przedmiotem proponowanych działań. W tabeli nr 20 przedstawiono aktualny stan opracowania dokumentów dla województw opolskiego i śląskiego. Tabela nr 20 Dokumenty opracowywane dla obszaru każdego z województw Województwo Program małej retencji Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego Operacyjne programy ochrony przed powodzią Opolskie OPRACOWANO BRAK OPRACOWANO Śląskie OPRACOWANO OPRACOWANO BRAK Źródło: MGGP, IMGW-PIB, Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, Kraków 2013r., na zlecenie KZGW). Wymienione wyżej Programy, jako nieodpowiadające celom Dyrektywy Powodziowej, poddano nowym procedurom zgodnym z zapisami Dyrektywy Powodziowej. Inwestycje zawarte w tych Programach zostaną przyjęte do realizacji jeśli przejdą wymagane procedury (MasterPlany, Plany Gospodarowania Wodami oraz ich aktualizacja, Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym). Wsparcie dla realizacji działań nietechnicznych ma kluczowe znaczenie w aspekcie ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi. Działania te stanowią rozwiązanie bardziej korzystne ze względu na zasadność ekonomiczną czy trwałość funkcjonowania. Należy pamiętać, że muszą być prowadzone w sposób interdyscyplinarny z wykorzystaniem dokumentacji planistyczno programowych. W wyżej wymienionych Planach i Programach inwestycje nietechniczne zawarte są w niewystarczającym stopniu. PZRP zamierza wprowadzić zmianę jakościową do zarządzania ryzykiem powodziowym eksponując działania nietechniczne jako preferowane działania ograniczające ryzyko powodziowe. 80

81 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8.2 Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny Stan techniczny i bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce jest zróżnicowany. O ile w lepszym stanie (i stan ten ulega systematycznej poprawie) znajdują się budowle stale piętrzące wodę, to w znacznie gorszym stanie technicznym i bezpieczeństwa znajdują się budowle okresowo piętrzące wodę (głównie wały przeciwpowodziowe). Wynika to głównie z okresu eksploatacji tych budowli oraz niewystarczających środków finansowych na ich naprawy, przebudowy i utrzymanie. Według raportu Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego za rok 2013 Stan bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce szacuje, że w Polsce jest użytkowanych około 100 tys. obiektów budownictwa wodnego piętrzących wodę (łącznie z melioracjami szczegółowymi), do których zalicza się głównie: zapory ziemne i betonowe, jazy, przelewy, śluzy żeglugowe, elektrownie wodne i wrota przeciwpowodziowe. Oprócz tego istnieją budowle okresowo piętrzące wodę służące głównie ochronie przeciwpowodziowej, do których m. in. należą: wały przeciwpowodziowe (o łącznej długości ponad km), duże wielofunkcyjne zbiorniki wodne, suche zbiorniki wodne, przepompownie. Raport za rok 2013 zawiera również oceny stanu bezpieczeństwa poszczególnych budowli, które opracowane zostały na podstawie analizy materiałów zawierających cząstkowe ich oceny. Ocena dotyczyła: 3619 budowli hydrotechnicznych, w tym: 313 zapór; 353 zbiorników wodnych; 2292 jazów; 123 śluz żeglugowych; 433 elektrowni wodnych; 6965,6 km obwałowań rzek. W Raporcie stwierdza się, że na koniec 2013 r., spośród 3619 budowli stale piętrzących wodę poddanych ocenie stanu technicznego i bezpieczeństwa - 54 stanowi lub może stanowić zagrożenie bezpieczeństwa ludzi i mienia, zaś w stosunku do wałów przeciwpowodziowych tj. obiektów okresowo piętrzących wodę zostały zgłoszone zastrzeżenia do 3611,763 km, co stanowi ok. 51,86% wszystkich kontrolowanych w 2013 r. odcinków wałów. Zdecydowaną większość budowli zagrażających lub mogących zagrażać bezpieczeństwu stanowią budowle niższych klas. Inną instytucją kontrolującą stan bezpieczeństwa budowli piętrzących (w tym tworzących infrastrukturę przeciwpowodziową) jest Państwowa Służba do spraw Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących (PSBBP). Raport o stanie bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2013 r został opracowany na podstawie oceny wykonanej przez Państwową Służbę do spraw Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących - OTKZ oraz na podstawie ocen i protokołów z kontroli budowli piętrzących, uzyskanych od administratorów budowli. W dorzeczu Odry 4 zbiorniki przeciwpowodziowe (11%) uznano za mogące zagrażać bezpieczeństwu. Dwa z nich zalicza się do budowli I i II klasy. Cztery z 14 zbiorników suchych w dorzeczu Odry zalicza się do budowli klasy II, dla 3 z nich PSBBP posiada oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa. Pozostałe 10 zbiorników suchych utworzone są z budowli klasy III i klasy IV ich administratorzy nie mają obowiązku prawnego przekazywania ich ocen do PSBBP. Wszystkie budowle tworzące zbiorniki suche, dla których PSBBP posiada oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa, są w stanie niezagrażającym bezpieczeństwu. 81 Oceny stanu polderów wykonywane były poza PSBBP i mimo, że dotyczyły one m.in. budowli klasy I i klasy II, nie były przekazywane przez administratorów tych budowli do PSBBP. W dorzeczu Odry, w obszarze działania RZGW Gliwice i Wrocław, zidentyfikowano 13 polderów z 44 budowlami.

82 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Pięć budowli (11%) uznano za budowle zagrażające bezpieczeństwu, natomiast 9 budowli (20%) za budowle mogące zagrażać bezpieczeństwu. W Polsce ogólna długość wałów przeciwpowodziowych klasy I i II wynosi 3621,3 km. Zgodnie z ustawą Prawo budowlane, ich administratorzy/właściciele mają ustawowy obowiązek okresowej oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa. W okresie lat badaniami dla potrzeb oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa objęto 51% długości wałów klasy I i klasy II, pozostających w administracji ZMiUW. Z ocenionych 316 odcinków - 49% to zagrażające bezpieczeństwu, a 36% to mogące zagrażać bezpieczeństwu. W przypadku wałów, w administracji RZGW badaniami dla potrzeb oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa objęte były zarówno wały klasy I i II jak i niższych klas. Ze zbadanych i ocenionych 39 odcinków - 46% oceniono jako zagrażające bezpieczeństwu, a 38% jako mogące zagrażać bezpieczeństwu. Stan ten jest wynikiem wieloletnich zaniedbań i niedofinansowania gospodarki wodnej. W PZRP oszacowano wielkość środków niezbędnych na utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej w regionie wodnym Górnej Odry na poziomie ok. 7 mln zł rocznie. Są to koszty remontów istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, natomiast koszty o charakterze odtworzeniowym zostały ujęte w ramach działań przewidzianych w wariancie technicznym. 8.3 Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej Monitoring, prognozowanie i ostrzeganie System prognoz i ostrzeżeń hydrologicznych oraz meteorologicznych wchodzi w skład krajowego systemu zarządzania kryzysowego. Krajowy system zarządzania kryzysowego w obrębie hydrologii i meteorologii można w uproszczeniu rozdzielić między IMGW PIB w zakresie prognoz i ostrzeżeń, oraz organy państwowe w zakresie zarządzania i reagowania. Państwową służbę Hydrologiczno-Meteorologiczną pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy. Jej celem jest zapewnienie osłony hydrologiczno-meteorologicznej, rozumianej jako zespół czynności polegających na wykonywaniu i udostępnianiu prognoz meteorologicznych oraz hydrologicznych, mających na celu informowanie społeczeństwa i administracji publicznej o zjawiskach meteorologicznych oraz hydrologicznych, a także ostrzeganie przed nimi. System prognoz i ostrzeżeń realizowany w ramach Państwowej Służby Hydrologiczno- Meteorologicznej (PSHM), który podzielony jest na dwa podsystemy: Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB i Centrum Meteorologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB, w ramach których działają Biura Prognoz Hydrologicznych (BPH) i Meteorologicznych (BPM). Rolę koordynatora osłony meteorologicznej pełni Centralne Biuro Prognoz Meteorologicznych w Krakowie. Koordynacją działalności biur prognoz meteorologicznych w sytuacjach awaryjnych i w warunkach ekstremalnych, związanych z prognozowanymi lub wstępującymi zjawiskami meteorologicznymi, zajmuje się Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM (CNO PSHM). CNO PSHM wykonuje również działania związane z informowaniem kierownictwa IMGW-PIB oraz centralnych organów administracji państwowej o przebiegu i prognozowanym rozwoju groźnych zjawisk meteorologicznych. Biura Prognoz Hydrologicznych i Meteorologicznych, działają w oparciu o rejony osłony, w przypadku hydrologii, oparte o podział zlewniowy i zlewnie rzeczne, a meteorologii o podział administracyjny kraju i województwa. Rejony osłony hydrologicznej i meteorologicznej nie pokrywają się z regionami wodnymi wykorzystywanymi w zarządzaniu gospodarką wodną. 82 Obecnie w Polsce w ramach IMGW-PIB działa ponad telemetrycznych stacji pomiarowoobserwacyjnych meteorologicznych i hydrologicznych. Dane uzyskiwane operacyjnie z telemetrycznej

83 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym sieci pomiarowo-obserwacyjnej są podstawą dla prowadzenia osłony hydrologiczno-meteorologicznej obszaru Polski. Sieć telemetrycznych stacji składa się z: stacji synoptycznych I rzędu, stacji synoptycznych II rzędu, stacji klimatologicznych III rzędu, stacji klimatologicznych IV rzędu, stacji opadowych V rzędu, stacji wodowskazowych I rzędu, stacji wodowskazowych II rzędu Każdemu rzędowi stacji pomiarowo-obserwacyjnych przypisany jest odpowiedni do rangi zakres obserwacji i pomiarów, w tym przekazywanych operacyjnie wodowskazowych i opadowych obserwacji manualnych. W skład systemu detekcji zjawisk hydrometeorologicznych realizowanych przez IMGW- PIB wchodzi także system radarów meteorologicznych, system detekcji wyładowań atmosferycznych, jak również system produktów satelitarnych. Sieć pomiarowa IMGW, pracująca na potrzeby osłony przeciwpowodziowej, składa się głównie ze standardowych sygnalizujących posterunków opadowych i hydrometrycznych (wodowskazowych). Wyjątkiem jest dorzecze Górnej Wisły, gdzie od 1995 roku wykorzystywana jest także automatyczna sieć telemetryczna - system VISTEL. Informacja z sieci posterunków sygnalizujących dociera w normalnych warunkach drogą radiową lub telefoniczną do Biur Prognoz IMGW jeden lub trzy razy na dobę i jest ona przekazywana przez obserwatorów na podstawie wykonanych przez nich obserwacji i pomiarów. Nowoczesne modele hydrologiczne wymagają możliwie częstej aktualizacji danych. Można to zapewnić jedynie poprzez automatyzację sieci obserwacyjno-pomiarowej. Województwa oraz znajdujące się w nich subregiony (część województwa obejmująca kilka powiatów bądź krainę geograficzną) osłaniane są przez wyznaczone biuro prognoz meteorologicznych IMGW- PIB. Prognozy są opracowywane na obszar kraju i poszczególne województwa, natomiast ostrzeżenia meteorologiczne mogą być wydawane odrębnie dla każdego województwa lub subregionu. Wyróżniono 79 subregionów, pokrywając cały obszar Polski. Granice obszarów osłanianych przez poszczególne biura prognoz meteorologicznych nie pokrywają się z granicami regionów wodnych. Opracowywane są prognozy krótkoterminowe na 48 godzin i średnioterminowe na 120 godzin. Ostrzeżenia meteorologiczne opracowywane są niezależnie od prognoz meteorologicznych. Ostrzeżenie meteorologiczne jest to prognoza warunków pogodowych sprzyjających wystąpieniu groźnego zjawiska ze wskazanym natężeniem w przewidywanym czasie i miejscu. Ma na celu wcześniejsze poinformowanie społeczeństwa, organów państwowych, służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ludzi oraz prowadzenie akcji ratunkowych i zabezpieczających działanie w czasie trwania i usuwania skutków groźnych zjawisk atmosferycznych. Jeśli prognoza daje dużą pewność, że zostaną przekroczone wartości progowe specyficzne dla danego zagrożenia (np. wielkość opadów, prędkość wiatru itd.) BPM opracowuje i wysyła ostrzeżenia meteorologiczne. Ostrzeżenie meteorologiczne przesyłane do odbiorcy posiada stały ustalony format. Zawiera również część w formie depeszy SMS, która może być przekazywana dalszej dystrybucji przez służby dyżurne Centrum Zarządzania Kryzysowego (CZK). W celu realizacji przez służbę prognoz meteorologicznych programu regionalnego Systemu Ostrzegania (RSO), depesza ostrzeżenie meteorologiczne zawiera informację SMS, która jest przekazywana przez służby dyżurne CZK do telewizji i prezentowana na pasku informacyjnym. Osłonę hydrologiczną kraju prowadzą określone jednostki organizacyjne IMGW-PIB. Wszystkie produkty przygotowywane przez te jednostki są przekazywane do odbiorców na poziomie krajowym i regionalnym (województwo, powiat, gmina). Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM w Warszawie przekazuje informacje do centralnych organów administracji publicznej, m.in. do prezydenta kraju, premiera, do poszczególnych ministerstw czy Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony 83

84 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Ludności. Natomiast biura prognoz hydrologicznych przekazują produkty hydrologiczne do centrów zarządzania kryzysowego na poziomie województw, niekiedy powiatów i gmin oraz do wszystkich odbiorców zdefiniowanych w prawie. Każdy rejon osłaniany jest przez jedno z trzech biur prognoz hydrologicznych IMGW-PIB. Ze względu na to, że rejony osłony są dużymi obszarami o zróżnicowanych charakterach zlewni, wyróżniono w nich mniejsze jednostki - podrejony hydrologiczne. Podrejony osłaniane są przez, wyodrębnione w strukturze biur, sekcje hydrologii operacyjnej. Do podstawowych produktów przekazywanych przez biura prognoz hydrologicznych i Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM w normalnym stanie hydrologicznym należą: komunikaty hydrologiczne; biuletyny hydrologiczne; prognozy hydrologiczne na podstawowe profile wodowskazowe. Do podstawowych produktów przekazywanych w stanie zagrożenia i alarmu hydrologicznego, oprócz produktów przekazywanych w stanie normalnym, należą: informacje o niebezpiecznym zjawisku oraz ostrzeżenia hydrologiczne; prognozy hydrologiczne na dodatkowe profile wodowskazowe; prognozy kulminacji fali wezbraniowej (m.in. wysokość i czas trwania) W sposób graficzny przedstawiony został schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej (Rys. nr 10). Rysunek nr 10 Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej 84 Źródło: Opracowanie własne

85 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe Pojęcie zarządzania kryzysowego zawiera w sobie zarówno przedsięwzięcia zapobiegawcze i przygotowawcze, jak i reagowanie, a następnie przedsięwzięcia związane z odbudową. W celu realizacji zadań z zakresu planowania cywilnego organy administracji publicznej zobowiązane są do sporządzania określonej dokumentacji planistycznej, w tym Plany zarządzania kryzysowego. Plany zarządzania kryzysowego opracowuje się na poziomie kraju, województwa, powiatu i gminy (Rys. nr 11). System bezpieczeństwa i ochrony ludności w Polsce obejmuje: Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy System Państwowego Ratownictwa Medycznego Obronę cywilną Rysunek nr 11 System zarządzania kryzysowego w kraju Źródło: Opracowanie własne Organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy do spraw gospodarki wodnej; Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - jako centralny organ administracji rządowej, nadzorowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej; dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej - jako organ administracji rządowej niezespolonej, podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej; wojewoda; organy jednostek samorządu terytorialnego. Każdy z tych organów wykonuje określone zadania związane z ochroną przed zagrożeniem powodziowym. 85

86 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach gospodarowania wodami, a w szczególności w sprawach zarządzania wodami oraz korzystania z wód, jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Organem administracji rządowej niezespolonej właściwym w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym jest dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. W ramach gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, związanym z gospodarką wodną, dyrektor regionalnego zarządu realizuje w imieniu Prezesa Krajowego Zarządu zadania związane z utrzymaniem wód lub urządzeń wodnych oraz pełni funkcje inwestora w zakresie gospodarki wodnej w regionie wodnym. W celu zapewnienia prawidłowego gospodarowania wodami, w tym w szczególności ochrony zasobów wodnych oraz ochrony ludzi i mienia przed powodzią, uzgodnienia lub zaopiniowania z właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej wymagają: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz decyzje o warunkach zabudowy, strategia rozwoju województwa w zakresie m.in. kształtowania zagospodarowania i użytkowania terenami zagrożonymi powodzią, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Wojewoda odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności: zapewnia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w odrębnych ustawach, dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Powiat (miasto na prawach powiatu) wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie ochrony przeciwpowodziowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Do wyłącznej właściwości rady powiatu (rady miasta na prawach powiatu) należy dokonywanie oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu. Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Do zadań własnych gminy należą m.in. sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ponadto wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, m.in. w zakresie gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych. Marszałek województwa wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do niektórych wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa. Do zadań marszałka województwa należy także: programowanie, planowanie, nadzorowanie wykonywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, urządzeń melioracji wodnych podstawowych oraz utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych; prowadzenie ewidencji śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność publiczną, istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, a także ewidencji urządzeń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów. 86

87 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Istotnym elementem systemu zarządzania kryzysowego jest planowanie cywilne. Zadania z tym związane obejmują: przygotowanie planów zarządzania kryzysowego; przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych; przygotowanie i utrzymywanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań ujętych w planie zarządzania kryzysowego; utrzymywanie baz danych niezbędnych w procesie zarządzania kryzysowego; przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej; zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych przepisów Praktyka planowania przestrzennego W Polsce zdecydowano się wiele lat temu, po powodzi w 1997 roku, na wprowadzenie zakazu lokalizowania jakichkolwiek obiektów na terenach zagrożonych powodzią. Ten kategoryczny zakaz był i nadal jest łagodzony poprzez fakt, że wchodzi w życie dopiero w momencie opracowania przez samorząd gminny miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub przy wydawaniu dokumentów zezwalających na zabudowę. Ustawa Prawo wodne (t.j. Dz.U nr 0 poz. 145 z późn. zm.) wprowadza 30 miesięczny termin zmodyfikowania istniejących już dokumentów po przekazaniu przez dyrektorów RZGW map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. W związku z powyższym, zgodnie z ww. ustawą, wszystkie decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego będą uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów. Warto zaznaczyć, że według ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, za spadek wartości gruntu lub ograniczenie sposobu dotychczasowego jego użytkowania, spowodowane przez uchwalenie planu miejscowego, wymagana jest wypłata odszkodowania lub wykupienie gruntu przez gminę, co obejmuje także sytuację zmiany przeznaczenia terenów w wyniku wprowadzenia do planu map zagrożenia powodziowego. Jest to jedna z kluczowych przyczyn braku planów, obok braku wsparcia finansowego budżetów gmin przez budżet centralny w zakresie kosztów opracowania miejscowych planów, a czasem także studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Konsekwencją wprowadzenia do miejscowych planów obszarów szczególnego zagrożenia powodzią jest zakaz budowy wszelkiego rodzaju obiektów budowlanych (mieszkalnych i użytkowych) oraz prowadzenia prac, które mogą utrudniać przepływ wód. Z badań ankietowych 2 wynika, że spośród gmin, które otrzymały z RZGW studia ochrony przeciwpowodziowej 47% gmin (157 gmin), wprowadziło ograniczenia w budowie obiektów publicznych, 55% (185 gmin) zakaz budowy budynków mieszkalnych, zaś 38% gmin (128 gmin) zakaz budowy obiektów, których zalanie może być szkodliwe dla środowiska Badania ankietowe prowadzone w 2013 wśród gmin, na których terenie znajdują się obszary zdefiniowane jako ONNP (źródło: Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Raport Końcowy, KZGW, Kraków 2013)

88 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Interesujące, że część gmin, która nie otrzymała studium z RZGW (411 gmin 55%) wyznaczyła sama strefy zalewów i wprowadza zakazy budowy obiektów publicznych, prywatnych i szkodzących środowisku (odpowiednio 36%, 28%, 38% gmin w stosunku do tych, które zdeklarowały, że mają na swoim terenie powodzie i podtopienia) Retencja naturalna, mała retencja W Polsce trwają zaawansowane prace nad poprawą retencji naturalnej. Szczególnie istotne w zakresie programowania zwiększania retencji w zlewni są dokumenty, których celem głównym jest zwiększenie retencji: Wojewódzkie programy małej retencji opracowywane i realizowane przez urzędy marszałkowskie; Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych program opracowany i realizowany przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych; Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych. Podstawowymi obiektami przewidywanymi do retencjonowania wód w wojewódzkich programach małej retencji są małe zbiorniki wodne uwzględniane w 95% województw. Retencja korytowa (zbiorniki liniowe budowa piętrzeń na kanałach i ciekach podstawowych) uwzględniana była w 85% programów. Znacznie mniejszy udział mają podpiętrzenia jezior planowane w 31% programów. Propozycja zalesień była rozpatrywana w 10% programów, a agromelioracji (zwiększenie retencji glebowej) w 5%. Do 2015 r. wojewódzkie programy rozwoju małej retencji przewidywały budowę zbiorników o pojemności 860 mln m 3 (około 48 mln m 3 rocznie). W większości przypadków podstawowym przeznaczeniem zbiorników było zaspokojenie potrzeb rolnictwa, rekreacja oraz hodowla ryb. Celem projektu Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych jest retencja wód powierzchniowo-gruntowych na obszarach administrowanych przez Lasy Państwowe. Działania zaplanowane w projekcie będą prowadzone tak, aby dostosować warunki do istniejącego stanu ekosystemu leśnego lub stymulować poprawę stanu przyrodniczego i zwiększenie różnorodności biologicznej. Projekt obejmuje ekosystemy nizinne całego kraju. Na obecnym etapie uczestniczy w nim 177 nadleśnictw z terenu 17 Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych. Projekt Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich jest działaniem kompleksowym, realizowanym w newralgicznych obszarach górskich zlewni. Biorą w nim udział prawie wszystkie nadleśnictwa z terenów wyżynnych i górskich. Prace polegają przede wszystkim na spowalnianiu i ograniczaniu gwałtownego spływu wód w potokach górskich oraz spływu powierzchniowego. Dzięki tym pracom oczekuje się spowolnienia obiegu wody w zlewniach górskich oraz wzrostu retencjonowania wód opadowych w ściółce i glebie leśnej. Ponadto, zwiększenie retencji jest także celem pośrednim dokumentów sektorowych: Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata opublikowana w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski ; 88 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ), Krajowego programu zwiększania lesistości.

89 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Wsparcie dla realizacji działań nietechnicznych ma kluczowe znaczenie w aspekcie ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi. Działania te stanowią rozwiązanie bardziej korzystne ze względu na zasadność ekonomiczną czy trwałość funkcjonowania. Należy pamiętać, że muszą być prowadzone w sposób interdyscyplinarny z wykorzystaniem dokumentacji planistyczno programowych. W wyżej wymienionych Planach i Programach inwestycje nietechniczne zawarte są w niewystarczającym stopniu. Właściwym sposobem ochrony przed powodzią jest użytkowanie terenów zalewowych w sposób niewrażliwy na skutki zalania. Najskuteczniejszym i najwłaściwszym sposobem uniknięcia szkód na obszarach narażonych na zalanie wodami powodziowymi jest maksymalne ograniczenie ich zainwestowania, a w szczególności wykluczenie spod zabudowy mieszkaniowej, jak również ochrona i zwiększenie jak największej powierzchni retencyjnej na terenach nadrzecznych. Uzyskuje się to poprzez dążenie do osiągania lub utrzymania odpowiedniej ilości zasobów wodnych w sposób naturalny (np. ochrona mokradeł, torfowisk, lasów, oczek wodnych czy starorzeczy). Zwiększanie retencyjności zlewni przeprowadzane przy pomocy technicznych rozwiązań wymaga wykonania analizy rzeczywistych potrzeb wraz z podaniem uzasadnienia dla przyjętego rozwiązania. Inwestycje o charakterze inwestycyjnym mogą być zakwalifikowane do realizacji po przeprowadzeniu analizy zgodności inwestycji z wymogami ochrony zasobów wodnych wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej przetransponowanej do ustawy Prawo wodne i Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry. Zgodność ta jest oceniana dla większości projektów w procedurze ocen oddziaływania na środowisko. Ocena, czy realizacja danej inwestycji zagraża pogorszeniem stanu środowiska wodnego albo nieosiągnięciem dobrego stanu/potencjału ekologicznego wód, musi znaleźć odzwierciedlenie w treści raportu oddziaływania na środowisko i w treści wydanej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W przypadku stwierdzenia naruszenia celów środowiskowych wynikających z RDW (osiągnięcie dobrego stanu/potencjału ekologicznego) inwestycja może być zakwalifikowana do realizacji jedynie w przypadku łącznego spełnienia przesłanek wymienionych w art. 38 j ustawy Prawo wodne Poziom świadomości służb i zagrożonych instytucji, firm, mieszkańców Podstawowym źródłem informacji i wiedzy w zakresie zagrożenia powodziowego i lokalnego systemu przeciwpowodziowego (reagowania i ograniczania skutków) dla mieszkańców i użytkowników terenów zalewowych są mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz samorząd lokalny. W praktyce najskuteczniejszym impulsem do wdrażania zabezpieczeń przed powodzią jest doświadczenie własne mieszkańców lub tzw. pamięć pokoleń. Zazwyczaj świadomość zagrożenia przekazywana z pokolenia na pokolenie skutkuje ostrożniejszym zagospodarowywaniem terenów zagrożonych. Doświadczenie powodziowe daje także umiejętność zabezpieczania się przed stratami i szkodami mieszkańcy, których domy narażone są często na podtopienia stosują różne metody ich ochrony. Jednak obecnie ludzie są bardziej mobilni, zmieniają miejsce zamieszkania i ten mechanizm często już nie działa. W konsekwencji informowanie o tym, że jakieś obszary są zagrożone i w jakim stopniu, staje się kluczowym elementem zarządzania kryzysowego. Podobnie jak edukacja, której zadaniem jest przekazanie wiedzy nie tylko o możliwym zagrożeniu, ale i o metodach, które pozwolą uniknąć strat w przyszłości. Na podstawie ankiet przeprowadzonych w ramach opracowania Analizy obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej ustalono, że jedynie stosunkowo niewielka część samorządów gminnych prowadzi odpowiednią akcję edukacyjną i informacyjną odnośnie zagrożenia powodziowego na swoim terenie. Głównymi kanałami informowania lokalnych społeczności m.in. o istniejącym zagrożeniu są 89

90 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym przede wszystkim ulotki i strony internetowe jednostek samorządowych. Z ciekawszych, jednostkowych działań zidentyfikowanych podczas badań na obszarze dorzecza Odry są: stworzenie grupy liderów powodziowych przy radach osiedli, będących w kontakcie z sekcją ochrony przeciwpowodziowej, przygotowaną do współdziałania ze służbami miejskimi w czasie akcji przeciwpowodziowej Wrocław, rozmowy z właścicielami nieruchomości rolnych na temat prawidłowej kultury rolnej dbanie o urządzenia i systemy melioracyjne, dbanie o stan rowów melioracyjnych itp. Krobia. Bez wątpienia niski poziom świadomości społecznej na temat zagrożenia powodziowego oraz brak odpowiednich akcji informacyjnych i edukacyjnych prowadzonych przez samorządy lokalne są istotnym problemem dla skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym. 8.4 Diagnoza problemów obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Na schemacie (Rys. nr 12) przedstawione zostały główne problemy związane z obecnym zarządzaniem ryzykiem powodziowym. Rysunek nr 12 Problemy obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 90 Źródło: Opracowanie własne

91 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 1. Plany i programy koncentrują się na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań mającej na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Spośród analizowanych działań odnosi się do tego celu, przy czym większość z tych działań to techniczne (strukturalne) środki ochrony przed powodzią. Pozostałe cele zarządzania ryzykiem powodziowym mają przypisane najwyżej po kilka, kilkanaście działań, przy czym żadne z nich nie odnosi się do ograniczania wrażliwości społeczności i obiektów. Podobnie, unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu i ograniczanie istniejącego zagospodarowania nie są przedmiotem proponowanych działań. 2. Stan techniczny i bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce jest zróżnicowany. O ile w lepszym stanie (i stan ten ulega systematycznej poprawie) znajdują się budowle stale piętrzące wodę, to w znacznie gorszym stanie technicznym i bezpieczeństwa znajdują się budowle okresowo piętrzące wodę (wały przeciwpowodziowe). Wynika to głównie z okresu eksploatacji tych budowli oraz niewystarczających środków finansowych na ich naprawy i przebudowy. Poziom informacji dotyczącej wszystkich polderów, budowli je tworzących i ich stanu technicznego oraz bezpieczeństwa jest niedostateczny. Wynika to zarówno z braku pełnej ewidencji tych obiektów, jak i braku obowiązku przekazywania przez ich administratorów do PSBBP-OTKZ oceny ich stanu bezpieczeństwa. Należy stwierdzić, że instytucja ocen stanu technicznego i bezpieczeństwa w takich aspektach, w jakich tego oczekiwano, spełnia swoją ważną rolę. Obecnie okresowe oceny stanu technicznego są wykonywane dla większości obiektów klasy od I do III. Można uznać, że zadowalający stan techniczny większości obiektów hydrotechnicznych, a szczególnie zapór, jest w części rezultatem ukształtowania się praktyki opracowywania ocen stanu technicznego i bezpieczeństwa. 3. Wysoki stopień generalizacji obszaru prognoz i ostrzeżeń. Dobrze sprawdza się w przypadku zagrożeń wielkoobszarowych, natomiast nie jest wystarczający dla, często krótkotrwałych i intensywnych, zagrożeń w skali lokalnej (powiat/gmina). 4. Mało efektywna struktura instytucjonalna systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Generalnym problemem systemu reagowania na powódź i zarządzania kryzysowego jest nadmiernie rozbudowany i skomplikowany układ zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności a organami w systemach zarządzania kryzysowego i ochrony przeciwpowodziowej oraz rozproszenie rozwiązań dotyczących zadań i struktur w różnych aktach prawnych. W zakresie realizacji poszczególnych zadań służących bezpieczeństwu, obecne działania podejmowane w tej sferze przez podmioty odpowiedzialne za poszczególne obszary bezpieczeństwa mają często charakter sektorowy i rozproszony. Tymczasem niezbędna jest kompleksowość i spójność podejmowanych działań w celu skutecznego przeciwstawienia się wszelkim zagrożeniom. Ta kompleksowość i spójność powinna obejmować zarówno konsolidację wewnątrz systemu bezpieczeństwa narodowego jak i konsolidację wewnątrz systemu zarządzania kryzysowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym wskazała i powołała właściwe podmioty i struktury organizacyjne szczebla centralnego i terenowego odpowiedzialne za realizację zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym. Struktury te muszą funkcjonować i wypełniać powyższe zadania w każdej zaistniałej sytuacji kryzysowej, w tym w okresie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz w przypadku wprowadzenia odpowiedniego stanu nadzwyczajnego. Zasadą powinno być unikanie powielania rozwiązań w obszarze kierowania bezpieczeństwem państwa, osobno dla sytuacji kryzysowej oraz dla zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa. Istnieje zatem konieczność zwiększenia stopnia zintegrowania funkcjonujących i planowanych do uruchamiania struktur. Powyższe wymagania dotyczące doskonalenia współdziałania muszą być podejmowane na szczeblu krajowym, wojewódzkim i oraz samorządu lokalnego (gmin i powiatów). 91

92 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Zadania i funkcje przypisane Rządowemu Zespołowi Zarządzania Kryzysowego i Rządowemu Centrum Bezpieczeństwa ustawą o zarządzaniu kryzysowym nie ograniczają się jedynie do zagadnień związanych z wystąpieniem sytuacji kryzysowej. Zarządzanie kryzysowe jest elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, funkcjonującym również w okresie wprowadzenia stanów nadzwyczajnych oraz w czasie wojny. Działania konsolidacyjne powinny dotyczyć głównie sfery planistycznej, obejmującej planowanie działań w okresie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz w przypadku wprowadzenia stanów nadzwyczajnych. Konieczne jest wypracowanie wspólnej dla planowania obronnego i zarządzania kryzysowego metodologii planowania bezpieczeństwa, opartej na jednolitej ocenie zagrożeń bezpieczeństwa państwa i wspólnych procedurach planistycznych. Ustalenie jednolitych zasad i procedur planowania bezpieczeństwa narodowego poprawi efektywność kierowania bezpieczeństwem narodowym oraz zapewni lepsze wykorzystanie sił i środków na potrzeby bezpieczeństwa i obrony państwa. Nie do końca precyzyjnie została określona rola Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w systemie bezpieczeństwa narodowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym konstytuuje RCB, jako państwową jednostkę budżetową podległą Prezesowi Rady Ministrów. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa realizuje liczne zadania związane z zarządzaniem kryzysowym, w tym obsługuje Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego czy ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Odpowiada również za planowanie cywilne, koordynuje przygotowanie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, współdziała z podmiotami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi NATO i UE oraz z innymi organizacjami międzynarodowymi odpowiedzialnymi za zarządzanie kryzysowe i ochronę infrastruktury krytycznej, współdziała z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Informuje też Komisję Europejską i państwa członkowskie Unii Europejskiej o środkach zastosowanych w sytuacji kryzysowej w celu zabezpieczenia prawidłowego działania publicznej sieci telekomunikacyjnej oraz stacji nadawczych i odbiorczych używanych do zapewnienia bezpieczeństwa, w zakresie dotyczącym systemu łączności i sieci teleinformatycznych. Przy tak licznych zadaniach, przyjęte obecnie rozwiązania organizacyjno-prawne nie określają precyzyjnie miejsca RCB w strukturze administracji oraz jego roli w systemie zarządzania kryzysowego, a szerzej bezpieczeństwa narodowego. 5. Systemowi ochrony przeciwpowodziowej w realizacji zadań z zakresu ochrony przed powodzią nie sprzyja dualizm, tzw. administracji wodnej oraz brak precyzyjnych zapisów ustawowych regulujących zakresy zadań i odpowiedzialności poszczególnych organów. W obecnym stanie prawnym organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy do spraw gospodarki wodnej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej, wojewodowie, marszałkowie województw oraz starostowie i organy wykonawcze gmin. Zatem na obszarze zlewni danego cieku wodnego za różne elementy ochrony przeciwpowodziowej odpowiada co najmniej kilka różnych organów. Ich współdziałaniu nie sprzyja bardzo ogólny zapis ustawowy (art. 88a ust. 1 ustawy Prawo wodne), który stanowi, że ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Obowiązująca ustawa Prawo wodne nie określa precyzyjnie zakresu zadań i podziału odpowiedzialności pomiędzy poszczególne organy, w szczególności na poziomie samorządu lokalnego (gmin i powiatów). 92

93 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Ustawa Prawo wodne nie reguluje zakresu zadań i odpowiedzialności gmin oraz powiatów w realizacji zadań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej, chociaż zadania takie (w ogólny sposób) zostały przypisane tym jednostkom na podstawie odpowiednich ustaw samorządowych. Wśród zadań wymienionych w ustawie o samorządzie gminnym i w ustawie o samorządzie powiatowym, wskazano obowiązek wyposażenia i utrzymania magazynów przeciwpowodziowych oraz opracowania planu operacyjnego ochrony przed powodzią i ogłaszanie (odwoływanie) alarmu przeciwpowodziowego. W ustawach tych nie wskazano żadnych innych zadań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Taki stan prawny może powodować utrudnienia w ustaleniu odpowiedzialności za programowanie zadań służących podniesieniu poziomu ochrony przeciwpowodziowej oraz zapewnienie odpowiedniego stanu technicznego urządzeń służących ochronie przed powodzią. Działania starostów i organów wykonawczych gmin w znacznej mierze ukierunkowane są na usuwanie skutków powodzi, a nie ochronę i zapobieganie tym powodziom, zwłaszcza w obszarze odpowiedniego kształtowania zasad zabudowy terenów zagrożonych powodzią, jak i wspierania właściwego użytkowania oraz zagospodarowania terenu zlewni, czy stosowaniu odpowiednich środków technicznych i nietechnicznych. Realizacji strategii zapobiegania oraz zmniejszania skutków powodzi i określania w szczególności zadań służących podniesieniu poziomu ochrony przeciwpowodziowej na obszarze gminy czy powiatu, powinien służyć plan operacyjny ochrony przed powodzią. Nie jest jednak jasne, jakie elementy taki plan powinien zawierać i jakim celom ma służyć. Natomiast nazwa tego planu oraz wskazanie obowiązku jego opracowania w jednym przepisie z obowiązkiem dotyczącym pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego może sugerować, że dokument ten odnosić się ma do działań bieżących w przypadku wystąpienia powodzi i być ukierunkowany na działania, które należy podjąć w trakcie wystąpienia powodzi (prowadzenie akcji ratunkowej), a więc raczej stanowić część systemu zarządzania kryzysowego. Na problem ten zwracała uwagę Najwyższa Izba Kontroli oceniając faktyczne działania samorządu terytorialnego w tym zakresie. Zdaniem NIK plan operacyjny opracowywany przez jednostki samorządu terytorialnego powinien zawierać następujące elementy: identyfikację zagrożeń, ustalenie celów planu, ograniczenie skutków powodzi, ustalenie zakresu możliwych działań i rozwiązań, analizę kosztów i korzyści poszczególnych rozwiązań, wybór najlepszych rozwiązań dla poszczególnych obszarów zagrożeń, ocenę oddziaływania przyjętych rozwiązań. Warto podkreślić, że zarówno organ wykonawczy gminy jak i starosta otrzymują od dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Niejasno zdefiniowane są zadania marszałków województw w zakresie ochrony przed powodzią na obszarach innych niż obszary rolnicze. Zakres zadań marszałka wynikający z ustawy Prawo wodne nie wskazuje na konieczność podejmowania działań dotyczących programowania zadań z zakresu poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego dla obszarów innych niż obszary rolnicze. Ochronie przeciwpowodziowej nie sprzyja proces wydawania, przez różne i niezależne organy, pozwoleń wodnoprawnych na odprowadzanie wód opadowych. W procesie tym nie przewidziano przeprowadzenia analizy łącznego wpływu tych pozwoleń na możliwości odprowadzenia wód opadowych przez ich odbiornik. 6. Proces planowania i zagospodarowania przestrzennego jest prowadzony bez wyraźnego powiązania z zapobieganiem zagrożeniom powodziowym. 93 Ochronie przed powodzią nie sprzyja brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Niespójne przepisy prawa uniemożliwiają przeprowadzenie pełnej

94 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym procedury uzgodnień tych dokumentów w zakresie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Przepisy ustawy Prawo wodne i ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym odnoszące się do zasad sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego są niespójne. W art. 88f ust. 5 ustawy Prawo wodne wskazano, że w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się granice obszarów wskazanych w art. 88d ust. 2 tej ustawy, podczas gdy w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ustalono obowiązek określenia granic i sposobów zagospodarowania jedynie części obszarów, tj. obszarów szczególnego zagrożenia powodzią (art. 15 ust. 2 pkt 7 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Podobna sytuacja występuje w przypadku studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wynika, że dokument ten uzgadnia się w zakresie obszarów szczególnego zagrożenia powodzią (art. 11 pkt 6 lit. i), a w ustawie Prawo wodne wskazano, że zakres uzgodnień obejmuje obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (art. 4a pkt 1). Rozbieżności te nie umożliwiają przeprowadzenia, na etapie planowania przestrzennego, pełnej procedury uzgodnień w zakresie wymogów ochrony przeciwpowodziowej. Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, należy do zadań własnych gminy (art. 3 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Tak więc na organach gmin spoczywa obowiązek kształtowania przestrzeni w taki sposób, aby do minimum ograniczyć skutki powodzi. Podstawowymi narzędziami pozwalającymi gminom na określenie sposobu zagospodarowania i zabudowy terenu są studium zagospodarowania oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku ich braku decyzje o warunkach zabudowy. Dlatego przy sporządzaniu tych dokumentów planistycznych należy rozstrzygnąć, w jaki sposób zagospodarować poszczególne obszary, aby ograniczyć skutki powodzi. Ponadto w ustaleniach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wprowadzać należy podstawowe zalecenia dotyczące wymagań konstrukcyjnych budynków i budowli. Brak jest ustawowych zasad określających rodzaje, możliwych do wprowadzenia przez gminę, szczególnych warunków zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią oraz ograniczeń w ich użytkowaniu, w powiązaniu z przesłankami do takiego działania. O ile na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią obowiązują zakazy określone w art. 88l ustawy Prawo wodne, tak dla pozostałych obszarów wskazanych na mapach zagrożenia, nie ustalono zaleceń lub ograniczeń w ich użytkowaniu. Może to wpłynąć na ograniczony stopień lub rezygnację przez gminy z ustalania szczególnych zasad zagospodarowania tych terenów w celu zabezpieczeniach ich przed powodzią lub ograniczenia jej skutków. Dla terenów, dla których nie określono obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, właściwy dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej kierując się względami bezpieczeństwa ludzi i mienia może, w drodze aktu prawa miejscowego, wprowadzić zakazy (o których mowa w art. 88l ust. 1 ustawy Prawo wodne) wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe (art. 88m ustawy Prawo wodne). Powyższe uregulowania prawne dają dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej możliwość wpływu na kształtowanie polityki przestrzennej na terenie gminy, chociaż działania takie należą do jej zadań własnych. 94

95 Diagnoza problemów 9 WAŻNE INFORMACJE W celu opracowania diagnozy problemów związanych z ryzykiem powodziowym posłużono się rozkładem przestrzennym zagrożenia i ryzyka powodziowego, rozumianego jako kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i negatywnych jej skutków dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. W ramach analiz ustalono zintegrowany poziom ryzyka powodziowego na bardzo wysokim (5) poziomie dla 40 gmin, a na wysokim (4) dla 88 gmin (spośród wszystkich 584 gmin w obszarze dorzecza Odry). Zdecydowana większość z nich leży na terenie regionu wodnego Środkowej Odry. W określaniu ryzyka powodziowego największą wagę miało zdrowie i życie ludzi (54%) oraz działalność gospodarcza (32%). Na tej postawie przedstawiono zidentyfikowane problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze dorzecza Odry. Należą do nich m.in.: zwiększające się zagrożenie powodziowe, niedostateczne zabezpieczenie brzegu morskiego, zbyt niska zdolność retencyjna zlewni, wzrastające zagrożenie powodziami zatorowymi i utrudnienia akcji lodołamania, postępująca zabudowa obszarów zagrożonych, nieefektywny system osłony hydrologicznometeorologicznej, niewystarczające instrumenty prawne, ekonomiczne i komunikacyjne, niska świadomość społeczna w zakresie zagrożenia powodziowego, niewystarczająca sprawność istniejącego systemu reagowania za zagrożenie powodziowe i usuwania skutków powodzi. W każdym regionie wodnym, na podstawie rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz wiedzy eksperckiej, zidentyfikowano znaczące obszary problemowe (tzw. Hot Spoty), na których ograniczenie zagrożenia i ryzyka powodziowego uznano za priorytetowe.

96 Diagnoza problemów 9 Diagnoza problemów 9.1 Przestrzenny rozkład zagrożenia powodziowego Wstęp Dla opracowania diagnozy problemów związanych z ryzykiem powodziowym przeprowadzono analizę rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego opartą na informacjach przedstawionych w rozdziałach 5, 6 oraz 7. Przeprowadzona analiza pozwoliła wyznaczyć obszary, które sklasyfikowano według 5-stopniowej skali przedstawionej w tabeli nr 21: Tabela nr 21 Poziomy ryzyka powodziowego Poziom ryzyka 5 Bardzo wysoki 4 Wysoki 3 Umiarkowany 2 Niski 1 Bardzo niski Źródło: Opracowanie własne Ryzyko powodziowe definiowane jest zgodnie z Dyrektywą Powodziową, jako kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i negatywnych jej skutków dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. Poziom ryzyka wyznaczono z wykorzystaniem metody średniej straty rocznej ang. Annual Average Damage AAD. Jest to jedna z podstawowych metod wykorzystywanych w analizach ryzyka powodziowego. Poziom określono dla następujących jednostek analitycznych: heksagonów o powierzchni 10ha (umożliwiających obszarowe zróżnicowanie ryzyka), obszarów gmin, czterokilometrowych odcinków rzek, obszarów zlewni uzgodnionych z RZGW. Podstawowym powodem przeprowadzenia analiz na siatce heksagonalnej oraz na odcinkach rzek jest trzymanie się zasady od szczegółu do ogółu. Ponadto, głównym celem przeprowadzonej analizy było przedstawienie rozkładu przestrzennego ryzyka powodziowego oraz innych niezbędnych informacji, w możliwie największej dokładności, na jaką pozwalają dane wejściowe tj. mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego opracowane w skali 1: Ten poziom szczegółu pomaga w identyfikacji poszczególnych obszarów, w których należy w pierwszej kolejności wprowadzać działania z zakresu ochrony przed powodzią. Działania te mogą mieć różnoraki charakter i mogą być realizowane w różnej skali przestrzennej, np. zalecenia środków nietechnicznych dla całej zlewni lub budowa krótkiego odcinka wału. Dlatego też niezbędna jest analiza na jednostkach przestrzennych, dużo mniejszych niż zlewnia, które pozwalają uwydatnić szczegóły ryzyka nie wynikające wprost z surowych danych MZP i MRP. Oczywiście, informacje 96

97 Diagnoza problemów odnoszące się do ryzyka powodziowego powinny być agregowane do zlewni i regionu wodnego, aby móc wyciągać wnioski o charakterze strategicznym (o mniejszym poziomie szczegółowości). W siatce heksagonalnej podstawową jednostką analityczną jest heksagon foremny o powierzchni 10 ha, czyli z przekątną ok. 400 m. Dla odcinków rzek, jednostką analityczną jest odcinek 4 kilometrów. Obie wartości zostały przyjęte ze względów praktycznych. Oczko heksagonu o takiej średnicy można wizualizować w skali 1: w taki sposób, że różnica pomiędzy klasami ryzyka jest wciąż dostrzegalna (nawet do skali 1: , w zależności od układu graficznego). Natomiast ryzyko przedstawione w formie odcinków jest generalizacją ryzyka wynikającego z siatki heksagonów. Odcinek czterech kilometrów jest na tyle duży, że z jednej strony można go wizualizować na poziomie kraju, a z drugiej strony jest na tyle precyzyjny, aby możliwe było określenie poziomu ryzyka w danej zlewni. Ze względu na przyjęty model analizy oraz typ danych wejściowych, wielkość jednostki analitycznej ma wpływ na wynik tj. im większa jednostka, tym wynik jest bardziej zgeneralizowany. Podstawę określenia poziomu ryzyka stanowiły wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią, które obliczano dla poszczególnych jednostek analitycznych, z uwzględnieniem stref zalewu o p=10%, a także p=1% i p=0,2% wraz z uwzględnieniem obszarów narażonych na zalanie w wyniku awarii wałów przeciwpowodziowych. Dla heksagonów, obszarów gmin i zlewni, poziomy ryzyka obliczano niezależnie. W przypadku czterokilometrowych odcinków rzek i wybrzeża zastosowano rzutowanie wyników uzyskanych dla heksagonów. Poziom ryzyka wyznaczono z wykorzystaniem metody średniej straty rocznej ang. Annual Average Damage AAD. Jest to jedna z podstawowych metod wykorzystywanych w analizach ryzyka powodziowego. W celu uzyskania ostatecznego poziomu ryzyka (zintegrowanego ryzyka powodziowego), z wykorzystaniem wyników otrzymanych w ramach wszystkich kategorii, zastosowano metodę średniej ważonej z uwzględnieniem współczynników wagowych dla poszczególnych kategorii (Tab. nr 22). Wartości tych współczynników określono w oparciu o metodę hierarchicznej analizy problemu AHP (ang. Analytical Hierarchy Process, metoda Saaty ego). Tabela nr 22 Współczynniki wagowe określone na podstawie AHP Kategoria Waga zdrowie i życie ludzi 0,54 środowisko 0,07 dziedzictwo kulturowe 0,07 działalność gospodarcza 0,32 Źródło: Opracowanie własne 97

98 Diagnoza problemów 9.2 Zidentyfikowane ryzyko powodziowe W ramach analizy, w obszarze regionu wodnego Górnej Odry, określono ryzyko powodziowe dla gmin z terenu poszczególnych zlewni. Liczba analizowanych gmin w poszczególnych zlewniach przedstawia się następująco (gminę Kędzierzyn-Koźle uwzględniono w obydwu zlewniach gdyż na jej terenie występuje ryzyko powodziowe zarówno od strony Kłodnicy jak i Odry): zlewnia Górnej Odry 38 gmin zlewnia Kłodnicy i Kanału Gliwickiego 11 gmin W tabeli nr 23 i 24 oraz na rysunku nr 13 i 14, przedstawiono obecną sytuację związaną z ryzykiem powodziowym w poszczególnych gminach w Regionie Wodnym Górnej Odry. Tabela nr 23 Zestawienie liczby gmin z przypisanym im ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Odry Poziom ryzyka Zintegrowane ryzyko powodziowe Liczba gmin z ryzykiem powodziowym na danym poziomie Zdrowie i życie ludzi Środowisko Dziedzictwo kulturowe Działalność gospodarcza Źródło: Opracowanie własne Rysunek nr 13 Rozkład procentowy zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Górnej Odry 25% 25% 19% 17% 14% bardzo wysokie wysokie średnie niskie bardzo niskie Źródło: Opracowanie własne Tabela nr 24 Liniowy rozkład ryzyka w regionie wodnym Górnej Odry Region wodny Górnej Odry Zintegrowane ryzyko powodziowe Liczba odcinków z danym ryzykiem Źródło: Opracowanie własne 98

99 Diagnoza problemów Rysunek nr 14 Przestrzenny rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Górnej Odry Źródło: Opracowanie własne Jak wynika z analizy rozkładu zintegrowanego ryzyka powodziowego (Rys. 14), w regionie wodnym Górnej Odry występuje 7 obszarów o najwyższym stopniu ryzyka (gminę Kędzierzyn-Koźle uwzględniono w obydwu zlewniach gdyż na jej terenie występuje ryzyko powodziowe zarówno od strony Kłodnicy jak i Odry), 8 obszarów nadmiernego poziomu ryzyka i 9 obszarów podwyższonego poziomu ryzyka (Tab. 25). Jak widać z rozkładu przestrzennego ryzyka, gminy o najwyższym i wysokim ryzyku występują głównie wzdłuż rzeki Odry, a wzdłuż rzeki Kłodnicy najwyższe ryzyko odnotowano jedynie w gminie Kędzierzyn-Koźle, co związane jest z powstawaniem na Kłodnicy cofki od rzeki Odry. Na wysokie ryzyko powodziowe w południowej części obszaru duży wpływ ma dopływ wód z Republiki Czeskiej. W przypadku wód wezbraniowych, fala powodziowa powstaje po stronie Czeskiej i z uwagi na brak odpowiedniej infrastruktury przeciwpowodziowej po stronie Polskiej, przemieszcza się wzdłuż Odry. 99

100 Diagnoza problemów Tabela nr 25 Zintegrowany poziom ryzyka z podziałem na zlewnie Lp. Zlewnia 1 Górnej Odry Kłodnicy i Kanału 2 Gliwickiego Źródło: Opracowanie własne Nieakceptowalny poziomu ryzyka (ryzyko bardzo wysokie - 5) Kędzierzyn-Koźle, Cisek, Racibórz, Nędza, Lubomia, Kuźnia Raciborska Kędzierzyn-Koźle, Gliwice Gminy Nadmierny poziom ryzyka (ryzyko wysokie - 4) Bierawa, Reńska Wieś, Cieszyn, Krzyżanowice, Rudnik, Wodzisław Śląski, Godów Zabrze Podwyższony poziom ryzyka (ryzyko umiarkowane - 3) Kietrz, Branice, Jastrzębie-Zdrój, Rybnik, Sośnicowice, Gorzyce, Mszana Gierałtowice, Ruda Śląska Liczba gmin (1) (2) (3) Na chwilę obecną (wrzesień 2014) w trakcie realizacji znajdują się inwestycje, które po ukończeniu będą miały wpływ na ograniczenie poziomu ryzyka powodziowego w zlewni Górnej Odry, są to: Zbiornik Racibórz Dolny suchy zbiornik retencyjny, będący w trakcie realizacji. Docelowo zbiornik będzie miał pojemność 185 mln m 3 przy maksymalnym poziomie piętrzenia 195,2 m n.p.m. i powierzchni zalewu 26,3 km 2. Zgodnie z decyzją środowiskową, na zbiorniku będą zredukowane przepływy większe od Q = 1210 m 3 /s, w celu umożliwienia okresowego występowania zalewów siedlisk przyrodniczych poniżej zbiornika. budowa lewobrzeżnych i prawobrzeżnych obwałowań rzeki Odry poniżej Raciborza; budowa zbiorników małej retencji w gminie Rudnik. 9.3 Zidentyfikowane problemy związana z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Górnej Odry W wyniku analizy rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego, jak i zgłaszania problemów przez członków zespołów planistycznych zlewni i grup planistycznych poszczególnych regionów wodnych oraz analizy działania obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej, dokonano: hierarchicznego zestawienia problemów związanych z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze dorzecza Odry, zidentyfikowanych w poszczególnych analizach, analizy problemów i opracowania zaleceń do dalszych działań planistycznych, opracowania oceny wagowej poszczególnych problemów w danym obszarze planistycznym, zestawienia wiodących problemów proponowanych do rozwiązania w pierwszej kolejności, dla osiągnięcia celów szczegółowych i głównych dla regionu wodnego lub obszaru dorzecza. 100

101 Diagnoza problemów Rysunek nr 15 Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Odry Źródło: Opracowanie własne Zidentyfikowano następujące problemy przyczyniające się do zwiększenia poziomu ryzyka powodziowego w regionie wodnym Górnej Odry: 1. Niedostateczny stan techniczny wałów przeciwpowodziowych podatność na awarie (gminy: Kędzierzyn-Koźle, Cisek, Bierawa, Nędza, Ruda Śląska, Gliwice, Zabrze, Gierałtowice): Konieczne zwiększenie nakładów na bieżące utrzymanie wałów przeciwpowodziowych oraz wykonanie niezbędnych remontów; 2. Niedostosowanie parametrów wałów przeciwpowodziowych do wymagań technicznych podatność na przelanie (gminy: Kuźnia Raciborska, Kędzierzyn-Koźle, Gliwice, Zabrze): Lokalnie istnieje konieczność podwyższenia wałów; 3. Niedostateczna przepustowość międzywału zbyt bliski rozstaw wałów lub ograniczony przekrój czynnego międzywału podwyższa wysokość kulminacji; 4. Brak kompleksowej ochrony infrastruktury technicznej i budowlanej, zlokalizowanej w terenach zagrożonych zalaniem podczas awarii lub przelania wału; 5. Brak kompleksowej ochrony gospodarstw (majątków) indywidualnych, niezależnej od zadań służb reagowania kryzysowego; 6. Słabo rozwinięty system prognozowania powodzi, powiadamiania o zagrożeniach i ewakuacji; 7. Niewykorzystanie możliwości rozbudowy i modernizacji istniejących polderów oraz niewykorzystanie międzywału: 101

102 Diagnoza problemów 8. Niewykorzystanie możliwości budowy suchych zbiorników przeciwpowodziowych (gminy: Kuźnia Raciborska, Racibórz); 9. Intensywna eksploatacja górnicza przyczyniająca się do osiadania terenu na obszarach górniczych i pogórniczych. 10. Tworzenie nowej zabudowy na obszarach zalewowych: Problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących w międzywale i późniejsza zmiana ich sposobu użytkowania. Jak wynika z przedstawionej powyżej listy głównych problemów przyczyniających się na wysokie ryzyko powodziowe, największe znaczenie odgrywają problemy związane z obwałowaniami oraz retencją zbiornikową. Istotnym elementem jest również zagospodarowanie terenu bezpośrednio narażonego na ryzyko powodzi. Zdiagnozowane problemy dotyczą głównie dużych ośrodków miejskich takich jak: Racibórz, Gliwice i Kędzierzyn-Koźle, gdzie przepustowość międzywału nie pozwala na bezpieczne przejście fali wezbraniowej. Dodatkowo brak rozwiniętej retencji w obszarach zurbanizowanych przyczynia się do szybkiego odprowadzania wód opadowych do odbiornika, stanowiąc znaczący element bilansu wodnego dla bazy drenażowej obszaru. Ponadto zintegrowany poziom ryzyka powodziowego przeniesiony został do rangi zlewni, uwypuklając bardzo wysoki poziom ryzyka dla zlewni Górnej Odry oraz poziom umiarkowany dla zlewni Kłodnicy i Kanału Gliwickiego. W obrębie zlewni regionu wodnego wyznaczone obszary problemowe odnoszą się do gmin: Lubomia, Racibórz, Nędza, Kuźnia Raciborska, Cisek, Kędzierzyn-Koźle i Gliwice. Przyczyny wysokiego ryzyka w tych obszarach opisano w rozdziale Poniżej przedstawiono hierarchiczne zestawienie problemów zidentyfikowanych w poszczególnych analizach: PROBLEM: Zwiększające się zagrożenie powodziowe IDENTYFIKACJA: brak odpowiednich środków finansowych na prowadzenie na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek konieczność usprawnienia reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią - potrzeba przystosowania istniejących obiektów hydrotechnicznych do funkcji nowoczesnej ochrony przeciwpowodziowej brak dostosowania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu konieczność poprawy stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej - właściwe utrzymanie eksploatacyjne zbiorników wodnych oraz konserwacja i utrzymanie istniejących obwałowań brak dostosowania terenów zurbanizowanych do przepuszczania wód powodziowych konieczność odtworzenia systemów melioracji - potrzeba zwiększenia wykorzystania urządzeń melioracji do ochrony przeciwpowodziowej, w tym w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe dla zwiększenia retencji zlewni 102

103 Diagnoza problemów niedostateczny zakres i częstotliwość przedsięwzięć utrzymaniowych i odtworzeniowych koryt i dolin rzecznych oraz obwałowań i innej infrastruktury przeciwpowodziowej PROBLEM: Zbyt niska zdolność retencyjna poszczególnych zlewni dla skutecznego ograniczenia zagrożenia powodziowego. IDENTYFIKACJA: potrzeba ograniczenia / opóźnienia spływów powierzchniowych z obszarów leśnych, rolnych i terenów zurbanizowanych potrzeba ograniczenia spływu powierzchniowego z terenów górskich potrzeba budowy zbiorników retencji w zlewniach Odry i Kłodnicy potrzeba ograniczenia / opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów zurbanizowanych dużych miast PROBLEM: Postępująca zabudowa obszarów szczególnego zagrożenia powodzią i obszarach o niskim prawdopodobieństwie powodzi IDENTYFIKACJA problem zabudowy terenów szczególnego zagrożenia powodzią brak opracowania szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić od zakazów wynikających z art. 88 l ustawy Prawo wodne problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących w międzywale i późniejsza zmiana ich sposobu użytkowania problemy własnościowe działek, na których zlokalizowane są wody powierzchniowe oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie nieuregulowane sprawy własnościowo-prawne istniejących polderów powodziowych brak wypracowania warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią PROBLEM: Nieefektywny system osłony hydrologiczno-meteorologicznej w zlewniach, służącej prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem IDENTYFIKACJA: konieczność wzmocnienia krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń konieczność stworzenia lokalnych systemów osłony ochrony powodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń 103

104 Diagnoza problemów PROBLEM: Niewystarczające instrumenty prawne, ekonomiczne i komunikacyjne, zniechęcające lub skłaniające do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe IDENTYFIKACJA: problemy administratorów i zarządców cieków wodnych, wynikające z definicji cieku naturalnego i sztucznego potrzeba zmian prawnych w celu możliwości wpływania na prywatnych właścicieli urządzeń hydrotechnicznych PROBLEM: Niewystarczające instrumenty prawne, ekonomiczne i komunikacyjne, zniechęcające lub skłaniające do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe IDENTYFIKACJA brak określenia warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami dla ograniczenia wrażliwości tych obszarów na zagrożenie powodziowe brak opracowania warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań. PROBLEM: Niska świadomość społeczna w zakresie zagrożenia powodziowego IDENTYFIKACJA: Niski poziom świadomości społecznej na temat zagrożenia powodziowego oraz brak odpowiednich akcji informacyjnych i edukacyjnych prowadzonych przez samorządy lokalne są istotnym problemem dla skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym na całym obszarze dorzecza. Niedostatek informacji dotyczy również metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania się do powodzi oraz na etapie prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi. PROBLEM: Niewystarczająca sprawność istniejącego systemu reagowania na zagrożenie powodziowe i usuwania skutków powodzi IDENTYFIKACJA: Problem dotyczy całego obszaru Dorzecza. Podstawowym problemem systemu reagowania na powódź i zarządzania kryzysowego jest nadmiernie rozbudowany i skomplikowany układ zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności, a organami działającymi w ramach systemów zarządzania kryzysowego i ochrony 104

105 Diagnoza problemów przeciwpowodziowej oraz rozproszenie rozwiązań dotyczących zadań i struktur w różnych aktach prawnych. 9.4 Zidentyfikowane znaczące obszary problemowe Na podstawie przestrzennego rozkładu ryzyka powodziowego opisanego powyżej, w tabeli nr 26 oraz na rysunku nr 16, wyodrębniono główne obszary problemowe zagrożone powodzią, wraz z przypisanymi im numerami ONNP. Tabela nr 26 Wykaz głównych obszarów problemowych na obszarze regionu wodnego Górnej Odry Lokalizacja Charakterystyka obszaru problemowego Obszar problemowy Region wodny Górnej Odry Wysokie zagrożenie powodziowe na terenie gminy i miasta Racibórz wynika z nadmiaru wód opadowych dopływających na ten obszar rzeką Odrą, która w górnym biegu kumuluje dopływy z obszarów górzystych znajdujących się przy granicy z Republiką Czeską, a także po stronie Republiki Czeskiej. Wysokie zagrożenie powodziowe wynika z nadmiaru wód opadowych dopływających na ten obszar z terenów silnie zurbanizowanych, na których naturalna retencja wód opadowych, poprzez zabudowę, została w znacznym stopniu ograniczona. Zaznacza się również negatywny wpływ górnictwa. Źródło: Opracowanie własne Racibórz (PL_6000_R_ _ Odra) Gliwice, Gierłatowice, Zabrze (PL_6000_R_ _ Kłodnica) 105

106 Diagnoza problemów Rysunek nr 16 Główne obszary problemowe regionu wodnego Górnej Odry Źródło: Opracowanie własne 106

107 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10 WAŻNE INFORMACJE W procesie opracowywania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym przyjęto 3 cele główne: 1. Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego, 2. Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego, 3. Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Wyżej wymienionym celom głównym przypisano łącznie 13 celów szczegółowych. Powiązany z nimi jest pakiet 52 rodzajów działań, od zwiększania retencji na obszarach leśnych, rolniczych i zurbanizowanych przez wykupy gruntów i wprowadzanie zakazów zabudowy po prowadzenie i usprawnianie akcji lodołamania. Dla każdego z rodzajów działań określono priorytet jego realizacji na poziomie poszczególnych zlewni planistycznych, a następnie zagregowano je do poziomu regionu wodnego. Wynikiem nadania priorytetów było nadanie kierunków działań, czyli wyznaczenie do realizacji najważniejszych celów szczegółowych w podziale na poszczególne fazy zarządzania ryzykiem powodziowym (przed powodzią, w trakcie jej trwania oraz po powodzi).

108 10 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10.1 Schemat możliwości osiągnięcia celów Nadrzędnym celem wynikającym z zapisów Dyrektywy Powodziowej jest ograniczenie potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Będzie on realizowany w zarządzaniu ryzykiem powodziowym na zasadzie doboru zestawu różnego typu działań najbardziej odpowiednich dla redukcji zidentyfikowanego ryzyka powodziowego, które w kolejnym kroku sprowadzają się do selekcji konkretnych działań mających sprostać stawianym celom. Przyjęta zasada selekcji zestawu różnego typu działań polega na akceptacji zbioru 3 celów głównych, którym odpowiada 13 celów szczegółowych (cele główne i szczegółowe przedstawiono w sposób hierarchiczny): Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego: - Utrzymanie oraz zwiększenie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym; - Wyeliminowanie/unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią; - Określenie warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami; - Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p=0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi; Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego: - Ograniczenie istniejącego zagrożenia powodziowego; - Ograniczenie istniejącego zagospodarowania; - Ograniczenie wrażliwości obiektów i społeczności; Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym: - Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych; - Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych; - Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi; - Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych; - Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe; - Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia i ryzyka powodziowego. Wymienionym powyżej celom szczegółowym przypisano działania (lista działań zamieszczona jest w poniższej tabeli), którym następnie nadano priorytet uzależniony od specyfiki problemów, jakie zidentyfikowano w regionie wodnym. Priorytetyzacja działań ma na celu zwrócenie uwagi na konkretnego typu przedsięwzięcia, które efektywnie obniżą ryzyko powodziowe

109 Wypracowanie ostatecznego schematu kierunków proponowanych grup przedsięwzięć, a następnie konkretnych rozwiązań, przyczyni się do stopniowego obniżania ryzyka powodziowego i tym samym do realizacji stawianych celów szczegółowych i głównych. Wypracowana metodyka osiągania celów bazuje zatem na identyfikacji i eliminacji źródeł nadmiernego ryzyka powodziowego, które w danym obszarze i danym momencie są najistotniejsze. W poniższych tabelach przedstawiono priorytety realizacji działań na obszarze dorzecza Odry. Hierarchizacja priorytetów na poziomie regionu wodnego (obszaru dorzecza) odbyło się poprzez nadanie dla działań punktacji 1-3 w zależności od stopnia priorytetu (niski średni wysoki) w poszczególnych zlewniach, a następnie obliczenie średniej ważonej punktów dla każdej grupy działań w ramach wszystkich zlewni w danym regionie wodnym i dorzeczu. Priorytety dla działań określono przyjmując skalę oceny: WYSOKI taki priorytet nadano działaniom, które ze względu na charakter zlewni oraz rodzaj przeważającego ryzyka, powinny zostać wykonane w pierwszej kolejności dla możliwie szybkiego ograniczenia ryzyka powodziowego. ŚREDNI to priorytet przyznany działaniom istotnym w dłuższej perspektywie czasowej, do wykonania natychmiast po zakończeniu działań o priorytecie wysokim. Działania kategorii ŚREDNI mogą i powinny być prowadzone równolegle do tych z kategorii WYSOKI, w miarę możliwości czasowo-finansowych. NISKI to priorytet przypisany działaniom najmniej skutecznym w odniesieniu do charakteru ryzyka, lub trudnym do zastosowania w danej zlewni, ze względu na jej charakter. Ujęto w tej kategorii również działania nieleżące wprost w zakresie kompetencji urzędów i instytucji lokalnych, które mogą być jednak istotne dla ochrony przeciwpowodziowej w skali regionu wodnego lub dorzecza jako wspierające działania na poziomie zlewni.

110 Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego NUMER CELU CELE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM NR DZIAŁANIA Tabela nr 27 Schemat możliwości osiągnięcia celów - priorytety realizacji działań w regionie wodnym Górnej Odry NR CELU SZCZEGÓŁOWEGO ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM CELE SZCZEGÓŁOWE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM DZIAŁANIE W ZLEWNI PRIORYTET 1.1. Utrzymanie oraz zwiększanie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni WYSOKI 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych WYSOKI 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych WYSOKI 4 Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji WYSOKI 5 Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku WYSOKI 1.2 Wyeliminowanie/unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią 6 Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych WYSOKI 7 Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej WYSOKI 1 8 Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne WYSOKI 9 Wykup gruntów i budynków WYSOKI 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji ŚREDNI 11 Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku WYSOKI 1.3. Określenie warunków możliwego zagospodarowywania obszarów chronionych obwałowaniami Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań ŚREDNI WYSOKI Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami WYSOKI

111 Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego NUMER CELU CELE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM NR DZIAŁANIA NR CELU SZCZEGÓŁOWEGO ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM CELE SZCZEGÓŁOWE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM DZIAŁANIE W ZLEWNI PRIORYTET 1.4. Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p= 0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 10 Ograniczanie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / wypracowanie wytycznych ŚREDNI 15 Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku WYSOKI 16 Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią WYSOKI 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni ŚREDNI 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych ŚREDNI 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych WYSOKI 17 Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne) obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o p= 1% ŚREDNI 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego WYSOKI 19 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów NISKI Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek WYSOKI 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę WYSOKI 22 Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego WYSOKI 23 Budowa kanałów ulgi ŚREDNI 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków WYSOKI Ochrona brzegów morskich przed erozją i powodzią od strony morza 26 Budowa i odtwarzanie systemów melioracji WYSOKI 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu WYSOKI 28 Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią ŚREDNI

112 Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym NUMER CELU CELE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM NR DZIAŁANIA NR CELU SZCZEGÓŁOWEGO ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM CELE SZCZEGÓŁOWE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM DZIAŁANIE W ZLEWNI PRIORYTET 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej WYSOKI 2.2. Ograniczanie istniejącego zagospodarowania 2.3. Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności. 30 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji WYSOKI 31 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku WYSOKI 32 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych ŚREDNI Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie ŚREDNI WYSOKI 35 Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych WYSOKI 36 Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków WYSOKI Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/ podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania WYSOKI WYSOKI WYSOKI WYSOKI WYSOKI 42 Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi ŚREDNI Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi 43 Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych ŚREDNI 44 Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią WYSOKI

113 NUMER CELU CELE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM NR DZIAŁANIA NR CELU SZCZEGÓŁOWEGO ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM CELE SZCZEGÓŁOWE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM DZIAŁANIE W ZLEWNI PRIORYTET 45 Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt ŚREDNI Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych. Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania WYSOKI WYSOKI ŚREDNI WYSOKI WYSOKI 3.6. Źródło: Opracowanie własne Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, ŚREDNI ŚREDNI 113

114 W tabeli nr 27, priorytet wysoki przypisano 29 działaniom, jednak za działania szczególnie priorytetowe należy uznać: Działanie 8 - Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne; Działanie 13 - Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań; Działanie 21 - Budowa obiektów retencjonujących wodę; Działanie 22 - Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego; Działanie 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków; Działanie 27 - Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu; Działanie 29 - Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej; Działanie 37 - Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności; Działanie 49 - Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji Nadanie kierunków działań oraz ich priorytetyzacja 114 Na podstawie przeprowadzonych analiz oraz dyskusji w ramach zespołów planistycznych zlewni i grup planistycznych poszczególnych regionów wodnych określono główne problemy stanowiące źródła nadmiernego ryzyka powodziowego związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym oraz przypisano działania poszczególnym problemom (Tab. 28). Tym działaniom nadano priorytety w odniesieniu do możliwości osiągnięcia celów głównych i szczegółowych zarządzania ryzykiem powodziowym. 114

115 Tabela nr 28 Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze dorzecza Odry Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze 1. Zwiększające się zagrożenie powodziowe brak odpowiednich środków finansowych na prowadzenie na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią, brak dostosowania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu konieczność poprawy stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, brak dostosowania terenów zurbanizowanych do przepuszczania wód powodziowych konieczność odtworzenia systemów melioracji, zmiany klimatu, prowadzące do wzrostu wielkości, czasu trwania, a przede wszystkim częstotliwości występowania wezbrań zmniejszająca się zdolność retencyjna zlewni wynikająca z coraz bardziej intensywnego zagospodarowania obszarów dorzecza powodującego przyśpieszenie odpływu wód opadowych do cieku oraz ograniczenie przestrzeni dla przepływu wód powodziowych przyśpieszenie przejścia fali powodziowej na mniejszych ciekach w zlewni, w związku z ich regulacja i udrażnianiem oraz obwałowywaniem potrzeba realizacji działania: (działanie 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków), potrzeba realizacji działania: (działanie 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu), potrzeba przystosowania istniejących obiektów hydrotechnicznych do funkcji nowoczesnej ochrony przeciwpowodziowej (działanie 28 Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią), właściwe utrzymanie eksploatacyjne zbiorników wodnych (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej), potrzeba realizacji działań: (działanie 17 Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne), brak obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o p= 1% (działanie 23 Budowa kanałów ulgi, działanie 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu, działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, działanie 30 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 31 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku, działanie 32 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych, działanie 33 Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, działanie 34 Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie, działanie 35 Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych, działanie 36 Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków), konserwacja i utrzymanie istniejących obwałowań (działanie 22 Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego), potrzeba zwiększenia wykorzystania urządzeń melioracji do ochrony przeciwpowodziowej, w tym w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe dla zwiększenia retencji zlewni (działanie 26 Budowa i odtwarzanie systemów melioracji). 2. Niedostateczny zakres i częstotliwość prowadzonych przedsięwzięć utrzymaniowych i odtworzeniowych koryt i dolin rzecznych oraz obwałowań i innej infrastruktury przeciwpowodziowej brak odpowiednich środków finansowych na prowadzenie na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek i dolin rzecznych, a także obwałowań i pozostałej infrastruktury przeciwpowodziowej przy czym często podejmowane działania są niezgodne z dobrymi praktykami i mają niekorzystny wpływ na środowisko, ale także na kształtowanie się fali powodziowej nieefektywne reguły sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią brak dostosowania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu potrzeba prowadzenia inwestycji utrzymaniowych (działanie 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków, działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej). 115

116 Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze 3. Zabezpieczenie brzegu morskiego niedostateczne zabezpieczenie brzegu morskiego przed erozją i antropopresją nieadekwatny do potrzeb zakres prowadzonych prac utrzymaniowych wraz z monitoringiem parametrów morfometrycznych potrzeba opracowania szczegółowych MPZP, uwzględniających ochronę brzegów morskich oraz zmniejszenie presji urbanizacyjnej (rozprzestrzenianie się stref zabudowy w pasie ochronnym) (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania, działanie 53 Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor Urzędu Morskiego będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 37 ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej i administracji morskiej, działanie 54 Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych od strony morza, działanie 55 Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów zagrożonych od strony morza), potrzeba prowadzenia inwestycji utrzymaniowych wraz z monitoringiem parametrów morofometrycznych (działanie 28 Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią w granicach pasa technicznego, działanie 56 Prowadzenie zabiegów ochrony biotechnicznej w miejscach nadmiernej penetracji turystycznej, w których jest narażona na zniszczenie, działanie 58 Naprawa konstrukcji hydrotechnicznych ochrony brzegu zniszczonych w wyniku wezbrań sztormowych, działanie 59 Odtwarzanie odcinków wydm i wałów przeciwsztormowych zniszczonych w wyniku wezbrań sztormowych, działanie 60 Prowadzenie badań i analiz wpływu poszczególnych konstrukcji hydrotechnicznych oraz ich zniszczeń w wyniku wezbrań sztormowych w skali lokalnej oraz skali całego wybrzeża w celu analiz ich skuteczności w systemie zabezpieczenia przeciwpowodziowego i ochrony brzegu, działanie 61 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków w odcinkach ujściowych, działanie 63 Podniesienie i rozbudowa wałów przeciwsztormowych i wałów przeciwpowodziowych na obszarach pasa technicznego, działanie 64 Prowadzenie akcji lodołamania oraz prowadzenie zabiegów w ujściowych odcinka rzek poprawiających swobodny odpływ kry lodowej podczas akcji lodołamania w celu zapobiegania zatorom lodowym, działanie 66 Budowa i odtwarzanie systemów odprowadzających wodę z obszarów zalanych, działanie 67 Przebudowa i modernizacja nabrzeży portowych, działanie 68 Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych dynamiki zmian polskiego wybrzeża, zachodzących procesów i ich zmian w czasie, wpływu istniejących konstrukcji hydrotechnicznych na procesy akumulacji i erozji w skali lokalnej i całego wybrzeża, działanie 69 Opracowanie programów edukacyjnych, cykli warsztatów plenerowych, materiałów informacyjnych w okresach największej ekspansji turystycznej wybrzeża dla różnych poziomów odbiorców, w celu 116

117 Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze zwiększenia świadomości o procesach kształtujących polskie wybrzeże i skutkach, jakie powstaną w wyniku ich zakłócenia dla zdrowia i bezpieczeństwa ludności lokalnej oraz środowiska naturalnego), erozja brzegów morskich, przelewanie sie wody morskiej w warunkach sztormowych na silnie zurbanizowane zaplecze i podtopienia portów morskich (działanie 58 Naprawa konstrukcji hydrotechnicznych ochrony brzegu zniszczonych w wyniku wezbrań sztormowych, działanie 59 Odtwarzanie odcinków wydm i wałów przeciwsztormowych zniszczonych w wyniku wezbrań sztormowych, działanie 63 Podniesienie i rozbudowa wałów przeciwsztormowych i wałów przeciwpowodziowych na obszarach pasa technicznego). 4. Zbyt niska zdolność retencyjna poszczególnych zlewni dla skutecznego ograniczenia zagrożenia powodziowego potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z obszarów leśnych, rolnych i terenów zurbanizowanych (działanie 1 Ochrona/zwiększanie retencji leśnej w zlewni, działanie 2 Ochrona/zwiększanie retencji na obszarach rolniczych, działanie 3 Ochrona/zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych, działanie 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego), potrzeba ograniczenia spływu powierzchniowego z terenów górskich tj. Karkonosze, Sudety, Beskidy (działanie 1 Ochrona/zwiększanie retencji leśnej w zlewni, działanie 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę), potrzeba budowy zbiorników retencji w zlewniach Odry, Nysy Kłodzkiej, Kaczawy, Bystrzycy, Bobru, Prosny, Parsęty (działanie 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę), potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów zurbanizowanych dużych miast (działanie 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego), potrzeba zwiększenia retencji dolinowej w obszarze Doliny Konińsko-Pyzderskiej (działanie 19 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów, działanie 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek). 5. Problem wzrastającego ryzyka powodzi zatorowych 6. Postępująca zabudowa obszarów szczególnego zagrożenia powodzią (p=10% oraz p=1%), mająca wpływ na wzrost niekorzystne zmiany w profilu podłużnym i poprzecznym koryta rzecznego wskutek degradacji zabudowy regulacyjnej, zwiększającej zatorogenność i pogarszającej warunki pracy lodołamaczy brak infrastruktury cumowniczo-postojowej dla jednostek lodołamania niedostateczna ilość jednostek w celu prowadzenia skutecznych akcji lodołamania problem zabudowy terenów szczególnego zagrożenia powodzią, brak opracowania szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić od zakazów wynikających z art. 88 l ustawy Prawo wodne, problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących konieczność zakupu nowych jednostek lodołamaczy (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, działanie 70 Prowadzenie akcji lodołamania), brak infrastruktury cumowniczo-postojowej dla jednostek lodołamania (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej), konieczność remontu istniejącej infrastruktury regulacyjnej i prac utrzymaniowych Odry na odcinku od Brzegu Dolnego do ujścia (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej). potrzeba wprowadzenia zakazów (działanie 4 Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 5 Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku, działanie 6 Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych, działanie 7 Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej), 117

118 wrażliwości tych obszarów Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze w międzywalu i późniejsza zmiana ich sposobu użytkowania problemy własnościowe działek, na których zlokalizowane są wody powierzchniowe oraz w bezpośrednim sąsiedztwie nieuregulowane sprawy własnościowo-prawne istniejących polderów powodziowych potrzeba opracowania (działanie 8 Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne), potrzeba przeprowadzenia wykupów (działanie 9 Wykup gruntów i budynków), potrzeba realizacji działań: (działanie 9 Wykup gruntów i budynków, działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji), potrzeba realizacji działań (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji). 7. Brak rozwiniętego na odpowiednim poziomie systemu osłony hydrologicznometeorologicznej w zlewniach, służącego prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem nie dość efektywny krajowy system prognoz, monitoringu i ostrzeżeń, dedykowanych obszarom szczególnie wrażliwym nie dość efektywne systemy służące sterowaniu zbiornikami przeciwpowodziowymi niewystarczająca ilość i jakość lokalnych systemów osłony hydrologicznej dla ochrony powodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń wzmocnienie krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń (działanie 37 Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności, działanie 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego, działanie 48 Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych), stworzenie lokalnych systemów osłony ochrony powodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń (działanie 38 Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami). 8. Niewystarczające instrumenty prawne, ekonomiczne i komunikacyjne, zniechęcające lub skłaniające do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe. problemy administratorów i zarządców cieków wodnych, wynikające z definicji cieku naturalnego i sztucznego potrzeba realizacji działań: (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania), potrzeba zmian prawnych w celu możliwości wpływania na prywatnych właścicieli urządzeń hydrotechnicznych (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania) Brak określenia brak opracowania warunków technicznych pod jakimi można lokalizować potrzeba realizacji działań: (działanie 10 Ograniczenie budowy/budowa pod

119 Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami dla ograniczenia wrażliwości tych obszarów na zagrożenie powodziowe i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 11 Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku, działanie 12 Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, działanie 13 Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań, działanie 14 Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami). 10.Problem zbyt małej świadomości społecznej w zakresie zagrożenia powodziowego oraz metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania się do powodzi oraz na etapie prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi potrzeba realizacji działań: (działanie 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania, działanie 51 Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea, szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, działanie 52 Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone 11.Niewystarczająca sprawność istniejącego systemu reagowania na zagrożenie powodziowe i usuwania skutków powodzi potrzeba realizacji działań: (działanie 39 Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, działanie 40 Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi, działanie 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania, działanie 42 Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi, działanie 43 Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych, działanie 44 Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, działanie 45 Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt, działanie 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego, działanie 47 Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian) Postępująca zabudowa na obszarach o niskim (p=0,2%) brak wypracowania warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku potrzeba realizacji działań: (działanie 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 15 Ograniczanie budowy obiektów

120 Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi, zwiększająca wrażliwość tych obszarów Źródło: Opracowanie własne zagrożenia powodzią zagrażających środowisku, działanie 16 Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią, działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania). 120

121 Redukcja wrażliwości obszarów zagrożonych niebezpieczeństwem powodzi Redukcja zagrożenia powodziowego Tabela nr 29 podsumowuje najważniejsze kierunki działań w obszarze regionu wodnego Górnej Odry poprzez przyporządkowanie priorytetowych celów szczegółowych do poszczególnych faz zarządzania ryzykiem powodziowym. Tabela nr 29 Priorytetowe cele szczegółowe z podziałem na fazy zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Odry Faza przed wystąpieniem powodzi Faza zwalczania powodzi Faza usuwania skutków powodzi 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 1.2 Wyeliminowanie/unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią 1.3 Określenie warunków możliwego zagospodarowywania obszarów chronionych obwałowaniami 1.4 Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p= 0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 3.2 Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 2.3 Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności. 3.1 Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 121

122 Wzmocnienie zdolności radzenia sobie ze skutkami powodzi społeczności zamieszkujących tereny zagrożone powodzią Faza przed wystąpieniem powodzi 3.1 Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych 3.2 Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 3.4 Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe Faza zwalczania powodzi 3.2 Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 3.4 Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego Faza usuwania skutków powodzi 3.4 Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego Źródło: Opracowanie własne 122

123 Instrumenty wspomagające realizację działań 11 WAŻNE INFORMACJE Instrumenty wspomagające realizację działań określonych w PZRP dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych będą obejmować: instrumenty prawno-finansowe, instrumenty analityczne, instrumenty edukacyjne i informacyjne. Instrumenty prawno-finansowe określają propozycje w zakresie finansowania zarządzania ryzykiem powodziowym (biorące pod uwagę planowane zmiany w strukturze administracyjnej zarządzania gospodarką wodną), zasad gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi (proponujące uszczegółowienie i zmiany zasad wprowadzania do planowania przestrzennego zakazów zabudowy wynikających z map zagrożenia powodziowego), ubezpieczeń od ryzyka wystąpienia powodzi (zakładających zróżnicowanie ubezpieczeń ze względu na stopień zagrożenia i uwzględniających źródło informacji o zagrożeniu) oraz kompensacji oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych (w tym wdrożenie obowiązku opracowania planów przesiedleń jako dobrej praktyki przy przygotowaniu i realizacji inwestycji). Instrumenty analityczne natomiast dotyczą dwóch systemów: gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpieniu powodzi oraz gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych. Celem instrumentów edukacyjnych i informacyjnych jest zmniejszenie potencjału szkód popowodziowych poprzez kształtowanie zachowań w sytuacji zagrożenia powodzią i zmniejszenie osadnictwa w obszarach powodziowych. 123

124 Instrumenty wspomagające realizację działań 11 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.1 Instrumenty prawno-finansowe Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym powinno obejmować: realizację inwestycji przeciwpowodziowych, prace utrzymaniowe infrastruktury przeciwpowodziowej, wykup nieruchomości lub zmianę ich funkcji w wyniku wprowadzenia map zagrożenia powodziowego do planów zagospodarowania przestrzennego, funkcjonowanie urzędów administracji gospodarki wodnej, funkcjonowanie systemu ostrzegania powodziowego i Informatycznego Systemu Osłony Kraju (akcje ratunkowe w sytuacji wystąpienia powodzi) likwidacje szkód powodziowych, a także ewentualny udział Skarbu Państwa w finansowaniu ubezpieczeń katastroficznych. W związku z założeniami reformy ustawy Prawo wodne przeprowadzono analizę struktury finansowania zaproponowanej w ramach danej reformy. Realizacja inwestycji przeciwpowodziowych została przypisana w zależności od rodzajów wód określonym podmiotom: Zarządowi Dorzecza Wisły, zarządowi województwa/marszałkowi województwa, jednostkom samorządu (szczególnie gminom). Inwestycje te projektuje się finansować w szczególności ze środków budżetu państwa, dotacji z NFOŚiGW, WFOŚiGW, wpływów z rocznych opłat za oddanie w użytkowanie nieruchomości, urządzeń wodnych lub ich części, opłat rocznych za oddanie w użytkowanie gruntów pokrytych wodami, budżetu UE i innych źródeł. Analogiczny podział kompetentnych organów i sposobu finansowania został przeprowadzony dla utrzymania w należytym stanie technicznym infrastruktury przeciwpowodziowej. Funkcjonowanie urzędów administracji gospodarki wodnej, w ramach reformy zostanie przeorganizowane zmniejszona zostanie liczba urzędów gospodarki wodnej do 6 i powstaną państwowe osoby prawne Zarządy Dorzeczy (pozostałymi organami właściwymi w sprawach gospodarki wodnej będą: minister właściwy ds. gospodarki wodnej, Prezes KZGW oraz marszałek województwa). Finansowanie całości będzie opierało się na takich samym założeniach jak w przypadku inwestycji przeciwpowodziowych. System ostrzegania powodziowego oraz Informacyjny System Osłony Kraju, (za które odpowiadali będą: KZGW, wojewodowie oraz IMGW PIB) finansowany ma być zgodnie z obowiązującymi przepisami, brak jest jednak proponowanych rozwiązań finansowych w szczególności dla systemu ISOK i finansowania zadań IMGW PIB. Akcje ratunkowe w sytuacji wystąpienia powodzi oraz likwidacje szkód powodziowych finansowane będą ze Skarbu Państwa. Odszkodowania będą wypłacane przez Zarządy Dorzecza, brak jest jednak regulacji co do sposobu finansowania powyższych działań. Dalsze prace nad systemem finansowania zarządzania ryzykiem powodziowym powinny uwzględniać: właściwą alokację środków w części nr 21 i 22 budżetu, wdrożenie najszerszego, możliwego do zastosowania, zakresu zasady zwrotu kosztów usług wodnych, rozważenie zasadności (wykonanie szczegółowych ekspertyz) wprowadzenia nowych opłat (retencyjnej, powodziowej), uchwalenie precyzyjnej regulacji odnośnie podmiotu ponoszącego koszty wykupu nieruchomości oraz odszkodowań za ograniczenie/wyłączenie możliwości korzystania z nieruchomości/zmianę funkcji nieruchomości, 124

125 Instrumenty wspomagające realizację działań rozważenie wprowadzenia przepisów dotyczących opłat adiacenckich (dotyczących właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości, których wartość wzrosła na skutek redukcji strefy zagrożenia powodzią w wyniku realizacji inwestycji przeciwpowodziowej), wypracowanie stanowiska odnośnie udziału Skarbu Państwa w finansowaniu systemu ubezpieczeń katastroficznych, ujęcie w ramach systemu finansowania ZRP kosztów funkcjonowania Systemu ISOK oraz realizacji zadań IMGW. Dodatkowo wdrażanie PZRP może być wspierane poprzez wprowadzenie następujących rozwiązań preferencyjnych: objęcie zalesień w zlewniach, mających na celu spowolnienie i ograniczenie spływu powierzchniowego do cieków stwarzających zagrożenie powodziowe, z uwzględnieniem braku zwiększenia ryzyka powodziowego, dodatkowym wsparciem ze środków krajowych (obok finansowanych ze środków UE w nowej perspektywie dopłat z tytułu zalesienia gruntów rolnych); objęcie gruntów wyłączonych z produkcji rolnej lub przeznaczonych do zagospodarowania realizującego cele PZRP dodatkowym wsparciem ze środków krajowych (obok finansowanych ze środków UE w nowej perspektywie płatności za wdrożenie praktyki zazielenienia); system ulg w podatku rolnym dla właścicieli gospodarstw rolnych rezygnujących z intensywnego gospodarowania na terenach zalewowych; system ulg w podatku od nieruchomości dla właścicieli nieruchomości, którzy podejmą się budowy infrastruktury przeciwpowodziowej, wprowadzenia upraw lub nasadzeń na obszarach zagrożonych powodzią niepowodujących wzrostu ryzyka powodziowego, a także rozbiórki i modernizacji infrastruktury niekorzystnej z punktu widzenia ryzyka powodziowego oraz likwidacji lub usunięcia takich upraw lub nasadzeń, albo wyrażą zgodę na udostępnienie nieruchomości do wyżej wymienionych celów; zwolnienia z opłaty skarbowej decyzji, zezwoleń, pełnomocnictw, i wszelkich innych czynności związanych z realizacją PZRP Zasady gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi W pierwszej kolejności należy wskazać trzy zasady wiodące przy projektowaniu instrumentów prawnych związanych z wdrażaniem MZP: dopuszczenie dalszego zagospodarowania obszarów zagrożenia powodziowego w sposób sprzeczny z zasadami ustalonymi w ramach PZRP (Instrument Wspierający: Lokalizacyjne i techniczne aspekty zabudowy na obszarach zagrożenia powodziowego - Wytyczne) jest dalece niepożądane z uwagi na konieczność zatrzymania procesu wzrostu ryzyka powodziowego oraz uniknięcia kolejnych nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę przeciwpowodziową i związane z jej realizacją nieakceptowalne koszty środowiskowe; ani budżet państwa, ani budżety samorządów terytorialnych nie byłby wstanie ponieść w krótkim okresie czasu skumulowanego ciężaru kosztów wykupu/odszkodowań względem podmiotów prywatnych w wyniku zmian 125

126 Instrumenty wspomagające realizację działań przeznaczenia nieruchomości (zob. Stanowisko nr 18 Konwentu Marszałków Województw z dnia 29 października 2014 r.); PZRP w tym i kolejnym cyklu inwestycyjnym zakładają wdrożenie pakietu technicznych i nietechnicznych (zwiększanie naturalnej retencji) działań przeciwpowodziowych, których celem jest redukcja obszarów zagrożenia powodziowego. Realizację tych inwestycji należy potraktować priorytetowo jeżeli chodzi o strukturę alokacji środków w szczególności w ramach budżetu państwa. Dla zilustrowania skali kosztów związanych z implementacją MZP w procesie planowania przestrzennego należy wskazać zakres potencjalnych obciążeń finansowych odnosząc się do następujących stanów faktycznych: relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów, których nie wskazano do ochrony w drodze technicznych metod ochrony przeciwpowodziowej (wskazania nastąpią w ramach analizy wielokryterialnej), a w świetle opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania (zob. Wytyczne) zabudowa nie może pozostać na tych terenach; relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów wskazanych w ramach PZRP jako obszary naturalnej retencji; zmiana funkcji istniejących obiektów prywatnych tak by nowa funkcja była dopuszczalna w świetle opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania; zmiana przeznaczenia niezagospodarowanych nieruchomości na skutek uwzględnienia opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania w obowiązujących m.p.z.p. lub wydanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (dalej jako: wzizt). W świetle wskazanych powyżej zasad wiodących oraz kategorii potencjalnych obciążeń finansowych proponuje się wdrożenie następujących instrumentów prawnych: dokonanie nowelizacji art. 88f ust. 5 PW zgodnie, z którym przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego granice obszarów, o których mowa w art. 88d ust. 2 (w tym obszary szczególnego zagrożenia powodzią), uwzględnia się w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, planie zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Domniemanie konieczności dostosowania m.p.z.p. do map zagrożenia powodziowego nastąpiło w drodze wykładni (poprzez nawiązanie do art. 88f ust. 8 PW) choć i to nie wykluczyło pojawienia się niejasnych komentarzy. Jak wskazuje Zbigniew Bukowski 3 przepis art. 88f ust. 5 PW rodzi tylko obowiązek uwzględnienia granic (z określeniem typu obszaru) w aktach planistycznych. Nowy przepis musi jasno stanowić, iż transpozycja MZP skutkuje wprowadzeniem reżimu zagospodarowania określonego w Wytycznych PZRP i wprowadzonego do stosownych przepisów ustawy Prawo wodne oraz Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. transpozycja MZP do obowiązujących m.p.z.p. następuje w istniejącym trybie tj. w terminie 30 miesięcy od dnia przekazania MZP samorządom, przy czym; Z. Bukowski [w:] B. Rakoczy (red.), Z. Bukowski, K. Szuma, Prawo wodne. Komentarz, LEX 2013

127 Instrumenty wspomagające realizację działań o o o o o o o katalog aktów planistycznych z art. 88f ust. 5 należy rozszerzyć o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; w stosunku do wydanych decyzji o wzizt oraz pozwoleń na budowę nie uwzgledniających MZP wprowadza się obowiązek wznowienia postępowania z urzędu lub wydania decyzji wygaszającej; niezwłocznie wprowadza się obowiązek uwzględniania MZP oraz Wytycznych w toku postępowań w sprawie pozwolenia na budowę; organ administracji planistycznej lub architektoniczno-budowlanej ma prawo zwrócić się z zapytaniem do RZGW o aktualność obszaru zagrożonego powodzią w świetle dostępnych analiz hydraulicznych 4 opracowanych w ramach zadań statutowych Dyrektora RZGW, czyli np. uwzględniających inwestycje przeciwpowodziowe zrealizowane w latach r.; w przypadku gdy obszar zagrożenia powodziowego został zredukowany w wyniku zamodelowania Wariantu O w rozumieniu PZRP jednostka samorządu terytorialnego (dalej jako: JST) uwzględnia w toku stosownej procedury nowe obszary; wymaga to uzgodnienia z Dyrektorem RZGW; studia ochrony przeciwpowodziowej, dla rzek które w WORP nie zostały wskazane do opracowania map w I cyklu planistycznym, zachowują ważność do czasu przekazania właściwym organom nowych map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, opracowanych w kolejnych cyklach planistycznych. Do terenów objętych studiami w odpowiednim zakres (dostępność danych) stosuje się reżim opracowany w ramach Wytycznych PZRP; należy wprowadzić uproszczony tryb zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz m.p.z.p. tak by procedura zmian tych dokumentów mogła być prowadzona równolegle (wykorzystać można w tym zakresie art. 5 ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zagospodarowaniu nieruchomości Skarbu Państwa przejętych od wojsk Federacji Rosyjskiej) w kontekście powyższych postulatów wskazać należy, iż w świetle obecnego brzmienia projektu nowelizacji PW zniesiony został obowiązek dostosowania m.p.z.p. do MZP w terminie 30 miesięcy od dnia pierwszorazowego przekazania MZP jednostkom samorządowym. Obowiązek ten został orzeczony dopiero względem zaktualizowanych po raz pierwszy map zagrożenia powodziowego oraz zaktualizowanych po raz pierwszy map ryzyka powodziowego a termin został skrócony do 24 miesięcy. Ponadto projekt nowelizacji zakłada wygaśnięcie z dniem wejścia w życie ustawy decyzji o w.z.i.z.t. wydanych dla terenów pozostających w granicach obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. Wygaśnięcie nie dotyczy decyzji o w.z.i.z.t., na podstawie których przed dniem wejścia w życie nowelizacji wydano ostateczne 4 Poprzez analizę hydrauliczną cieku powierzchniowego rozumie się - określenie na podstawie matematycznego modelu hydraulicznego najistotniejszych parametrów hydraulicznych w danym punkcie lub na danym odcinku cieku, w tym co najmniej: zasięgu obszarów o określonym prawdopodobieństwie występowania powodzi, rzędnych zwierciadła wody, głębokości wody oraz w przypadku dwuwymiarowych matematycznych modeli hydraulicznych dodatkowo prędkości i kierunków przepływu wody. 127

128 Instrumenty wspomagające realizację działań decyzje o pozwoleniu na budowę albo dokonano zgłoszeń, o których mowa w art. 30 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, do których właściwy organ nie wniósł sprzeciwu. uzgodnienie przez dyrektora RZGW dokumentów z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego następuje przy wykorzystaniu ustaleń map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, ustaleń wynikających ze studiów ochrony przeciwpowodziowej, dla obszarów, dla których nie zostały opracowane mapy zagrożenia powodziowego, lub analiz hydraulicznych, które zostały opracowane w ramach realizacji zadań ustawowych dyrektora RZGW. Alternatywą dla wykorzystywania analiz hydraulicznych innych niż MZP jest wprowadzenie obowiązku aktualizacji MZP/MRP w częstotliwości większej niż przewiduje to dyrektywa powodziowa.. umocowanie zakazów i ograniczeń określonych w Wytycznych PZRP następuje w ustawie Prawo wodne oraz Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie; pozyskiwanie nieruchomości w przypadku relokacji zabudowy (przesiedlenie) z terenów, których nie wskazano do ochrony w drodze technicznych metod ochrony przeciwpowodziowej powinno być realizowane w trybie specustawy powodziowej Postuluje się by na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią wojewoda w uzgodnieniu z dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej mógł, w drodze decyzji: 1) wprowadzić trwałe ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości; 2) nakazać rozbiórkę obiektów budowlanych. Wszczynając z urzędu postępowanie w sprawie przedmiotowej decyzji wojewoda przedstawiałby stronom postępowania analizę potrzeb w zakresie wprowadzenia trwałych ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości położonych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią lub rozbiórki obiektów budowlanych wybudowanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. Analiza potrzeb zawierałaby w szczególności: o określenie stopnia zagrożenia życia lub zdrowia ludzi w przypadku wystąpienia powodzi przy uwzględnieniu efektywności systemu prognozowania i ostrzegania na obszarze gminy, o analizę możliwości dostosowania zabudowy do wymogów Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, o o o o analizę wpływu głębokości wody oraz tam gdzie to możliwe prędkości przepływu wody na istniejącą zabudowę; uzasadnienie potrzeby wprowadzenia trwałych ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości położonych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią lub rozbiórki obiektów budowlanych wybudowanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, ze wskazaniem wykonalności osiągnięcia zakładanych celów w zakresie ochrony życia lub zdrowia ludzi przy zastosowaniu budowli przeciwpowodziowych lub odtworzenia naturalnej retencji śródlądowych wód powierzchniowych. analizę kosztów i korzyści, opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcę. 128 koszty zmiany funkcji obiektów oraz dostosowania tych obiektów do wymogów Wytycznych PZRP będą ponoszone przez właścicieli przy wsparciu ze środków

129 Instrumenty wspomagające realizację działań NFOIŚGW/WFOŚIGW; (zróżnicowanie wysokości wsparcia uzależnione będzie od sytuacji majątkowej podmiotu zobowiązanego; w terminie 24 miesięcy od dniach wejścia w życie rozporządzenia w sprawie planów zarządzania ryzykiem powodziowym gmina ma obowiązek opracować plan zmniejszania wrażliwości obszarów zagrożenia powodziowego obejmujący: o o wskazania obiektów rekomendowanych do dostosowania do warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, uwzględniających wytyczne określone w planach zarządzania ryzykiem powodziowym; wskazania co do zmian funkcji istniejących: obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji; obiektów infrastrukturalnych; obiektów zagrażających środowisku; pozostałych obiektów użyteczności publicznej oraz obiektów prywatnych; o zasady lokalizacji obiektów zagrażających środowisku, obiektów o szczególnym znaczeniu społecznym oraz infrastruktury komunikacyjnej na obszarach, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi 0,2%; o identyfikację nieruchomości niezabudowanych, względem których konieczna jest zmiana przeznaczenia, w rozumieniu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, z uwagi na poziom zagrożenia powodziowego zidentyfikowany na podstawie ustaleń map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, ustaleń wynikających ze studiów ochrony przeciwpowodziowej, dla obszarów dla których mapy zagrożenia powodziowego nie zostały sporządzone lub innych dostępnych analiz hydraulicznych opracowanych w ramach zadań statutowych dyrektora urzędu gospodarki wodnej. wyłączenie art. 36 u.p.z.p w stosunku do zmian m.p.z.p./ decyzji wzizt wynikających z konieczności uwzględnienia MZP (studiów ochrony przeciwpowodziowej) przy założeniu, iż: o w ramach dotychczasowych prac nad projektem reformy Prawa wodnego rozważane były następujące ścieżki rozwiązania zagadnienia odszkodowań za zmianę przeznaczenia nieruchomości w wyniku wdrożenia Map Zagrożenia Powodziowego: ustawowe uchylenie mocy obowiązującej m.p.z.p./decyzji o w.z.i.z.t. nie uwzględniających ograniczeń w przeznaczeniu nieruchomości wynikających z wdrożenia Map Zagrożenia Powodziowego; ustawowe zamrożenie stosowania art. 36 u.p.z.p. w cyklu planistycznym oraz uruchomienie odpowiedzialności w kolejnym cyklu z zastrzeżeniem, iż będzie ona obejmowała odpowiedzialność za rzeczywistą szkodę a roszczenia będą kierowane względem Skarbu Państwa reprezentowanego przez wojewodę; 129

130 Instrumenty wspomagające realizację działań bezterminowe ustawowe wyłączenie odpowiedzialności gmin w trybie art. 36 u.p.z.p. oraz odpowiedzialności Skarbu Państwa przy ewentualnym rozważeniu odpowiedzialności za rzeczywistą szkodę w formule de minimis; o odnośnie wskazanych powyżej ścieżek postępowania przedstawić można następujące stanowisko: zastosowanie zabiegu, o którym mowa pod pkt. i) nie rozwiązuje zagadnienia odszkodowań za zmianę przeznaczenia nieruchomości w wyniku wdrożenia Map Zagrożenia Powodziowego; zamrożenie stosowania art. 36 u.p.z.p. w cyklu planistycznym spotka się z mniejszym wydźwiękiem społecznym oraz da możliwość lepszego przygotowania się do wprowadzenia docelowej regulacji, w tym w oparciu o rozpoznanie skali zmian przeznaczeń nieruchomości dokonanej w ramach Planów zmniejszania wrażliwości obszarów zagrożenia powodziowego; o o o w przypadku woli bezwzględnego i bezterminowego ustawowego wyłączenia odpowiedzialności gmin i Skarbu Państwa należałoby taki zabieg uzasadniać siłą wyższą zagrożenia powodziowego oraz uchyleniem ochrony prawa własności z uwagi na ochronę zdrowia i życia ludzi (stosownie do linii orzeczniczej TK w sprawie K28/06); przy ewentualnym rozważaniu odpowiedzialności za rzeczywistą szkodę w formule de minimis należy przewidzieć mechanizm, który pozwoli ograniczyć jej wysokość przy uwzględnieniu zasady słuszności odszkodowania oraz wprowadzić karencję na wypłatę odszkodowań. w świetle powyższych uwarunkowań wskazać należy, iż w projekcie nowelizacji PW wprowadzono wyłączenie stosowania art. 36 ust. 1 u.p.z.p. w stosunku do zmian w m.p.z.p. wynikających z konieczności uwzględniania uwarunkowań ochrony przed powodzią (MZP) określonych w przepisach odrębnych. W przypadku gdy proponowana regulacja zostanie jedyną obowiązującą w tym zakresie adresatem ewentualnych roszczeń będzie Skarb Państwa, przy czym roszczenia te będą podlegały bardzo daleko idącym ograniczeniom wynikającym z linii orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego (wyrok w sprawie K28/06) Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi Obecnie w Polsce mamy do czynienia z modelem powszechnych dobrowolnych ubezpieczeń od ryzyk katastroficznych, z odmiennością wynikającą z ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych obejmującej szkody powstałe w budynkach rolniczych na skutek klęsk żywiołowych, w tym powodzi. Mimo rosnącego ryzyka wystąpienia powodzi powszechność ubezpieczeń jest zbyt niska. Na obecny stan wpływają zarówno czynniki ekonomiczne (trudna sytuacja materialna wielu właścicieli budynków), społeczno-polityczne (oparte na przekonaniu, że odpowiedzialność za skutki zdarzeń katastroficznych powinno ponosić państwo), jak i niedostateczny stan wiedzy w zakresie zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwach i administracji państwowej i samorządowej.. Istnieje społeczna akceptacja wykorzystywania terenów narażonych na zjawiska powodziowe do celów przemysłowych, rolniczych, turystycznych i prywatnych mimo ryzyka jakie niosą za sobą te działania. Brak efektywnej polityki zagospodarowania przestrzennego terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi ostatecznie niesie za sobą niską penetrację ubezpieczeń w zakresie ryzyk katastroficznych. Wobec niskiego 130

131 Instrumenty wspomagające realizację działań współczynnika penetracji ubezpieczeniowej w sytuacji wystąpienia klęski żywiołowej państwo musi wykazać postawę opiekuńczą, co z ekonomicznego punktu widzenia jest nieopłacalne. Przykładowo, jak wyliczono, środki publiczne (ok. 40 mln zł) przeznaczone na pokrycie skutków ostatniej powodzi w Bogatyni, wystarczyłyby na opłacenie składek za ubezpieczenia wszystkich budynków w tym mieście przez 68 lat. Wobec ścisłego powiązania ubezpieczeń katastroficznych z systemem finansowym publicznym poszukuje się rozwiązań mających na celu podniesienie świadomości ubezpieczeniowej. W ramach prac podjętych przez PIU, mających na celu opracowanie systemu rozwiązań w zakresie przeciwdziałania skutkom katastrof naturalnych opracowano raport, w którym przedstawiony został przegląd rozwiązań wybranych krajach Unii Europejskiej. Dzięki analizie koncepcji wskazano obszary będące podstawą regulacji ubezpieczeń katastroficznych w innych krajach UE. Te doświadczenia i sprawdzone już mechanizmy mogą być pomocne przy planowaniu dalszych działań w Polsce. Jednym z głównych zagadnień poddanych regulacjom ubezpieczeniowym jest sposób wykorzystania map zagrożenia powodziowego jako jednego z podstawowych czynników branych pod uwagę w kalkulacji składek ubezpieczeniowych przy polisach ubezpieczenia ryzyk związanych z powodzią. Przegląd rozwiązań ukazał również, iż penetracja ubezpieczeń od ryzyk katastroficznych jest zależna od wprowadzenia ich pośredniej, lub bezpośredniej obligatoryjności. Wobec dostępnych polityk ubezpieczeniowych należy rozważyć czy, w jakim stopniu i jaki ewentualnie udział w kompensacji szkód katastroficznych będą miały budżety publiczne. Współdziałanie między sektorem publicznym a prywatnym w zakresie upowszechnienia penetracji ubezpieczeń katastroficznych jest konieczne zarówno ze względów ekonomiki państwa, jak i sektora prywatnej gospodarki. Docelowy kształt propozycji instrumentów ubezpieczeniowych powinien zostać uzgodniony z grupą roboczą ds. ubezpieczeń katastroficznych przy Polskiej Izbie Ubezpieczeń (PIU) oraz Komisją Nadzoru Finansowego (KNF), opracowującą obecnie dokument pn. Wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem powodzi w sektorze ubezpieczeń Kompensacja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych Koszty związane z kompensacją oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych wynikają z konieczności relokacji jednostek, utraty dóbr lub dostępu do nich, utraty źródeł dochodu lub środków utrzymania, ograniczeń dostępu do dotychczas powszechnie dostępnych terenów (zielone, rekreacyjne). Wprowadzenie rekompensat za czasowe ograniczenie władztwa nad nieruchomością jest konieczne na poziomie specustawy powodziowej. Jeśli możliwe jest dojście do porozumienia stron, zaleca się pozyskanie nieruchomości na drodze umów cywilnoprawnych, co pozwala na swobodne określenie rekompensaty za czasowe ograniczenie praw do nieruchomości. Postulowane jest natomiast wprowadzenie możliwości wydłużenia terminu na osiągnięcie porozumienia za zgodną wolą stron. Rekompensata kosztów związanych z utratą możliwości prowadzenia w danym miejscu działalności gospodarczej lub gospodarstwa rolnego powinna zostać wprowadzona, jako mechanizm kompensacyjny pozwalający na pokrycie kosztów wynikających z przerwy w działaniu i przeniesienia w inne miejsce przedsiębiorstwa, zakładu lub gospodarstwa rolnego. Przy projektowaniu inwestycji, które wiązały się będą z koniecznością dokonania wywłaszczeń i zajęć czasowych, dobrą praktyką jest sporządzanie tzw. planów przesiedleń, których celem jest zapewnienie, że środki utrzymania jednostek dotkniętych projektem znajdują się co najmniej na tym samym poziomie, na którym były przed rozpoczęciem realizacji inwestycji. Rekomendowane jest szersze wdrożenie obowiązku opracowania planów przesiedleń, jako dobrej praktyki przy przygotowaniu i realizacji inwestycji. Zalecane jest powiązanie prac nad planami przesiedleń z przygotowaniem raportu o oddziaływaniu na środowisko. 131

132 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.2 Instrumenty analityczne Wyróżniono dwie grupy instrumentów analitycznych: system gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpieniu powodzi oraz system gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych. System gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpienia powodzi to instrumenty wspierające poprawę i rozwój krajowego i lokalnego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń. Postuluje się dostosowanie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym do nowoczesnych metod, w tym doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Podstawowym instrumentem w tej grupie jest budowa i wprowadzenie jednego oficjalnego systemu informacyjnego zarządzania ryzykiem powodziowym dla wszystkich służb w Polsce. Instrumenty wspierające, których celem jest przyspieszenie podejmowania działań zapobiegających skutkom powodzi, to przede wszystkim budowa i usprawnienie lokalnych systemów monitoringów i ostrzegania (i włączenie ich do Planu operacyjnego ochrony przeciwpowodziowej powiatu/gminy). System lokalny powinien być obsługiwany przez mieszkańców i obejmować kontrolę stanu i przepływu wody w punktach pomiarowych, a także stanu wałów i urządzeń hydrotechnicznych. Wśród dodatkowych instrumentów, zapewniających sprawne funkcjonowanie Systemu wyróżnia się: zwiększenie liczby stacji monitoringu na rzekach i rozszerzenie prognoz na mniejsze rzeki i zlewnie (obecnie prognozy hydrologiczne prowadzone są dla posterunków wodowskazowych dużych rzek), wdrożenie nowoczesnych modeli prognostycznych o większej dokładności, wprowadzenie zlewniowego podziału osłony hydrometeorologicznej w ramach zarządzania w Gospodarce Wodnej w celu ograniczenia chaosu kompetencyjnego i wynikających z niego problemów w przetwarzaniu danych, a także wdrożenie badania skuteczności i oceny sprawdzalności prognoz i ostrzeżeń najwłaściwiej poprzez rozporządzenie Ministra Środowiska. System gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych opierać się ma na analizie szkód popowodziowych, a w konsekwencji prowadzić do weryfikacji i aktualizacji mapy zagrożenia ryzyka powodziowego. W tym celu należy wprowadzić centralny system raportowania strat popowodziowych, jeden wspólny dla wszystkich jednostek zajmujących się szacowaniem i raportowaniem strat i wypłacaniem odszkodowań. W systemie tym należałoby gromadzić dane o wszystkich rodzajach szkód, we wszystkich grupach poszkodowanych dotyczące wysokości i źródeł finansowania odszkodowań. Zestawienie powyższych danych z mapami ryzyka powodziowego pozwoli na porównanie strat przewidywanych ze stratami realnymi, co prowadzi do ich aktualizacji i weryfikacji. Zestawienia takie proponuje się wykonywać w cyklu jednorocznym, dwuletnim (dla potrzeb zarządzania kryzysowego) i sześcioletnim (dla potrzeb zarządzania ryzykiem powodziowym). Całość powinna być uregulowana w akcie prawnym, wymuszającym jednolity wzór raportu dla wszystkich jednostek zgłaszających straty powodziowe, w celu zapewnienia kompletności danych i ich przekazywania. 132

133 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.3 Instrumenty edukacyjne i informacyjne Instrumenty informacyjne i edukacyjne pełnią funkcję wspierającą. Celem ich jest zmniejszenie potencjału szkód popowodziowych poprzez kształtowanie zachowań w sytuacji zagrożenia powodzią i zmniejszenie osadnictwa w obszarach powodziowych. Cel ten można osiągnąć poprzez edukację i informowanie na poziomie różnych grup wiekowych. Wśród tej grupy instrumentów wyróżniono kampanie informacyjne, kampanie edukacyjne dla placówek edukacji szkolnej, dla placówek edukacji przedszkolnej i edukację dla bezpieczeństwa na terenach dużych obiektów (np. zakładów pracy). Proponuje się przeprowadzenie Kampanii Informacyjnej dotyczącej Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Zapoznanie ze strukturą dokumentu i jego założeniami, rozpowszechnienie informacji dotyczących przepisów prawa i możliwych działań zmniejszających ryzyko powodziowe, a także informacji o poziomie ryzyka inwestycyjnego w obszarach zagrożonych powodziami. Należy przeprowadzić na szeroką skalę kampanię informacyjną strony poprzez zlecenie reklamy profesjonalnym firmom, eventy promocyjne, kampanie outdoorowe i banerowe, a także klasyczne biuletyny. Kampanie edukacyjne w szkołach powinny opierać się na przeprowadzaniu lekcji dotyczących bezpieczeństwa w sytuacji powodziowej (wymaga to stworzenia materiałów dydaktycznych dla nauczycieli i szkoleń dla nich), przeprowadzeniu kursów pierwszej pomocy dla uczniów i utworzeniu instrukcji postępowania w czasie powodzi obejmującej placówkę. Edukacja przedszkolna powinna zostać przeprowadzona dodatkowo w ramach spotkań ze strażakami i policją i opierać się na takich środkach przekazu jak filmy animowane, gry planszowe, zachęcanie do tworzenia rodzinnych planów powodziowych, konkursy plastyczne, plakaty. Na terenie wszystkich obiektów, skupiających okresowo duże grupy ludzi, a zagrożonych ryzykiem powodzi, powinno się stworzyć instrukcje postępowania w czasie powodzi i włączyć ją, jako stały element do podstawowego szkolenia BHP. 133

134 Podsumowanie działań i ich priorytety 12 WAŻNE INFORMACJE Formułowanie wariantów planistycznych bazowało na dokonaniu wyboru działań ograniczających ryzyko powodziowe oraz przypisaniu działań do celów. Przy formułowaniu wariantów wykorzystano założenia reguły SMART. Zidentyfikowano wariant zerowy, wariant utrzymaniowy oraz warianty techniczne, składające się z dwóch kategorii: działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego i działań technicznych rozwojowych. Działania nietechniczne uwzględniono jako działania komplementarne w stosunku do technicznych oraz działania wspierające, towarzyszące za każdym razem działaniom technicznym. Wyboru optymalnego wariantu planistycznego dokonano w oparciu o analizy wielokryterialne, a następnie potwierdzono efektywność wybranych rozwiązań w drodze analiz kosztów i korzyści, przygotowanych w dwóch wersjach: wersji okrojonej - dla działań o charakterze strategicznym, oraz w wersji pełnej - obejmującej wszystkie działania rekomendowane do wdrożenia w obszarach problemowych. 134

135 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 12 Podsumowanie działań i ich priorytety 12.1 Opis metodyki budowy i oceny wariantów Na podstawie wykonanej diagnozy problemów oraz w oparciu o propozycje działań zgłoszonych w ramach prac zespołów planistycznych zlewni, dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza, zdefiniowano działania, które w efekcie zapewnią osiągnięcie celów głównych i szczegółowych. Działaniom nietechnicznym oraz technicznym zostały nadane priorytety, odzwierciedlające charakter zagrożenia i problematykę powodzi. Weryfikacja i uzasadnienie przyjętych celów głównych i szczegółowych dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza następuje w drodze formułowania i oceny wariantów planistycznych. Wariant planistyczny, to zestaw niezależnych lub powiązanych z sobą działań, prowadzących do osiągnięcia wskazanych celów, przy założeniu określonego poziomu bezpieczeństwa powodziowego i sposobie zarządzania ryzykiem powodziowym. Formułowanie wariantów planistycznych bazowało na dokonaniu wyboru działań ograniczających ryzyko powodziowe (które mogą zmniejszyć, zneutralizować lub rozłożyć w czasie zdiagnozowane problemy) oraz przypisaniu działań do celów i opierało się o założenia reguły SMART (zdefiniowanie mierzalnych celów i okresu realizacji, efektywnych i akceptowalnych społecznie). Pierwszym zidentyfikowanym wariantem jest wariant zerowy, oparty na scenariuszu zaniechania działań mających na celu jakąkolwiek poprawę obecnej sytuacji. Wariant ten oznacza pozostanie w obecnym zakresie rodzajowym i przestrzennym infrastruktury przeciwpowodziowej oraz sterowanie wielkością powodzi w ramach obowiązujących przepisów. W wariancie zerowym nie zakłada się zatem realizacji działań inwestycyjnych, ani ponoszenia corocznych nakładów o charakterze utrzymaniowym, przewiduje się jedynie ponoszenie niezbędnych kosztów eksploatacyjnych, związanych z użytkowaniem istniejących obiektów. Wariant ten uwzględnia inwestycje techniczne rozwojowe zrealizowane do czasu opracowania map zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz zakończone w okresie od powstania map zagrożenia i ryzyka powodziowego do czerwca 2014 roku (Tab. 30). Tabela nr 30 Działania techniczne, uwzględnione w wariancie zerowym w regionie wodnym Górnej Odry zakończone w czasie opracowywania PZRP do czerwca 2014 r. LP ID NAZWA CIEK 1 5_6_O Zabudowa wyrw i remont ubezpieczeń brzegowych rzeki Odry, brzeg prawy w km ; ; ; brzeg lewy w km ; w miejscowości Olza, Zabełków i Buków Odra 2 5_7_O Usuwanie skutków powodzi z 2010 r. na rzece Odrze i potoku Roztoka: rzeka Odra naprawa brzegu prawego powyżej mostu drogowego w Zabełkowie w ciągu DK- 78 do ujścia rzeki Olzy w m. Olza oraz potoku Roztoka naprawa prawego brzegu na odcinku ok. 100 m w m. Istebna przysiółek Mała Łączka Odra, potok Roztoka 3 1_519_O Budowa lewostronnego wału rzeki Odry "Cisek-Dzielniczka" (zad. 1,6,7) Odra, Cisek, Dzielniczka 4 1_517_O Wał przeciwpowodziowy rzeki Odry w km Przewóz - Podlesie - Miejsce Odrzańskie gm. Cisek I etap Przewóz w km (km rzeki Odry ) II etap Podlesie w km (km rzeki Odry ) Odra 135

136 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Źródło: Opracowanie własne Wariant zerowy stanowi wariant bazowy, do którego odnoszone są efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w kolejnych analizowanych wariantach. Na potrzeby analizy kosztów i korzyści społecznych (CBA), oszacowano coroczny przyrost strat powodziowych powstałych z uwagi na niewłaściwy stan techniczny (pogarszająca się funkcjonalność) urządzeń przeciwpowodziowych i postępującą degradację tego stanu. Uwzględniono także wzrost zagrożenia powodziowego wynikającego ze zmian klimatu, a także wzrost wartości majątku, znajdującego się w obszarze zagrożenia powodziowego wynikającego ze wzrostu gospodarczego kraju i braku odpowiednich przepisów skutecznie ograniczających rozwój gospodarczy tych obszarów. Metodyka formułowania wariantu utrzymaniowego opiera się na identyfikacji pożądanej wysokości corocznych kosztów remontów istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. Przy identyfikacji wariantu utrzymaniowego określenie utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej definiowane jest jako bieżące nakłady finansowe na remonty, ponoszone w celu zachowania określonego standardem stanu tej infrastruktury poprzez dokonywanie koniecznych napraw. Coroczne koszty remontów na obszarze regionu wodnego Górnej Odry zaprognozowano w stałej kwocie ok. 7 mln zł. Koszty odtworzenia infrastruktury, mające charakter inwestycji, nie są ujęte w wariancie utrzymaniowym, przyjmuje się jednak założenie o ponoszeniu kosztów odtworzenia w okresie analizy, dzięki czemu ma miejsce zastępowanie zużytych składników budowli składnikami nowymi w zależności od potrzeb, tj. w momencie braku możliwości dalszej eksploatacji danego składnika lub całej budowli/urządzenia. Koszty o charakterze odtworzenia funkcjonalności ujęto w wariancie technicznym. Efektywność wariantu utrzymaniowego podlega weryfikacji, w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie zerowym oraz średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie utrzymaniowym. Definicje remontu, odtworzenia majątku oraz wariantu utrzymaniowego zostały zamieszczone w załączniku nr 2. Zastosowane podejście zakłada, że koszty utrzymaniowe w wariancie utrzymaniowym zawierają jedynie koszty remontów, a nie zawierają kosztów odtworzenia majątku, bowiem tzw. odtworzenie funkcjonalności ujęto w wariancie technicznym. Wariant utrzymaniowy nie zawiera również kosztów eksploatacyjnych poza remontami, choć oczywiście koszty eksploatacyjne będą ponoszone tak jak dotychczas. W celu dokonania rozróżnienia pomiędzy kosztami remontów i odtworzenia majątku należy rozgraniczyć koszty mające charakter napraw bieżących od kosztów mających charakter odbudowy lub wymiany zużytych elementów majątku. Kolejną różnicą jest cel ponoszenia kosztów w przypadku remontów celem jest utrzymanie majątku na niepogorszonym poziomie, niepoprawiające jednak cech jego użytkowych. W odniesieniu do odtworzenia majątku koszty ponoszone są również w celu utrzymania majątku na niepogorszonym poziomie, lecz mogą mieć efekt poprawy cech użytkowych majątku. Poziom minimalnych rekomendowanych corocznych kosztów remontów został obliczony w następujący sposób: zinwentaryzowano majątek brutto oraz średnioroczne koszty remontów i odtworzeń z ostatnich 5 lat, w odniesieniu do infrastruktury przeciwpowodziowej, istniejącej w 2014 roku dla szeregu kategorii obiektów i budowli użytkowanych przez operatorów infrastruktury przeciwpowodziowej: RZGW i ZMiUW; oszacowano przewidywany okresu użytkowania poszczególnych kategorii istniejących budowli przeciwpowodziowych; 136

137 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego na podstawie kosztów historycznych z ostatnich 5 lat, otrzymanych od poszczególnych operatorów infrastruktury obliczono, że 20% wydatków ponoszonych na zachowanie majątku w niepogorszonym stanie stanowią koszty remontów; pozostałe 80% wydatków ponoszonych na zachowanie majątku w niepogorszonym stanie dotyczy odtworzeń, które jednak nie są ujęte w wariancie utrzymaniowym, tylko w wariancie technicznym, dzięki czemu zapewnione powinno być zastępowanie zużytych składników budowli składnikami nowymi w zależności od potrzeb, tj. w momencie braku możliwości dalszej eksploatacji danego składnika lub całej budowli. Etap 1 Zgromadzenie danych W pierwszej kolejności zgromadzono dane na temat wartości majątku brutto oraz średniorocznych kosztów remontów i odtworzeń z ostatnich 5 lat w odniesieniu do infrastruktury przeciwpowodziowej, istniejącej w 2014 roku dla szeregu kategorii obiektów i budowli użytkowanych przez operatorów infrastruktury przeciwpowodziowej: Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych, Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej. Etap 2 Szacunek przewidywanego okresu użytkowania Kolejnym krokiem było oszacowanie przewidywanego okresu użytkowania obiektów i budowli hydrotechnicznych, służących ochronie przeciwpowodziowej, będących w administracji ZMiUW i RZGW w odniesieniu do kategorii obiektów i budowli (Tab. 31). Tabela nr 31 Przewidywane okresy użytkowania Lp. Kategoria obiektów Przewidywany okres użytkowania [lata] 1 Budowle regulacyjne (w tym ostrogi, progi podwodne, falochrony brzegowe i opaski brzegowe) 2 Bulwary 60 3 Jazy 80 4 Kanały i cieki 60 5 Kierownice w ujściach rzek do morza, wrota przeciwsztormowe 40 6 Pompownie 20 7 Poldery przeciwpowodziowe, suche zbiorniki przeciwpowodziowe 80 8 Wały przeciwpowodziowe wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie 80 9 Wrota przeciwpowodziowe Zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową Elektrownie Pochylnie, baza postojowa System zabezpieczeń 80 Źródło: Opracowanie własne Etap 3 Szacunek rocznych kosztów utrzymania Roczne koszty remontów, jakie są pożądane w celu zachowania stanu infrastruktury na wyjściowym poziomie, zostały oszacowane jako iloraz wartości majątku brutto i przewidywanego okresu użytkowania w latach. Na podstawie kosztów historycznych z ostatnich 5 lat, otrzymanych od poszczególnych operatorów infrastruktury obliczono, iż 20% wydatków ponoszonych na zachowanie majątku w niepogorszonym stanie, dotyczących zarówno odtworzeń, jak i remontów, stanowią koszty 137

138 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego remontów. Koszty utrzymaniowe przedstawione w wariancie utrzymaniowym zawierają w sobie tylko koszty remontów. Koszty o charakterze odtworzeniowym (tj. odtworzenia funkcjonalności) ujęto z kolei w wariancie technicznym. Koszty eksploatacyjne poza remontami nie są uwzględnione w poniższych rozważaniach, choć oczywiście będą ponoszone tak jak dotychczas. Tabela 32 zawiera prognozę minimalnych rekomendowanych kosztów remontów obiektów i budowli hydrotechnicznych, będących w administracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej. Tabela nr 32 Majątek RZGW Gliwice Lp. Kategoria Przewidywany okres użytkowania Wartość początkowa Roczne koszty remontów (tys. zł) (tys. zł) 1 Budowle regulujące , ,55 2 Jazy ,00 89,45 3 Kanały i cieki , ,29 4 Poldery przeciwpowodziowe, suche zbiorniki przeciwpowodziowe ,00 400, Wały przeciwpowodziowe wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie ,00 43,73 Zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową ,00 360,35 SUMA , ,71 Źródło: Opracowanie własne W tabeli 33 przedstawiono prognozę minimalnych rekomendowanych kosztów remontów obiektów i budowli będących w administracji Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych z województw położonych na terenie regionu wodnego Górnej Odry. Tabela nr 33 Region wodny Górnej Odry majątek Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych Lp. Kategoria Przewidywany okres użytkowania Wartość początkowa Roczne koszty remontów 1 Kanały i cieki (tys. zł) (tys. zł) ,84 294,52 2 Pompownie ,54 7,55 Wały przeciwpowodziowe wraz z obiektami 3 związanymi z nimi funkcjonalnie ,14 103,69 4 Zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową ,58 26,81 SUMA ,10 432,56 Źródło: Opracowanie własne Suma wartości budowli i urządzeń przeciwpowodziowych na obszarze dorzecza Odry wynosi ok. 1,5 mld zł. Minimalne rekomendowane roczne koszty remontów (bez kosztów odtworzeniowych, które są ujęte w wariancie technicznym i bez kosztów eksploatacyjnych) w celu zachowania stanu infrastruktury na wyjściowym poziomie, oszacowane jako 20% kwoty wynikającej z ilorazu wartości majątku brutto i przewidywanego okresu użytkowania w latach, wynoszą ok. 7 mln zł. 138

139 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Zdefiniowano ponadto wariant nietechniczny, zawierający działania nietechniczne (N) oraz działania wspierające (N wspierające) oraz warianty techniczne, które razem z działaniami nietechnicznymi tworzą tzw. warianty kombinowane. Zidentyfikowane warianty techniczne, stanowiące możliwe do zastosowania rozwiązania problemów występujących w danej zlewni, składają się z dwóch kategorii: Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF) Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe) Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF) Odtworzenie funkcjonalności jest rozumiane jako jednorazowe działanie o charakterze nakładów inwestycyjnych mające na celu odbudowę pożądanego przez eksploatatora poziomu technicznego/funkcjonalności istniejących obiektów przeciwpowodziowych oraz likwidację wieloletnich zaniedbań i przygotowanie infrastruktury do dalszych bieżących działań eksploatacyjnych oraz ponoszenia corocznych kosztów utrzymaniowych. Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe) Drugą kategorią działań technicznych dla obszarów problemowych są działania techniczne rozwojowe, które zawierają nowe inwestycje, nie dotyczące odtworzenia istniejącej infrastruktury. Z powyżej wymienionych różnych kategorii działań technicznych i nietechnicznych utworzono warianty planistyczne. Każdy wariant planistyczny zawiera działanie wybrane w drodze analizy wielokryterialnej (TR Nowe 1 lub TR Nowe 2 lub Nietechniczne) oraz działania nietechniczne wspierające i działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności lub alternatywy odtworzenia funkcjonalności. Warianty planistyczne zostały zagregowane na poziomie regionów wodnych oraz obszarów dorzeczy. Zarówno dla działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności, jak i dla działań technicznych rozwojowych, zidentyfikowano rozwiązania alternatywne. Zastosowano jednakże odmienne podejście, dla oceny efektywności działań zdefiniowanych jako możliwe do zastosowania rozwiązania o charakterze odtworzenia funkcjonalności, dokonano uproszczonej oceny efektywności hydraulicznej oraz udatności środowiskowej. Z kolei analiza wielokryterialna dotyczy możliwych do zastosowania rozwiązań w ramach działań technicznych rozwojowych i nietechnicznych. Przedmiotem analizy wielokryterialnej są bowiem warianty rozwiązań w obszarach problemowych, a jej celem jest dokonanie wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Takie podejście zapewnia, że ocenie poddane są poszczególne rozwiązania problemu w danym obszarze problemowym/obszarach problemowych, a nie sumy działań. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. W kontekście powyższego podejścia istotne jest uchwycenie efektu wdrożenia danego rozwiązania i porównanie jego efektu z efektem rozwiązania alternatywnego. W ten sposób można uniknąć łącznej oceny, obejmującej szereg działań, ponieważ taka łączna ocena mogłaby prowadzić do zaburzenia wyniku większy wpływ na wynik oceny miałyby działania bardziej efektywne i tym samym byłaby możliwość nie wychwycenia działań nieefektywnych, które byłyby rekomendowane do realizacji tylko dlatego, że byłyby oceniane łącznie z działaniami efektywnymi. Ocena efektywności wariantów planistycznych, stanowiących sumę rekomendowanych działań dla poszczególnych regionów wodnych (a także obszarów dorzeczy), następnie w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych. Efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w analizowanych wariantach (utrzymaniowym, nietechnicznym i technicznym /kombinowanym) podlegają ocenie w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie 139

140 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego zerowym oraz niższymi od nich średniorocznymi stratami powodziowymi w pozostałych wariantach. Rysunek nr 17 zawiera podsumowanie algorytmu formułowania wariantów planistycznych: Rysunek nr 17 Algorytm formułowania wariantów planistycznych Źródło: Opracowanie własne WP 1, 2 wariant planistyczny 1, 2 TR Nowe 1, 2 N działania rozwojowe techniczne - możliwe rozwiązania problemu: działania oraz 29; dla ochrony brzegu morskiego działania działania nietechniczne zakwalifikowane do wdrożenia jako komplementarne w stosunku do Technicznych. Są to działania: 1-3; 9; 18-20; Nwspierające działania nietechniczne towarzyszące za każdym razem działaniom technicznym: 4-8; 10-17; 28; 37-41; OF działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności: działania 24 i 29 MCA analiza wielokryterialna 140

141 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 12.2 Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym Na podstawie przeprowadzonych analiz oszacowano, że w regionie wodnym Górnej Odry, w strefie szczególnego zagrożenia powodziowego (dla wody 1%) zamieszkuje około 21,5 tys. osób. Długoterminowym celem strategicznym jest zredukowanie tej liczby do zera. Taki cel jest jednak niemożliwy do osiągnięcia w perspektywie najbliższych 6, a nawet 12 lat, stąd w perspektywie najbliższych 6 lat celem jest zredukowanie tej liczby o około 30% i jednoczesne objęcie pozostałych osób zagrożonych specjalnie przygotowanymi planami działań w ramach prewencji, a także reagowania na występujące zagrożenie. Wśród zaplanowanych działań są działania ograniczające wielkość zagrożenia, a tym samym wielkość strefy szczególnego zagrożenia powodziowego, ale także ograniczenie wrażliwości poprzez wzmocnienie regionalnych i lokalnych systemów prognozowania i ostrzegana społeczeństwa o nadchodzącym zagrożeniu oraz przygotowaniu planów ewakuacji mieszkańców (w tym szczególnie osób starszych i niepełnosprawnych). Planowane jest także wzmocnienie organizacji odpowiedzialnych za prowadzenie akcji ratunkowych. Strategicznym celem jest także wdrożenie przepisów prawnych, które z jednej strony ograniczą wzrost zagospodarowania wyznaczonych na mapach zagrożenia powodziowego stref szczególnego zagrożenia powodziowego, ale też sukcesywne wycofywanie zabudowy mieszkaniowej i wrażliwej infrastruktury gospodarczej z tych stref. Region wodny Górnej Odry charakteryzuje się także relatywnie dużą liczbą wałów przeciwpowodziowych chroniących obszary zurbanizowane. Niestety stan techniczny tych wałów jest w dużej części niezadawalający. Dla ochrony obszarów zurbanizowanych, w perspektywie długoterminowej, planowane jest wzmocnienie i przebudowa większości wałów. W perspektywie najbliższych 6 lat wyselekcjonowano odcinki wałów chroniących obszary o największej wrażliwości i zaplanowano ich wzmocnienie lub przebudowę. Zasadnym jest, aby odcinki wałów chroniące obszary o dużej wrażliwości na zagrożenie powodziowe miały system monitorowania ich stanu bezpieczeństwa, aby można było podjąć akcje ratunkowe ze stosownym wyprzedzeniem. Region wodny Górnej Odry charakteryzuje się znacznym majątkiem znajdującym się w strefie szczególnego zagrożenia powodziowego. Straty spowodowane powodzią 1% oszacowano na kwotę około 4,8 mld zł., natomiast straty w przypadku powodzi 10% wynoszą około 1,3 mld zł. Średnioroczne straty powodziowe oszacowano na kwotę 450,7 mln zł. Długofalowym celem strategicznym zarządzania ryzykiem powodziowym jest redukcja strat do uzasadnionego ponoszonymi wydatkami poziomu. W okresie najbliższych 6 lat, ze względu na ogromne zapóźnienia, celem jest ograniczenie poziomu zagrożenia powodziowego i wrażliwości terenów zagrożonych w obszarach o zidentyfikowanym największym ryzyku powodziowym (tzw. HotSpot) poprzez podjęcie koniecznych inwestycji technicznych. Jednocześnie celem jest ograniczenie poziomu ryzyka w całym regionie wodnym poprzez podjęcie działań nietechnicznych ograniczających wrażliwość strefy szczególnego zagrożenia powodziowego oraz działań wzmacniających wszystkie elementy systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Planuje się w okresie 6 lat prowadzić intensywną działalność edukacyjną społeczeństwa dla podniesienia świadomości występującego zagrożenia powodziowego w miejscu zamieszkania, pracy lub wypoczynku oraz zdolności świadomego uczestnictwa w zaplanowanych działania kryzysowych. Ważnym celem na najbliższe 6 lat jest stworzenie systemu finansowania działań nietechnicznych i technicznych ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia źródeł finansowania utrzymania systemu przeciwpowodziowego na stałym poziomie funkcjonalności. Wieloletnia praktyka zarządzania gospodarką wodną wskazuje na zagrożenie braku środków finansowych na utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej w należytym stanie technicznym zapewniającym jej pożądany poziom funkcjonalności. 141

142 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Odry opiera się na ekonomicznie (społecznie i finansowo) rekomendowanym i uzasadnionym doborze działań nietechnicznych, technicznych i instrumentów wspomagających w celu maksymalizacji efektywności przedsięwziętych działań. Poniżej przedstawiono zestawienie planowanych działań strategicznych ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację, miar realizacji tych działań oraz źródła informacji dla wyznaczenia wskaźników. Tabela nr 34 Zestawienie planowanych działań strategicznych Region Wodny Górnej Odry Działania Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie Miara realizacji działania Wskaźnik produktu PA Wskaźnik rezultatu RA Środki w perspektywie planistycznej w zł Źródło danych Działania nietechniczne Wdrożenie reformy organizacyjnej jednostek odpowiedzialnych za gospodarkę wodną, w tym za zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego, oraz stworzenie systemu finansowania działań strukturalnych i niestrukturalnych ze szczególnym uwzględnienie zapewnienia źródeł finansowania dla utrzymania systemu przeciwpowodziowego na stałym poziomie funkcjonalności Ministerstwo ds. gospodarki wodnej Wdrożenie nowej Ustawy prawo wodne RA 0 Ministerstwo ds. gospodarki wodnej Jednostki Samorządu Terytorialnego Liczba planów przestrzennego zagospodarowania obejmujących tereny szczególnego zagrożenia powodziowego PA Urzędy Marszałkowskie Wdrożenie MZP i MRP do planowania przestrzennego dla ograniczenia wrażliwości obszarów zagrożonych powodziami. KZGW RZGW Powierzchnia obszarów szczególnie zagrożonych dla których uaktualniono mapy MZP i MRP PA Liczba zrealizowanych planów ograniczenia wrażliwości obszarów zagrożonych powodziami PA Liczba mieszkańców objęta planami ograniczenia wrażliwości obszarów zagrożonych powodzią tyś. Osób RA KZGW KZGW 142

143 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Działania Region Wodny Górnej Odry Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie Miara realizacji działania Wskaźnik produktu PA Wskaźnik rezultatu RA Działania nietechniczne Środki w perspektywie planistycznej w zł Źródło danych Przygotowanie i wdrożenie przepisów budowlanych regulujących zasady wykonania i odbioru nowych obiektów, ale także zasady dostosowywania istniejących obiektów do ich eksploatacji na terenach zagrożonych powodzią. Ministerstwo właściwe ds. budownictwa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane zlokalizowane na obszarze zagrożenia powodzią PA 0 Ministerstwo właściwe ds. budownictwa Budowa i wdrożenie systemu ubezpieczeń od strat powodziowych Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji Wskaźnik liczby polis ubezpieczeniowych w stosunku do liczby nieruchomości znajdujących się w strefie szczególnego zagrożenia powodziowego RA 0 Polska Izba Ubezpieczeniowa Budowa i rozwój systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami pojawiającymi się w atmosferze i hydrosferze, w tym szczególnie powodzi konwencjonalnych, roztopowych i zatorowych JST, IMGW-PIB, KZGW, RZGW Liczba zbudowanych regionalnych i lokalnych systemów prognozowania i ostrzegania przed powodzią PA IMGW-PIB Udział procentowy akcji ratowniczych, dla których czas dojazdu ekipy ratowniczej nie przekracza 15 min RA Budowa i doskonalenie systemu reagowania na powódź; utrzymanie lodołamaczy, prowadzenie akcji lodołamania Ministerstwo ds. bezpieczeństwa przeciwpowodziowego ; Wojewodowie; RZGW Liczba planów prowadzenia akcji przeciwpowodziowych (w tym planów ewakuacji ludności i inwentarza) PA 0 Ministerstwo ds. bezpieczeństwa przeciwpowodziowe g; Wojewodowie; RZGW Liczba przeprowadzonych akcji lodołamania RA Liczba analiz i koncepcji doskonalenia systemu reagowania na powódź PA Budowa i doskonalenie systemu odbudowy zniszczeń powodziowych Ministerstwo ds. usuwania skutków klęsk żywiołowych System informatyczny zgłaszania i szacowania strat powodziowych PA 0 Ministerstwo ds. usuwania skutków klęsk żywiołowych 143

144 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Działania Region Wodny Górnej Odry Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie Miara realizacji działania Wskaźnik produktu PA Wskaźnik rezultatu RA Działania nietechniczne Środki w perspektywie planistycznej w zł Źródło danych Budowa i doskonalenie systemu edukacyjnego podnoszącego świadomość i kompetencje społeczeństwa zamieszkującego obszary zagrożone powodzią KZGW, RZGW, IMGW-PIB Liczba szkolonych obywateli tyś. osób PA 0 KZGW Modyfikacja zasad użytkowania istniejących zbiorników wielofunkcyjnych dla zwiększenia retencji powodziowej KZGW, RZGW Liczba wykonanych analiz PA 0 KZGW Wzmocnienie i przebudowa wałów w szczególności tych odcinków, których przebudowa doprowadzi do zwiększania przestrzeni dla rzeki, zapewniając wzrost retencji dolinowej i obniżenie poziomu wód powodziowych KZGW, RZGW, WZMiUW Długość wałów wzmocnionych i przebudowanych PA Powierzchnia terenów oddanych rzece RA 0 KZGW Liczba zrealizowanych obiektów PA Zwiększanie retencji zlewniowej. Spowalnianie spływu wód powierzchniowych KZGW, RZGW, WZMiUW Powierzchnia dolin rzecznych oddana rzece w km² RA Pojemność uzyskanej retencji dolinowej w mln m³ RA Liczba analiz możliwości zwiększenia retencji dolinowej PA KZGW Działania techniczne Budowa przeciwpowodziowych zbiorników retencyjnych Budowa retencji dolinowej (w tym polderowej) w myśl zasady oddania przestrzeni rzece i niedopuszczenia do transferu ryzyka powodziowego Dostosowanie przepustowości rzek na odcinkach gdzie wody powodziowe stwarzają zagrożenie w wyniku naturalnych lub sztucznych ograniczeń przepływu w myśl zasady oddania Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Liczba zrealizowanych obiektów PA Pojemność rezerwy powodziowej w mln m³ RA Liczba zrealizowanych obiektów PA Powierzchnia dolin rzecznych oddana rzece w km² RA Obniżenie poziomu wód powodziowych Q1% w wyniku przeprowadzonych prac w cm RA KZGW 0 KZGW 0 KZGW 144

145 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Działania przestrzeni rzece i niedopuszczenia do transferu ryzyka powodziowego Budowa obwałowań chroniących zidentyfikowane obszary o gęstej zabudowie gdzie jej relokacja jest niemożliwa ze względów społecznych lub ekonomicznych Odbudowa funkcjonalności obiektów przeciwpowodziowych, które straciły swoją pierwotną funkcjonalność i często stanowią dodatkowe źródło zagrożenia Zapewnienie dobrych warunków prowadzenia akcji lodołamania i bezpiecznego odprowadzania kry lodowej Przygotowanie inwestycji przeciwpowodziowych Źródło: Opracowanie własne Region Wodny Górnej Odry Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Miara realizacji działania Wskaźnik produktu PA Wskaźnik rezultatu RA Działania nietechniczne Liczba odcinków rzek gdzie zlikwidowano zidentyfikowane naturalne lub sztuczne ograniczenia przepływu w km PA Długość wybudowanych obwałowań w km PA Liczba mieszkańców chronionych obwałowanie RA Wartość majątku chronionego obwałowaniem w mln zł RA Liczba zrealizowanych obiektów PA Długość odcinków rzek w km dla których zapewniono dobre warunki prowadzenia akcji lodołamania i bezpiecznego odprowadzania kry lodowej PA Liczba obiektów przeciwpowodziowych, dla których przygotowano dokumentację techniczną i ekonomiczną PA Środki w perspektywie planistycznej w zł Źródło danych KZGW KZGW 0 KZGW 0 KZGW 12.3 Opis wybranego rozwiązania Na obecny stopień ryzyka powodziowego, wpływa zarówno prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jak i jej konsekwencje. Na samo prawdopodobieństwo natomiast wpływa zarówno wysokość fali wezbraniowej jak i odpowiedni stan zabezpieczeń, pozwalających na jej bezpieczne przeprowadzenie. Konsekwencjami wystąpienia powodzi są powstałe szkody materialne jak i ofiary w ludności. Aby dobrać najlepszy wariant planistyczny, pozwalający na obniżenie ryzyka powodziowego, stosowano metodę kolejnych przybliżeń, uzyskiwanych poprzez analizę sprzężeń zwrotnych, wpływając na poszczególne składowe ryzyka powodziowego. Schematycznie proces ten przedstawia rysunek nr

146 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Rysunek nr 18 Elementy składowe ryzyka powodziowego wykorzystane przy doborze optymalnego wariantu planistycznego Ryzyko powodziowe Prawdopodobieństwo Konsekwencje Stan zabezpieczeń przeciwpowodziowych Wielkość i poziom przepływów / falowanie Szkody Ofiary Źródło: Opracowanie własne W ramach przygotowania Projektu Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, przeanalizowana została specyfika obszaru regionu wodnego Górnej Odry, pod kątem ryzyka powodziowego. W ramach tej analizy, oprócz ogólnej charakterystyki obszaru, uwzględnione zostały uwagi odnośnie lokalnego ryzyka powodziowego, zgłaszane przez reprezentantów poszczególnych gmin, biorących udział w procesie planistycznym. Na podstawie zgromadzonych danych o charakterze regionalnym i lokalnym, zidentyfikowano główne kierunki działań, jakie należy podjąć w regionie wodnym, w celu obniżenia obecnego ryzyka powodziowego. Zgromadzone dane zostały następnie skonfrontowane z wynikami analiz przeprowadzonych na podstawie Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego. Po zidentyfikowaniu głównych problemów oraz obszarów o największym znaczeniu dla zmniejszenia ryzyka powodziowego w regionie wodnym Górnej Odry, poddano selekcji szereg działań o charakterze technicznym oraz nietechnicznym, które uznano za priorytetowe. Dobór konkretnych działań technicznych, bazował na analizie inwestycji zgromadzonych w MasterPlanach, innych dokumentach planistycznych oraz inwestycji zgłaszanych podczas spotkań z członkami Zespołów Planistycznych Zlewni, Grupy Planistycznej i Komitetu Sterującego. Ponadto analizie poddano obecny stan infrastruktury przeciwpowodziowej w regionie wodnym wraz z kosztami niezbędnymi do utrzymania tej infrastruktury w pożądanym stanie. Komplementarność przeprowadzonych analiz pozwoliła na opracowanie wariantu zerowego, wariantu utrzymaniowego i wariantu planistycznego. 146

147 Górnej Odry Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Tabela nr 35 Proponowany do wdrożenia wariant planistyczny Region wodny Grupy działań Nietechniczne (N) zakwalifikowane do wdrożenia jako komplementarne w stosunku do Technicznych (T) 1. Ochrona/zwiększanie retencji leśnej w zlewni / 2. Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych / 3. Ochrona/ Zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych / 9. Wykup gruntów i budynków / 18. Spowalnianie spływu powierzchniowego / 19. Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów / 20. Odtwarzanie retencji dolin rzek / 30. Likwidacja /zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwości podejmowania decyzji /31. Likwidacja /zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku /32. Likwidacja /zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych /33. Likwidacja /zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i publicznych /34. Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie / 35. Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych/ 36. Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków Techniczne (T) Nakłady inwestycyjne [PLN] Techniczne Rozwojowe Nowe (TR Nowe) Budowa obiektów retencjonujących wodę / 22. Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego / 23. Budowa kanałów ulgi / 24. Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków / 25. Ochrona brzegów morskich przed erozją i powodzią od strony morza / 26. Budowa i odtwarzanie systemów melioracji / 27. Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu /29. Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej Odtworzenie Funkcjonalności (OF) Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego / 24. Prace utrzymaniowe rzek i potoków / 29. Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowe Utrzymaniowe (U) 24. Prace utrzymaniowe rzek i potoków / 29. Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej Instrumenty Nietechniczne wspierające (Nwsp.) 4. Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / 5. Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku / 6. Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych / 7. Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej / 8. Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne / 10. Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / 11. Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku / 12. Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej / 13. Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań / 14. Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami / 15. Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku / 16. Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią /17. Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne) obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o p= 1% / 28. Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią / 37. Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/ podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności /38. Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami / 39. Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego / 40. Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi / 41. Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania / 42. Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi / 43. Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych / 44.Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią / 45. Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie wg monitoringu efektu wg monitoringu efektu rzeczowego wdrożenia

148 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Region wodny HARMONOGRAM Grupy działań psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt /46. Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego / 47. Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian / 48. Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych / 49. Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji / 50. Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania / 51. Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych / 52. Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych Działania planowane do wdrożenia w latach 2014 XII 2021 Nakłady inwestycyjne [PLN] Nietechniczne Techniczne TR Nowe + Techniczne OF Utrzymaniowe 0 Instrumenty (Nwsp.) dalej Działania planowane do wdrożenia w następnych cyklach planistycznych Nietechniczne 0 Techniczne TR Nowe + Techniczne OF Utrzymaniowe 0 Instrumenty (Nwsp.) 0

149 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Priorytety w realizacji działań Uwzględniając specyfikę regionu wodnego Górnej Odry oraz zidentyfikowane obszary szczególnie narażone na ryzyko powodzi, zidentyfikowane zostały działania nietechniczne, techniczne oraz nietechniczne wspierające, których realizacja powinna się odbyć do roku Zestawienie tych działań wraz z określeniem nakładów finansowych niezbędnych do ich realizacji przedstawiono w części W kolejnych cyklach planistycznych niezbędne będą natomiast działania utrzymaniowe oraz techniczne, których priorytetyzacja możliwa będzie dopiero po weryfikacji skuteczności działań zrealizowanych do 2021 r Harmonogram, jednostki realizujące i źródła finansowania Katalog potencjalnych źródeł finansowania zawiera szerokie spektrum krajowych i zagranicznych instytucji finansowych oraz programów wsparcia finansowego dedykowanych przedsięwzięciom użyteczności publicznej, jakimi są niewątpliwie projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Środki pochodzące z zagranicznych instytucji finansowych, oferujących programy wsparcia finansowego niepodlegającego zwrotowi, są najbardziej efektywnym źródłem finansowania i powinny być brane pod uwagę w pierwszej kolejności. Projekty przeciwpowodziowe mogą być przedmiotem dotacji z funduszy Unii Europejskiej - w perspektywie przewiduje się dofinansowanie projektów przeciwpowodziowych w ramach: Funduszu Spójności (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko) Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Regionalne Programy Operacyjne) Poza ww. możliwościami pomocy bezzwrotnej, międzynarodowe instytucje finansowe oferują także pożyczki oraz kredyty. Najczęstszym źródłem finansowania inwestycji infrastrukturalnych w Polsce są pożyczki, jakie udziela: Bank Światowy Bank Rozwoju Rady Europy Europejski Bank Inwestycyjny Niezbędnym uzupełnieniem dofinansowania ze źródeł zagranicznych są w każdym przypadku środki publiczne: Budżet centralny Budżety województw i Jednostek Samorządu Terytorialnego WFOŚiGW NFOŚiGW Głównymi jednostkami realizującymi działania wskazane jako priorytetowe w regionie wodnym Górnej Odry, będzie RZGW w Gliwicach oraz poszczególne Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych. Region wodny Górnej Odry ponadto jest objęty projektem przeciwpowodziowym współfinansowanym w formie pożyczki Banku Światowego, a także Programem dla Odry W tabeli nr 36 przedstawione zostały działania o charakterze nietechnicznym (N), których sumaryczny koszt finansowania do roku 2021 wyniesie ,00 PLN. W tabeli nr 37 przedstawiono listę inwestycji planowanych do realizacji do roku 2021 o charakterze technicznym. Łączna kwota finansowania tych działań wyniesie ,00 PLN. Inwestycją pociągającą za sobą największe nakłady finansów jest budowa suchego zbiornika retencyjnego Racibórz Dolny, której koszt całkowity wynosi ,00 PLN jednakże część środku została już poniesiona, a pozostała kwota

150 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego tj ,00 PLN zostanie wydatkowana do roku Zbiornik Racibórz to jednak priorytetowa inwestycja w odniesieniu do całego dorzecza Odry.

151 Podsumowanie działań i ich priorytety Tabela nr 36 Lista działań nietechnicznych (N) planowanych do realizacji w latach Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa hotspotu Inwestycje strategiczne - nietechniczne Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Region Wodny Górnej Odry 1 Górna Odra Kłodnica i Kanał Gliwicki - Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych Opracowanie szczegółowej analizy i projektu możliwości zwiększenia retencji obszarów zurbanizowanych (Kędzierzyn-Koźle, Racibórz, Gliwice) Górna Odra Kłodnica i Kanał Gliwicki - Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie Identyfikacja i sporządzenie wyzeny działań modernizacyjnych wraz z opracowaniem programu dopłat dla właścicieli budynków przeznaczonych do umocnienia w obszarze zagrożenia powodzią o p=1% Region Wodny Górnej Odry - Analiza programów inwestycyjnych wraz z analizą skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacjami zmian Opracowanie analizy programów inwestycyjnych w kontekście ryzyka przeciwpowodziowego Górna Odra Kłodnica i Kanał Gliwicki - Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie Wdrożenie i realizacja programu dopłat dla właścicieli budynków przeznaczonych do umocnienia w obszarze zagrożenia powodzią o p=1% Region Wodny Górnej Odry - Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych. Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi. Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian. Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji Opracowanie Katalogu Dobrych Praktyk w zakresie: - planowania i zagospodarowania przestrzennego; - projektowania inżynieryjnego - wykonwstwa obiektów i sieci technicznych Przygotowanie wytycznych wraz z ich wprowadzeniem do zapisów prawa, pozwalających na obniżenie ryzyka powodziowego

152 Podsumowanie działań i ich priorytety Lp. 6 7 Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa hotspotu Inwestycje strategiczne - nietechniczne Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Region Wodny Górnej Odry Region Wodny Górnej Odry Źródło: Opracowanie własne - - Region Wodny Górnej Odry Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami Wprowadzenie Elektronicznego Systemu Ostrzegania Powodziowego (Gliwice, Zabrze, Bytom, Kędzierzyn Koźle) Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami Wprowadzenie Systemu Prognozowania napływu i optymalizacji sterowania (Racibórz) SUMA , ,00 0 Tabela nr 37 Lista strategicznych inwestycji technicznych planowanych do realizacji w latach Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa hotspotu Inwestycje strategiczne - techniczne Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Region Wodny Górnej Odry 1 Górnej Odry Lubomia, Racibórz Zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny na rzece Odrze woj. śląskie (polder) Budowa suchego zbiornika Racibórz Dolny o powierzchni 26,3 km2 i pojemności 185 mln m Górna Odra Kuźnia Raciborska Budowa, przebudowa i modernizacja prawego wału rzeki Odry na długości 150 m wał poprzeczny gm. Bierawa Budowa prawostronnego wału rzeki Odry w km na długości 150 m jako przedłużenie, a równocześnie zamknięcie po stronie województwa opolskiego obwałowania na terenie województwa śląskiego na odcinku od m. Turza do miejscowości Ruda Dziergowicka

153 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Region Wodny Górnej Odry 3 Górna Odra 4 Kłodnica i Kanał Gliwicki 5 Górna Odra - Kędzierzyn - Koźle Gierałtowice i Zabrze, Gliwice Źródło: MasterPlany dla Dorzecza Odry oraz opracowanie własne. Budowa, przebudowa i modernizacja wału przeciwpowodziowego rzeki Odry od m. Lubieszów do m. Kędzierzyn-Koźle. Zakres inwestycji przewidziany do realizacji w I cyklu - Budowa, rozbudowa wału przeciwpowodziowego rzeki Odry przy miejskiej oczyszczalni ścieków w miejscowości Kędzierzyn Koźle, woj. opolskie Całościowy zakres inwestycki - Przebudowa: wału Lubieszów dł.0,7 km, wału Lubieszów dł.,8 km, wału Bierawa dł. 3,4 km, wału Stare Koźle dł. 0,6 km, wału Stare Koźle dł. 2,6 km, wału Stare Koźle dł. 0,9 km, wału Brzeźce dł. 0,3 km, wału Kędzierzyn. Poprawa stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego w górnym dorzeczu Wisły i Odry 1. Budowa polderu poniżej ujścia rzeki Bytomki w Gliwicach; 2. Budowa suchych zbiorników w Gliwicach na cieku Ostropka; 3. Budowa suchych zbiorników w Gliwicach na potoku: Wójtowianka (1 zbiornik), Cienka (2 zbiorniki); 4. Budowa dwóch zbiorników w rejonie ulicy Bojkowskiej; 5. Budowa zbiornika przeciwpowodziowego Bagier; 6. Budowa zbiornika ret. na prawym zawalu Kłodnicy; 7. Budowa zbiorników na Potoku Mikulczyckim i Rokitnickim; 8. Wykonanie i realizacja projektu wykorzystania istniejącej infrastruktury technicznej,która może być wykorzystana do retencji wód opadowych i roztopowych ; 9. Wykonanie i realizacja projektu opomiarowania istniejącej infrastruktury technicznej...; 10. Wykonanie analizy projektowej powierzchni utwardzonych na terenie miasta w zakresie oddziaływania na środowisko oraz wpływu na stan i poziom wód.; 11. Budowa, modernizacja i poprawa stanu technicznego urządzeń przeciwpowodziowych; 12. Zbiornik ret. na Sośnicy II; 13. Suchy zb. ret. na potoku Ornontowickim; 14. Suchy zb. na lewym zawalu Kłodnicy; 15. Suchy zb. ret. przy ujściu potoku Chudowskim; 16. Zbiornik na potoku Promna; 17. Pogłębienie rzeki Kłodnicy na terenie gmin: Zabrze, Gierałtowice, Gliwice, Ruda Śląska i Katowice. Środki dla obniżenia ryzyk powodziowych w zlewni górnego cieku rzeki Opawy Środki na odcinku pod Krnovem ochrona terenu lewobrzeżnego Polska Przebudowa, rozbudowa wałów przeciwpowodziowych rzeki Opawy w miejscowościach Bliszczyce, Branice-Zamek, Boboluszki, gm. Branice, pow. Głubczycki Finansowanie po stronie czeskiej 0 0 SUMA , ,

154 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innymi dyrektywami środowiskowymi 13 WAŻNE INFORMACJE Podstawową bazę informacyjną dla analiz przeprowadzonych w PZRP stanowiły rezultaty wcześniejszych prac związanych z wdrażaniem Dyrektywy Powodziowej (tj. WORP, mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego) oraz opracowania przejściowego do czasu opracowania aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry. Wariantowanie scenariuszy planistycznych prowadzone było w 4 krokach: 1. Identyfikacja celów 2. Identyfikacja charakteru zagrożenia 3. Identyfikacji potencjalnego zakresu i ocena skuteczności metod ochrony przeciwpowodz. 4. Wstępna ocena udatności środowiskowej metod w kontekście wymogów środowiskowych Przedmiotem analizy wielokryterialnej (MCA) są warianty rozwiązań w obszarach problemowych (tzw. hot-spot). Analiza MCA wykonana jest w celu dokonania wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. Wyniki MCA można znaleźć w kartach HOT SPOT-ów (załącznik 11 do PZRP)

155 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych 13 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innymi dyrektywami środowiskowymi 13.1 Etap wstępnego wariantowania scenariuszy planistycznych Podstawową bazę informacyjną dla analiz przeprowadzonych w PZRP stanowiły rezultaty wcześniejszych prac związanych z wdrażaniem Dyrektywy Powodziowej tj. WORP, mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego oraz opracowania przejściowego do czasu opracowania aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry. Przeprowadzona dla potrzeb Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym analiza środowiskowa przedsięwzięć/działań, ma bezpośrednie przełożenie na proces planowania i koordynacji opracowania aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy (APGWD). Konsultacje aktualizacji planów gospodarowania wodami oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym prowadzone były w pełnej współpracy, w celu pełnego skoordynowania i zgodności tych dokumentów. Wstępne wariantowanie scenariuszy planistycznych prowadzone było w 4 krokach. I: Identyfikacja celów Wykonano identyfikację celów ochrony przeciwpowodziowej na poziomie zlewni poprzez zestawienie obszarów problemowych, zagrożonych wystąpieniem umiarkowanego/wysokiego/bardzo wysokiego zagrożenia powodziowego. W ramach tego kroku nastąpiła weryfikacja celów/poziomu ryzyka w kontekście przedsięwzięć realizowanych i zrealizowanych, wskazanych m.in. w MasterPlanach dla obszaru dorzecza Odry. W efekcie powyższej weryfikacji nastąpiło wskazanie aktualnych celów ochrony przeciwpowodziowej na poziomie zlewni oraz zestawienie indywidualnych gmin/grup gmin, obszarów problemowych zagrożonych ryzykiem umiarkowanym/wysokim/bardzo wysokim. II: Identyfikacja charakteru zagrożenia W ramach danego kroku określono jaki jest konieczny poziom i charakter redukcji zagrożenia (sparametryzowany ilościowo lub jakościowo). III: Identyfikacja potencjalnego zakresu i ocena skuteczności metod ochrony przeciwpowodziowej Zidentyfikowano potencjalny zakres i ocenę skuteczności metod ochrony przeciwpowodziowej możliwych do zastosowania w kontekście charakteru zagrożenia, w tym: uzasadniono w jaki sposób charakter zagrożenia, mając na uwadze uwarunkowania lokalne/zlewniowe, wpływa na zakres potencjalnych metod możliwych do zastosowania, poszczególnym metodom roboczo przypisano stopnie skuteczności z uwzględnieniem podziału na: OF odtworzenie funkcjonalności T techniczne rozwojowe 155

156 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych N nietechniczne rozwojowe IV: Wstępna ocena udatności środowiskowej metod w kontekście wymogów środowiskowych m.in. art dyrektywy RDW/art dyrektywy DS./krajowych form ochrony przyrody W ramach danego kroku: wskazano jakie są środowiskowe uwarunkowania stosowania zidentyfikowanych w Kroku III metod w danej zlewni, mając na uwadze typy abiotyczne rzek/cele środowiskowe JCW oraz charakterystykę przyrodniczych obszarów chronionych (przedmiot ochrony, charakter zależności od ekosystemu wodnego; charakter wpływu poszczególnych metod na przedmiot ochrony); przypisano stopnie środowiskowej udatności poszczególnym metodom/działaniom w skali trzystopniowej, z podziałem na kryteria właściwe dla biologicznych elementów oceny stanu, obszarowych form ochrony przyrody/korytarzy ekologicznych oraz parametrów hydromorfologicznych cieków: K korzystna środowiskowo U - umiarkowanie korzystna środowiskowo N - niekorzystna środowiskowo Przeanalizowano wpływ na następujące elementy biologiczne jakości wód: fitobentos, makrofity, makrobezkręgowce, ichtiofauna. Drożność rzek dla ryb określono zgodnie z rozporządzeniami i/lub projektami rozporządzeń właściwych dyrektorów RZGW w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód regionu wodnego. Opisując wpływ na parametry hydromorfologiczne jakości wód wzięto pod uwagę następujące elementy: 1) system hydrologiczny: ilość i dynamika przepływu wód, połączenie z częściami wód podziemnych, ciągłość rzeki; 2) warunki morfologiczne: głębokość rzeki, zmienność szerokości, struktura i skład podłoża rzek, struktura strefy nadbrzeżnej. Dobrano następujące kryteria oceny: geometria koryta, materiał budujący dno koryta, roślinność w korycie rzeki, erozja i depozycja, przepływ, ciągłość rzeki, charakter brzegów rzeki, typ roślinności nadbrzeżnej i roślinności terenów przyległych, obszar zalewowy, łączność koryta rzeki z obszarem zalewowym oraz mobilność koryta. W zakresie oceny oddziaływania na obszary chronione uwzględniono następujące typy obszarów: parki narodowe, rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000, parki krajobrazowe. Podstawowym uwarunkowaniem, które brano pod uwagę było położenie planowanego przedsięwzięcia względem granic obszaru objętego ochroną. Ocena oddziaływania obejmowała analizę obszarów, na których dana inwestycja się znajduje, jak i zlokalizowanych poza granicami inwestycji, jednak znajdujących się w zasięgu jej oddziaływania. Po ustaleniu relacji przestrzennej planowanego przedsięwzięcia określano i definiowano najistotniejsze zasoby przyrodnicze obszaru wraz z określeniem podstawowych warunków ich funkcjonowania. Kolejnym krokiem było określenie czynników oddziaływania, właściwych dla analizowanego przedsięwzięcia. W ocenie uwzględniono następujące czynniki oddziaływania na przedmiot i cele ochrony obszarów: 1) ubezpieczenia brzegów, 2) ubezpieczenie dna, 3) zmiana przekroju poprzecznego (likwidacja przegłębień i wypłyceń), 4) zmiana profilu podłużnego, 156

157 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych 5) zmiana kształtu koryta w planie, 6) zmiana struktury dna i brzegów, 7) zmiana reżimu hydrologicznego, 8) likwidacja nadbrzeżnej i wodnej roślinności, 9) likwidacja lub zmniejszenie powierzchni roślinnych pasów brzegowych, 10) zmiana niektórych parametrów fizykochemicznych wód płynących poniżej stopnia/zbiornika (np. natlenienie, temperatura), 11) erozja wgłębna rzeki poniżej stopnia/zbiornika, 12) przerwanie ciągłości morfologicznej, 13) przekształcenie odcinka rzeki i doliny rzecznej w ekosystem wód stojących, 14) zwiększenie czasu retencji wody, 15) ograniczenie terenów naturalnie, okresowo zalewanych. W przypadku korytarzy ekologicznych przeanalizowano usytuowanie przedsięwzięć w stosunku do krajowych i regionalnych korytarzy ekologicznych. Pod uwagę brano zarówno korytarze, na których dana inwestycja się znajduje, jak również korytarze zlokalizowane poza granicami inwestycji, jednak mogące znaleźć się w zasięgu oddziaływania inwestycji. Wpływ na korytarze ekologiczne analizowano w dwóch aspektach: 1) wpływ na warunki swobodnej migracji ssaków ziemno-wodnych jako gatunki wskaźnikowe przyjęto wydrę Lutra lutra i bobra Castor fiber; 2) wpływ na warunki migracji dużych ssaków, ze szczególnym uwzględnieniem dużych ssaków drapieżnych (ryś Lynx lynx, wilk Canis lupus). Na podstawie powyższej opisanej wstępnej analizy akceptowalności środowiskowej, stopień akceptowalności środowiskowej N (niekorzystna środowiskowo) przypisano działaniom inwestycyjnym, które: stanowią zagrożenia dla osiągnięcia celów ochrony wód w rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej i/lub mogą znacząc wpływać na przedmioty i cele ochrony obszarowych form ochrony przyrody (w szczególności obszarów Natura 2000 wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej) i/lub mogą istotnie ograniczać funkcjonalność korytarzy ekologicznych. Są to zatem działania, które wymagają wykazania (na poziomie strategicznym na etapie PZRP oraz na poziomie przedsięwzięcia), że dla danej zmiany w charakterystyce fizycznej części wód brak jest alternatywnego wariantu korzystniejszego z punktu widzenia celów RDW i/lub celów ochrony obszarów Natura Stopień akceptowalności środowiskowej U (umiarkowanie korzystna środowiskowo) i K (korzystna środowiskowo) przypisano działaniom inwestycyjnym, których wpływ na poszczególne elementy oceny nie jest znaczący, może zostać skutecznie zminimalizowany bądź nie stwierdzono możliwości oddziaływania. Te działania inwestycyjne w ocenie wstępnej nie stanowią zagrożenia dla osiągnięcia celów ochrony wód w rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz nie mają znaczącego negatywnego wpływu na obszary Natura 2000 (i pozostałe obszarowe formy ochrony przyrody uwzględnione w ocenie wstępnej) oraz funkcjonowanie korytarzy ekologicznych. W ramach pracy nad PZRP utworzono dodatkowy stopień akceptowalności środowiskowej: niekorzystna / umiarkowanie korzystna akceptowalność środowiskowa U/N. Dotyczy ona metod ochrony przeciwpowodziowej / działań o akceptowalności środowiskowej potencjalnie niekorzystnej, w odniesieniu do których uznano, że właściwa realizacja działań minimalizujących może wyeliminować oddziaływania znaczące. 157

158 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych Wyniki wstępnej oceny akceptowalności środowiskowej przedstawiono, w załączonych do PZRP, kartach obszarów problemowych. Lista inwestycji proponowanych do realizacji została opracowana na podstawie wstępnej oceny scenariuszy planistycznych, obejmującej aspekty oceny oddziaływania na środowisko. Kolejny etap, analiza wielokryterialna (MCA), służy weryfikacji zasadności wskazanych inwestycji przy zastosowaniu bardziej szczegółowych kryteriów środowiskowych (opisanych poniżej). Ocena prawno środowiskowa prowadzona w ramach PZRP dotyczy poziomu strategicznego i metod ochrony przeciwpowodziowej (dla których wskazano działania inwestycyjne na różnym etapie planowania). W związku z powyższym zasadność wdrożenia poszczególnych przedsięwzięć, w tym zgodność z wymaganiami RDW i dyrektyw środowiskowych, zostanie zweryfikowana na kolejnych etapach przygotowania zadań do realizacji, w szczególności na etapie OOŚ. Zależna będzie m.in. od zakresu i sposobu zaprojektowania działań minimalizujących jak również wyników dodatkowych analiz wariantowych prowadzonych na poziomie indywidualnych przedsięwzięć. Lista inwestycji proponowanych do realizacji została opracowana na podstawie wstępnej oceny scenariuszy planistycznych, obejmującej aspekty oceny oddziaływania na środowisko. Kolejny etap, analiza wielokryterialna (MCA), służy weryfikacji zasadności wskazanych inwestycji przy zastosowaniu bardziej szczegółowych kryteriów środowiskowych (opisanych poniżej). 158

159 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych 13.2 Etap analizy wielokryterialnej Przedmiotem analizy wielokryterialnej (MCA) są warianty rozwiązań w obszarach problemowych (tzw. hot-spot). Analiza MCA wykonana jest w celu dokonania wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. Analiza MCA uwzględnia kryteria środowiskowe oraz wyniki analiz prowadzonych na etapie wstępnej oceny akceptowalności środowiskowej. W związku z powyższym, analizy z zakresu zgodności z wymaganiami RDW i dyrektyw środowiskowych, prowadzone w ramach PZRP, stanowią uzupełnienie wyników analiz, zawartych w MasterPlanie i projekcie apgw, o elementy analizy wielokryterialnej, odnoszącej się specyficznie do zagadnień ochrony powodziowej oraz obszarów problemowych (hot spot). Zgodnie z metodyką budowy i oceny wariantów, opisaną w punkcie 12.1., każdy wariant planistyczny tworzony jest z działań wybranych w drodze analizy wielokryterialnej oraz działań nietechnicznych wspierających i działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności lub alternatywy odtworzenia funkcjonalności. Wybór wariantu planistycznego na poziomie zlewni podporządkowany jest: rekomendacjom wynikającym z Noty Komisji Europejskiej W kierunku lepszych środowiskowo opcji zarządzania ryzykiem powodziowym ; założeniom Dyrektywy Powodziowej w zakresie zlewniowego zarządzania ryzykiem powodziowym. Warianty planistyczne przenoszone są następnie na poziom regionów wodnych oraz obszarów dorzeczy. Ocena efektywności wariantów planistycznych, stanowiących sumę rekomendowanych działań dla poszczególnych regionów wodnych (a także dorzeczy), stanowi przedmiot analizy kosztów i korzyści społecznych. Przedmiotem analizy MCA są natomiast warianty rozwiązań w obszarach problemowych. Celem analizy jest dokonanie wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym, przy uwzględnieniu opisanych poniżej kryteriów środowiskowych. Przy zastosowaniu takiego podejścia uzyskano pewność, że ocenie poddane są poszczególne rozwiązania problemu w danym obszarze problemowym / obszarach problemowych, a nie sumy działań. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. Na potrzeby analizy wielokryterialnej, bazując na wynikach wstępnej oceny udatności środowiskowej rozpatrywanych metod/działań inwestycyjnych, określono poniższe kryteria oceny dotyczące grup kryteriów środowiskowych MCA: Kryterium I. ODDZIAŁYWANIE NA OBSZARY CHRONIONE W ROZUMIENIU USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000) 10 8 przedsięwzięcie zlokalizowane poza granicami obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na cele ochrony przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na cele ochrony 159

160 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych 6 4 przedsięwzięcie zlokalizowane poza granicami obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość negatywnego oddziaływania na cele ochrony w stopniu uzasadniającym prawdopodobieństwo uzyskania zgody na realizację przedsięwzięcia przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość negatywnego oddziaływania na cele ochrony w stopniu uzasadniającym prawdopodobieństwo uzyskania zgody na realizację przedsięwzięcia przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny) lub poza granicami obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość negatywnego 1 oddziaływania na cele ochrony w stopniu uzasadniającym potencjalne trudności w uzyskaniu zgody na realizację przedsięwzięcia Kryterium II. ODDZIAŁYWANIE NA KRAJOWE I REGIONALNE KORYTARZE EKOLOGICZNE przedsięwzięcie zlokalizowane poza granicami korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na funkcjonalność korytarza. przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na funkcjonalność korytarza przedsięwzięcie zlokalizowane poza granicami korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość upośledzenia funkcjonalności korytarza, jednakże istnieje możliwość zastosowania skutecznych środków minimalizujących lub kompensujących upośledzenie przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skale przedsięwzięcia przewiduje się możliwość upośledzenia funkcjonalności korytarza, jednakże istnieje możliwość zastosowania skutecznych środków minimalizujących lub kompensujących upośledzenie przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach korytarza ekologicznego lub poza granicami korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość upośledzenia funkcjonalności korytarza, przy czym możliwość zastosowania skutecznych środków minimalizujących lub kompensujących upośledzenie jest wątpliwa Kryterium III. ODDZIAŁYWANIE NA CELE OCHRONY WÓD W ROZUMIENIU RAMOWEJ DYREKTYWY WODNE2000) z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na cele ochrony wód/obszarów chronionych z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na cele ochrony wód/obszarów chronionych pod warunkiem, że wdrożone zostaną stosowne środki minimalizujące oddziaływanie z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość zagrożenia w realizacji celów ochrony wód/obszarów chronionych, przy czym spełnienie przesłanek z art RDW może zostać należycie uzasadnione z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość zagrożenia w realizacji celów ochrony wód w stopniu powodującym zmianę charakteru rzeki z naturalnego na silnie zmieniony, przy czym spełnienie przesłanek z art RDW może zostać należycie uzasadnione z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość zagrożenia w realizacji celów ochrony wód/obszarów chronionych, przy czym wątpliwe jest należyte uzasadnienie spełnienia przesłanek z art RDW Źródło: Opracowanie własne Przeprowadzona analiza umożliwia ustalenie spodziewanych konfliktów między realizacją zakładanych przedsięwzięć ograniczających ryzyko powodzi lub stosowania konkretnych metod ich realizacji, a celami ochrony poszczególnych obszarów. Zestawienie analiz dla poszczególnych obszarów umożliwiło wskazanie źródła potencjalnych konfliktów i umożliwiło sformułowanie zaleceń do projektowania przedsięwzięć w aspektach lokalizacyjnych i technologicznych, tak, aby zrealizowanie zakładanych w ramach przedsięwzięć celów było możliwe. 160

161 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych Rysunek nr 19 Algorytm akceptowalności (udatności) środowiskowej przedsięwzięć/działań na poziomie zlewni Źródło: Opracowanie własne Rysunek nr 20 Schemat analizy akceptowalności (udatności) środowiskowej Źródło: Opracowanie własne 161

162 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe 14 WAŻNE INFORMACJE Znaczący wpływ na wzrost i kształtowanie się zagrożenia i ryzyka powodziowego mają zmiany klimatu. Piąty Raport Międzyrządowego Panelu d.s. Zmian Klimatu (IPCC 2013) stwierdza, że w okresie globalna temperatura powierzchni lądów i oceanów wzrosła średnio o 0,89 o C. Powodzie określane dziś mianem powodzi stulecia będą się zdarzać co kilka lat w północnej i północnowschodniej Europie, w Europie Środkowo Wschodniej (w tym w Polsce) oraz w atlantyckiej części południowej Europy. Zmiany hydrologiczne mogą nieść skutki, które w niektórych aspektach będą miały charakter pozytywny, a w innych negatywny. Przykładem mogą być skutki zwiększonego rocznego odpływu rzecznego korzystnego dla niektórych użytkowników wód dzięki zwiększeniu ilości odnawialnych zasobów wody, ale jednocześnie negatywne, ze względu na zwiększone szkody powodziowe. 162 Przyjmując, że zmienność średnich obszarowych wartości opadów charakteryzuje zmienność ryzyka powodziowego, oszacowano wzrost średnich rocznych strat (AAD) w roku 2030 do 0,145 mld zł, a w roku 2064 do 0,147 mld zł (obecnie 0,137 mld zł).

163 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 14 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Piąty Raport Międzyrządowego Panelu d.s. Zmian Klimatu (IPCC 2013) 7 głosi, że w okresie globalna temperatura średnia powierzchni lądów i oceanów wzrosła o 0,89 (0,69 do 1,08) o C. Każde z ostatnich trzech dziesięcioleci było cieplejsze od poprzedniego i cieplejsze od wszystkich dekad po Okres na Półkuli Północnej był prawdopodobnie najcieplejszym 30-leciem w ostatnich 1400 latach. Rok 2013 był 37-tym kolejnym rokiem o temperaturze globalnej przewyższającej średnią z Intensyfikacja efektu cieplarnianego (ilustrowana wzrostem atmosferycznych stężeń gazów cieplarnianych), wzrost temperatury i towarzyszące zmiany innych charakterystyk klimatu wywołały już istotne zmiany cyklu hydrologicznego i zasobów wodnych. Jak pokazali Limanówka i in. (2012), w wieloleciu średnia obszarowa suma opadów dla Polski wyniosła 623,7 mm. Jednak ani w skali całego kraju, ani w analizowanych regionach nie stwierdzono statystycznie istotnych zmian sum opadu, a jedynie znaczną zmienność między latami. Obserwowane zmiany pokrywy śnieżnej wskazują na tendencje spadkowe, jednak nie są one statystycznie istotne. W cieplejszym klimacie obserwuje się na ogół intensyfikację cyklu hydrologicznego, tj. wzrost częstości występowania opadów intensywnych oraz wzrost liczby dni bez opadu. Inaczej mówiąc, dłuższe okresy posuszne przedzielane są silnymi opadami. Ekstremalne zjawiska hydrologiczne susze i powodzie już stały się bardziej dotkliwe. W ostatnich dziesięcioleciach wyraźnie zaobserwowano w Polsce wzrost częstości opadów intensywnych, przekładający się na wzrost zagrożenia powodziowego, erozji wodnej i osuwisk. Znaczniejsze powodzie wystąpiły w latach 1997, 1998, 2001, 2007, 2010 (w tym: bardzo dramatyczne w 1997 i 2010). Z praw fizyki wynika następujący mechanizm: jeżeli temperatura wzrasta, cieplejsza atmosfera może pomieścić więcej wody, a to oznacza wzrost potencjału intensywnych opadów, które mogą spowodować powódź. Intensywność opadu może więc rosnąć z ociepleniem. Obserwacje i projekcje pokazują, że rośnie udział dni z wysokim opadem w sumie opadu rocznego. Zaobserwowano większą zawartość pary wodnej w cieplejszym powietrzu, a więc zwiększyła się pula wody, która może stanowić intensywny opad, zdolny do wywołania powodzi, erozji i osuwisk. Dominuje tendencja wzrostu częstotliwości opadów intensywnych, ale statystyki opadu podlegają silnej zmienności między latami i między dekadami. Zmieniła się struktura opadów atmosferycznych: krótkie, izolowane deszcze ulegają przegrupowaniu w dłuższe okresy z opadem, podczas których sumy opadów są wyższe niż dawniej. Intensywne opady wykazują jednak złożoną zmienność i brak silnego schematu przestrzennego. Zmiany są zależne od regionu i od pory roku. W cieplejszym klimacie, zmienia się w Polsce czasowy reżim procesów hydrologicznych, a więc ich rozkład sezonowy. Maleje stosunek sumy opadów w półroczu ciepłym do sumy opadów w półroczu chłodnym. Zmienia się też charakter opadów zimowych. Wskutek wzrostu temperatury maleją opady śniegu i mniejsza jest średnia grubość pokrywy śnieżnej, a rośnie objętość i częstotliwość zimowych deszczy. Może więc rosnąć zagrożenie spowodowane deszczami późnojesiennymi i zimowymi. Wysokie opady zimowe (zwłaszcza deszcz, a nie śnieg) grożą powodzią i uruchamiają wzmożoną erozję, a niskie opady letnie zagrażają suszą The Intergovernmental Panel on Climate Change

164 Opis Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Modele klimatu pozwalają na uzyskanie orientacyjnych projekcji dla dużych obszarów (glob, kontynent). Wnioskowanie o klimacie na obszarach kraju, czy regionu kraju jest bardziej niepewne. Jednak nawet jeśli modele klimatyczne względnie dobrze zgadzają się co do wartości globalnych, często różnią się w ilościowych projekcjach regionalnych. Brak zgodności modeli obserwujemy wyraźnie w odniesieniu do projekcji przyszłych opadów. Scenariusze zmian opadu w Polsce uzyskane za pomocą różnych modeli różnią się szczególnie dla okresu letniego (czerwiec sierpień). Niektóre modele wskazują, że opady letnie wzrosną, a inne że opady ulegną zmniejszeniu (Rys. nr 19). Dla okresu zimowego (grudzień luty) wszystkie rozważane modele zgodnie przewidują kierunek (choć nie amplitudę) zmian wzrost opadów. Na terenach, na których przepływ rzeczny zmaleje, np. gdzie projekcje na przyszłość przewidują wzrost temperatury i parowania oraz niższy (lub tylko nieznacznie wyższy) opad, konsekwencje dla zasobów wodnych będą, rzecz jasna, negatywne. Należy obawiać się zmniejszenia korzyści ze świadczeń ekosystemów. Zwiększone opady mogą zwiększyć ryzyko powodziowe, nie rozwiązując problemów w porze suchej, skoro nie da się zmagazynować dodatkowej wody ze względu na brak dostatecznej retencji zbiornikowej w Polsce. Projekcje modelowe wskazują, że nawet na obszarach, gdzie spodziewane jest zmniejszenie opadów średnich, opady intensywne mogą rosnąć. Ocieplenie może powodować wzrost opadów konwekcyjnych, a także wzrost ich nieregularności mogą występować na małych obszarach. Szwed i in. (2010) dokonali analizy symulacji z pomocą regionalnych modeli klimatycznych w ramach projektu UE ENSEMBLES. Rozważono następujące modele regionalne: C4IRCA3 z Rossby Centre (Norrköping, Szwecja); CLM z ETH (Zurich, Szwajcaria); KNMI RACMO2 z Royal National Meteorological Institute (de Bilt, Holandia); MPI-M-REMO z Max Planck Institute (Hamburg, Niemcy); METO-HC z Met Office s Hadley Centre (Exeter, Wielka Brytania), i SMHI RCA z Swedish Meteorological and Hydrological Institute (Norrköping, Szwecja). Wybrane regionalne modele klimatu opierały się na dwóch modelach globalnej cyrkulacji atmosfery (GCM): METO-HC, CLM i C4IRCA3 na METO-HC GCM, a MPI-M-REMO, KNMI RACMO2 i SMHI RCA na 5 generacji modelu ECHAM GCM. Rozważono dalszy horyzont czasowy projekcji, tzn (dla scenariusza SRES A2), przy okresie kontrolnym Ogólnie, zgodność między modelami i obserwacjami dla okresu kontrolnego nie jest zadowalająca, ale model MPI-M-REMO z Max Planck Institute wypadł najlepiej. Rysunek nr 21 Zmiany klimatycznego bilansu wodnego w lecie. Mapa po lewej: , mapa po prawej: Źródło: Szwed i in. (2010) 164

165 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Tabela nr 38 Zmiana średniej obszarowej rocznej sumy opadów w latach w regionach wodnych Region wodny / / MIN MAX ZAKRES ŚR MIN MAX ZAKRES ŚR MIN MAX ZAKRES ŚR MIN MAX ZAKRES ŚR MIN MAX ZAKRES ŚR mm mm mm % % Górnej Odry 544,1 678,0 133,9 605,7 568,3 722,2 153,9 639,5 578,5 729,5 151,0 648,6 4,4 6,5 14,9 5,6 6,3 7,6 12,7 7,1 Środkowej Odry 417,5 670,9 253,3 515,9 438,6 716,3 277,7 544,9 446,3 716,1 269,8 547,5 5,0 6,8 9,6 5,6 6,9 6,7 6,5 6,1 Warty 380,1 641,8 261,7 467,9 401,7 681,0 279,2 495,6 410,1 689,7 279,6 500,7 5,7 6,1 6,7 5,9 7,9 7,5 6,9 7,0 Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego 470,6 618,8 148,2 517,1 502,7 671,6 168,9 554,0 498,3 694,6 196,3 559,1 6,8 8,5 13,9 7,1 5,9 12,2 32,4 8,1 Źródło: Opracowanie własne MIN - MAX - ZAKRES - ŚR - Minimalna wartość gridu w regionie wodnym (grid stanowi typ odwzorowania przestrzenni z rozdzielczością przestrzenną o wymiarach 25x25 km) Maksymalna wartość gridu w regionie wodnym Zakres wartości w regionie wodnym Średnia obszarowa wartość w regionie wodnym

166 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Symulacje opadów zawarte w projekcie PESETA 8 i w projekcie KLIMAT wykazują stosunkowo niewielkie zmiany opadów, nieprzekraczające 20%. Modele prezentują przybliżenie przyszłych warunków i tak w projekcie PESETA do roku 2080 w przypadku sprawdzenia się scenariusza emisji A2 przy wzroście temperatury o 2,5 C nastąpi wzrost opadów od 5 do 15% w Polsce południowej i centralnej, powodując wzrost zagrożenia powodziowego do 20%. Natomiast na pozostałym obszarze zmienność jest nieznaczna. Projekt KLIMAT uwzględnia prognozowane zmiany klimatu dla Polski również w ujęciu sezonowym, czego nie uwzględniono w projekcie PESETA. W tabeli nr 39, przedstawiono zmiany i zróżnicowanie przestrzenne opadów w regionach wodnych dorzecza Odry na podstawie symulacji scenariuszowych opracowanych przez ICM (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego), z okresu referencyjnego dla dwóch horyzontów czasowych: oraz ). Analiza wpływu zmian klimatu na sektor zasoby wodne i gospodarka wodna w ramach projektu KLIMADA objęła ocenę oczekiwanych wpływów zmian klimatu na sektor (dla scenariuszy zmian klimatu dla okresu i ), wykaz proponowanych działań adaptacyjnych i obszar ich oddziaływania oraz wskaźniki monitorowania działań adaptacyjnych. W oszacowaniach zasobów wodnych oraz hydrologicznych zjawisk ekstremalnych wykorzystano skorygowaną wiązkę scenariuszy klimatycznych, z usuniętym błędem systematycznym, udostępnionych na stronie w ramach serwisu klimatycznego opracowanego przez zespół M. Liszewska i inni. W ramach projektu KLIMADA opracowany został dokument: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020). Przeprowadzone analizy nie wykazały znaczących trendów w przepływach maksymalnych rzek, jednakich częstotliwość wzrosła dwukrotnie w latach w porównaniu z latami Zagrożenie różnymi formami powodzi występuje więc praktycznie w całej Polsce i związane jest nie tylko ze zmianami klimatu, ale również z czynnikami antropogenicznymi. Niewłaściwa gospodarka przestrzenna, w szczególności inwestowanie na terenach zagrożonych, w tym w strefach zalewowych rzek oraz zbyt niska pojemność retencyjna naturalna jak i sztucznych zbiorników, nie tylko w dolinach rzek, ogranicza skuteczne działania w sytuacjach nadmiaru lub deficytu wód powierzchniowych. Istnieje ryzyko, że w przyszłości zjawiska te będą występować ze zwiększoną częstotliwością. Wyniki przeanalizowanych scenariuszy wskazują na zwiększone prawdopodobieństwo występowania powodzi błyskawicznych wywołanych silnymi opadami mogących powodować zalewanie obszarów, na których nieodpowiednio prowadzona jest gospodarka przestrzenna. Na kształtowanie zasobów wodnych w dużej mierze wpływa pokrywa śnieżna. Prognozy przewidują, że długość jej zalegania będzie się stopniowo zmniejszać i w połowie XXI wieku może być średnio o 28 dni krótsza niż obecnie. Zmniejszenie się maksymalnej wartości zapasu wody w śniegu, może mieć zarówno wpływ pozytywny jak i negatywny. Pozytywnym skutkiem zmniejszenia się zawartości wody w pokrywie śnieżnej, będzie niższe prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi roztopowych. Jednakże może się to przyczynić do pogorszenia struktury gleby oraz kondycji ekosystemów. Na rysunku nr 20 przedstawiono zagrożenie powodziowe w Polsce wg różnych typów powodzi akronim projektu; Ciscar J-C.(red.) 2009, Climate change impacts In Europe. Final report of the PESETA research Project. European Union, JRC European Commission, EUR EN.

167 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Rysunek nr 22 Typy zagrożenia i powodzi występujących w Polsce Źródło: KPZK 2030 (Monitor Polski z 2012r. Nr 252) Obserwowane i przewidywane zmiany klimatu mają wybitnie negatywny wpływ na funkcjonowanie stref brzegowych w Polsce, co zwykle powoduje także utrudnienie funkcjonowania gospodarki morskiej. Oprócz oczywistego wpływu wzrostu poziomu morza, negatywne zjawiska obejmują przede wszystkim wzrost częstotliwości występowania i intensywności zjawisk ekstremalnych. W przypadku Morza Bałtyckiego odnosi się to do możliwego wzrostu ilości, intensywności oraz czasu trwania sztormów. Do tego może dochodzić wzrost nieregularności tych zdarzeń, tj. po długich okresach względnego spokoju mogą wystąpić serie szybko po sobie następujących sztormów uniemożliwiających regenerację brzegu. Ponadto, wzmożone falowanie oraz niewłaściwie zaplanowane i przeprowadzone (bez uwzględnienia procesów geodynamicznych i współczesnej wiedzy o nich) prace umacniania brzegu, mogą spowodować lokalny zanik plaż i rozmywanie wydm nadbrzeżnych, które pełnią funkcje ochronne. W przypadku niedostatecznego przeciwdziałania będzie to prowadzi do trudno odwracalnej fragmentacji części nasadowej Półwyspu. Scenariusze zmian poziomu morza pokazują, iż w okresie średni roczny poziom morza wzdłuż całego wybrzeża, będzie wyższy o około 5 cm w stosunku do wartości z okresu referencyjnego tj Bardzo istotnym skutkiem zmian klimatu będzie wzrost częstotliwości powodzi sztormowych i częstsze zalewanie terenów nisko położonych oraz degradacja nadmorskich klifów i brzegu morskiego, co spowoduje silną presję na infrastrukturę znajdującą się na tych terenach. Dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu ma na celu usprawnienie funkcjonowania sektora w warunkach nadmiaru, jak i niedoboru wody. Zaproponowane w SPA 2020 działania zapewnią mają zapewnić usprawnienie systemu gospodarowania wodami w Polsce, ułatwią dostęp do wody dobrej jakości, ograniczą negatywne skutki susz i powodzi, pozwolą na poprawę i utrzymanie dobrego stanu wód i ekosystemów od wód zależnych. Wskazano, że działania służące ochronie 167

168 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe przeciwpowodziowej winny w pierwszej kolejności wykorzystywać najmniej inwazyjne dla środowiska przyrodniczego rozwiązania, w szczególności nietechniczne metody ochrony przeciwpowodziowej. Wdrażając działania należy zwrócić szczególną uwagę zarówno na tereny zagrożone powodziami (doliny rzek, obszary górskie i podgórskie), obszary o wzmożonych potrzebach wodnych (wielkopolskie, opolskie, łódzkie) oraz te charakteryzujące się niedoborem wód (mazowieckie i świętokrzyskie). Działania podejmowane w ramach adaptacji strefy przybrzeżnej do zmian klimatu dotyczą obszarów położonych wzdłuż linii brzegowej Morza Bałtyckiego. Podstawowym celem będzie dalsza rozbudowa i monitoring systemu ochrony przeciwpowodziowej i zapobieganie degradacji linii brzegowych oraz rozwój monitoringu stref przybrzeżnych. 168

169 Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko 15 WAŻNE INFORMACJE Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko jest postępowaniem, które przeprowadza się dla określonych rodzajów dokumentów opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji lub inne podmioty wykonujące funkcje publiczne. Zgodnie z zapisami Działu IV Ustawy OOŚ, które implementują do polskiego prawa Dyrektywę SOOŚ 2001/42/WE, strategiczna ocena jest wymagana między innymi dla: polityk, strategii, planów lub programów w gospodarce wodnej. Obowiązkowym komponentem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest udział społeczeństwa. Przedział czasu, dla jakiego sporządza się Plan i Prognozę to sześć lat, gdyż taki jest przyjęty okres planistyczny w gospodarce wodnej. 169

170 Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko 15 Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Udział społeczeństwa w procesie strategicznej oceny oddziaływania na środowsko projektu PZRP dla obszaru dorzecza Odry zapewniono zgodnie z wymogami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U r. nr 199 poz ze zmianami). Organem odpowiedzialnym za przeprowadzenie postępowania administracyjnego w zakresie procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu Planów Zarządzania ryzykiem jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Prezes KZGW, jako organ przygotowujący plany ma obowiązek zapewnienia aktywnego udziału wszystkich zainteresowanych w osiągnięciu celów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności w przygotowaniu, przeglądzie oraz aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Prognoza oddziaływania na środowisko Projekt Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla Obszaru Dorzecza Odry określa potencjalne oddziaływania na środowisko, w tym również człowieka, jakie mogą wystąpić wskutek wdrażania Planu. Z uwagi na to, że PZRP jest dokumentem o charakterze strategicznym, Prognoza ocenia wpływ planowanych działań na realizację strategicznych celów ochrony środowiska. Cele te wskazano w innych, nadrzędnych względem PZRP krajowych dokumentach strategicznych oraz porozumieniach międzynarodowych. Wyróżniono osiem strategicznych celów ochrony środowiska, które mają związek z działaniami PZRP. Są to następujące cele: Ochrona zdrowia i bezpieczeństwa ludzi, Ochrona bioróżnorodności, Wspieranie osiągnięcia celów środowiskowych dla jednolitych części wód, Zmniejszenie wrażliwości i przygotowanie na zmiany klimatyczne, Ochrona powierzchni ziemi, w tym gleb, Ochrona, a jeśli to możliwe poprawa walorów krajobrazowych, Ochrona dziedzictwa kulturowego, Cele gospodarcze i ochrona dóbr materialnych o dużej wartości. Wpływ wdrażania PZRP na realizację strategicznych celów ochrony środowiska został oceniony na podstawie zestawu pytań odnoszących się do określonego celu. Przed przystąpieniem do oceny wpływu poszczególnych działań PZRP na środowisko eksperci podzielili planowane działania na te, które obejmują realizację inwestycji mogących oddziaływać na środowisko oraz te, które są tylko działaniami organizacyjnymi, niepowodującymi bezpośrednich skutków w środowisku. Podział ten wynika z przepisów ochrony środowiska, które na dalszych etapach realizacji poszczególnych inwestycji wymagają przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz rozważenia potencjalnego wpływu na obszary Natura Na potrzeby określenia oddziaływania działań zaproponowanych w PZRP, w Prognozie zebrano i poddano analizie szczegółowe informacje na temat problemów zidentyfikowanych na obszarze poszczególnych regionów wodnych dorzecza Odry. Problemy te odniesiono do strategicznych celów ochrony środowiska oraz odpowiadających im składników środowiska. 170

171 Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko 15.1 Zaangażowanie społeczeństwa w proces planistyczny Przyjęto etapowy schemat konsultacji społecznych oraz udziału społeczeństwa w procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu PZRP. Przyjęty schemat, dał zainteresowanym stronom możliwość udziału w pełnym procesie opracowywania projektów Planów oraz w procesie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Schemat ten wypełnił wymogi prawne oraz odpowiada zasadom dobrych praktyk (rysunek poniżej). Rysunek nr 23 Przyjęty schemat angażowania społeczeństwa w proces planistyczny Konsultacje transgraniczne jeśli istniej potencjalne ryzyko negatywnego oddziaływania PZRP na o obszar państwa sąsiedniego źródło: Multiconsultgroup sp. z o.o. Podczas trwania całego projektu prowadzono kampanię informacyjną, dotyczącą zarówno kwestii opracowywanych planów zarządzania ryzykiem powodziowym, jak i roli prognozy oddziaływania na środowisko i konsultacji społecznych. Na potrzeby informowania i edukowania zainteresowanych stron została utworzona strona internetowa gdzie obok informacji związanych z procesem planistycznym zamieszczono wszystkie dokumenty i informacje związane z procesem strategicznej oceny Konsultacje transgraniczne Konsultacje transgraniczne to wymóg przewidziany w prawie krajowym, wynikający z przepisów prawa międzynarodowego - Konwencji EKG ONZ o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym sporządzonej w Espoo dnia 25 lutego 1991 r. (dalej Konwencja z Espoo) oraz Dyrektywy 2001/42/WE w sprawie ocen wpływu niektórych planów i programów na środowisko (dalej Dyrektywa SEA). Projekty planów i programów (oraz wszelkie ich modyfikacje), które potencjalnie mogą wywierać znaczący wpływ na środowisko, w tym na ludzi oraz cenne gatunki i siedliska - w ramach procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, podlegają m.in. ocenie pod kątem ryzyka wystąpienia znaczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko. 171

172 Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Z punktu widzenia oceny ryzyka wystąpienia oddziaływań transgranicznych szczególne znaczenie ma miejsce realizacji przedsięwzięcia. W tym kontekście potencjalnymi źródłami oddziaływań mogłyby być przede wszystkim przedsięwzięcia realizowane bezpośrednio na granicy państwa lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie, o ile skala oddziaływania byłaby na tyle duża, że powodowałaby wystąpienie mierzalnych/odczuwalnych skutków o zasięgu wykraczającym poza teren kraju. W przypadku stwierdzenia, że realizacja celów i zamierzeń wskazanych z dokumencie programowym może spowodować wystąpienie znaczących negatywnych skutków środowiskowych na terenie państwa sąsiedniego, mamy do czynienia z oddziaływaniem transgranicznym. Wówczas, zgodnie z nomenklaturą ustawową, Rzeczpospolita Polska występuje w postępowaniu transgranicznym jako kraj pochodzenia, a kraj narażony na potencjalne negatywne odziaływania jako strona narażona Ponadto Polskę wiąże szereg międzynarodowych umów, konwencji, protokołów mających na celu ochronę środowiska nie tylko lokalnego, ale również tego, stanowiącego wspólne dobro ponadnarodowe. Taką wielostronną umowę stanowi m.in. Konwencja Helsińska. Podstawowym jej celem jest kompleksowa ochrona środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. Wszelkie przedsięwzięcia planowane na rzekach granicznych oraz w strefie przybrzeżnej, mogące ingerować w stan zasobów lub ich jakość, każdorazowo jeżeli zaistnieje taka potrzeba, są uzgadniane, a ich potencjalne skutki środowiskowe są szczegółowo analizowane przy bliskiej współpracy wszystkich zainteresowanych stron. Ze względu na rodzaj planowanych przedsięwzięć oraz transgraniczne położenie Odry, realizacja zamierzeń przewidzianych w projekcie PZRP może potencjalnie wywoływać znaczące skutki środowiskowe na terenie państw ościennych. Przy czym ryzyko to dotyczy przede wszystkim Republiki Federalnej Niemiec na odcinku granicznym Odry. Potencjalny wpływ na środowisko na terenie Republiki Czeskiej ocenia się jako mało prawdopodobny, ewentualnie nieznaczący, z uwagi na umiejscowienie w górnym biegu rzeki i brak stwierdzonego ryzyka przenoszenia oddziaływań w górę rzeki. Przedsięwzięcia przewidziane w PZRP do realizacji w pierwszym cyklu planistycznym, które (przez wzgląd na charakter i położenie) stwarzają potencjalne ryzyko wystąpienia oddziaływań o charakterze transgranicznym, były i są przedmiotem uzgodnień z Republiką Federalną Niemiec 9 ; wypracowane zostały wspólnie i uzgodnione ze świadomością presji wywieranych na środowisko, mogących się objawić się na obszarach poszczególnych państw, wraz z osiągnięciem konsensusu w tym zakresie. Obie strony zgodziły się na pełną współpracę w zakresie regulacji rzeki Odry granicznej, poprawy warunków rzeczno-morskich i likwidacji tzw. miejsc limitujących w celu umożliwienia lodołamania, odprowadzania lodu oraz żeglugi śródlądowej. Ponadto obydwie strony umowy deklarują zapewnienie wzajemnego udziału w transgranicznych ocenach oddziaływania na środowisko. Mając na uwadze utrzymanie dobrosąsiedzkiej współpracy, pomimo świadomości strony niemieckiej działań planowanych na Odrze granicznej, do RFN wystosowane zostało pismo informujące o opracowaniu projektu PZRP oraz przystąpieniu do prac nad strategiczną oceną oddziaływania na środowisko wraz ze streszczeniem wyników oraz wniosków płynących z przeprowadzonej oceny oddziaływania na środowisko. Strona niemiecka nie wyraziła woli wszczęcia procedury i udziału w uzgodnieniach transgranicznych kwietnia 2015 r. podpisana została umowa między Rządem Rzeczpospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o wspólnej poprawie sytuacji na drogach wodnych pogranicza polsko-niemieckiego (ochrona przeciwpowodziowa, warunki przepływu i żeglugi) podpisana w obecności szefowych rządów przez Macieja H. Grabowskiego, Ministra Środowiska Polski oraz Alexandra Dobrindta, Federalnego Ministra Transportu i Infrastruktury Cyfrowej. 172

173 Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko 15.3 Udział społeczeństwa w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko Udział społeczeństwa w procesie strategicznej oceny oddziaływania zapewniony został zgodnie z art. 54 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity: Dz.U poz. 1235, z późn. zm.). Partycypacja społeczna w ramach strategicznej oceny oddziaływania dla projektu PZRP była prowadzona etapowo (rysunek poniżej). Rysunek nr 24 Zaangażowanie społeczeństwa na etapie opracowania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko źródło: Multiconsultgroup sp. z o.o Podsumowanie udziału społeczeństwa w SOOŚ i rekomendacje Podczas konsultacji Etapu I i II wniesiono łącznie 42 wnioski i uwagi, w tym 15 do dokumentu PZRP co stanowiło ok. 36%,a 27 wnioski i uwagi do Prognozy to ok. 64%, w tym 2 uwagi było tzw. pozamerytorycznych i zgłoszono je do obu dokumentów. Poniżej przedstawiono ilości wniesionych uwag do dokumentu prokjektu PZRP dla obszaru dorzecza Odry oraz dla poszczególnych regionów wodnych. Tabela nr 39 Rozkład ilości wniesionych uwag w odniesieniu do obszaru dorzecza oraz poszczególnych regionów wodnych Dokument PZRP, do którego wniesiono PZRP SOOS uwagi i wnioski Obszar Dorzecza Odry suma Obszar Dorzecza Odry ogólne 7 14 RW Dolnej Odry i Przymorza 1 11 Zachodniego RW Środkowej Odry 1 1 RW Górnej Odry