Zdjęcie: RZGW we Wrocławiu. Plan zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionu wodnego Środkowej Odry

Transkrypt

1 Zdjęcie: RZGW we Wrocławiu Plan zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionu wodnego Środkowej Odry Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

2 2

3 Projekt: Wsparcie przygotowania krajowych dokumentów planistycznych w zakresie polityki ochrony środowiska zapewniających skuteczną realizację polityki spójności Etap II Opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Część I. 3

4 SPIS TREŚCI Spis załączników Streszczenie w języku nietechnicznym Wprowadzenie Cele i zakres planu Podstawy prawne Relacje PZRP z innymi obszarami działania Opis procesu planistycznego Opis obszaru planowania Wprowadzenie Topografia, hydrografia, gleby, geologia, hydrologia Charakter zagrożenia powodziowego w zlewni Użytkowanie terenu, obszary chronione, zaludnienie, infrastruktura i gospodarka Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Analiza interesariuszy Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym Inne zainteresowane strony Zarządzanie procesem planowania Zasady udziału społecznego Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Ocena zagrożenia powodziowego Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego Obszar oddziaływania rzek Dodatkowe analizy Podsumowanie Ocena ryzyka powodziowego Wnioski z analizy map ryzyka powodziowego Obszar oddziaływania rzek Dodatkowe analizy Podsumowanie Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Programy ochrony przed powodzią Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej Monitoring, prognozowanie i ostrzeganie Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe...88 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

5 8.3.3 Praktyka planowania przestrzennego Retencja naturalna, mała retencja Poziom świadomości służb i zagrożonych instytucji, firm, mieszkańców Diagnoza problemów obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Diagnoza problemów Wstęp Zidentyfikowane ryzyko powodziowe na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry Przestrzenny rozkład potencjalnych strat Diagnoza rozkładu potencjalnych strat Obszary, w których występują największe potencjalne straty Zidentyfikowane problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry Zidentyfikowane znaczące obszary problemowe Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Schemat możliwości osiągnięcia celów Nadanie kierunków działań oraz ich priorytetyzacja Instrumenty wspomagające realizację działań Instrumenty prawno-finansowe Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym Zasady gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi Kompensacja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych Instrumenty analityczne Instrumenty informacyjne i edukacyjne Podsumowanie działań i ich priorytety Opis metodyki budowy i oceny wariantów Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym Opis wybranego rozwiązania Priorytety w realizacji działań Harmonogram, jednostki realizujące i źródła finansowania Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innymi dyrektywami środowiskowymi Etap wstępnego wariantowania scenariuszy planistycznych Etap analizy wielokryterialnej Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa Konsultacje społeczne

6 16.2 Informowanie ogółu społeczeństwa Opis zakresu i sposobu współpracy międzynarodowej Sposób monitorowania postępów realizacji Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym Literatura/Źródła

7 Spis tabel i rysunków Tabela nr 1 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią o prawdopodobieństwie p=1% (zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego) w ujęciu zlewni regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 2 Wartość majątku na obszarze zagrożonym powodzią (zagrożenie dla działalności gospodarczej) w ujęciu regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 3 Zestawienie najważniejszych informacji dotyczących regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 4 Rzeki regionu wodnego Środkowej Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej Tabela nr 5 Charakterystyka ważniejszych zbiorników wodnych w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 6 Ryzyko powodziowe w zlewniach regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 7 Zestawienie parków narodowych w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 8 Zestawienie parków krajobrazowych w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 9 Zestawienie obszarów Natura 2000 w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 10 Cieki istotne i szczególnie istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej na terenie regionu wodnego Środkowej Odry, na których drożność morfologiczna jest niezbędna dla spełnienia przez elementy biologiczne wymagań określonych dla dobrego stanu lub potencjału ekologicznego JCWP Tabela nr 11 Struktura zaludnienia w regionie wodnym Środkowej Odry - podział wg województw. 57 Tabela nr 12 Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne Tabela nr 13 Struktura zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 14 Sumaryczne zestawienie wyników analiz dodatkowych dla regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 15 Średnie roczne straty powodziowe (AAD) [mln zł] obliczone dla regionu wodnego Środkowej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu Tabela nr 16 Dokumenty opracowywane dla obszaru każdego z województw Tabela nr 17 Poziomy ryzyka powodziowego Tabela nr 18 Współczynniki wagowe określone na podstawie AHP Tabela nr 19 Zintegrowanego poziomu ryzyka powodziowego dla gmin z podziałem na zlewnie Tabela nr 20 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami opadowymi w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 21 Schemat możliwości osiągnięcia celów priorytety realizacji działań w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 22 Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry Tabela nr 23 Priorytetowe cele szczegółowe z podziałem na fazy zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Środkowej Odry Tabela nr 24 Działania techniczne, uwzględnione w Wariancie Zerowym w regionie wodnym Środkowej Odry zakończone w czasie opracowywania PZRP do czerwca 2014 r Tabela nr 25 Zestawienie planowanych działań strategicznych w podziale na grupy działań Tabela nr 26 Lista działań nietechnicznych planowanych do realizacji w latach Tabela nr 27 Lista inwestycji technicznych planowanych do realizacji w latach Tabela nr 28 Zmiana średniej obszarowej rocznej sumy opadów w latach w regionach wodnych Tabela nr 29 Zestawienie danych dot. konsultacji społecznych Tabela nr 30 Zestawienie planowanych działań strategicznych wraz z określeniem częstotliwości zbierania danych oraz podmiotu odpowiedzialnego

8 Rysunek nr 1 Podsumowanie PZRP dla regionu wodnego Środkowej Odry Rysunek nr 2 Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Rysunek nr 3 Graficzne odzwierciedlenie prac planistycznych w regionie wodnym i na obszarze dorzecza Rysunek nr 4 Położenie obszaru dorzecza Odry na terytorium Polski Rysunek nr 5 Region wodny Środkowej Odry na tle podziału administracyjnego Polski Rysunek nr 6 Zlewnie bilansowe regionu wodnego Środkowej Odry Rysunek nr 7 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionów wodnych dorzecza Odry dla prawdopodobieństwa powodzi p = 0,2% Rysunek nr 8 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionów wodnych dorzecza Odry dla prawdopodobieństwa powodzi p = 1% Rysunek nr 9 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionów wodnych dorzecza Odry dla prawdopodobieństwa powodzi p = 10% Rysunek nr 10 Przestrzenny rozkład form zagospodarowania terenu regionu wodnego Środkowej Odry Rysunek nr 11 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 12 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wodnym Środkowej Odry Rysunek nr 13 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 14 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej Rysunek nr 15 Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej Rysunek nr 16 System zarządzania kryzysowego w kraju Rysunek nr 17 Problemy obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Rysunek nr 18 Rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Środkowej Odry Rysunek nr 19 Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Środkowej Odry Rysunek nr 20 Główne obszary problemowe regionu wodnego Środkowej Odry Rysunek nr 21 Algorytm formułowania wariantów planistycznych Rysunek nr 22 Elementy składowe ryzyka powodziowego wykorzystane przy doborze optymalnego wariantu planistycznego Rysunek nr 23 Algorytm akceptowalności (udatności) środowiskowej przedsięwzięć/działań na poziomie zlewni Rysunek nr 24 Schemat analizy akceptowalności (udatności) środowiskowej Rysunek nr 25 Zmiany klimatycznego bilansu wodnego w lecie. Mapa po lewej: , mapa po prawej: Rysunek nr 26 Zagrożenie powodziowe w Polsce Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

9 Spis załączników Załącznik nr 1. Lista skrótów Załącznik nr 2. Słownik pojęć Załącznik nr 3. Lista interesariuszy Załącznik nr 4. Katalog celów Załącznik nr 5. Katalog działań Załącznik nr 6. Wstępna ocena ryzyka powodziowego Załącznik nr 7. Mapy zagrożenia powodziowego Załącznik nr 8. Mapy ryzyka powodziowego Załącznik nr 9. Materiały dokumentujące proces konsultacji i udziału społecznego Załącznik nr 10. Program działań dla planu zarządzania ryzykiem powodziowym Załącznik nr Karty HOT SPOTów dla regionu wodnego Załącznik nr Karty Zlewni dla regionu wodnego wraz z załącznikami mapowymi. Załącznik nr Lista działań strategicznych Załącznik nr Lista działań buforowych Załącznik nr 11. Mapy PZRP Załącznik nr 12. Instrumenty zarządzania ryzykiem powodziowym Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

10 Streszczenie w języku nietechnicznym 1

11 Streszczenie w języku nietechnicznym 1 Streszczenie w języku nietechnicznym Plan Zarządzania Ryzykiem Powodziowym (PZRP) dla regionu wodnego Środkowej Odry tworzy podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym, do czego obligują akty prawa Unii Europejskiej, a wśród nich Dyrektywa 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna) oraz dyrektywa 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa). Wnioski płynące z przygotowanych planów będą podstawą dla stworzenia katalogu dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych. Realizacja Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym prowadzona była przy współudziale przedstawicieli jednostek rządowych, samorządowych i innych związanych z gospodarką wodną na różnych szczeblach, którzy w podziale na Zespoły Planistyczne Zlewni, Grupy Planistyczne i Komitety Sterujące brali udział w dyskusjach na poszczególnych etapach prac. Przewidziano też szeroki udział społeczeństwa w procesie przygotowania ostatecznej wersji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Obszar planowania obejmuje cały region wodny Środkowej Odry o powierzchni km 2, który pokrywa się z dorzeczem Odry na odcinku od ujścia Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej, a więc na długości ponad 433 kilometrów. Obszar ten w całości administrowany jest przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Region wodny Środkowej Odry jest mocno zróżnicowany, począwszy od równinnych i płaskich terenów dolin rzecznych, poprzez Pogórze Sudeckie, aż po górską krainę Sudetów obejmującą szereg pasm górskich m.in. Karkonosze, Góry Izerskie, Rudawy Janowickie, Góry Kamienne, Sowie, Stołowe i inne. W ramach wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) na rozpatrywanym obszarze wyróżniono 44 znaczące powodzie historyczne, których główną przyczyną były opady deszczu, powodujące powodzie o charakterze wezbrań rzecznych opadowych. W całym regionie wodnym dominują powodzie rzeczne zaliczone do typu A11, które ze względu na mechanizm zalicza się do typu A21 (naturalne wezbranie). Wyraźnie zaznacza się dominacja wezbrań półrocza letniego, wywołanych występowaniem opadów o znacznym zasięgu obszarowym i długim czasie trwania. Dla tego obszaru w pierwszej kolejności przeprowadzono analizę rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego na podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego oraz map zagrożenia i map ryzyka powodziowego. W regionie wodnym Środkowej Odry wyznaczono w sumie 49 obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP) o łącznej powierzchni km 2, co stanowi ok. 8% powierzchni całego regionu wodnego. Na podstawie analizy map zagrożenia powodziowego określono, że blisko 200 tys. ha rozpatrywanego obszaru znajduje się na terenie zagrożonym wystąpieniem powodzi o okresie powtarzalności raz na 500 lat, zaś w przypadku powodzi występujących raz na 100 lat i raz na 10 lat, powierzchnie te wynoszą odpowiednio 155 tys. ha i 19 tys. ha. Liczba mieszkańców na obszarach o prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi raz na 500 lat, raz na 100 lat i raz na 10 lat wynosi odpowiednio 251,3 tys., 111,8 tys. i 13,3 tys. Analizy przeprowadzone na podstawie map zagrożenia i ryzyka powodziowego pozwoliły obliczyć wartości średniorocznych strat (AAD) dla zlewni i regionów wodnych w Polsce. Dla regionu wodnego Środkowej Odry, średnioroczne straty wynoszą 328 mln złotych. Zlewnią, w której wartości średniorocznych strat (AAD) osiąga zdecydowanie najwyższą wartość tj. 81,9 mln PLN jest zlewnia Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej (Przyodrze). 11

12 Region Wodny Środkowej Odry Zlewnia Bobru Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Baryczy Zlewnia Kaczawy Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Bystrzycy Zlewnia Małej Panwi Zlewnia Stobrawy Zlewnia Widawy Zlewnia Obrzycy Zlewnia Oławy Zlewnia Ślęzy Zlewnia Osobłogi Zlewnia Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej Streszczenie w języku nietechnicznym Tabela nr 1 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią o prawdopodobieństwie p=1% (zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego) w ujęciu zlewni regionu wodnego Środkowej Odry Obszar Powierzchnia Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Zagrożenie dla środowiska Obszary zagrożenia powodziowego [ha] Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [os.] Obiekty użyteczności społecznej [szt.] Obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska [szt.] Obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska [szt.] 1% % % % % Zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego Obiekty cenne kulturowo [szt.] Źródło: Opracowanie własne 1%

13 Streszczenie w języku nietechnicznym Tabela nr 2 Wartość majątku na obszarze zagrożonym powodzią (zagrożenie dla działalności gospodarczej) w ujęciu regionu wodnego Środkowej Odry Majątek na terenie zagrożenia powodziowego Kategoria w rozbiciu rzeczowym [ha] w ujęciu majątkowym [tys. zł] obszar 1% obszar 1% Powierzchnia form użytkowania terenu Tereny zabudowy mieszkaniowej Tereny przemysłowe Tereny komunikacyjne Lasy Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe Grunty orne Użytki zielone Tereny pozostałe SUMA Źródło: Opracowanie własne Oznaczenia: obszar 1% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) W pięciostopniowej skali określone zostało ryzyko powodziowe w odniesieniu do poszczególnych gmin. W konsekwencji wskazano 30 gmin o bardzo wysokim poziomie zintegrowanego ryzyka powodziowego, 64 gminy o poziomie wysokim i 62 gminy o poziomie umiarkowanym. Ryzyko powodziowe przeanalizowano w odniesieniu do kategorii dotyczących zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Zdefiniowano także główne obszary problemowe (tzw. Hot-Spoty), do których zaliczono: Bardo Przyłęk - Kamieniec Ząbkowicki, Bogatynia - Krzewina Zgorzelecka, Brzeg, Brzeg Dolny Uraz, Chojnów, Głuchołazy, Górna Kwisa, Górny Bóbr, Gubin, Kamieniec Ząbkowicki Nysa Skorogoszcz - Wronów, Kotlina Kłodzka, Krapkowice, Krosno Odrzańskie, Czarnowąsy - Żelazna - Dobrzeń Wielki, Nowa Sól, Oława - Jelcz Laskowice, Prochowice, Prudnik, Przewóz, Strzegom, Szprotawa, Świdnica, Wężysko Chlebowa, Wrocław Długołęka Czernica - Wisznia Mała, Zgorzelec, Żagań, Żmigród, Kędzierzyn Koźle Na jednym z etapów realizacji zadania podjęto próbę identyfikacji głównych problemów oraz szczegółowo scharakteryzowano strategię ochrony przeciwpowodziowej obszaru regionu wodnego Środkowej Odry. W tym celu przeanalizowano obowiązujące plany i programy ochrony przed powodzią. Zauważono, iż koncentrują się one głównie na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań mającej zazwyczaj na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Poddano także ocenie stan techniczny i bezpieczeństwo budowli piętrzących, odgrywających kluczową rolę w ochronie przeciwpowodziowej. Zwrócono uwagę na wysoki stopień generalizacji obszaru prognoz i ostrzeżeń, które w wielu przypadkach utrudniają skuteczne i wczesne działania prewencyjne. Uwagę poświęcono również problemowi nadmiernie rozbudowanego i skomplikowanego układu zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności, a organami działającymi w ramach systemów zarządzania kryzysowego i ochrony przeciwpowodziowej. Zasygnalizowano rozproszenie 13

14 Streszczenie w języku nietechnicznym rozwiązań dotyczących zadań i struktur systemu reagowania na powódź i zarządzania kryzysowego występującego w różnych aktach prawnych, czemu nie sprzyja dualizm administracji wodnej oraz brak precyzyjnych zapisów ustawowych regulujących zakresy zadań i odpowiedzialności poszczególnych organów. Oddzielny podrozdział dotyczy samego procesu planowania i zagospodarowania przestrzennego, który jest prowadzony bez wyraźnego powiązania z celem, jakim jest zapobieganie zagrożeniu powodziowemu. Głównym celem strategicznym zarządzania ryzykiem powodziowym jest zahamowanie wzrostu i ograniczenie negatywnych skutków powodzi dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, poprzez podjęcie w pierwszej kolejności szeregu działań nietechnicznych, ograniczających zagrożenie powodziowe, a także wrażliwość strefy szczególnego zagrożenia powodziowego oraz działań wzmacniających wszystkie elementy systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Główne problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry to zbyt niska zdolność retencyjna poszczególnych zlewni uniemożliwiająca skuteczne ograniczenie zagrożenia powodziowego, postępująca zabudowa obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, brak regulacji dotyczących warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami, niedostateczny zakres i częstotliwość prac utrzymaniowych rzek i potoków górskich, problem wzrastającego ryzyka powodzi zatorowych, brak rozwiniętej na odpowiednim poziomie osłony hydrologiczno-meteorologicznej w zlewniach, służącej prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem. Ponadto uwidoczniono problem zbyt małej świadomości społecznej w zakresie zagrożenia powodziowego oraz niedostatecznej znajomości metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania, prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi. W dalszym etapie określone zostały najistotniejsze działania, których realizacja przyczyni się do obniżenia ryzyka powodziowego. Wyodrębniono 53 działania szczegółowe, które podzielone zostały na trzy grupy, z których najważniejsza obejmuje działania techniczne i nietechniczne mające za zadanie obniżenie kulminacji fali wezbraniowej i utrzymanie w należytym stanie istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, a także redukcję potencjalnych strat na terenach zagrożonych powodzią. Realizacja wytypowanych działań powinna być uzupełniona poprzez instrumenty wspierające, czyli działalność o charakterze prawno-finansowym, analitycznym i informacyjnoedukacyjnym, co w skumulowanym efekcie przyczyni się pośrednio do obniżenia ryzyka powodziowego. Kluczowym dla regionu jest przygotowanie pakietu działań nietechnicznych związanych m.in. ze zwiększeniem retencji naturalnej dolin rzek, wykupem nieruchomości, uregulowaniem sytuacji prawnej istniejących polderów czy wdrożeniem instrumentów prawno finansowych i informacyjno edukacyjnych. Przewidywany budżet służący przygotowaniu działań nietechnicznych to ok. 184 mln złotych. Za kluczowe działania techniczne na terenie regionu Środkowej Odry należy uznać zabezpieczenie Kotliny Kłodzkiej przed powodzią (budowa 4 zbiorników przeciwpowodziowych, przebudowa doliny rzeki Nysy Kłodzkiej, Białej Lądeckiej, Bystrzycy Dusznickiej i Ścinawki), prowadzenie prac nad modernizacją obwałowań rz. Odry (Nowa Sól, Marszowice, Brzeg, gm. Czarnowąsy, Dobrzeń Wielki), przygotowanie dokumentacji projektowych i terenu pod budowę 5 zbiorników przeciwpowodziowych w zlewni Bobru, oraz inwestycje liniowe związane z pracami regulacyjnymi na rz. Odrze. 14

15 Streszczenie w języku nietechnicznym Rekomendowany minimalny wyznaczony poziom budżetu remontowego, dedykowanego obecnej infrastrukturze będącej w eksploatacji Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry, jak i Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu oszacowano na ok. 54 mln zł. Podstawowe informacje na temat zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz planowanych działań w regionie wodnym Środkowej Odry zaprezentowano poniżej w formie graficznej. Rysunek nr 1 Podsumowanie PZRP dla regionu wodnego Środkowej Odry Region Wodny Środkowej Odry: powierzchnia całkowita km 2 obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP) km 2 Region Wodny Środkowej Odry Zagrożenia woda 1% powierzchnia zagrożona ilość zagrożonych mieszkańców ilość zagrożonych obiektów użyteczności społ. 182 ilość obiektów stanowiących zagrożenie dla środowiska ha osób ilość obiektów cennych kulturowo 4 AAD 328 mln zł Potencjalne straty woda 1% Potencjalne starty całkowite (zabudowa mieszkalna, tereny przemysłowe i komunikacyjne, lasy i tereny rekreacyjne, grunty orne, użytki zielone, inne) 3,9 mld złotych (w tym zabudowa mieszkalna 2,3 mld złotych) Zaproponowane działania nietechniczne i techniczne: pierwszy cykl planistyczny ( ) następujące cykle planistyczne ( ) budżet utrzymaniowo remontowy regionu (roczny) Najważniejsze inwestycje ( ) wdrożenie i przygotowanie działań nietechnicznych ochrona przeciwpowodziowa Kotliny Kłodzkiej zbiorniki suche w górnym Bobrze 5 szt. etap I ochrona przeciwpowodziowa Nowa Sól Pleszówek regulacja Odry (Malczyce ujśc. Nysy Łużyckiej) przebudowa mostu nad Odrą w Krośnie Odrzańskim 2,35 mld zł 2,09 mld zł 54 mln zł 185 mln zł 1102 mln zł 48 mln zł 142 mln zł 517 mln zł 69 mln zł Cel strategiczny ( ) Obniżenie wartości średniorocznych strat (AAD) w wyniku realizacji działań strategicznych 15 % Zmniejszenie liczby zagrożonych osób 11,7 tys. os Wyniki analizy dla wariantu inwestycyjnego (uwzględniającego remonty i odtworzenia istniejącej infrastruktury) Wartość bieżąca netto (ENPV) Wewnętrzna stopa zwrotu (ERR) 9,13 % Stosunek korzyści do kosztów (B/C) 1,35 Źródło: Opracowanie własne 15

16 Wprowadzenie 2 WAŻNE INFORMACJE Na poziomie europejskim zasadnicze ramy dla opracowania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym (PZRP) określa Dyrektywa 2007/60/WE. Metodycznie PZRP są opracowywane na podstawie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, sporządzanych zgodnie z art. 6 Dyrektywy Powodziowej. Mapy stanowią element PZRP. PZRP dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych są dokumentem opracowanym po raz pierwszy w Polsce i tworzą podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym w przyszłości. Aktualizacja PZRP będzie odbywała się co 6 lat następny przegląd PZRP i ew. aktualizacja do dnia 22 grudnia 2021 r. Prace analityczne, diagnostyczne i planistyczne związane z przygotowaniem PZRP oparte były na strukturze hierarchicznej zlewnia region wodny obszar dorzecza i prowadzone przy pełnej współpracy z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Zarządami Melioracji i Urządzeń Wodnych, a także pozostałymi lokalnymi interesariuszami. PZRP dla regionu wodnego Środkowej Odry został wykonany w bieżącym cyklu planistycznym dla około km rzek zidentyfikowanych podczas wstępnej oceny ryzyka powodziowego, położonych na terenie 14 zlewni bilansowych w regionie wodnym i obejmuje po raz pierwszy pakiet działań nietechnicznych, technicznych oraz identyfikację potrzeb utrzymaniowych obecnej, jak i przyszłej, infrastruktury przeciwpowodziowej. PZRP zostały przygotowane w korelacji z szeregiem obowiązujących w Polsce dokumentów strategicznych i planistycznych, a także (m.in.) Ramową Dyrektywą Wodną, Dyrektywą Ptasią i Siedliskową.

17 Wprowadzenie 2 Wprowadzenie 2.1 Cele i zakres planu Opracowane Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych tworzą podstawy skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym w przyszłości, stwarzając jednocześnie szanse na proaktywne podejście w inicjowaniu i wdrażaniu działań inwestycyjnych oraz instrumentów wspomagających. Wnioski płynące z przygotowanych planów będą także podstawą dla stworzenia katalogu dobrych praktyk w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej i wpłyną na rozwój branży, przyszłą strukturę zarządzania majątkiem oraz metodykę priorytetyzacji działań inwestycyjnych i wspomagających w postaci katalogu instrumentów prawnych, ekonomicznych i komunikacyjnych. Przedstawione Plany będą podstawą ich przyszłych aktualizacji i rozpoczną nieprzerwany proces ciągłej poprawy systemu osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami. Prace analityczne, diagnostyczne i planistyczne związane z przygotowaniem Planów oparte były na strukturze hierarchicznej zlewnia region wodny obszar dorzecza i prowadzone przy pełnej współpracy z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Zarządami Melioracji i Urządzeń Wodnych, a także pozostałymi lokalnymi interesariuszami, którzy uczestniczyli w ich tworzeniu poprzez zorganizowany system komitetów sterujących i grup planistycznych regionów wodnych i dorzeczy oraz zespołów planistycznych zlewni. Wyżej wymienione prace, były w pełni kontynuacją wcześniej wykonanych działań związanych z wstępna oceną ryzyka powodziowego oraz przygotowaniem map zagrożenia i ryzyka powodziowego dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Wytycznymi w tym zakresie była Metodyka oraz przepisy prawa zawarte m.in. w takich dokumentach jak: Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 roku ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej UE, zwana Ramową Dyrektywą Wodną (RDW); Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko; Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE); Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne wraz z aktami wykonawczymi; Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wraz z aktami wykonawczymi; Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

18 Wprowadzenie Zdefiniowane trzy cele główne zarządzania ryzykiem powodziowym, tj.: 1) Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego; 2) Minimalizacja istniejącego ryzyka powodziowego; 3) Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym, realizowane będą w przypadku zagrożenia powodziami śródlądowymi przez 53 grupy działań o określonych priorytetach. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym zostały wykonane w bieżącym cyklu planistycznym dla km rzek, położonych na terenie 9 regionów wodnych i 3 dorzeczy i obejmują po raz pierwszy pakiet działań nietechnicznych, technicznych oraz identyfikację potrzeb utrzymaniowych obecnej i przyszłej infrastruktury przeciwpowodziowej. Niniejszy dokument stanowi Plan Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla regionu wodnego Środkowej Odry

19 Wprowadzenie 2.2 Podstawy prawne Na poziomie europejskim zasadnicze ramy dla opracowania PZRP określają Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 z , s. 1 z późn. zm.; dalej jako Ramowa Dyrektywa Wodna) oraz dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz. Urz. UE L 288 z , s. 27 z zm., dalej jako Dyrektywa Powodziowa). Ramowa Dyrektywa Wodna wymaga opracowania planów gospodarowania wodami w dorzeczu dla każdego obszaru dorzecza oraz programów działań w celu osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego i chemicznego. Wdrożenie programów działań ma również przyczynić się do ograniczenia skutków powodzi (art. 11 ust. 3 lit. l RDW). Ograniczanie ryzyka wystąpienia powodzi nie jest jednak zasadniczym celem tej dyrektywy. Ustanowienie ram dla oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, w celu ograniczania negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, związanych w powodziami na terytorium UE jest celem Dyrektywy Powodziowej. Podstawowym instrumentem dla realizacji tego celu jest plan zarządzania ryzykiem powodziowym, skoordynowany na obszarze dorzecza. Plany te powinny zostać opracowane i opublikowane do 22 grudnia 2015 r. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym są opracowywane na podstawie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, sporządzanych zgodnie z art. 6 Dyrektywy Powodziowej. Mapy stanowią element planu zarządzania ryzykiem powodziowym. Dyrektywa Powodziowa wymaga, aby zarówno dokumenty opracowywane w ramach prac nad planami zarządzania ryzykiem powodziowym (wstępne oceny ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego), jak i same plany zarządzania ryzykiem powodziowym były podawane do publicznej wiadomości. Stosownie do art. 10 ust. 2 Dyrektywy Powodziowej na państwach członkowskich ciąży obowiązek zachęcania zainteresowanych stron do aktywnego udziału w opracowaniu, przeglądzie i aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Postanowienia Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej zostały transponowane do polskiego porządku prawnego w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. 2012, poz. 145 z późn. zm.). Zgodnie z tą ustawą ochrona przed powodzią jest realizowana z uwzględnieniem wszystkich elementów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności zapobiegania, ochrony, należytego przygotowania i reagowania w przypadku wystąpienia powodzi, usuwania skutków powodzi, odbudowy i wyciągania wniosków w celu ograniczania potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej

20 Wprowadzenie 2.3 Relacje PZRP z innymi obszarami działania Schemat relacji dokumentów strategicznych i planistycznych w gospodarce wodnej z Planami Zarządzania Ryzykiem Powodziowym przedstawiono na schemacie poniżej. Rysunek nr 2 Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Źródło: Opracowanie własne Relacje PZRP z dokumentami krajowymi o charakterze strategicznym opisującymi rozwój kraju Dokumentem strategicznym określającym główne kierunki, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju jest Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności (DSRK). Definiuje ona trzy obszary strategiczne: konkurencyjności i innowacyjności gospodarki (modernizacji), równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji), efektywności i sprawności państwa (efektywności). DSRK wraz z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju stanowią ramy dla Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz 9 strategii dotyczących: Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, Rozwoju Transportu, Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska, Rozwoju Regionalnego, Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Rozwoju Kapitału Społecznego, 20 20

21 Wprowadzenie Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa, Sprawnego Państwa, Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP. PZRP nie są powiązane ze Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, która stanowi integralny element koncepcji rozwoju Polski oraz ze Strategią Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, choć należy zaznaczyć, że Plany przewidują działania mające na celu budowę programów edukacyjnych, poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego, ryzyka powodziowego, co zwiększy wartość kapitału ludzkiego. DSRK wskazuje na konieczność realizacji ochrony przed powodzią. PZRP stanowi jeden z elementów, który prowadzi do spełnienia działań kierunku interwencji zwiększenia poziomu ochrony środowiska przez minimalizowanie ryzyka powodziowego. Systemy przeciwpowodziowe mają być, zgodnie z DSRK, pomocą dla modernizacji sektora rolno-spożywczego, zapewniając wzrost produktywności i konkurencyjności. PZRP są komplementarne względem realizacji tego kierunku interwencji. Strategia Rozwoju Kraju 2020 (SSRK) stanowi dokument bazujący na Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności. Wskazuje na konieczność dostosowania systemu reagowania kryzysowego do większej liczby tego typu sytuacji, co jest spójne z PZRP. SSRK precyzuje, że Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym będą zawierać wszelkie działania mające na celu minimalizację ryzyka powodziowego. Ustalenia z tych planów będą uwzględniane w dokumentach planowania przestrzennego. W SSRK znajdują się też założenia, jakie powinny spełniać PZRP. Dokument wymienia także działania, które są spójne z PZRP i mają być przełożone na działania odpowiednich strategii, np. działanie polegające na wprowadzeniu standardów budowlanych umożliwiających zmniejszenie strat towarzyszących klęskom żywiołowym przez SBEiS. SSRK wymienia także działania minimalizujące ryzyko powodziowe jako zadania o charakterze inwestycyjnym inwestycje twarde, co jest komplementarne w stosunku do założeń PZRP. Planowanie przestrzenne Planowanie przestrzenne jest realizowane w oparciu o dokument strategiczny pn. Koncepcja Zagospodarowania Kraju (Koncepcja), przyjęty w dniu 16 marca 2012 r. przez Radę Ministrów. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym stanowią dla niej założenia uszczegóławiające podstawy celów i działań, ale także wypełniają kilka z jej celów. Szczegółowy opis relacji znajduje się w rozdziale 10. Cele zarządzania ryzykiem powodziowym. Innowacyjność i Efektywność Gospodarki Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIEG) nie odnosi się w bezpośredni sposób do ryzyka powodziowego i ochrony przed powodziami. Wskazuje jednak na konieczność realizacji zadania, polegającego na stosowaniu zasad zrównoważonej architektury (zadanie nr 3.2.2) w tym m.in. uwzględnienie czynników klimatycznych i topograficznych. PZRP wskazują na działania, które również mają prowadzić do ograniczenia zabudowy na terenach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Transport W dziedzinie transportu obowiązuje, przyjęta w 2013 roku, Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). Dokument skupia się między innymi na celach, jakie ma spełnić 21 21

22 Wprowadzenie transport w Polsce. Realizacja Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym wywrze skutek na sektor transportu dzięki obniżeniu wpływu zjawisk pogodowych (w tym powodzi) na infrastrukturę. Zgodnie z zapisami strategii, kierunki interwencji w zakresie usprawniania zarządzania transportem wodnym śródlądowym będą obejmować m. in. uwzględnienie potrzeb żeglugi śródlądowej przy budowie i modernizacji obiektów hydrotechnicznych. Przy czym modernizacja i budowa obiektów hydrotechnicznych jest jednym z działań, które ma prowadzić, zgodnie z PZRP, do obniżenia ryzyka powodziowego. Planowany system zharmonizowanych usług informacji rzecznej RIS (River Information Services) będzie obejmować ogólne informacje hydrologiczne, co jest elementem realizacji działań nietechnicznych wymienionych w PZRP i wpisuje się w cel zarządzania ryzykiem powodziowym PZRP, jakim jest ograniczenie skutków powodzi przez doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko W dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego i środowiska kluczową rolę odgrywa Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska perspektywa do 2020 (SBEiS). Dla osiągnięcia celu głównego: zapewnienia wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenia warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę oraz celu szczegółowego określonego jako zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, przewidziano m.in. kierunek interwencji polegający na gospodarowaniu wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody (kierunek interwencji nr. 1.2). PZRP są jednym z narzędzi tego kierunku interwencji i komplementarne w stosunku do działania nr 9 zadanie polegające na dostosowaniu sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu. SBEiS wymienia Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym jako elementy działań mających na celu dostosowanie gospodarki wodnej do zmian klimatu. Strategia wymienia również katalog czynników, jakie należy uwzględnić w działaniach służących minimalizacji ryzyka. Są to: analiza kosztów i korzyści życia i zdrowia ludzi, ochrony środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska wymienia kierunek interwencji polegający na uporządkowaniu zarządzania przestrzenią (1.4), na który znaczący wpływ mają koszty związane z ochroną przeciwpowodziową, spowodowane utraconymi obszarami retencji wód, zabudowywaniem obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi koszty usuwania strat popowodziowych. W uzupełnieniu do systemu zintegrowanych strategii rozwoju Polski opracowany został Strategiczny Plan Adaptacji Sektorów i Obszarów wrażliwych na zmiany klimatu. W ramach wdrażania tego planu priorytetowo potraktowano m.in. ochronę przeciwpowodziową, funkcjonowanie systemów, ostrzegania i reagowania w sytuacji zjawisk ekstremalnych, działań adaptacyjnych w rolnictwie, leśnictwie, budownictwie, transporcie i infrastrukturze miejskiej (sieci kanalizacji deszczowej). Rozwój regionalny Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie (KSRR) stanowi dokument planistyczny, którego celem jest efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR opisuje zagrożenia dla rozwoju regionalnego, do których zalicza zjawiska ekstremalne w tym powodzie. Dodatkowo wskazuje na konieczność zastosowania nowoczesnych metod zarządzania ryzykiem powodziowym w tym jego redukcji poprzez renaturyzację cieków wodnych, rozwój systemów małej retencji oraz budowę innych niezbędnych obiektów gospodarki wodnej, likwidowanie skutków zjawisk 22 22

23 Wprowadzenie ekstremalnych, a także przeciwdziałanie erozji gleb, co będzie zrealizowane przez działania przewidziane w ramach PZRP. Jako cel główny KSRR określa wspomaganie wzrostu konkurencyjnści przez budowanie podstaw konkurencyjności województw. Jednym z elementów kierunków działań KSRR, który jest komplementarny z PZRP jest dywersyfikacja źródeł i efektywne wykorzystanie energii oraz reagowanie na zagrożenia naturalne (1.3.5). Krajowa Polityka Miejska projekt (KPM) stanowi dokument, który jest wypełnieniem działań wskazanych w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony Miasta, Obszary Wiejskie oraz w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju KPM wskazuje na problem miast związany z chaotyczną zabudową, która prowadzi do osiedlania się na terenach zalewowych, a tym samym zwiększania ryzyka powodziowego. PZRP są komplementarne wobec działania wymienionego w celu adaptacji do zmian klimatu wg KPM należy wprowadzić zmianę prawa w zakresie inwestowania na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Konieczność zmiany jest podyktowana istniejącą, chaotyczną zabudową i jest spójna z celem PZRP polegającym na poprawie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Wśród kierunków działań w zakresie gospodarki wodnej dla ochrony środowiska i adaptacji do zmian klimatu Polityka Miejska proponuje zwiększenie retencji zlewni przy pomocy środków technicznych oraz wspieranie zarządzania ryzykiem powodziowym poprzez zapewnienie infrastruktury technicznej dzięki działaniom rządowym, co jest spójne z celami PZRP. Zrównoważony rozwój wsi, rolnictwa i rybactwa Długoterminowa wizja obszarów wiejskich w Polsce określona została w Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybołówstwa na lata (SZRWRiR) i zdefiniowana w następujący sposób: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju. PZRP w ramach swoich założeń i planowanych działań jest komplementarny w zakresie celu szczegółowego nr 5 Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich. W ramach celów szczegółowych SZRWRiR (w tym celu 5) zdefiniowano priorytety, które będą realizowane przez założone zadania. Wśród priorytetów, które stanowią elementy uzupełniane przez działania przewidziane w ramach PZRP są: kształtowanie przestrzeni wiejskiej z uwzględnieniem ochrony krajobrazy i ładu przestrzennego priorytet 5.2, oraz adaptacja rolnictwa do zmian klimatu oraz ich udział w przeciwdziałaniu tym zmianom (mitygacji) priorytet 5.3. W ramach realizacji zdefiniowanych potrzeb określono w Projekcie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ) działania, które wspierają działania planowane w PZRP i realizację celu szczegółowego PROW nr 4.1 Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi. Do takich należy zaliczyć działanie nr 7.6 Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych i katastrof oraz wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych. Przewidziane poddziałanie Wsparcie inwestycji w środki zapobiegawcze, którego celem jest ograniczanie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje zapobiegawcze), zakłada wsparcie inwestycji przyczyniających się do ochrony upraw rolnych przed skutkami powodzi i deszczu nawalnego. Kolejne poddziałanie Wsparcie inwestycji w odtwarzanie gruntów rolnych i przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje odtworzeniowe) stanowi, w części dotyczącej powodzi i jej skutków, działania które podlegają PZRP

24 Wprowadzenie Państwo Dokumentem strategicznym dla instytucji państwa jest Strategia Sprawne Państwo 2020 (SSP) określająca ramy funkcjonowania i filozofię. Działania wymienione w tym dokumencie oraz PZRP są w części komplementarne, jednak przede wszystkim dotyczą one (celu głównego) zwiększenia skuteczności i efektywności państwa otwartego na współpracę z obywatelami. SSP traktuje o doskonaleniu systemu zarządzania kryzysowego, jako jednym z kierunków interwencji celu szczegółowego polegającego na zapewnieniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Wymieniony cel szczegółowy zorientowany jest na podejmowanie przez służby publiczne oraz instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo wewnętrzne i porządek publiczny, działań w ramach bieżącego funkcjonowania, a także w sytuacjach wyjątkowych. SSP definiuje kierunki działań zbieżne z PZRP jako doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych (cel szczegółowy 3.3 SSP). SSP określa przyczyny, które powodują konieczność polepszenia funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego, do nich zalicza: niewystarczająco sprawny przepływ informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w zarządzanie kryzysowe oraz braki w koordynacji działań między strukturami zarządzania kryzysowego i instytucjami odpowiedzialnymi za działania w terenie. W ramach usprawnienia struktur zarządzania kryzysowego (w tym działań na wypadek powodzi) planuje się usprawnienie działania centrów zarządzania kryzysowego, stworzenie informatycznych systemów wspomagania procesów decyzyjnych uściślenie zasad współpracy cywilno-woskowej, poprawienie struktury wymiany informacji, zbudowanie jednolitego systemu obiegu informacji, opracowanie planów zarządzania kryzysowego w gminach oraz wzmocnienia gotowości gmin do reagowania poprzez kompleksowe działania prewencyjne (w tym związane z rozwojem infrastruktury wodno-melioracyjnej), usprawnienie procesu ostrzegania, alarmowania i informowania społeczeństwa w przypadku sytuacji kryzysowej, zwiększenie gotowości państwa do zapobiegania i usuwania skutków klęsk żywiołowych oraz zmiany w przepisach dotyczących organizacji służb odpowiedzialnych za zapobieganie klęskom żywiołowym. System bezpieczeństwa narodowego Dokumentem strategicznym dla obszaru bezpieczeństwa narodowego jest Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 (SRSBN). Wymienia ona wśród zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa Polski, zagrożenia wywołane oddziaływaniem sił natury w tym powodzie, zaś wśród systemów wsparcia bezpieczeństwa państwa system przeciwpowodziowy. SRSBN definiuje główny cel przez: wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego. Jest on realizowany przez 5 celów operacyjnych, w tym celu którym jest umocnienie zdolności państwa do obrony. W ramach działań głównych mających na względzie osiągnięcie tego celu operacyjnego, zapisano: przygotowanie i utrzymanie w gotowości do działania sił i środków do oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, akcji przeciwpowodziowych i przeciwlodowych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych. Działanie to jest spójne z kilkoma działaniami nietechnicznymi wskazanymi w PZRP i określonymi celami, np. usprawnienie,,systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi. Należy zwrócić uwagę, że Siły Zbrojne RP są jednym z kluczowych elementów systemu zarządzania kryzysowego państwa i wspierają administrację publiczną w obliczu poza militarnych sytuacji kryzysowych (w tym powodzi), co prowadzi do zmniejszenia strat gospodarczych i społecznych. SRSBN wskazuje na konieczność doskonalenia tej współpracy, co jest komplementarne z celem szczegółowym PZRP nr 3.3 doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych

25 Wprowadzenie Relacje PZRP z dokumentami strategicznymi regionalnymi oraz Wojewódzkimi Poniżej opisano relacje PZRP regionu wodnego Środkowej Odry z dokumentami strategicznymi regionalnymi i wojewódzkimi właściwymi dla regionu wodnego Środkowej Odry. Strategie regionalne Jednym z dokumentów strategicznych mówiących o rozwoju ponadregionalnym jest Strategia dla Rozwoju Polski Południowej w Obszarze Województw Małopolskiego i Śląskiego do roku 2020 (SRPP). Identyfikuje ona możliwości współpracy pomiędzy województwami oraz wskazuje kierunki, typy projektów i same projekty, które umożliwiają rozwijanie i zacieśnianie tej współpracy. Strategia definiuje jako jeden z kluczowych problemów bezpieczeństwa powodzie opadowe. Cele SRPP oraz PZRP są spójne w zakresie jednego z trzech celów strategicznych: Polska Południowa przestrzenią partnerskiej współpracy na rzecz efektywnego wykorzystania możliwości rozwojowych w szczególności z kierunkiem działań - rozwijanie współpracy w zakresie ochrony środowiska i zabezpieczenia przed sytuacjami kryzysowymi (kierunek nr 2.4). Kierunek interwencji został doprecyzowany przez podział na działania, z których dwa: (ochrona dolin rzek mających zlewnie w obu województwach w tym ochrona przeciwpowodziowa ) oraz (Integracja i wzmocnienie regionalnych systemów bezpieczeństwa, w tym w zakresie reagowania i likwidacji skutków katastrof oraz klęsk żywiołowych) są spójne i uzupełnione przez działania na etapie prewencji oraz etapie przygotowania i odbudowy Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Kolejnym dokumentem strategicznym, ponadregionalnym, jest Strategia Rozwoju Polski Zachodniej do roku 2020 Aktualizacja (SRPZ), która obejmuje makroregion złożony z pięciu województw: dolnośląskie, lubuskie, opolskie, wielkopolskie oraz zachodniopomorskie. Przyjęta została przez Radę Ministrów w kwietniu 2014 r, w zakresie ochrony przeciwpowodziowej wskazuje jedynie na pośrednie działanie odbudowa Odrzańskiej Drogi Wodnej. Ma to przyczynić się do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej. PZRP wskazują również na inwestycje powiązane z tą drogą wodną, ale skupiają się na celach przeciwpowodziowych. Strategie wojewódzkie Dokumenty strategiczne dla województw wskazują w większości na istotę zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla rozwoju i spójności regionów. Zakładają również interwencję dla zmniejszenia ryzyka powodziowego poprzez wdrożenie zarówno działań nietechnicznych prewencyjnych, jak i działań technicznych przewidzianych w PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 (SRWD) wymienia wśród strategicznych ograniczeń województwa zagrożenie powodziami. Klasyfikuje działania mające na celu obniżenie ryzyka powodziowego do makrosfery Zdrowie i bezpieczeństwo. SRWD wymienia planowane przedsięwzięcia związane z bezpieczeństwem powodziowym, które są ujęte w ramach działań przewidzianych w PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020 (SRWLu) wśród obszarów strategicznej interwencji wymienia obszary zagrożone powodziami. Przewiduje też w ramach celu operacyjnego 3.6 (dla osiągnięcia celu strategicznego nr 3 Społeczna i terytorialna spójność regionu), wsparcie budowy oraz modernizacji systemów i infrastruktury zapobiegania powodziom, co jest spójne z działaniami przewidzianymi w ramach PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 (SRWO) wymienia powodzie jako jedną z barier rozwojowych, zalicza też obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi do obszarów problemowych

26 Wprowadzenie SRWO definiuje jeden z celów operacyjnych (nr 7.5) jako przeciwdziałanie i usuwanie zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych, wśród działań nakierowanych na realizację ww. celu są te, związane z obniżeniem ryzyka powodziowego spójne z PZRP. Dokument wymienia PZRP jako instrument minimalizujący ryzyko powodziowe, którego skuteczne wdrożenie jest oczekiwaniem wobec administracji rządowej. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie ( Śląskie ) stanowi plan samorządu województwa i określa wizję województwa, cele i główne sposoby ich realizacji. Wskazuje na ochronę przeciwpowodziową jako istotny problem gospodarki wodnej oraz proponuje wspieranie wdrażania rozwiązań w zakresie zintegrowanego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnym w zlewni w tym ochrony przeciwpowodziowej. Dodatkowo zgodnie z przedstawioną analizą wdrożenie PZRP stanowi szansę dla obszaru priorytetowego C Przestrzeń, jako element implementacji Dyrektywy Powodziowej, i realizacji celu strategicznego: Województwo śląskie regionem atrakcyjnej i funkcjonalnej przestrzeni. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku (SRWW) wskazuje na nierówności w reżimach hydrologicznych rzek województwa, co objawia się m.in. powodziami. Wymieniony w SRWW cel operacyjny nr 2.8 ochrona zasobów wodnych i wzrost bezpieczeństwa powodziowego, dla poprawy stanu środowiska i racjonalnego gospodarowania jego zasobami (treść celu strategicznego nr 2) jest spójny z celami PZRP. Wymienione kierunki działań dla realizacji w/w celu stanowią odzwierciedlenie działań przedstawionych w PZRP. Do oczekiwań SRWW względem polityki rządu należą potrzeby, które są wymienione jako działania w ramach Planów. Relacje PZRP z dokumentami planistycznymi w gospodarce wodnej wraz z dokumentem nadrzędnym jakim jest Polityka wodna państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) Główne dokumenty planistyczne są obecnie aktualizowane w ramach cyklicznego dostosowywania ich do istniejących warunków oraz dla uwzględnienia uwag Komisji Europejskiej trwają prace nad Programem wodno-środowiskowym kraju (PWŚK) oraz Planami gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (PGW). Te ostatnie będą wykonane w oparciu o MasterPlany. Obydwa dokumenty są koordynowane między sobą oraz będą uwzględniać zapisy PZRP. Polityka Wodna Państwa Projekt Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) PWP, jest dokumentem strategicznym, o wieloletnim horyzoncie czasowym, identyfikującym problemy uznane za najistotniejsze z punktu widzenia osiągnięcia celów, przed którymi stoi gospodarka wodna oraz wytyczającym priorytetowe kierunki, na których koncentrowane będą działania państwa. Jest dokumentem wyznaczającym ramy gospodarowania wodami, wskazującym strategiczne kierunki działań i podstawowe zasady gospodarki wodnej. Wyznacznikiem tych zasad jest przede wszystkim Ramowa Dyrektywa Wodna, która m.in. wskazuje na konieczność integrowania ochrony i zrównoważonego gospodarowania wodą z innymi dziedzinami polityk wspólnotowych, takimi jak energetyka, transport, rolnictwo, rybołówstwo, polityka regionalna i turystyka. Ramy PWP opierają się na Uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2007 r. o konieczności przyjęcia i wdrożenia strategii gospodarki wodnej w Polsce (M.P.2007 nr 39 poz. 441). Celem strategicznym dokumentu jest: zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu 26 26

27 Wprowadzenie do wyrównania dysproporcji międzyregionalnych oraz uwzględnieniu integrowania potrzeb ochrony środowiska wodnego z innymi działami gospodarki, w tym transportu, rolnictwa, energetyki i turystyki. PZRP są narzędziem polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym niezbędnym do realizacji celu operacyjnego 3.1 (wdrożenie polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym). Stanowią też plan działań polegających na realizacji celów operacyjnych nr 3.2 i 3.3 (odpowiednio: zwiększenie skuteczności ochrony ludności przed powodzią i skutkami suszy za pomocą efektywnych działań technicznych; wzrost wykorzystania i podnoszenie efektywności nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi i suszy) w zakresie zabezpieczenia przed powodziami. Cele te będą realizowane przez działania, których zakres określony będzie w Planach. PWP określa, w perspektywie do 2016 roku, konieczność ograniczenia ryzyka powodziowego, między innymi wymieniając PZRP jako element kluczowy w realizacji celu. W tym samym miejscu wskazuje na zagadnienia, które są tematyką prac nad Planami, m.in.: retencja zbiornikowa, zintegrowanie systemu prognozowania zjawisk powodziowych z systemem gospodarowania zbiornikami w okresie zagrożenia powodziowego czy zwiększenie retencji naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji. Wymienia zatem elementy kluczowe dla osiągnięcia celów PZRP. W perspektywie do 2030 roku PWP przewiduje funkcjonowanie i rozwijanie zaawansowanego systemu zarządzania ryzykiem na podstawie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Dodatkowo PZRP uwzględniają osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów, co jest jednym z celów strategicznych Polityki Wodnej Państwa. Plany Gospodarowania Wodami Plan gospodarowania wodami dla dorzeczy (PGW) są podstawowym narzędziem polityki wodnej w Polsce. PGW określają zasady korzystania z wód dorzecza i uwzględniają sektory: komunalny, rolnictwo, przemysł, hydroenergetykę, żeglugę i zarządzanie ryzykiem powodziowym. W roku 2015 trwa proces ich aktualizacji (z uwzględnieniem MasterPlanów), który zgodnie z harmonogramem wdrażania zapisów RDW w Polsce powinien zakończyć się do 22 grudnia MasterPlany dla obszarów dorzeczy stanowią dokumenty planistyczne, przedstawiające projekty inwestycyjne (od inwestycji transportowych po przeciwpowodziowe), które do tej pory były rozproszone w różnych programach sektorowych. Są spisami inwestycji, które powinny być zrealizowane ze względu na nadrzędny interes społeczny, pomimo ingerencji w środowisko naturalne. Przede wszystkim ze względu na ograniczenia czasowe przy ich opracowaniu, nie zawierają wszystkich elementów PGW. Dlatego też MasterPlany po wprowadzeniu do Planów Gospodarowania Wodami, stając się ich częścią, przestaną funkcjonować jako odrębne dokumenty. Należy zaznaczyć, że MasterPlany w części, stanowią główną bazę dla wykonania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, jako spisy inwestycji, które są konieczne dla zwiększenia poziomu ochrony przeciwpowodziowej. PZRP będą wpływać na zmiany stanu i potencjału obserwowane w ramach cyklicznych przeglądów i określenia zasad gospodarowania wodami. Należy zwrócić uwagę, że dla inwestycji z zakresu ochrony przeciwpowodziowej przewidziano możliwość wyznaczenia derogacji odstępstw od osiągnięcia celów środowiskowych, np. w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry przewidziano budowę zbiorników suchych oraz wielofunkcyjnych, budowę wałów, które uzyskały derogacje

28 Wprowadzenie Planowane działania, w szczególności techniczne uwzględniają możliwość wpływu na stan i potencjał JCWP. W przypadku określenia działań w ramach PZRP, które będą prowadziły do pogorszenia stanu wód, lub ich potencjału, powinny one znaleźć się w grupie zadań inwestycyjnych, które uzyskają odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych. Należy jednak podkreślić, że przewidziane w PZRP działania uwzględniają cele środowiskowe i w dużej mierze poprawiają stan i potencjał JCWP. Szczególnie przewidziane działania nietechniczne (np. renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów) są zgodne z zadaniami PGW i uzupełniają je w zakresie osiągnięcia celów Planów Gospodarowania Wodami dorzeczy. PZRP powinny być podstawą do dokonania rzetelnej oceny wyboru alternatyw na poziomie celów, jakim mają służyć poszczególne działania inwestycyjne. Wyniki analiz będą włączone do aktualizacji PGW. Program Wodno-Środowiskowy Kraju Celem Programu Wodno-Środowiskowego Kraju (PWŚK) jest zebranie najważniejszych działań, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie dobrego stanu wód. PWŚK uwzględnia działania przewidziane w PZRP, ale tylko takie, które pozwolą na osiągnięcie celów środowiskowych, będą to zatem, przede wszystkim, działania nietechniczne. Relacje PZRP z pozostałymi dokumentami strategicznymi Ochrona różnorodności biologicznej Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Plan działań na lata Projekt (POZURB), stanowi wypełnienie zobowiązań Polski wynikających z Konwencji o różnorodności biologicznej ratyfikowanej w 1996 roku. Dokument uwzględnia cele wielu konwencji, dyrektyw oraz polskich strategii. Celem nadrzędnym POZURB jest poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społecznogospodarczym kraju. Działania nietechniczne przewidziane w PZRP i ich efekty wpływają na zmniejszenie głównych zagrożeń dla ekosystemów słodkowodnych określonych w POZURB. Przykładem może być likwidacja obwałowań, które utrudniają i przerywają łączność ekosystemów na terenach zalewowych z ekosystemami dolinowymi. W Programie ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Planie działań na lata przewidziano i opisano kilkadziesiąt zadań, z których część jest komplementarna w stosunku do działań przewidzianych w PZRP. Realizacja zadania nr B.IV.3 rewitalizacja małych cieków wodnych zamienionych na proste kanały melioracyjne, zapisanego w POZURB jest komplementarna w stosunku do zwiększenia retencji dolinowej cieków określonej jako jedno z działań przewidzianych w PZRP. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym są wymienione w POZURB w opisie zadania nr C.I.2 (Zapewnienie właściwego ujmowania ustaleń i wskazań planów ochrony i planów zadań ochronnych dla form ochrony przyrody, a także innych uwarunkowań form ochrony przyrody, w dokumentach planistycznych decydujących o sposobie gospodarowania na danym obszarze), przyjętego dla realizacji celu C.I: Poprawa efektywności planowania zarządzania i ochrony różnorodności biologicznej na obszarach chronionych. PZRP uwzględniają zapisy planów ochrony obszarów chronionych, a także są komplementarne w planowanych działaniach w stosunku do zadań G.II.1 i G.II.3: poprawa retencji na obszarach podmokłych oraz odtwarzanie retencji dolin rzek

29 Wprowadzenie Pośrednio, realizacja celów PZRP wpłynie na świadomość społeczeństwa w zakresie zagrożenia powodziowego, pośrednio zaś na zmniejszenie chaotycznej zabudowy i tym samym na zwiększenie funkcjonalności korytarzy ekologicznych wg POZURB. Polityka klimatyczna Polityka klimatyczna Polski Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020 (PKP) jest dokumentem wchodzącym w skład polityki ekologicznej państwa. Definiuje cel strategiczny jako włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony klimatu globalnego poprzez wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w zakresie poprawy wykorzystania energii, zwiększania zasobów leśnych i glebowych kraju, racjonalizacji wykorzystania surowców i produktów przemysłu oraz racjonalizacji zagospodarowania odpadów, w sposób zapewniający osiągnięcie maksymalnych, długoterminowych korzyści gospodarczych, społecznych i politycznych. Cele szczegółowe PKP oraz działania PZRP nie pokrywają się. Jednak w zaleceniach Polityki Klimatycznej Polski znalazł się zapis o konieczności ochrony zasobów wody poprzez m.in. zwiększenie możliwości retencjonowania wody zwłaszcza poprzez małą retencję, który jest spójny z planowanymi działaniami w ramach PZRP. Polityka leśna Polityka Leśna Państwa (PLP) przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 kwietnia 1997 r. stanowi dokument strategiczny, określający zasady zwiększania lesistości kraju. Zadanie planowane w ramach PZRP polegające na ochronie/zwiększeniu retencji leśnej w zlewni jest komplementarne z PLP. Polityka nie określa bezpośrednio celu zwiększenia retencji, jednak spodziewanym efektem zwiększenia lesistości będzie właśnie zwiększenie retencji leśnej. Polityka ekologiczna PZRP w swoich celach stanowi uzupełnienie Polityki Ekologicznej Państwa latach z perspektywą do roku 2016 (PEP) w zakresie celu nr 3.3.2, czyli racjonalizacji gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby chronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi. Wyznaczając kierunki działań dla ww. celu, PEP wskazuje na konieczność przyjęcia przez Radę Ministrów i Parlament Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami do 2030 r. (z uwzględnieniem etapu 2015 r.). Relacja PZRP z Polityką Wodną Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016), którą przygotowano na podstawie opracowania Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015), została opisana powyżej

30 Wprowadzenie 2.4 Opis procesu planistycznego Powodzenie wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym jest uzależnione od sposobu prowadzenia procesu planistycznego. Włączenie wielu stron interesariuszy do tego procesu od początku procesu planistycznego może przyczynić się do szybszego, a na pewno łatwiejszego wdrożenia zapisów planów zarządzania ryzykiem powodziowym. W celu włączenia wielu organów, instytucji, przedstawicieli jednostek rządowych i samorządowych powołano komitety sterujące i grupy planistyczne działające na poziomie dorzeczy i regionów wodnych oraz zespoły planistyczne zlewni, działające w poszczególnych zlewniach planistycznych, wchodzących w skład regionów wodnych sposób ich pracy opisano w dalszych rozdziałach planu. Od początku procesu opracowywania PZRP zapewniono udział wielu gremiów związanych z szeroko pojętą ochroną przeciwpowodziową. Takie podejście było uzasadnione nie tylko wymogami prawnymi (Dyrektywa Powodziowa i ustawa Prawo wodne), ale i względami praktycznymi. Przewidziano też udział społeczeństwa w procesie przygotowania planów zarządzania ryzykiem. Proces udziału społeczeństwa w przygotowaniu PZRP powinien docelowo być skoordynowany z procesem udziału w opracowywaniu planów gospodarowania wodami (wynikającymi z wdrażania RDW) i wykorzystywać istniejące z tego tytułu doświadczenia (w tym kanały informacyjne, sprawdzone formy i utworzone struktury). Przebieg prac planistycznych na poziomie regionu wodnego Prace planistyczne przed opracowaniem właściwych dokumentów planów zarządzania ryzykiem powodziowym obejmowały: opracowanie materiałów informacyjnych o Dyrektywie Powodziowej, ustawie Prawo wodne oraz zasadach wdrażania Dyrektywy Powodziowej w Polsce wraz z ich dystrybucją powołanie składu osobowego Komitetu Sterującego oraz Grupy planistycznej regionu wodnego oraz zespołu zarządzania projektem, wyznaczenie obszarów zlewni planistycznych i powołanie zespołów planistycznych zlewni. Prace planistyczne w ramach tworzenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym obejmowały: przygotowanie wszystkich dokumentów niezbędnych do działania Komitetu Sterującego, grupy planistycznej regionu wodnego, zespołów planistycznych zlewni, zorganizowanie pierwszych posiedzeń Komitetu Sterującego oraz grupy planistycznej regionu wodnego, zorganizowanie szkoleń dla zespołów planistycznych zlewni wykonanie analiz przewidziane metodyką w układzie wybranych zlewni, propozycje zestawu działań i przedstawienie grupie planistycznej regionu wodnego wyników analiz, diagnozy problemów, zestawu działań przypisanych do poszczególnych celów w celu przeprowadzenia dyskusji i uzyskania wstępnej akceptacji. opracowanie wyników dyskusji w zespołach planistycznych zlewni, zgłoszonych propozycji z uzasadnieniem w przypadku odrzucenia, przedstawienie wyników grupie planistycznej regionu wodnego do zaakceptowania dla dalszych działań, 30 30

31 Wprowadzenie przeprowadzenie badań modelowych dla działań o charakterze inwestycyjnym dla udokumentowania skutków tych działań i oceny ich skuteczności i efektywności dla redukcji ryzyka powodziowego, przeprowadzenie analiz ekonomicznych - kosztów i korzyści dla wszystkich sformułowanych wariantów planistycznych, przeprowadzenie analizy i oceny zgodności przyjętych ostatecznych wariantów działań z wymogami prawnymi i środowiskowymi, w tym szczególnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej, przeprowadzenie analizy wielokryterialnej i wypracowanie projektu ostatecznego wariantu planistycznego celem przedstawienia grupie planistycznej regionu wodnego do akceptacji, a także przedstawia go zespołom planistycznym zlewni, opracowanie wykazu instrumentów oraz propozycje założeń aktów prawnych dla ich wdrożenia, scalenie wariantów planistycznych wypracowanych dla poszczególnych zlewni dla regionu wodnego, przedstawienie grupie planistycznej regionu wodnego do akceptacji: opracowanie ostatecznego wariantu planistycznego proponowanego do planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, wykaz instrumentów i dokumentów realizacyjnych, których wdrożenie jest niezbędne dla realizacji PZRP, wprowadzenie do projektów PZRP wszystkich uwag i zaleceń grupy planistycznej regionu wodnego oraz wypracowanie projekt planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, uwzględnienie uwag wynikających ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przyjętego projektu planu zarządzania ryzykiem powodziowym regionu wodnego, wniesienie przez grupę planistyczną regionu wodnego na Komitet Sterujący projektu PZRP dla regionu wodnego w celu ostatecznego zatwierdzenia, wprowadzenie zaleceń i poprawek Komitetu Sterującego

32 Wprowadzenie Na schemacie poniżej przedstawiono schemat przebiegu procesu planistycznego w regionie wodnym i na obszarze dorzecza. Rysunek nr 3 Graficzne odzwierciedlenie prac planistycznych w regionie wodnym i na obszarze dorzecza Źródło: Opracowanie własne 32 32

33 Opis obszaru planowania 3 WAŻNE INFORMACJE Region wodny Środkowej Odry zajmuje łączną powierzchnię km², co stanowi ok. 33% obszaru dorzecza Odry i ok. 13% obszaru Polski. Obszar regionu swoim zasięgiem obejmuje opolskie, śląskie, dolnośląskie, lubuskie i wielkopolskie. Geograficznie region wodny Środkowej Odry obejmuje obszary Niziny Środkowoeuropejskiej i Masywu Czeskiego w ramach Sudetów z Przedgórzem. Region położony jest w zasięgu 18 makroregionów. Południowa część dorzecza obejmuje tereny górskie, które w kierunku północnym przechodzą w wyżyny i niziny. Główną rzeką regionu wodnego Środkowej Odry jest Odra (ciek I rzędu) o długości całkowitej 855 km, z czego 742 km znajdują się w granicach Polski, a w regionie Środkowej Odry 433 km. W obszarze regionu wodnego Środkowej Odry wyodrębniono 14 zlewni bilansowych a całkowita długość sieci hydrograficznej zlewni środkowej Odry wynosi km. Główną przyczyną wezbrań powodziowych w regionie były opady deszczu. 60,7% powierzchni regionu zajmują tereny rolne, 34,2% lasy i ekosystemy seminaturalne, 4,1% tereny zatropogenizowane a 0,9 % tereny wodne. Na obszarze dorzecza wyznaczono 49 obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i 708 JCWP (684 rzek i 24 jeziora), a na jego obszarze stworzono 2 parki narodowe, 20 parków krajobrazowych, 134 rezerwaty przyrody i 159 obszarów Natura

34 Opis obszaru planowania 3 Opis obszaru planowania 3.1 Wprowadzenie Region wodny Środkowej Odry zajmuje łączną powierzchnię km², co stanowi ok. 33% obszaru dorzecza Odry i ok. 13% obszaru Polski. Obszar regionu swoim zasięgiem obejmuje południowozachodnie tereny Polski, a pod względem administracyjnym leży w 5 województwach: opolskie, śląskie, dolnośląskie, lubuskie i wielkopolskie. Rysunek nr 4 Położenie obszaru dorzecza Odry na terytorium Polski Źródło: Opracowanie własne 34 34

35 Opis obszaru planowania Tabela nr 3 Zestawienie najważniejszych informacji dotyczących regionu wodnego Środkowej Odry powierzchnia regionu wodnego zarząd całkowita długość sieci hydrograficznej główne dopływy największe jeziora zlewnie bilansowe liczba JCWP główne sposoby użytkowania wód główne oddziaływania antropogeniczne największe problemy gospodarki wodnej 39,3 tys. km 2 RZGW we Wrocławiu km lewostronne: Osobłoga, Nysa Kłodzka, Oława, Ślęza, Bystrzyca, Kaczawa, Bóbr, Nysa Łużycka prawostronne: Mała Panew, Stobrawa, Widawa, Barycz, Obrzyca, jezioro Sławskie (830 ha), jezioro Niesłysz (470 ha), jezioro Dominickie (330 ha), jezioro Wieleńskie-Trzytoniowe (209 ha) i jezioro Przemęt (208 ha). Barycz, Bóbr, Bystrzyca, Kaczawa, Mała Panew, Nysa Kłodzka, Nysa Łużycka, Obrzyca, Odra (Przyodrze), Oława, Osobłoga, Stobrawa, Ślęza, Widawa 708 JCWP, w tym: JCWP rzek - 24 JCWP jezior - pobór wody na cele komunalne i gospodarcze - pobór wody na cele technologiczne i chłodnicze - pobór wody na cele rolnictwa - rybactwo i wędkarstwo - zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych - zanieczyszczenia obszarowe - zaburzenie reżimu hydrologicznego - zmiany morfologiczne i hydrologiczne (regulacja rzek, obwałowania) - zagrożenie powodziowe - zaspokojenie rosnących potrzeb użytkowników - zmiany morfologiczne cieków - zmiany ukształtowania i pokrycia powierzchni terenu i jego odkształcenia - zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych Źródło: Opracowanie własne 35 35

36 Opis obszaru planowania Rysunek nr 5 Region wodny Środkowej Odry na tle podziału administracyjnego Polski Źródło: Opracowanie własne 36 36

37 Opis obszaru planowania 3.2 Topografia, hydrografia, gleby, geologia, hydrologia Topografia Wg podziału fizyczno geograficznego Polski zaproponowanego przez Kondrackiego (Kondracki 2009) 1 region wodny Środkowej Odry obejmuje obszary Niziny Środkowoeuropejskiej i Masywu Czeskiego w ramach Sudetów z Przedgórzem. W podziale na podprowincje obejmuje: część Pojezierzy Południowobałtyckich ( ) w obrębie makroregionów Pojezierza Lubuskiego (315.4) i Leszczyńskiego (315.8) oraz Pradolinę Warciańsko Odrzańską (315.6) i Wyniesienia Zielonogórskie (315.7); fragment Nizin Sasko Łużyckich (317) w obrębie Obniżenia Dolnołużyckiego (317.2) i Niziny Śląsko Łużyckiej (317.7); zachodnią część Nizin Środkowopolskich (318) w ramach makroregionów: Niziny Południowowielkopolskiej (318.1), Obniżenia Milicko Głogowskiego (318.3), Wału Trzebnickiego(318.4) i Niziny Śląskiej (318.5). południowo zachodnią część regionu obejmuje podprowincja Sudety z Przedgórzem Sudeckim (332), na którą składają się makroregiony: Przedgórze Sudeckie (332.1), Pogórze Zachodniosudeckie (332.2), Sudety Zachodnie(332.3), Sudety Środkowe ( ) oraz Sudety Wschodnie (332.6). Region Środkowej Odry jest więc mocno zróżnicowany, począwszy od równinnych i płaskich terenów Pojezierza Południowobałtyckiego i Niziny Środkowopolskiej, poprzez Pogórze Sudeckie obejmujące rejony Strzegomia i Strzelina o wysokościach względnych od 200 do 500 m z pojedynczymi masywami wyspowymi tj. Ślęża (712 m n.p.m.), aż po górską krainę Sudetów o szerokości ok. 50 km i długości 300 km, obejmującą szereg pasm górskich m.in. Karkonosze (z najwyższym szczytem Śnieżką m n.p.m.), Góry Izerskie, Rudawy Janowickie, Góry Kamienne, Góry Krucze, Sowie, Bardzkie, Stołowe, Bystrzyckie, Orlickie i Złote. Tak duża dynamika form ukształtowania terenu wynika przede wszystkim z działalności lodowców zwłaszcza z okresu zlodowaceń środkowo i południowopolskiego. Skutkiem tej aktywności jest także duża zmienność budowy geologicznej podłoża oraz odmienne warunki klimatyczne. Hydrografia Region wodny Środkowej Odry obejmuje dorzecze Odry na odcinku od ujścia Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej, pomiędzy 655,50 a 221,61 kilometrem. W całości jest administrowany przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Powierzchnia Regionu Wodnego Środkowej Odry wynosi km 2, co stanowi ok. 33% powierzchni całego dorzecza Odry. Administracyjnie Region obejmuje 5 województw: całe dolnośląskie, większość opolskiego (80%), część lubuskiego (53%), wielkopolskiego (13%) i śląskiego (8%). Pod względem hydrograficznym obszar ten należy prawie w całości do zlewiska Morza Bałtyckiego. Jedynie niewielkie fragmenty zlewni rzek: Metuja, Ostrożnica, Dzika Orlica i Izera w Sudetach wchodzą w skład dorzecza Łaby, należącego do zlewiska Morza Północnego Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2009 r.

38 Opis obszaru planowania Podział na zlewnie bilansowe obejmujące główne rzeki regionu przedstawia Rysunek 6. Rysunek nr 6 Zlewnie bilansowe regionu wodnego Środkowej Odry Źródło: Opracowanie własne Sieć rzeczna ukształtowana jest pod wpływem tektoniki i litologi, co znajduje szczególne odzwierciedlenie na obszarze Sudetów. Im dalej na północ tym wyraźniej zaznacza się genetyczny wpływ zlodowacenia, stąd obecność jezior polodowcowych. Widoczna jest wyraźna asymetria położenia dopływów, z przewagą lewostronnych dopływów Odry odwadniających Pogórze Sudeckie i Sudety. Największe z nich to: Nysa Łużycka, Bóbr, Nysa Kłodzka, Bystrzyca, Oława i Ślęza z dopływami. Rzeki sudeckie cechuje reżim deszczowo roztopowy o gwałtownych i wysokich wezbraniach. Obszar Niziny Środkowopolskiej i Pojezierza odwadniają głównie prawe dopływy Odry, do których zaliczają się m.in.: Obrzyca, Barycz, Widawa, Stobrawa i Mała Panew. Zestawienie cieków regonu wodnego Środkowej Odry ujętych w opracowaniu PZRP przedstawiono w Tabeli

39 Opis obszaru planowania Tabela nr 4 Rzeki regionu wodnego Środkowej Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej Rzeka Odra od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej Rząd Dopływ (l-lewostronny, p- prawostronny) Powierzchnia zlewni [km 2 ] Kilometr ujścia do rzeki wyższego rzędu wg MPHP 2013 [km] Kilometr ujścia do rzeki wyższego rzędu wg starego kilometrażu [km] I , Osobłoga II Odra (l) 991,34 634,77 124,55 Prudnik III Osobłoga (l) 225,55 34,358 34,05 Złoty Potok IV Prudnik (p) 79,90 19,921 19,93 Mała Panew II Odra (p) 2 114,69 601,55 158,60 Stoła III Mała Panew (l) 239,80 81,893 80,45 Nysa Kłodzka II Odra (l) 4 570,31 579,19 181,20 Bystrzyca III Nysa Kłodzka (l) 64,53 152, ,25 Biała Lądecka III Nysa Kłodzka (p) 311,18 137, ,08 Morawka IV Biała Lądecka (l) 68,03 30,660 30,48 Bystrzyca Dusznicka III Nysa Kłodzka (l) 198,60 134, ,06 Ścinawka III Nysa Kłodzka (l) 591,79 128, ,96 Budzówka III Nysa Kłodzka (l) 243,88 101, ,06 Biała Głuchołaska III Nysa Kłodzka (p) 400,22 66,283 67,29 Ścinawa Niemodlińska III Nysa Kłodzka (p) 434,01 12,359 12,23 Oława II Odra (l) 1 135,42 509,86 250,40 Ślęza II Odra (l) 973,15 498,86 261,60 Mała Ślęza III Ślęza (p) 202,15 38,732 38,43 Bystrzyca II Odra (l) 1 782,61 494,09 266,50 Piława III Bystrzyca (p) 365,37 64,886 63,46 Czarna Woda III Bystrzyca (p) 270,21 31,155 29,83 Strzegomka III Bystrzyca (l) 566,13 16,726 16,27 Pełcznica IV Strzegomka (p) 168,58 47,006 45,66 Widawa II Odra (p) 1 745,90 493,66 266,90 Kaczawa II Odra (l) 2 263,05 444,98 316,80 Nysa Szalona III Kaczawa (p) 434,85 37,062 36,62 Czarna Woda III Kaczawa (l) 999,73 23,889 23,53 Skora IV Czarna Woda (p) 282,47 12,500 12,50 Wierzbiak III Kaczawa (p) 273,44 17,867 17,55 Barycz II Odra (p) 5 547,37 383,40 378,10 Polska Woda III Barycz (l) 462,99 97,802 96,85 Orla III Barycz (p) 1 601,42 36,445 36,13 Rów Polski III Barycz (p) 831,10 2,176 2,11 Bóbr II Odra (l) 5 874,45 248,13 516,20 Zadrna III Bóbr (p) 102,58 256, ,02 Lesk III Bóbr (p) 120,03 251, ,14 Łomnica III Bóbr (l) 116,68 222, ,44 Jedlica IV Łomnica (p) 56,21 1,757 1,72 Kamienna III Bóbr (l) 273,32 211, ,88 Wrzosówka IV Kamienna (p) 96,24 6,730 6,63 Szprotawa III Bóbr (p) 871,96 100,708 99,

40 Opis obszaru planowania Rzeka Rząd Dopływ (l-lewostronny, p- prawostronny) Powierzchnia zlewni [km 2 ] Kilometr ujścia do rzeki wyższego rzędu wg MPHP 2013 [km] Kilometr ujścia do rzeki wyższego rzędu wg starego kilometrażu [km] Kwisa III Bóbr (l) 1 028,51 87,777 87,01 Czarny Potok IV Kwisa (l) 56,47 110, ,58 Czerna Wielka III Bóbr (l) 947,86 73,720 73,10 Czerna Mała IV Czerna Wielka (l) 364,28 22,910 21,83 Nysa Łużycka II Odra (l) 4 403,45 221,61 542,40 Witka III Nysa Łużycka (p) 326,12 169, ,61 Czerwona Woda III Nysa Łużycka (p) 131,40 156, ,68 Lubsza III Nysa Łużycka (p) 911,44 15,580 15,58 Źródło: MPHP 2013, MPHP 2005 Największym lewostronnym dopływem Odry w regionie wodnym jest Bóbr o powierzchni zlewni 5 874,45 km 2 uchodzący w Krośnie Odrzańskim, zaś prawostronnym Barycz (5 547,37 km 2 ) z ujściem w okolicy Szlichtyngowej. W regionie wodnym znajdują się 33 jeziora o powierzchni powyżej 50 ha, największe z nich to: jezioro Sławskie (830 ha), jezioro Niesłysz (470 ha), jezioro Dominickie (330 ha), jezioro Wieleńskie- Trzytoniowe (209 ha) i jezioro Przemęt (208 ha). Region wodny Środkowej Odry posiada 15 znaczących zbiorników wodnych, których wykaz przedstawia Tabela 5. Tabela nr 5 Charakterystyka ważniejszych zbiorników wodnych w regionie wodnym Środkowej Odry Zbiornik Rzeka pojemność przy MaxPP [mln m 3 ] Powierzchnia zalewu [km 2 ] Otmuchów Nysa Kłodzka 130,45 20,58 Nysa Nysa Kłodzka 124,71 20,77 Turawa Mała Panew 95,50 19,89 Mietków Bystrzyca 76,98 8,13 Pilchowice Bóbr 50,00 2,40 Słup Nysa Szalona 38,50 4,86 Topola Nysa Kłodzka 21,68 4,26 Leśna Kwisa 16,80 1,40 Bukówka Bóbr 16,79 1,99 Kozielno Nysa Kłodzka 16,30 3,58 Sosnówka Czerwonka 14,84 1,72 Złotniki Kwisa 12,10 1,25 Dobromierz Strzegomka 11,35 1,11 Lubachów Bystrzyca 8,00 0,51 Niedów Witka 4,80 1,76 Źródło: Opracowanie własne Gleby W części górskiej regionu wodnego Sudetach, dominują gleby wytworzone ze zwietrzelin masywnych skał magmowych, metamorficznych i osadowych. Gleby na nich wytworzone są na ogół płytkie lub średnio głębokie i zawierają sporą domieszkę odłamków skalnych (szkieletu), która utrudnia, albo nawet uniemożliwia rolnicze użytkowanie. Gleby wytworzone z granitów, gnejsów, 40 40

41 Opis obszaru planowania szarogłazów, piaskowców kwarcytowych i skał pokrewnych, mają uziarnienie piasków lub lżejszych glin, na ogół są silnie kwaśne i ubogie w składniki odżywcze dla roślin. Z kolei gleby wytworzone z gabra, bazaltu, zieleńców, serpentynitów, wapieni i margli, odznaczają się zwięźlejszym gliniastym uziarnieniem, mniej kwaśnym, obojętnym lub nawet alkalicznym odczynem, oraz wysoką zasobnością wapnia, magnezu i innych składników, dzięki czemu tworzą żyzne siedliska naturalne. Na obszarze Sudetów dominują gleby brunatne kwaśne, a w mniejszym stopniu gleby brunatne właściwe i wyługowane. Towarzyszą im rozproszone mozaikowo gleby bielicowe (szczególnie w Górach Stołowych, Izerskich i w Karkonoszach). W kotlinach śródgórskich większe powierzchnie zajmują gliniaste gleby płowe oraz mady rzeczne, rozmieszczone liniowo w dolinach potoków i rzek. Udział innych typów gleb tj. rędziny, czarne ziemie, gleby torfowe i murszowe jest minimalny. Część nizinna regionu - na północ od Uskoku Brzeżnego Sudeckiego pokryta jest osadami czwartorzędowymi w różnych formach akumulacji lodowcowej, eolicznej i rzecznej. W północnej części regionu dominują gleby bielicowe i glejowe, a w środkowej części gleby płowe i glejowe. Środkowa część regionu obejmująca Pogórze Zachodniosudeckie, Przedgórze Sudeckie, Nizinę Śląską, Nizinę Śląsko-Łużycką oraz część Wału Trzebnickiego, to obszar dominacji gleb płowych, wytworzonych przede wszystkim z lessów, pyłów lessopodobnych i glin pylastych. Obszar żyznych czarnych ziem oraz mad rzecznych rozciąga się ogromnym pasem wzdłuż doliny Odry. Równie cenne kompleksy stanowią mady występujące w dolinie Nysy Kłodzkiej. Duże obszary urodzajnych gleb brunatnych wytworzonych na podłożu lessowym rozciągają się w postaci zwartego pasa u podnóża Sudetów. Gleby środkowej części regionu wodnego odznaczają się najwyższą przydatnością rolniczą, co powoduje, iż w większości są zajęte pod uprawy, co skutkuje najmniejszym stopniem zalesienia. Północna część regionu, w szczególności północno-zachodnia część Niziny Śląsko-Łużyckiej (Bory Dolnośląskie), Kotlina Żmigrodzka i Milicka oraz Wzgórza Twardogórskie, zdominowana jest przez kompleks gleb wytworzonych z piasków wodnolodowcowych, aluwialnych i eolicznych. Są to suche i bardzo ubogie gleby rdzawe oraz bielicowe, w większości zalesione. W obniżeniach terenu i w rozległych dolinach występują oglejone mady rzeczne oraz gleby bagienne: gruntowo-glejowe, torfowe, murszowe i mułowe. Gleby występujące na północnych obrzeżach posiadają generalnie najniższą przydatność rolniczą spośród gleb regionu, co znajduje odzwierciedlenie w wysokiej lesistości 2 Geologia Region Środkowej Odry jest bardzo zróżnicowany pod względem geologicznym. W jego granicach wyróżnić można główne jednostki strukturalne: Masyw Sudecki z charakterystyczną mozaikową budową geologiczną wyrażającą się występowaniem szeregu prekambryjsko paleozoicznych cokołów krystalicznych (rejony: izersko karkonoski, północno kaczawski, sowigórski, bystrzycko orlicki, śnieżnicko złotostocki i jesionicki) oraz zewnętrznej i wewnętrznej niecki śródgórskiej, zbudowanych ze skał osadowych wieku od karbonu po kredę. W nadkładzie wymienionych utworów, głównie w części zachodniej i wschodniej masywu występują pokrywy osadów neogenu i czwartorzędu o zmiennej miąższości Strategia rozwoju Polski Zachodniej. Ekspertyza pt.: Ochrona i konserwacja wartości przyrodniczych Polski zachodniej, jako podstawa trwałego rozwoju, Zielona Góra 2011.

42 Opis obszaru planowania Przedgórze sudeckie, przylegające od północy do wyżej wspomnianego Masywu Sudeckiego, zbudowane ze skał proterozoiku oraz osadowych i magmowych paleozoiku. Monoklina Przedsudecka oddalona od bloku Przedsudeckiego uskokami środkowej Odry, zbudowana z łagodnie zapadających ku północy utworów permu i triasu, nadbudowanych już poza regionem osadami jury i kredy. Monoklina Śląsko Krakowska w części południowo - wschodniej regionu zbudowana z utworów triasu i jury. Na opisane powyżej proterozoiczne i paleozoiczno mezozoiczne struktury w obrębie przedgórza sudeckiego i monokliny nakładają się utwory kenozoiku. Osady trzeciorzędu należą do dwóch basenów sedymentacyjnych: południowego związanego ze strefą Zapadliska Przedkarpackiego (rejon Kędzierzyna) i północnego nizinnego. Osady trzeciorzędu występują praktycznie ciągłą pokrywą z wyjątkiem centralnej, środkowej części masywu Sudetów. Osady czwartorzędu stanowią najwyższe ogniwo kenozoiku. Pod względem stratygraficznym osady czwartorzędu zaliczane są do trzech okresów glacjalnych: południowo i środkowopolskich oraz Bałtyckiego, Wisły i holocenu 3. Wody podziemne Warunki hydrogeologiczne, rozkład przestrzenny i zasoby wód podziemnych na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry są bardzo zróżnicowane, o czym decyduje przed wszystkim budowa geologiczna podłoża. Zasoby odnawialne wód podziemnych w tym regionie szacowane są na ok. 2,9 mld m 3 /rok, zaś zasoby dostępne do zagospodarowania na 1,6 mld m 3 /rok. Sumaryczny pobór wód podziemnych dla regionu wodnego Środkowej Odry za lata kształtował się na poziomie 200 mln m 3 /rok. Średnia wydajność dobowa ujęć wynosi 634 m 3 /d. Zgodnie z regionalizacją hydrogeologiczną słodkich wód podziemnych większość analizowanego obszaru znajduje się w regionie wrocławskim, sudeckim i regionie śląsko-krakowskim. Zlewnie Baryczy, Obrzycy, w dużej części Nysy Łużyckiej i częściowo Bobru znajdują się w regionie wielkopolskim, zaś środkowa i dolna część zlewni Osobłogi w regionie przedkarpackim 4. W obrębie pradoliny Odry głównym użytkowym poziomem wodonośnym jest poziom wód gruntowych, występujący w paśmie osadów piaszczysto żwirowych o miąższości do 30 m, najczęściej m z okresu od interglacjału po holocen, lokalnie zaś poziom wgłębny naporowy w osadach doliny kopalnej z interglacjału mazowieckiego. Na południe od ujścia Stobrawy głównymi poziomami użytkowymi są zbiorniki szczelinowe, szczelinowo porowe kredy górnej rejonu Opola oraz triasu środkowego i dolnego monokliny śląskiej, które uznano za główne zbiorniki wód podziemnych wymagające szczególnej ochrony. Piętro wód trzeciorzędowych (paleogeńsko neogeńskie) reprezentowane jest przez poziom wód mioceńskich występujący w przedziale głębokości m w części południowej regionu w niecce kędzierzyńsko głubczyckiej, w środkowej części w niecce wrocławskiej i dolnej w zbiorniku wielkopolsko lubuskim. Obszarami zasilania wód podziemnych w zlewni Baryczy są przede wszystkim powierzchnie pokryte utworami o znacznej przepuszczalności (piaski, żwiry) np. tereny sandru leszczyńskiego lub sandru Węchowej. Większość obszaru zlewni charakteryzuje się korzystnymi warunkami hydrogeologicznymi, Wydzielenie rejonów wodno-gospodarczych dla potrzeb zintegrowanego zarządzania zasobami wód podziemnych i powierzchniowych kraju. Region Wodny Środkowej Odry. Obszar działalności RZGW we Wrocławiu, PIG, Warszawa Paczyński B., (red.) 1995: Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1: , Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

43 Opis obszaru planowania podobnie jak zlewnia Widawy, gdzie wody w utworach czwartorzędowych stanowią główny użytkowy poziom wodonośny w rejonie Oleśnicy oraz na wschód od niej. Tworzą je piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz osady rzeczne Widawy. W zlewni Kaczawy poziom wodonośny tworzy czwartorzędowe piętro wodonośne zbudowane z piasków i żwirów o zmiennej miąższości i rozmieszczeniu obejmującym głównie doliny współczesne i kopalne oraz rynny lodowcowe. Miąższość warstw wodonośnych wynosi m. Czwartorzędowe piętro wodonośne jest także głównym piętrem wodonośnym w obrębie zlewni Nysy Łużyckiej, w obrębie której występuje skomplikowany układ wielowarstwowy wynikający z położenia w obrębie dwóch jednostek tektonicznych. Warstwa wodonośna posiada najczęściej swobodne zwierciadło wody, które układa się na głębokości od kilku do kilkunastu metrów, w zależności od morfologii terenu i związane jest z występowaniem osadów rzecznych i fluwioglacjalnych. Bardzo zróżnicowany przestrzennie układ struktur hydrogeologicznych występuje w zlewni Bystrzycy i Ślęzy. Czwartorzędowe piętro wodonośne tworzą piaski i żwiry o zmiennej miąższości i rozkładzie, co jest pochodną ich genezy i procesów sedymentacyjnych. Miąższość warstw wodonośnych w rynnach erozyjnych przekracza czasami 100 m, najczęściej jednak osady te mają miąższość 2 10 m. Poziomy wodonośne Nysy Kłodzkiej występują w utworach czwartorzędu, a tworzą je piaski i żwiry występujące na głębokościach od kilku do kilkunastu metrów, w odcinkach dolin kopalnych niekiedy do ponad 50 m. Najczęściej są to wody o swobodnym zwierciadle lub pod niewielkim ciśnieniem. W górnej części zlewni wody w utworach czwartorzędu występują w dolinach rzek (głównie w dolinie Nysy Kłodzkiej) na głębokości do 10 m. Poziom użytkowy w zlewni Bobru znajduje się w utworach czwartorzędu na głębokościach od kilku do 70 m, przy zwierciadle swobodnym w obszarach dolin i zwierciadle pod niewielkim ciśnieniem na wysoczyznach. Lokalnie brak jest poziomów wodonośnych. W regionie przedsudeckim główne użytkowe poziomy wodonośne występują w utworach neogenu i paleogenu, niekiedy czwartorzędu (głębokość m). W regionie sudeckim pierwszy użytkowy poziom wodonośny występuje zwykle w utworach kredy górnej, w utworach porowo szczelinowych na głębokościach od kilku do prawie 100 m. Na zachodzie regionu w zlewni Stobrawy i Osobłogi użytkowe poziomy wód podziemnych występują w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu (neogenu), kredy górnej i triasu dolnego na głębokościach od kilku do 70 m, niekiedy w obrębie dolin kopalnych do m. Lokalne znaczenie posiadają poziomy wodonośne w utworach rumoszowych oraz piaszczysto żwirowych. Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry zlokalizowanych jest 37 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP), z czego 24 w całości (Dolina kopalna rzeki Mała Panew, Zbiornik Opole- Zawadzkie, Subzbiornik rzeki Stobrawa, Niecka opolska, Dolina kopalna Lasy Niemodlińskie, Subzbiornik Paczków-Niemodlin, Dolina kopalna Kluczbork, Dolina kopalna rzeki Nysa Kłodzka, Dolina rzeki Bóbr (Marciszów), Subzbiornik Prochowice-Środa Śląska, Pradolina rzeki Odra (S Wrocław), Zbiornik Oleśnica, Zbiornik międzymorenowy Smoszew-Chwaliszew-Sulmierzyce, Sandr Leszno, Zbiornik międzymorenowy Leszno, Zbiornik międzymorenowy Zbąszyń, Pradolina rzeki Odra (Głogów), Zbiornik Wschowa, Subzbiornik Lubin, Niecka zewnętrznosudecka Bolesławiec, Pradolina Zasiek-Nowa Sól, Sandr Krosno-Gubin, Zbiornik Słup-Legnica)

44 Opis obszaru planowania Hydrologia W regionie wodnym Środkowej Odry wyróżniono trzy typy reżimu wodnego 5 : typ śnieżny silnie wykształcony, gdzie średni odpływ miesiąca wiosennego (marca lub kwietnia) przekracza 180% średniego odpływu rocznego, typ śnieżny średnio wykształcony, gdzie średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego, typ śnieżno deszczowy, gdzie średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący co najmniej 110% średniego odpływu rocznego. W analizowanym regionie wodnym przeważają obszary, na których występuje równowaga zasilania podziemnego z powierzchniowym, gdzie każdy z nich stanowi 45-55% odpływu całkowitego. Na niewielkim obszarze, w północnej części regionu wodnego występuje słaba przewaga zasilania podziemnego. W obrębie Sudetów występuje niewielka przewaga zasilania powierzchniowego (55-65% odpływu całkowitego) w stosunku do podziemnego (35-45%), natomiast w południowo zachodniej części regionu wodnego występuje znaczna przewaga zasilania powierzchniowego (65% odpływu całkowitego) do odpływu podziemnego (< 35%). Na podstawie analiz stosunku przepływów charakterystycznych SWQ do SNQ z wielolecia dla wodowskazów regionu wodnego Środkowej Odry można stwierdzić największą zmienność przepływów odnotowaną na wodowskazie Lubachów na Bystrzycy (stosunek SWQ/SNQ wynosi 700) oraz dla wodowskazu Chwaliszów na Strzegomce (SWQ/SNQ = 470). Najmniejsze dysproporcje w średnich wartościach przepływów charakterystycznych wykazują wodowskazy zlokalizowane na Odrze (od 12,5 dla Oławy, po 7,9 dla Połęcka), co wiąże się ze wzrostem zdolności retencyjnych zlewni wraz z przyrostem powierzchni zlewni Dynowska, 1994

45 Opis obszaru planowania 3.3 Charakter zagrożenia powodziowego w zlewni Według zaleceń Komisji Europejskiej 6 powodzie ze względu na mechanizm dzielą się na typy: A21 naturalne wezbranie zalanie terenu przez wody na skutek podniesienia się ich poziomu, A22 przelanie się przez urządzania wodne np. zalanie terenu na skutek przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego, A23 awaria urządzeń wodnych lub infrastruktury technicznej zalanie terenu na skutek awarii urządzeń wodnych lub infrastruktury technicznej, w tym awarii zbiorników retencyjnych, wrót przeciwpowodziowych, A24 zatory zalanie terenu na skutek powstania naturalnego lub sztucznego zatoru na cieku, A25 zalanie terenu przez wodę na skutek innych mechanizmów, np. działania silnego wiatru, A26 brak dostępnych danych na temat mechanizmu powodzi. Ze względu na charakterystykę powodzie dzielą się na typy: A31 powódź gwałtowna (błyskawiczna), A32 powódź związana z topnieniem śniegu, A36 powódź błotna powódź, której towarzyszy transport dużej ilości rumowiska, Wydzielono również grupę zdarzeń powodziowych, którym nadano wspólną klasę A40, co oznacza brak dostępnych danych na temat charakterystyki powodzi. Wg podziału powodzi ze względu na źródło Komisja Europejska wyróżnia następujące typy: A11 - rzeczne związane z wezbraniem powodziowym wód rzecznych, strumieni, kanałów irygacyjnych, potoków górskich, jezior; spowodowane topnieniem śniegu; związane ze zjawiskami lodowymi tj. zatorami na rzekach lub kanałach; powstałe w wyniku awarii budowli piętrzącej lub przelania się wody przez budowlę piętrzącą, wywołane efektem tzw. cofki, A14 - od wód morskich związane z zalaniem obszarów wodami morskimi, zalaniem obszarów w ujściowych odcinkach rzek lub jezior przybrzeżnych, A15 - inne - powodzie wywołane spływem powierzchniowym oraz powodzie o nieznanej genezie. W regionie wodnym Środkowej Odry dominują powodzie typu A11 (rzeczne), które ze względu na mechanizm zalicza się do typu A21 (naturalne wezbranie). Ze względu na brak dostępnych danych dotyczących typu powodzi najwięcej epizodów znalazło się w grupie A40. Wyraźnie zaznacza się dominacja wezbrań półrocza letniego, wywołanych wystąpieniem opadów frontalnych o znacznym zasięgu obszarowym i długim czasie trwania. Analiza wezbrań historycznych pozwala znaleźć pewne odstępstwa od reguły jak np. powódź na Bystrzycy Dusznickiej z lipca 1998 roku, w zlewni Oławy w lipcu 1957 roku, Osobłogi w maju 1986 roku czy Pełcznicy w czerwcu 1979 roku, które zostały zakwalifikowane do typu A31 (powódź Draft List of flood types and list of consequences, ver.6, r.

46 Opis obszaru planowania gwałtowna). Powodzie tego typu wywoływane są najczęściej przez deszcze nawalne o ograniczonym zasięgu i znacznej intensywności. Wyrządzają znaczne szkody w małych zlewniach o ograniczonych możliwościach retencji i transformacji fali w korycie. Ich lokalny charakter decyduje o sporej trudności w skutecznym prognozowaniu. Problem występowania powodzi, których genezy należy upatrywać w topnieniu pokrywy śniegowej (typ A32), dotyczy głównie Kaczawy (wezbrania w marcu 1975 i 2005 roku), Nysy Łużyckiej (kwiecień 1998), Piławy (marzec 2005) oraz samej Odry poniżej Wrocławia (wezbrania z lutego 1947 i 1987 roku). Wezbranie zimowe na Odrze w 1987 zostało zakwalifikowane dodatkowo jako typ A24 (zator). Zjawisko występowania powodzi zatorowych dotyczy także Baryczy (luty 1987 roku), górnego odcinka Bobru (na wysokości Janowic Wlk.), Nysy Małej, Orli, Skory oraz Cichej Wody. Należy jednak zaznaczyć, że zatory występują raczej incydentalnie, stanowiąc przyczynek niewielkiego odsetka ogółu wezbrań powodziowych w regionie. Zanotowano także trzy wezbrania zakwalifikowane do typu A23 (awaria urządzeń wodnych lub infrastruktury technicznej), które miało miejsce na rzece Oławie w gminie Ziębice (marzec 1969 roku), na Widawie (lipiec 1958) i na Witce i Nysie Łużyckiej (sierpień 2010). Spośród 40 przeanalizowanych powodzi historycznych z lat , najczęściej występowały one w zlewni Bobru, Nysy Kłodzkiej i Kaczawy (10 przypadków), Bystrzycy (9), Odry (8), Nysy Łużyckiej (6) i Kwisy (5). Przebieg wezbrań jest wyraźnie skorelowany z cechami fizyczno-geograficznymi zlewni. Górskie dopływy Odry wykazują tendencję do formowania szybkich i krótkotrwałych wezbrań. Inaczej wygląda sytuacja na Odrze, gdzie podczas wezbrania z lipca 1997, kiedy poniżej przekroju Ujście Nysy, czas utrzymywania się stanów wody powyżej alarmowego wynosił od 22 do 37 dni. Podobne spowolnienie propagacji fali wezbraniowej wykazują prawostronne dopływy Odry, które posiadają typowo nizinny charakter i odwadniają znacznie mniej wyniesione obszary regionu. Poniżej na wykresach radarowych przedstawiono wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionów wodnych dorzecza Odry, z wyszczególnieniem regionu wodnego Środkowej Odry. Zamieszczono dane dla prawdopodobieństwa powodzi p= 0,2%, p = 1%, p=10%. Poniższe wykresy wskazują, że: dla prawdopodobieństwa powodzi p = 0,2% w dorzeczu Odry niemal wszystkie wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią są najwyższe w regionie wodnym Środkowej Odry (za wyjątkiem ilości obiektów cennych kulturowo w regionie wodnym Warty). dla prawdopodobieństwa powodzi p = 1% w dorzeczu Odry niemal wszystkie wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią są najwyższe w regionie wodnym Środkowej Odry (za wyjątkiem ilości obiektów cennych kulturowo w regionie wodnym Warty) dla prawdopodobieństwa powodzi p = 10% w dorzeczu Odry niemal wszystkie wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią są najwyższe w regionie wodnym Środkowej Odry (za wyjątkiem ilości obiektów cennych kulturowo w regionie wodnym Warty); analizy prowadzone jedynie dla zagrożenia od strony rzek

47 Opis obszaru planowania Rysunek nr 7 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionów wodnych dorzecza Odry dla prawdopodobieństwa powodzi p = 0,2% region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego region wodny Warty region wodny Środkowej Odry region wodny Górnej Odry Watość zagrożnych klas użytkowania terenu [ tys. zł] Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [251278] Obiekty użyteczności społecznej [419 szt.] Obiekty cenne kulturowo [122 szt.] Obszar dorzecza Odry Obiekty stanowiąc zagrożenie dla środowiska [333 szt.] Źródło: Opracowanie własne. Raport z wykonana analiz i identyfikacji zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat Rysunek nr 8 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionów wodnych dorzecza Odry dla prawdopodobieństwa powodzi p = 1% region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego region wodny Warty region wodny Środkowej Odry region wodny Górnej Odry Watość zagrożnych klas użytkowania terenu [ tys. zł] Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [111821] Obiekty użyteczności społecznej [182 szt.] Obiekty cenne kulturowo [28 szt.] Obszar dorzeczaodry Obiekty stanowiąc zagrożenie dla środowiska [198 szt.] Źródło: Opracowanie własne. Raport z wykonania analiz i identyfikacji zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat 47 47

48 Opis obszaru planowania Rysunek nr 9 Wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią w ujęciu regionów wodnych dorzecza Odry dla prawdopodobieństwa powodzi p = 10% region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego region wodny Warty region wodny Środkowej Odry region wodny Górnej Odry Watość majątku [ tys. zł] Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [13301] 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Obiekty użyteczności społecznej [19 szt.] Obiekty cenne kulturowo [13 szt.] Obszar dorzecza Odry Obiekty stanowiąc zagrożenie dla środowiska [39 szt.] Źródło: Opracowanie własne. Raport z wykonania analiz i identyfikacji zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat

49 Opis obszaru planowania W tabeli poniżej zestawiono poziomy i kategorie ryzyka powodziowego dla poszczególnych zlewni w regionie wodnym Środkowej Odry. Tabela nr 6 Ryzyko powodziowe w zlewniach regionu wodnego Środkowej Odry Poziom ryzyka Poziom ryzyka Lp. Zlewnia Region wodny Środkowej Odry Kategoria: zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Podkategoria: liczba zagrożonych mieszkańców Podkategoria: obiekty użyteczności społecznej Ryzyko wypadkowe Kategoria: zagrożenie dla środowiska Podkategoria: obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska Podkategoria: obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska Ryzyko wypadkowe Poziom ryzyka - kategoria: zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego Poziom ryzyka - kategoria: zagrożenie dla działalności gospodarczej Poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego dla zlewni 11 Zlewnia Bobru Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Baryczy Zlewnia Kaczawy Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Bystrzycy Zlewnia Małej Panwi Zlewnia Stobrawy Zlewnia Widawy Zlewnia Obrzycy Zlewnia Oławy Zlewnia Ślęzy Zlewnia Osłobogi Zlewnia Odry od Kanału Gliwickiego do 24 Nysy Łużyckiej Źródło: Opracowanie własne

50 Opis obszaru planowania 3.4 Użytkowanie terenu, obszary chronione, zaludnienie, infrastruktura i gospodarka Użytkowanie terenu Obszar regionu wodnego Środkowej Odry użytkowany jest głównie rolniczo. W strukturze zagospodarowania przestrzennego dominują grunty orne, stanowiące 60,7% powierzchni. Występują głównie w dolinach rzek w centralnej południowo wschodniej i północnej części Regionu. Lasy zajmują 34,2% powierzchni Regionu Wodnego, a największe ich kompleksy występują w północno zachodniej i zachodniej części regionu. Obszary zantropogenizowane zajmują 4,1 % powierzchni regionu. Pozostałą powierzchnię zajmują strefy podmokłe (0,14%) i tereny pod wodami (0,9%). (CORINE Land Cover, Rocznik statystyczny RP, 2013). Przestrzenny rozkład wyróżnionych klas pokrycia terenu przestawia Rysunek nr 5. Rysunek nr 10 Przestrzenny rozkład form zagospodarowania terenu regionu wodnego Środkowej Odry źródło: CORINE Land Cover 50 50

51 Opis obszaru planowania Obszary chronione Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry znajdują się 2 parki narodowe, tj.: Karkonoski Park Narodowy i Park Narodowy Gór Stołowych. Zlokalizowane są w południowej części regionu, stanowiąc obszar źródliskowy dla kilku rzek regionu. Ponadto w dolinach rzecznych znajdują się: 20 parków krajobrazowych, obszary chronione sieci Natura 2000 (w tym 16 Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków i 141 Obszarów Specjalnej Ochrony Siedlisk), 134 rezerwaty przyrody, a także inne formy ochrony przyrody takie jak obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i pomniki przyrody. W regionie znajduje się również wiele obiektów stanowiących dobra kultury materialnej podlegające ochronie konserwatorskiej, dobra kultury współczesnej oraz obiekty użyteczności publicznej i kultu religijnego, które zajmują istotną rolę w planach ochrony przeciwpowodziowej. Należą do nich m.in. zabytkowe kościoły, domy, zespoły dworskie i pałacowe, klasztorne, cmentarze, muzea oraz instytucje kultury. Tabela nr 7 Zestawienie parków narodowych w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Nazwa Data utworzenia Lokalizacja (województwo) 1. Karkonoski Park Narodowy 1959 Dolnośląskie 2. Park Narodowy Gór Stołowych 1993 Dolnośląskie Źródło: Opracowanie własne Tabela nr 8 Zestawienie parków krajobrazowych w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Nazwa Data utworzenia Lokalizacja (województwo) 1. Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich 1998 dolnośląskie 2. Rudawski Park Krajobrazowy 1989 dolnośląskie 3. Park Krajobrazowy Doliny Bobru 1989 dolnośląskie 4. Przemkowski Park Krajobrazowy 1997 dolnośląskie 5. Park Krajobrazowy Gór Sowich 1991 dolnośląskie 6. Ślężański Park Krajobrazowy 1988 dolnośląskie 7. Książański Park Krajobrazowy 1981 dolnośląskie 8. Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy 1998 dolnośląskie 9. Park Krajobrazowy Chełmy 1992 dolnośląskie 10. Krzesiński Park Krajobrazowy 1998 lubuskie 11. Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa 2001 lubuskie 12. Park Krajobrazowy Dolina Baryczy 1996 dolnośląskie i wielkopolskie 13. Park Krajobrazowy Dolina Jezierzycy 1994 dolnośląskie 14. Gryżyński Park Krajobrazowy 1996 lubuskie 15. Stobrawski Park Krajobrazowy 2000 opolskie 16. Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą 1998 śląskie 17. Park Krajobrazowy Góra Św. Anny 1988 opolskie 18. Park Krajobrazowy Góry Opawskie 1988 opolskie 19. Śnieżnicki Park Krajobrazowy 1981 dolnośląskie 20. Przemęcki Park Krajobrazowy 1991 lubuskie i wielkopolskie Źródło: Opracowanie własne 51 51

52 Opis obszaru planowania Tabela nr 9 Zestawienie obszarów Natura 2000 w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Kod* Nazwa Lokalizacja (województwo) 1 PLH Chłodnia w Cieszkowie dolnośląskie 2 PLH Dębniańskie Mokradła dolnośląskie 3 PLH Dolina Łachy dolnośląskie 4 PLH Kamionki dolnośląskie 5 PLH Kopalnie w Złotym Stoku dolnośląskie 6 PLH Kościół w Konradowie dolnośląskie 7 PLH Panieńskie Skały dolnośląskie 8 PLH Piekielna Dolina koło Polanicy dolnośląskie 9 PLH Rudawy Janowickie dolnośląskie 10 PLH Skałki Stoleckie dolnośląskie 11 PLH Sztolnie w Leśnej dolnośląskie 12 PLH Wrzosowisko Przemkowskie dolnośląskie 13 PLH Grądy w Dolinie Odry dolnośląskie, opolskie 14 PLH Łęgi Odrzańskie dolnośląskie, lubuskie 15 PLH Pasmo Krowiarki dolnośląskie 16 PLH Przełomy Pełcznicy pod Książem dolnośląskie 17 PLH Wzgórza Kiełczyńskie dolnośląskie 18 PLH Czarne Urwisko koło Lutyni dolnośląskie 19 PLH Dobromierz dolnośląskie 20 PLH Biała Lądecka dolnośląskie 21 PLH Dolina Widawy dolnośląskie 22 PLH Góry i Pogórze Kaczawskie dolnośląskie 23 PLH Masyw Ślęży dolnośląskie 24 PLH Ostoja nad Baryczą dolnośląskie, wielkopolskie 25 PLH Ostrzyca Proboszczowicka dolnośląskie 26 PLH Przełom Nysy Kłodzkiej koło Morzyszowa dolnośląskie 27 PLH Stawy Sobieszowskie dolnośląskie 28 PLH Stawy w Borowej dolnośląskie 29 PLH Torfowiska Gór Izerskich dolnośląskie 30 PLH Żwirownie w Starej Olesznej dolnośląskie 31 PLH Dolina Dolnej Kwisy dolnośląskie, lubuskie 32 PLH Irysowy Zagon koło Gromadzynia dolnośląskie 33 PLH Pątnów Legnicki dolnośląskie 34 PLH Zagórzyckie Łąki dolnośląskie 35 PLH Ostoja nad Bobrem dolnośląskie 36 PLH Przeplatki nad Bystrzycą dolnośląskie 37 PLH Masyw Chełmca dolnośląskie 38 PLH Góry Bardzkie dolnośląskie 39 PLH Wrzosowiska Świętoszowsko - Ławszowskie dolnośląskie 40 PLH Bierutów dolnośląskie 41 PLH Przełomowa Dolina Nysy Łużyckiej dolnośląskie 42 PLH Muszkowicki Las Bukowy dolnośląskie 43 PLH Las Pilczycki dolnośląskie 44 PLH Sztolnia w Młotach dolnośląskie 45 PLH Ostoja Nietoperzy Gór Sowich dolnośląskie 46 PLH Uroczyska Borów Dolnośląskich dolnośląskie, lubuskie 52 52

53 Opis obszaru planowania Lp. Kod* Nazwa Lokalizacja (województwo) 47 PLH Ludów Śląski dolnośląskie 48 PLH Wzgórza Strzelińskie dolnośląskie 49 PLH Stawy Karpnickie dolnośląskie 50 PLH Źródła Pijawnika dolnośląskie 51 PLH Żerkowice-Skała dolnośląskie 52 PLH Kumaki Dobrej dolnośląskie 53 PLH Wzgórza Warzęgowskie dolnośląskie 54 PLH Lasy Grędzińskie dolnośląskie 55 PLH Wzgórza Niemczańskie dolnośląskie 56 PLH Dolina Bystrzycy Łomnickiej dolnośląskie 57 PLH Dolina Dolnej Baryczy dolnośląskie 58 PLH Pieńska Dolina Nysy Łużyckiej dolnośląskie, lubuskie 59 PLH Gałuszki w Chocianowie dolnośląskie 60 PLH Dalkowskie Jary dolnośląskie 61 PLH Dąbrowy Janikowskie dolnośląskie 62 PLH Dąbrowy Kliczkowskie dolnośląskie 63 PLH Dolina Oleśnicy i Potoku Boguszyckiego dolnośląskie 64 PLH Źródliska koło Zimnej Wody dolnośląskie 65 PLH Skoroszowskie Łąki dolnośląskie 66 PLH Modraszki koło Opoczki dolnośląskie 67 PLH Góra Wapienna dolnośląskie 68 PLH Góry Złote dolnośląskie 69 PLH Jelonek Przemkowski dolnośląskie 70 PLH Karszówek dolnośląskie 71 PLH Kiełczyn dolnośląskie 72 PLH Kozioróg w Czernej dolnośląskie 73 PLH Leśne Stawki koło Goszcza dolnośląskie 74 PLH Łąki Gór i Pogórza Izerskiego dolnośląskie 75 PLH Łęgi nad Bystrzycą dolnośląskie 76 PLH Łęgi koło Chałupek dolnośląskie 77 PLH Trzcińskie Mokradła dolnośląskie 78 PLH Buczyna Szprotawsko-Piotrowicka dolnośląskie, lubuskie 79 PLH Dolina Pliszki lubuskie 80 PLH Kargowskie Zakola Odry lubuskie 81 PLH Nowosolska Dolina Odry dolnośląskie, lubuskie 82 PLH Mopkowy Tunel koło Krzystkowic lubuskie 83 PLH Borowina lubuskie 84 PLH Bory Chrobotkowe koło Brzózki lubuskie 85 PLH Broniszów lubuskie 86 PLH Bytnica lubuskie 87 PLH Dębowe Aleje w Gryżynie i Zawiszach lubuskie 88 PLH Lasy Dobrosułowskie lubuskie 89 PLH Łęgi nad Nysą Łużycką lubuskie 90 PLH Mierkowskie Wydmy lubuskie 91 PLH Otyń lubuskie 92 PLH Sulechów lubuskie 93 PLH Wilki nad Nysą lubuskie 94 PLH Małomickie Łęgi lubuskie 95 PLH Żurawie Bagno Sławskie lubuskie 53 53

54 Opis obszaru planowania Lp. Kod* Nazwa Lokalizacja (województwo) 96 PLH Brożek lubuskie 97 PLH Jeziora Brodzkie lubuskie 98 PLH Jezioro Janiszowice lubuskie 99 PLH Nowogrodzkie Przygiełkowisko lubuskie 100 PLH Przygiełkowiska Koło Gozdnicy dolnośląskie, lubuskie 101 PLH Diabelski Staw koło Radomicka lubuskie 102 PLH Dolina Lubszy lubuskie 103 PLH Łęgi koło Wymiarek lubuskie 104 PLH Uroczyska Borów Zasieckich lubuskie 105 PLH Zimna Woda lubuskie 106 PLH Skroda lubuskie 107 PLH Lubski Łęg Śnieżycowy lubuskie 108 PLH Rynna Gryżyny lubuskie 109 PLH Dolina Dolnego Bobru lubuskie 110 PLH Dąbrowy Gubińskie lubuskie 111 PLH Las Żarski lubuskie 112 PLH Forty Nyskie opolskie 113 PLH Kamień Śląski opolskie 114 PLH Ostoja Sławniowicko-Burgrabicka opolskie 115 PLH Bory Niemodlińskie opolskie 116 PLH Góry Opawskie opolskie 117 PLH Dolina Małej Panwi opolskie, śląskie 118 PLH Lasy Barucickie dolnośląskie 119 PLH Lasy Barucickie opolskie 120 PLH Łąki w okolicach Chrząstowic opolskie 121 PLH Łęg Zdzieszowicki opolskie 122 PLH Łąki w okolicach Karłowic nad Stobrawą opolskie 123 PLH Opolska Dolina Nysy Kłodzkiej opolskie 124 PLH Przyłęk nad Białą Głuchołaską opolskie 125 PLH Teklusia opolskie 126 PLH Żywocickie Łęgi opolskie 127 PLH Bagno Bruch koło Pyrzowic śląskie 128 PLH Hubert śląskie 129 PLH Jezioro Brenno wielkopolskie 130 PLH Ostoja Przemęcka lubuskie, wielkopolskie 131 PLH Dolina Leniwej Obry lubuskie 132 PLH Bory Babimojskie lubuskie 133 PLH Dąbrowy Krotoszyńskie wielkopolskie 134 PLH Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika dolnośląskie 135 PLH Torfowisko pod Zieleńcem dolnośląskie 136 PLH Góry Orlickie dolnośląskie 137 PLH Góry Stołowe dolnośląskie 138 PLH Grodczyn i Homole koło Dusznik dolnośląskie 139 PLH Góry Kamienne dolnośląskie 140 PLH Karkonosze dolnośląskie 141 PLH Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie śląskie 142 PLH Góra Świętej Anny opolskie 143 PLB Bory Dolnośląskie dolnośląskie, lubuskie, wielkopolskie 54 54

55 Opis obszaru planowania Lp. Kod* Nazwa Lokalizacja (województwo) 144 PLB Dąbrowy Krotoszyńskie dolnośląskie 145 PLB Dolina Baryczy dolnośląskie, wielkopolskie 146 PLB Góry Stołowe dolnośląskie 147 PLB Grądy Odrzańskie dolnośląskie, opolskie 148 PLB Jezioro Turawskie opolskie 149 PLB Karkonosze dolnośląskie 150 PLB Łęgi Odrzańskie dolnośląskie, lubuskie 151 PLB Pojezierze Sławskie lubuskie, wielkopolskie 152 PLB Stawy Przemkowskie dolnośląskie, lubuskie 153 PLB Zbiornik Mietkowski dolnośląskie 154 PLB Zbiornik Nyski opolskie 155 PLB Zbiornik Otmuchowski dolnośląskie, opolskie 156 PLB Dolina Środkowej Odry lubuskie, dolnośląskie 159 PLB Wielki Łęg Obrzański wielkopolskie * PLH - Specjalny obszar ochrony siedlisk (obszar siedliskowy); PLB - Obszar specjalnej ochrony ptaków (obszar ptasi) Znaczne odcinki dolin rzek położonych w regionie wodnym Środkowej Odry zajmują parki krajobrazowe oraz ustanowione i projektowane obszary Natura Poniżej dla dolin większych rzek zestawiono zasięg zajmowany łącznie przez obszary chronione. W dolinie rzeki Odry ochroną objęte są w szczególności następujące odcinki: między Dobrzeniem Małym a Wrocławiem: Stobrawski Park Krajobrazowy, obszary Natura 2000: Grądy Odrzańskie (ptasi) i Grądy w dolinie Warty (siedliskowy), między Wrocławiem a Głogowem ptasi obszar Natura 2000 Łęgi Odrzańskie i siedliskowe: Dolina Widawy i Łęgi Odrzańskie, między Bytomiem Odrzańskim i ujściem Nysy Łużyckiej: ptasi obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Odry i siedliskowe: Nowosolska Dolina Odry, Kargowskie Zakola Odry i Krośnieńska Dolina Odry. W dolinie rzeki Bóbr ochroną objęte są w szczególności następujące odcinki: między Marciszowem a Janowicami Wielkimi: Rudawski Park Krajobrazowy, obszary Natura 2000: Rudawy Janowickie i Góry i Pogórze Kaczawskie (siedliskowe) między Jelenią Górą a Lwówkiem Śląskim: Park Krajobrazowy Doliny Bobru, obszar Natura 2000: Ostoja nad Bobrem (siedliskowa) między Bolesławcem a Żaganiem: obszary Natura 2000: Bory Dolnośląskie (ptasi), Małomickie Łęgi (siedliskowa), od Żagania do ujścia: obszar Natura 2000 Dolina Dolnego Bobru. Dolina Kwisy jest w największym stopniu chroniona od Nowogrodźca do ujścia, znajdują się tam obszary Natura 2000 Dolina Dolnej Kwisy i Bory Dolnośląskie. System obszarowych form ochrony przyrody obejmuje niemal cały obszar doliny Nysy Łużyckiej zwłaszcza w jej górnym i środkowym biegu, występują tu obszary Natura 2000: Łęgi nad Nysą Łużycką, Wilki nad Nysą, Bory Dolnośląskie, Pieńska Dolina Nysy Łużyckiej i przełomowa dolina Nysy Łużyckiej. Dolina Baryczy podlega największej ochronie na dwóch odcinkach od Przygodzic do Wąsosza gdzie znajdują się: Park Krajobrazowy Dolina Baryczy i obszary Natura 2000 Ostoja nad Baryczą i Dolina 55 55

56 Opis obszaru planowania Baryczy, a także na odcinku od Wierzchowic Wielkich do Osetna gdzie znajduje się obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Baryczy. Doliny pozostałych większych rzek znajdujących się w regionie wodnym Środkowej Odry są chronione na stosunkowo mniejszych długościach. Uwarunkowania w zakresie wymagań ciągłości morfologicznej niezbędnej dla osiągnięcia dobrego stanu lub potencjału ekologicznego Ze względu na szczególną wrażliwość ryb na przegradzanie i zabudowę rzek, zwłaszcza gatunków dwuśrodowiskowych, drożność dla swobody migracji ichtiofauny stanowi jedno z podstawowych kryteriów hydromorfologicznych uwzględnianych w ocenie stanu lub potencjału ekologicznego rzek zgodnie z wymogami RDW. W rozporządzeniach i projektach rozporządzeń Dyrektorów poszczególnych RZGW w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód regionów wodnych określono cieki szczególnie istotne oraz cieki istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej, na których zachowanie drożności morfologicznej jest niezbędne dla spełnienia przez elementy biologiczne wymagań określonych dla dobrego stanu lub potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych. Cieki szczególnie istotne stanowią ponadto najważniejsze korytarze migracyjne ryb. Dla poszczególnych odcinków rzek określono gatunki ryb, których potrzeby migracji określają minimalne wymagania ciągłości morfologicznej, niezbędnej dla osiągnięcia dobrego stanu lub potencjału ekologicznego. Zestawienie cieków istotnych i szczególnie istotnych dla zachowania ciągłości morfologicznej oraz gatunków ustanawiających te wymagania znajduje się poniżej. Tabela nr 10 Cieki istotne i szczególnie istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej na terenie regionu wodnego Środkowej Odry, na których drożność morfologiczna jest niezbędna dla spełnienia przez elementy biologiczne wymagań określonych dla dobrego stanu lub potencjału ekologicznego JCWP Region Wodny Lp. Rzeka Odcinek cieku zakwalifikowany jako istotny lub szczególnie istotny dla zachowania ciągłości morfologicznej Gatunki ryb*** określające wymagania ciągłości morfologicznej Odra* Od ujścia Nysy Łużyckiej do ujścia Nysy Kłodzkiej (km 221,7-579,3) Od ujścia Nysy Kłodzkiej do Kanału Gliwickiego (km 579,3-655,7) Jesiotr Łosoś Nysa Łużycka* Od ujścia do Odry do ujścia Lubszy (km 0,0-15,6) Od ujścia Lubszy do Punktu Trójgranicznego (km 15,6-196,6) Jesiotr Łosoś RW Środkowej Odry Nysa Kłodzka* Od ujścia do Odry do ujścia Ścinawy Niemodlińskiej (km 0,0-12,2) Od ujścia Ścinawy Niemodlińskiej do ujścia Bystrzycy (km 12,2-153,1) Jesiotr Łosoś 7. Bóbr* Od ujścia do Odry do zapory zbiornika Pilchowice (km 0,0-196,1) Łosoś 8. Kwisa* Od ujścia do Bobru do zapory Leśna (km 0,0-88,9) Łosoś 9. Kaczawa* 10. Bystrzyca Źródło: Opracowanie własne Od ujścia do Odry do progu w Jerzmanicach (km 36,6-54,5) Od ujścia do Odry do zapory Mietków (km 0,0-44,7) Łosoś Łosoś 11. Barycz Od ujścia do Odry do ujścia Orli (km 0,0-36,0) Certa 56 56

57 Opis obszaru planowania * - cieki szczególnie istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej dla obszaru dorzecza Odry, stanowiące najważniejsze korytarze migracyjne ryb oraz miejsca ich tarlisk i dorastania form młodocianych (nazwa cieku pisana pogrubioną czcionką). Zaludnienie Region wodny Środkowej Odry zamieszkuje ok. 4,9 mln mieszkańców, przy uśrednionej gęstości zaludnienia wynoszącej 125 osób/ km. Tabela 11 prezentuje strukturę zaludnienia w największych ośrodkach miejskich regionu w podziale administracyjnym wg województw Tabela nr 11 Struktura zaludnienia w regionie wodnym Środkowej Odry - podział wg województw Województwo Ilość mieszkańców Regionu Wodnego [mln] Średnia gęstość zaludnienia [osób/km2] Udział ludności w populacji regionu [%] Największe ośrodki miejskie regionu (ilość mieszkańców) dolnośląskie 2, Wrocław (631,2 tys.) opolskie 0, Opole (121,6 tys.) lubuskie 0, Zielona Góra (119,0 tys.) wielkopolskie 0, Leszno (64,7 tys.) śląskie 0, Tarnowskie Góry (61 tys.) Źródło: Rocznik Statystyczny GUS, 2013r Infrastruktura i gospodarka Pod względem gospodarczym analizowany obszar regionu wodnego Środkowej Odry jest mocno zróżnicowany: występują tu zarówno rejony typowo rolnicze, jak i duże ośrodki przemysłowe. Do tych pierwszych należą obszary położone zwłaszcza na Nizinie Śląskiej, co związane jest z występującymi tam dobrej jakości glebami i sprzyjającym klimatem. Główne uprawy to pszenica, rzepak, kukurydza, buraki cukrowe i ziemniaki. Wśród zwierząt hodowlanych przoduje chów bydła, trzody chlewnej i drobiu. W niektórych częściach regionu (Dolina Baryczy, Kotlina Jeleniogórska) bardzo istotną gałąź produkcji stanowi hodowla ryb. Największy ośrodek przemysłowy regionu stanowi Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy ściśle związany z występowaniem bogatych zasobów surowców mineralnych, głównie złóż rud miedzi i srebra oraz złóż węgla brunatnego i gazu ziemnego. Nie dziwi więc rozwój gałęzi gospodarki tj. hutnictwo, przemysł metalurgiczny i mineralny. Największym zakładem przemysłowym prowadzącym podziemną eksploatacje rud miedzi jest KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie, działająca w trzech zakładach górniczych: Lubin, Rudna oraz Polkowice-Sieroszowice. Dużym zakładem przemysłowym regionu jest Kopalnia Węgla Brunatnego Turów, prowadząca odkrywkową eksploatację węgla brunatnego na terenie tzw. Worka Turoszowskiego. Wchodzi ona w skład tzw. Sudeckiego Okręgu Przemysłowego, z głównymi ośrodkami zlokalizowanymi w Wałbrzychu, Świdnicy, Jeleniej Górze, Dzierżoniowie, Bielawie, Kłodzku, Zgorzelcu i Bogatyni. Istnienie tego okręgu jest ściśle związane z bogactwem surowców mineralnych m.in. węgla kamiennego w okolicy Wałbrzycha (Dolnośląskie Zagłębie Węglowe), węgla brunatny w rejonie Bogatyni (Turoszowskie Zagłębie Węglowe), bazaltu koło Lubania, granit w Strzegomiu i Strzelinie, porfiru i melafiru w Górach Kamiennych, marmuru w okolicy Stronia Śląskiego. Znaczenie i dynamika rozwoju Sudeckiego Okręgu Przemysłowego w ostatnich dziesięcioleciach znacznie zmalało, pomimo lokalizacji wielu zakładów z branży ceramicznej i samochodowej w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej

58 Opis obszaru planowania Ponadto w regionie wodnym wyróżnić można Wrocławski Okręg Przemysłowy, w którym najbardziej rozwinięte gałęzie przemysłu to: maszynowo metalowy, środków transportu, spożywczy, elektroniczny, metalowy, odzieżowy i chemiczny. W południowo wschodniej części regionu wodnego, na terenie województwa opolskiego, dominuje przetwórstwo przemysłowe oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną. Inne dobrze rozwinięte gałęzie przemysłu to przemysł spożywczy, energetyczny, chemiczny, mineralny, maszynowy, metalowy, meblarski oraz budowlany. Największe zakłady przemysłowe tego regionu to: Nutrica w Opolu, Zott Polska w Opolu, Cukry Nyskie w Nysie, Górażdże Cement w Choruli, PV Prefabet w Kluczborku, Huta Małapanew w Ozimku, Walcownia Rur Andrzej w Zawadzkiem. Głównym ośrodkiem miejskim i przemysłowym północno zachodniej części regionu wodnego Środkowej Odry jest Zielona Góra, gdzie najważniejsze działy gospodarki stanowią: przemysł drzewny, metalowy i informatyczny. Dolina rzeki Bóbr to obszar zasobny w surowce wykorzystywane powszechnie w przemyśle budowlanym, tj. piaski, żwiry i gliny, których największe ilości występują w okolicach Żar i Żagania

59 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4 WAŻNE INFORMACJE Odpowiedzialny za opracowanie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla obszarów dorzeczy jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym to: Minister Środowiska (MŚ), Minister Infrastruktury i Rozwoju (MIiR), Minister Spraw Wewnętrznych (MSW), Minister Administracji i Cyfryzacji (MAC), Prezes KZGW, Dyrektor RZGW, Dyrektor Urzędu Morskiego, Wojewoda i Marszałek Województwa. Dla obszaru dorzecza Odry został powołany Komitet Sterujący oraz Grupa Planistyczna. Analogiczne komitety i grupy powołano dla każdego z regionów wodnych, natomiast na poziomie poszczególnych zlewni utworzono zespoły planistyczne zlewni. Na poziomie całego kraju powołano Komitet Sterujący Obszarów Dorzeczy, pracujący pod przewodnictwem Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. W regionie wodnym Środkowej Odry powołano Komitet Sterujący, Grupę Planistyczną i 7 Zespołów Planistycznych Zlewni. Proces przygotowania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym obejmuje przeprowadzenie konsultacji społecznych. Generalnie, celem konsultacji jest sprawdzenie, czy zidentyfikowane problemy, cele i wybrane działania są akceptowane przez przedstawicieli różnych społeczności oraz uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące warunków zaangażowania się konsultowanych grup w proces przygotowania i późniejszego wdrożenia Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym

60 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4.1 Analiza interesariuszy Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym to: Minister Środowiska (MŚ), Minister Infrastruktury i Rozwoju (MIiR), Minister Spraw Wewnętrznych (MSW), Minister Administracji i Cyfryzacji (MAC), Prezes KZGW, Dyrektor RZGW, Dyrektor Urzędu Morskiego, Wojewoda i Marszałek Województwa. Zakres ich kompetencji w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym opisany jest szczegółowo na stronach internetowych poszczególnych organów. Zakres ich kompetencji w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym opisany jest szczegółowo na stronach internetowych poszczególnych organów Inne zainteresowane strony Na potrzeby planu zarządzania ryzykiem powodziowym została stworzona baza danych interesariuszy, w oparciu m.in. o bazy przekazane przez RZGW i KZGW. Baza danych interesariuszy, stanowiąca załącznik do niniejszego Planu, jest uporządkowana wg następujących kategorii: typ instytucji (administracja samorządowa, rządowa, NGO, Ekologiczne NGO, inni itp.); uczestnicy konferencji, spotkań konsultacyjnych; instytucje konsultujące; adresaci kampanii informacyjnej; instytucje współdecydujące. Adresatów kampanii informacyjnej, niezależnie od poziomu planowania, podzielono na następujące grupy: partnerzy decyzyjni instytucje, organizacje, których przedstawiciele będą pracować w komitetach sterujących lub w grupach planistycznych regionów wodnych oraz zespołach zlewni, jednostki uczestniczące w konsultacjach instytucje lub organizacje, które będą partnerami w procesie konsultacji społecznych, ogólnie rozumiane społeczeństwo społeczności narażone na powodzie (mieszkańcy i użytkownicy terenów zagrożonych) i pozostali obywatele (w tym, ponoszący wtórne skutki powodzi np. związane z utrudnieniami w działaniu kluczowych elementów infrastruktury np. komunikacyjnej, energetycznej, itp.). inne zainteresowane strony: eksperci, inne osoby fizyczne zainteresowane problemem ochrony przeciwpowodziowej. Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne zawiera Tabela

61 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Tabela nr 12 Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne Poziom obszaru dorzecza Poziom regionu wodnego Poziom zlewni partnerzy decyzyjni ministerstwa, NFOŚiGW, GDOŚ, GIS, GIOŚ, RCB, KGPSP i inne włączone w Komitet Sterujący i Grupa Planistyczna wojewodowie i marszałkowie organizacje i stowarzyszenia (organizacje i stowarzyszenia krajowe: jednostek samorządu terytorialnego, środowiskowe, zawodowe szeroko pojęte społeczeństwo media ogólnopolskie Źródło: Opracowanie własne partnerzy decyzyjni instytucje których przedstawiciele wchodzących w skład komitetów sterujących i grup planistycznych administracja rządowa i samorządowa (urzędy marszałkowskie i wojewódzkie) instytucje poziomu wojewódzkiego lub regionalnego (WFOŚiGW, WZMiUW, RDOŚ, NIK, ODR) Euroregiony stowarzyszenia (w tym jednostek samorządu terytorialnego, biznesu, organizacje przyrodnicze, zawodowe i inne zainteresowane) społeczeństwo media regionalne partnerzy decyzyjni (instytucje których przedstawiciele wchodzących w skład zespołów planistycznych zlewni) Zespoły Planistyczne Zlewni administracja samorządowa lokalne organizacje pozarządowe społeczności lokalne (mieszkańcy, właściciele małych firm) media lokalne Zgodnie z art. 10 ust. 1 Dyrektywy Powodziowej, państwa członkowskie podają do publicznej wiadomości wstępne oceny ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Art. 10 ust. 2 Dyrektywy Powodziowej wymaga natomiast zachęcania zainteresowanych stron do aktywnego udziału w opracowaniu, przeglądzie i aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Z kolei ustawodawca polski w art. 119 ust. 3a Prawa wodnego nałożył na Prezesa KZGW obowiązek zapewnienia udziału społeczeństwa w sporządzaniu lub aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Syntetyczną informację nt. sposobu przeprowadzenia konsultacji społecznych zawarto w punkcie

62 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4.2 Zarządzanie procesem planowania Warunkiem skuteczności wdrożenia działań przedstawionych w planach zarządzania ryzykiem powodziowym jest włączenie szeregu interesariuszy do procesu planowania, szczególnie do procesów formułowania celów i priorytetów oraz definiowania i akceptowania rozwiązań proponowanych w planach. Dlatego też przy tworzeniu tego dokumentu zastosowano proces tzw. otwartego planowania. W tym celu powołany został komitet sterujący, grupa planistyczna regionu wodnego oraz zespoły planistyczne zlewni. W tabeli poniżej przedstawiono strukturę zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Środkowej Odry. Tabela nr 13 Struktura zarządzania procesem planowania w regionie wodnym Środkowej Odry Region wodny Środkowej Odry Komitet Sterujący Grupa Planistyczna Zespoły planistyczne Zlewni Zespół Planistyczny Zlewni Odry (do ujścia Nysy Kłodzkiej), Małej Panwi, Osobłogi i Stobrawy Zespół Planistyczny Zlewni Nysy Kłodzkiej Komitet Sterujący Regionu Wodnego Środkowej Odry Źródło: Opracowanie własne Grupa Planistyczna Regionu Środkowej Odry Zespół Planistyczny Zlewni Odry (ujście Nysy Kłodzkiej - ujście Kaczawy), Oławy, Ślęzy, Widawy Zespół Planistyczny Zlewni Bystrzycy i Kaczawy Zespół Planistyczny Zlewni Odry (do ujścia Nysy Łużyckiej), Baryczy i Obrzycy Zespół Planistyczny Zlewni Bobru Zespół Planistyczny Zlewni Nysy Łużyckiej Komitet Sterujący Na poziomie regionu wodnego powołano Komitet Sterujący pod przewodnictwem dyrektora RZGW we Wrocławiu. W skład Komitetu Sterującego Regionu Wodnego Środkowej Odry wchodzą: Przewodniczący KS: p.o. dyrektora RZGW Wrocław; Przedstawiciele wojewodów: dolnośląskiego, śląskiego, opolskiego, lubuskiego, wielkopolskiego; Przedstawiciele marszałków województw: dolnośląskiego, śląskiego, opolskiego, lubuskiego, wielkopolskiego; Kierownik Grupy Planistycznej; Przedstawiciele RZGW Wrocław; Przedstawiciele innych instytucji wskazanych przez RZGW Wrocław

63 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego Do głównych zadań i obowiązków przewodniczących Komitetów Sterujących obszaru dorzecza/regionu wodnego należy przede wszystkim zatwierdzanie dokumentów planistycznych rekomendowanych przez Grupy Planistyczne obszaru dorzecza/regionu wodnego. W wyżej opisanej procedurze pozostali członkowie komitetów sterujących pełnią funkcję opiniodawczą, wspomagającą i konsultującą Grupa Planistyczna W skład grupy planistycznej regionu wodnego (GPRW) kierowanej przez wyznaczonego zastępcę dyrektora właściwego RZGW wchodzą przedstawiciele: poszczególnych Zespołów Planistycznych Zlewni - kierownicy Urzędów Wojewódzkich Urzędów Marszałkowskich Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych (w randze Dyrektora) Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska Urzędu Żeglugi Śródlądowej Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych Wojewódzkich Inspektoratów Nadzoru Budowlanego Wojewódzkich Komend Straży Pożarnej Państwowego Instytutu Geologicznego środowisk naukowych (m.in. Politechnika Wrocławska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) Do zadań i obowiązków GPRW należy w szczególności nadzorowanie prac Wykonawców w obszarze wykonywania planów dla regionu wodnego, w tym nadzór nad koordynacją prac na poziomie regionu wodnego oraz akceptacja produktów opracowanych przez Wykonawców PZRP Zespoły planistyczne zlewni Zespoły planistyczne zlewni (ZPZ), powoływane zostały przez Dyrektora RZGW we Wrocławiu i kierowane są przez osobę wyznaczoną przez kierownika grupy planistycznej regionu wodnego. W skład zespołów planistycznych zlewni (ZPZ) wchodzą przedstawiciele instytucji, organizacji oraz partnerów społecznych i gospodarczych w zlewni powołani przez Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Do zadań i obowiązków ZPZ należy w szczególności współpraca z Grupą Planistyczną Regionu Wodnego (GPRW) i rekomendowanie do akceptacji przez GPRW wyników prac Wykonawcy PZRP dotyczących zlewni. Członkowie ZPZ opiniują wyniki prac Wykonawcy oraz dostarczają Wykonawcą PZRP wszelkich informacji dotyczących obszaru zlewni, w tym propozycji działań przeciwpowodziowych do rozpatrzenia na etapie budowania wariantów planistycznych. Ponadto wspomagając merytorycznie Wykonawców na etapie konsultacji społecznych

64 Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego 4.3 Zasady udziału społecznego Proces przygotowania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym obejmował przeprowadzenie konsultacji społecznych. Sukces we wdrażaniu PZRP, zależy w dużym stopniu od zrozumienia i gotowości instytucji, organizacji i właścicieli obiektów do przełamywania stereotypowych wyobrażeń o skuteczności różnych działań, od chęci podejmowania wysiłku do ich wdrożenia. Powodzenie w ograniczaniu skutków powodzi zależy w równej mierze od zdolności współpracy instytucji państwowych i organizacji reprezentujących różne grupy interesariuszy i od trafności samych działań bezpośrednio ograniczających ryzyko powodziowe. Organizacja konsultacji społecznych przy sporządzaniu planów zarządzania ryzykiem powodziowym składała się z kilku elementów: ustalenia grup konsultacyjnych, z którymi konsultowane będą wybrane problemy, ustalenia form konsultacji, zapewnienia odpowiednich warunków konsultacji. Generalnie, celem konsultacji było sprawdzenie czy zidentyfikowane problemy, cele i wybrane działania są akceptowane przez przedstawicieli różnych społeczności oraz uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące warunków zaangażowania się konsultowanych grup w proces przygotowania i późniejszego wdrożenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Celem konsultacji było również zebranie jak największej liczby opinii na temat przygotowanych projektów Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Pod uwagę brane były następujące formy konsultacji m.in.: Badanie opinii za pomocą ankiety elektronicznej CAWI konsultacje adresowane do mieszkańców Polski zamieszkujących tereny zagrożonych powodzią. Formularz uwag na stronie oraz w formie papierowej kierowany do wszystkich zainteresowanych interesariuszy. Badania jakościowe wśród mieszkańców zamieszkujących tereny powodziowe. Spotkania konsultacyjne wśród interesariuszy w poszczególnych rejonach Dorzeczy wśród przedstawicieli JST, NGO, firm i innych jednostek. Konsultacje społeczne odbywały się równolegle z konsultacjami na temat aktualizacji planów gospodarowania wodami zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej i Ramowej Dyrektywy Wodnej

65 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 5 WAŻNE INFORMACJE Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) została opracowana zgodnie z ustawą Prawo wodne, implementującą zapisy Dyrektywy Powodziowej. Prace nad dokumentem zakończono w 2011 r. Celem opracowania WORP było oszacowanie skali zagrożenia powodziowego oraz identyfikacja ryzyka powodziowego na obszarze dorzeczy i regionów wodnych. Obszary, na których stwierdzono istnienie znaczącego ryzyka powodziowego, zdefiniowano jako obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP). W obszarze regionu wodnego Środkowej Odry wyznaczono 49 ONNP o łącznej powierzchni km 2. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi stanowią blisko 8% powierzchni całego regionu wodnego. Długość rzek objętych tymi obszarami wynosi 2 837,0 km, natomiast długość rzek rozpatrywanych w WORP to km. Wg klasyfikacji Komisji Europejskiej najczęściej występującymi powodziami w regionie wodnym Środkowej Odry są powodzie rzeczne, natomiast wg klasyfikacji krajowej są to powodzie opadowe i roztopowe. 65

66 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego 5 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) została opracowana zgodnie z art. 88b ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145 tekst jednolity) implementującej zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa). Rysunek nr 11 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Celem opracowania WORP było oszacowanie skali zagrożenia powodziowego oraz identyfikacja ryzyka powodziowego na obszarze dorzecza. Zgodnie z art. 4 Dyrektywy Powodziowej, wstępna ocena ryzyka powodziowego została opracowana przy wykorzystaniu istniejących i dostępnych materiałów. Obszary, na których stwierdzono istnienie znaczącego ryzyka powodziowego, zdefiniowano jako obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP). W regionie wodnym Środkowej Odry wyznaczono 49 obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP) o łącznej powierzchni km 2. Powierzchnia ta stanowi ok. 8% powierzchni całego regionu wodnego, 2,6% powierzchni dorzecza Odry oraz ok. 1% powierzchni Polski. Długość rzek znajdujących się w obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wynosi 2 837,0 km, przy całkowitej długości rzek rozpatrywanych w WORP równej km. Poniżej przedstawiono lokalizację ONNP w regionie wodnym Środkowej Odry

67 Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego Rysunek nr 12 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w regionie wodnym Środkowej Odry Źródło: Opracowanie własne Najczęściej występującymi powodziami w obszarach były powodzie rzeczne (A11 wg klasyfikacji KE), opadowe (wg klasyfikacji PL). W zlewni rzeki Rów Polski poza powodziami opadowymi zidentyfikowano powodzie roztopowe. Najczęściej powodzie występowały w zlewni Odry, Nysy Kłodzkiej, Oławy, Baryczy, rzeki Orla, Bobru, Kwisy, Nysy Łużyckiej. Występowanie negatywnych konsekwencji dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej stwierdzono we wszystkich 49 obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP)

68 Ocena zagrożenia powodziowego 6 WAŻNE INFORMACJE Mapy zagrożenia powodziowego (MZP) sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Głównym celem opracowania map zagrożenia powodziowego było wskazanie obszarów zagrożenia określonym prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi. Mapy zagrożenia powodziowego, oprócz granic obszarów zagrożonych, zawierają również informacje na temat głębokości oraz prędkości i kierunków przepływu wody, określających stopień zagrożenia dla ludzi i sposób oddziaływania wody na obiekty budowlane. W obszarze regionu Środkowej Odry ,3 ha gruntów jest terenami zagrożonymi powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia raz na 100 lat (p=1%). Mapy dostępne są pod adresem: 68

69 Ocena zagrożenia powodziowego 6 Ocena zagrożenia powodziowego 6.1 Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego Obszar oddziaływania rzek Mapy zagrożenia powodziowego (MZP), zgodnie z art. 6 Dyrektywy Powodziowej, sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Rysunek nr 13 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Mapy zagrożenia powodziowego sporządzono na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r. poz. 469 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), implementujących zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). Głównym celem opracowania map zagrożenia powodziowego było wskazanie obszarów zagrożonych powodzią wraz z wskazaniem prawdopodobieństwa (częstości) wystąpienia zagrożenia oraz skali tego zagrożenia. Informacje te stanowią podstawę dla opracowania Planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, to jest ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. Opracowane mapy, zgodnie z art. 88f ust. 5 Prawa Wodnego, służą do podejmowania decyzji w procesie planowania przestrzennego. W dniu 22 grudnia 2013 r. mapy zagrożenia powodziowego zostały udostępnione społeczeństwu (w wersji kartograficznej w formacie PDF) za pośrednictwem strony internetowej Hydroportalu KZGW, pod adresem Zgodnie z art. 88 f. ust. 3a Prawa Wodnego, Prezes KZGW podał MZP i MRP do publicznej wiadomości w dniu 15 kwietnia 2015 r. poprzez umieszczenie ich w Biuletynie Informacji Publicznej Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz zgodnie z art. 88 f. ust 3 przekazał m.in. dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej. W związku z realizacją obowiązku wskazanego w art. 88f 69 69

70 Ocena zagrożenia powodziowego ust. 4 pkt. 5 ustawy Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu przekazał - mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego do właściwych jednostek. Treść map zagrożenia powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (patrz: rozdział 5), dla poniższych scenariuszy wystąpienia powodzi: niskie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi p=0,2 %, (czyli raz na 500 lat), średnie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi p=1 %, (czyli raz na 100 lat), wysokie prawdopodobieństwo powodzi - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi p=10 %, (czyli raz na 10 lat), obszary narażone na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wałów przeciwpowodziowych. Mapy zagrożenia powodziowego, oprócz granic obszarów zagrożonych, zawierają również informacje na temat głębokości oraz prędkości i kierunków przepływu wody, określających stopień zagrożenia dla ludzi i sposób oddziaływania wody na obiekty budowlane, co przedstawiono w dwóch zestawach tematycznych kartograficznej wersji map: Mapa zagrożenia powodziowego wraz z głębokością wody (dla całego analizowanego obszaru); Mapa zagrożenia powodziowego wraz z prędkościami przepływu wody i kierunkami przepływu wody (dla wszystkich miast wojewódzkich i miast na prawach powiatu oraz innych miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 tysięcy osób). Elementy, które powinny znajdować się na mapach (oznaczenia, opis modeli, przedziały głębokości i prędkości wody itd.) opisane są szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104). Tereny objęte strefą zalewów wód o niskim i średnim prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi tj. p=1% i p=10% stanowią obszary szczególnego zagrożenia powodzią w rozumieniu Prawa Wodnego art. 9 ust. 1 pkt. 6c w związku z art. 88 d ust. 2, na którym obowiązują zakazy określone w art. 40 ust. 1 pkt. 3 i art. 88 l ust. 1 Prawa wodnego

71 Ocena zagrożenia powodziowego 6.2 Dodatkowe analizy W ramach przygotowania PZRP, w oparciu o numeryczną MZP i MRP przeprowadzono analizy dodatkowe, w których wyniku otrzymano bogaty zasób danych, począwszy od charakterystyki czynników determinujących wrażliwość, poprzez informacje o poziomie wrażliwości, skończywszy na danych wskazujących poziom ryzyka powodziowego. Zebrane informacje przedstawiono w podziale administracyjnym z uwzględnieniem regionów wodnych i dorzeczy. W odniesieniu do każdej z rozpatrywanych gmin zebrano szczegółowe informacje poprzez określenie: 1. Ilości przelań przez obwałowania wraz z uwzględnieniem ich klasy (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: 10, 1 i 0.2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe ). 2. Stosunku sumarycznej długości przelań do sumarycznej długości wałów (na podstawie warstw liniowych i punktowych MZP miejsca_przelania_wod dla poszczególnych, analizowanych prawdopodobieństw: p=10%, p=1% i p=0,2% i warstwy liniowej waly_przeciwpowodziowe). 3. Długości zalanych odcinków dróg z podziałem na typ drogi i rodzaj nawierzchni (na podstawie warstwy drogi MZP/MRP). 4. Długości zalanych odcinków kolei z uwzględnieniem liczby torów na torowisku (na podstawie warstwy koleje MZP/MRP). 5. Ilości zakładów przemysłowych z podziałem na stopień ryzyka awarii, kategorię przemysłu (na podstawie warstwy MRP zakłady_przemyslowe ). TABELA NR 14 Sumaryczne zestawienie wyników analiz dodatkowych dla regionu wodnego Środkowej Odry Wielkość zagrożenia (prawdopodobieństwo) Ilość przelań przez obwałowania [szt.] Długość zalanych odcinków dróg [km] Długość zalanych odcinków kolei [km] Ilość zagrożonych zakładów przemysłowych [szt.] Źródło: Opracowanie własne Od strony rzek 10% % ,20% W załączniku 10.2 w Kartach Zlewni zamieszczono szczegółowych opis poszczególnych odcinków rzek, które cechuje bardzo wysoki i wysoki poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego. Dokonano podziału ryzyka w kontekście negatywnych konsekwencji dla ludności oraz względem wartości potencjalnych strat powodziowych, jak również negatywnych konsekwencji dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Analiz dokonano dla wszystkich rozpatrywanych przepływów prawdopodobnych. W opisie zawarto także krótkie uzasadnienie przyczyn zakwalifikowania danego obszaru, jako nacechowanego bardzo wysokim lub wysokim poziomem ryzyka zintegrowanego

72 Ocena zagrożenia powodziowego 6.3 Podsumowanie Na podstawie analizy map zagrożenia powodziowego oraz analiz dodatkowych, opracowano podstawowe dane na temat zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry. W analizowanym regionie obszary zagrożenia powodziowego obejmują: ,8 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%), ,3 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1% ), ,0 ha obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10% ), ,3 ha obszarów narażonych na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego. W Tabeli 15 przedstawiono powierzchnie obszarów zagrożenia powodziowego w ujęciu regionu wodnego Środkowej Odry. Jak wskazują zestawione dane największa powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w regionie wodnym występuje w zlewni Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej oraz zlewni Baryczy. Natomiast najmniejsza powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego występuje w zlewniach: Obrzycy, Osobłogi, Ślęzy i Stobrawy

73 Ocena zagrożenia powodziowego Region Wodny Środkowej Odry Zlewnia Bobru Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Baryczy Zlewnia Kaczawy Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Bystrzycy Zlewnia Małej Panwi Zlewnia Stobrawy Zlewnia Widawy Zlewnia Obrzycy Zlewnia Oławy Zlewnia Ślęzy Zlewnia Osłobogi Zlewnia Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej Powierzchnia obszarów zagrożenia powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na zlewnie Obszar Powierzchnia Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Zagrożenie dla środowiska Obszary zagrożenia powodziowego [ha] Liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego [os.] Obiekty użyteczności społecznej [szt.] Obiekty stanowiące duże zagrożenie dla środowiska [szt.] Obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska [szt.] 0.2% % % W % % % W % % % W % % % W % % % W

74 Ocena zagrożenia powodziowego Region Wodny Środkowej Odry Zlewnia Bobru Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Baryczy Zlewnia Kaczawy Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Bystrzycy Zlewnia Małej Panwi Zlewnia Stobrawy Zlewnia Widawy Zlewnia Obrzycy Zlewnia Oławy Zlewnia Ślęzy Zlewnia Osłobogi Zlewnia Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej Obszar Zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego Obiekty cenne kulturowo [szt.] 0.2% % % Źródło: Opracowanie własne W obszar 0,2% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%) obszar 1% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1%) obszar 10% - obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%) obszar W - obszar narażony na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego

75 Ocena ryzyka powodziowego 7 WAŻNE INFORMACJE Mapy ryzyka powodziowego (MRP) zostały sporządzone dla obszarów wskazanych na mapach zagrożenia powodziowego. MRP określają wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie w przypadku wystąpienia powodzi o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia. Są to obiekty, które pozwolą na ocenę ryzyka powodziowego w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Zgodnie z założeniami Dyrektywy Powodziowej, ograniczenie skutków powodzi wobec tych obiektów decyduje o efektywności całego PZRP. Określono również średnie roczne straty powodziowe (AAD), dla obszaru regionu wodnego Środkowej Odry wynoszą one 328 mln zł, z czego największe występują w zlewni Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej (Przyodrze), Bobru i Nysy Kłodzkiej. 75

76 Ocena ryzyka powodziowego 7 Ocena ryzyka powodziowego 7.1 Wnioski z analizy map ryzyka powodziowego Obszar oddziaływania rzek Mapy ryzyka powodziowego (MRP) sporządzone zostały dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (ONNP), wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP). Rysunek nr 14 Harmonogram wdrażania Dyrektywy Powodziowej źródło: Mapy ryzyka powodziowego przygotowano na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), implementujących zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa). W dniu 22 grudnia 2013 r. mapy ryzyka powodziowego zostały udostępnione społeczeństwu (w wersji kartograficznej w formacie PDF) za pośrednictwem strony internetowej Hydroportalu KZGW, pod adresem Treść map ryzyka powodziowego Mapy ryzyka powodziowego stanowią uzupełnienie map zagrożenia powodziowego. Określają one wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie w przypadku wystąpienia powodzi o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia. Są to obiekty, które pozwolą na ocenę ryzyka powodziowego w odniesieniu do zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Zgodnie z założeniami Ramowej Dyrektywy Powodziowej ograniczenie skutków powodzi wobec tych obiektów decyduje o efektywności całego planu zarządzania ryzykiem powodziowym

77 Ocena ryzyka powodziowego W celu sporządzenia map ryzyka powodziowego, na obszary przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego zostały naniesione takie elementy jak: szacunkowa liczba ludności zamieszkującej obszar zagrożony; budynki mieszkalne oraz obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym (tj. szpitale, szkoły, przedszkola, hotele, centra handlowe i inne) - dla których głębokość wody wynosi > 2 m oraz < 2 m (graniczna wartość głębokości wody 2 m została przyjęta w związku z założonymi przedziałami głębokości wody i ich wpływem na stopień zagrożenia dla ludności i obiektów budowlanych); obszary i obiekty zabytkowe; obszary chronione tj. ujęcia wód, strefy ochronne ujęć wody, kąpieliska, obszary ochrony przyrody; potencjalne ogniska zanieczyszczeń wody w przypadku wystąpienia powodzi tj. zakłady przemysłowe, oczyszczalnie ścieków, przepompownie ścieków, składowiska odpadów, cmentarze; wartości potencjalnych strat dla poszczególnych klas użytkowania terenu, tj. tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowe, tereny komunikacyjne, lasy, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, użytki rolne, wody. Wersje kartograficzne map ryzyka powodziowego zostały przygotowane w dwóch zestawach tematycznych: negatywne konsekwencje dla ludności oraz wartości potencjalnych strat powodziowych; negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Elementy, które powinny znajdować się na mapach (oznaczenia, opis modeli, przedziały głębokości i prędkości wody itd.) opisane są szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104). Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego stanowią podstawę dla racjonalnego planowania przestrzennego na obszarach zagrożonych powodzią, a tym samym dla ograniczenia ich wrażliwości. Stanowią także podstawę dla przygotowania planów ewakuacji ludności i dobytku oraz ochrony majątku, znajdującego się w strefie zagrożenia powodziowego. 7.2 Dodatkowe analizy W ramach przygotowania PZRP, w oparciu o numeryczną MZP i MRP przeprowadzono analizy dodatkowe będące cennym źródłem informacji i uzupełniające jednocześnie wyniki analiz podstawowych. Wykaz dodatkowych analiz zawarto w punkcie 6.2. Pełne wyniki tych analiz są dostępne w Raporcie WBS (Raport z przeprowadzonych analiz i diagnozy problemów), poz. 2 Spisu literatury

78 Ocena ryzyka powodziowego 7.3 Podsumowanie Na podstawie analizy map ryzyka powodziowego oraz analiz dodatkowych, opracowano podstawowe dane na temat ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry. Zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej (art. 2 p. 2) oraz Prawa wodnego (art.9. ust.1 p.13c) ryzyko powodziowe oznacza kombinację prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i związanych z powodzią potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej (ustawa Prawo wodne 2001 Dyrektywa 2007/60/WE). W regionie wodnym Środkowej Odry liczba mieszkańców na obszarach zagrożenia powodziowego wynosi: w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2% ), w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q 1% ), w obrębie obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10% ), w obrębie obszarów narażonych na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego. Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry, w ponad 260 gminach, odnotowano potencjalne straty (dla scenariusza 0,2% to 265 gmin, dla scenariusza 1% gminy i dla scenariusza 10% gminy). Straty dla gmin w tym regionie wodnym w wysokości powyżej 1 mln zł występują w: 197 gminach/miastach (dla scenariusza 0,2%), 177 gminach/miastach (dla scenariusza 1%) i 103 gminach/miastach (dla scenariusza 10%). Analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowym wnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych, wynikających z zagrożenia powodzią, występują w zlewni Odry od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,2% i p=1%, natomiast dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=10% w zlewni Bobru. Dla regionu wodnego Środkowej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu, poniżej, zestawiono wartości średniorocznych strat (AAD) obliczone na podstawie map zagrożenia i ryzyka powodziowego, zindeksowane na 2014 r

79 Ocena ryzyka powodziowego Tabela nr 15 Średnie roczne straty powodziowe (AAD) [mln zł] obliczone dla regionu wodnego Środkowej Odry oraz zlewni wchodzących w skład regionu Region wodny Wartość AAD bez awarii 2014 r. [mln PLN] region wodny Środkowej Odry 328,0 Zlewnia bilansowa Wartość AAD bez awarii 2014 r. [mln PLN] Mała Panew 3,9 Osobłoga 3,6 Stobrawa 2,0 Nysa Kłodzka 60,3 Oława 2,5 Ślęza 2,0 Widawa 5,5 Bystrzyca 20,5 Kaczawa 48,0 Barycz 18,8 Obrzyca 0,2 Bóbr 72,4 Nysa Łużycka 12,3 Odra od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej (Przyodrze) Źródło: Opracowanie własne 75,8 Analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowym wnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych, wynikających z zagrożenia powodzią, występują w zlewni Odry na odcinku od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej (Przyodrze) oraz w zlewniach Bobru i Nysy Kłodzkiej

80 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8 WAŻNE INFORMACJE Na potrzeby opracowania PZRP przeprowadzono w 2012 r. analizę obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym, w której poddano przeglądowi zarówno techniczne, jak i nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej. Analiza stanu technicznego budowli hydrotechnicznych wykazała poprawiający się stan urządzeń stale piętrzących wodę oraz pogarszający się stan urządzeń czasowo piętrzących wodę (gł. wałów powodziowych). W zakresie środków nietechnicznych przyjrzano się: obecnym metodom monitoringu, prognozowania i ostrzegania przed powodzią, systemowi zarządzania kryzysowego, praktyce planowania przestrzennego, realizacji programów małej retencji, poziomowi świadomości służb i zagrożonych instytucji, firm i mieszkańców. Źródłem informacji na temat planowanych działań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej był m.in. opracowany na zlecenie Prezesa KZGW MasterPlany dla obszaru dorzecza Odry. Jest to dokument strategiczny o nadrzędnym znaczeniu dla innych krajowych i regionalnych planów i programów sektorowych, opracowany w wyniku ustaleń Polski z Komisją Europejską odnośnie planowania strategicznego w gospodarce wodnej. 80 Na podstawie tej analizy przedstawiono diagnozę problemów oraz płynące z niej wnioski. Dotyczą one przede wszystkim pominięcia działań nietechnicznych i instrumentów w zarządzaniu ryzykiem powodziowym, niewystarczających nakładów na bieżące utrzymanie majątku, wysokiego stopnia generalizacji obszaru prognoz i ostrzeżeń, mało efektywnej struktury instytucjonalnej oraz braku powiązania planowania przestrzennego z zagrożeniem powodziowym.

81 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8.1 Programy ochrony przed powodzią Administracja państwowa i samorządowa, zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r., zobowiązana jest realizować zadania związane z ochroną przeciwpowodziową. Wiąże się to m.in. z wykonywaniem dokumentacji planistyczno-programowych. Organy administracji rządowej i samorządowej opracowują dokumenty o charakterze programów strategii, stanowiące podstawę do realizacji inwestycji lub działań bezinwestycyjnych, w tym także z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Źródłem informacji podczas przeprowadzania analiz w ramach PZRP na temat planowanych działań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej były m.in.: 1. MasterPlan dla obszaru dorzecza Odry; 2. Programy krajowe; 3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko; 4. Operacyjne programy ochrony przed powodzią dla województw; 5. Oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla województw; 6. Programy małej retencji dla województw; 7. Inne projekty, programy, analizy, koncepcje, sformułowane w celu budowy, modernizacji lub remontu urządzeń wodnych służących ochronie przeciwpowodziowej. MasterPlany są dokumentami o strategicznym i nadrzędnym znaczeniu dla wszystkich istniejących w Polsce krajowych i regionalnych planów i programów sektorowych, w których planowane są działania lub inwestycje mające wpływ na stan zasobów wodnych oraz cele ochrony wód, wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej. Konieczność opracowania MasterPlanów wynika z ustaleń z Komisją Europejską, które doprowadziły do przyjęcia przez Polskę Planu działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce wodnej" (uchwała Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2013 r. nr 118/2013). MasterPlany stanowią uzupełnienie obowiązujących Planów Gospodarowania Wodami do czasu ich aktualizacji w 2015 r. Dokumentami ujętymi w MasterPlanach są m.in.: wieloletni Program Odra Ramy organizacyjne i finansowe programu określa ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006 (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz z późn. zm.), Program ochrony przed powodzią górnej Wisły. Program został zatwierdzony Uchwałą nr 151/2011 Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2011 w sprawie ustanowienia Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, Założenia do programu bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu Wisły środkowej wersja robocza powstała na potrzeby urzędu wojewody mazowieckiego. W związku z koniecznością ujednolicenia polityki wodno-gospodarczej kraju oraz koniecznością likwidacji programów sektorowych i regionalnych, implementacja powyższych programów została zawieszona

82 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym W ubiegłych latach, oprócz wymienionych MasterPlanów i planów/programów kompleksowych, powstało wiele opracowań o charakterze strategicznym, programowym, koncepcyjnym i analitycznym, które tworzą znakomitą bazę do opracowania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. W latach dyrektorzy RZGW opracowali i zatwierdzili 29 studiów ochrony przeciwpowodziowej, obejmujących większość zlewni, istotnych z punktu ochrony przeciwpowodziowej. Kolejnych sześć studiów wykonanych zostało w latach dla najbardziej powodziogennych zlewni w dorzeczu górnej Wisły, już w oparciu o standardy map tworzonych na potrzeby oceny zagrożenia powodziowego wymaganych przez Ramową Dyrektywę Powodziową. Ponadto Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych opracowała dwa projekty związane z podnoszeniem bezpieczeństwa powodziowego poprzez zwiększanie naturalnej retencji w lasach: Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych, Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie. Wojewodowie mają za zadanie opracowywać dwa dokumenty: Ocenę stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla województwa Operacyjne programy ochrony przed powodzią dla województwa. Administracja samorządowa szczebla wojewódzkiego ma za zadanie opracowanie dla poszczególnych województw Programów małej retencji. Nie są to programy ograniczone wyłącznie do ochrony przeciwpowodziowej. Powódź jest tylko jednym z zadań, jakie stawia się planowanym obiektom obok zaopatrzenia w wodę, energetyki wodnej, zaspokojenia potrzeb rolnictwa i rekreacji. Tabela nr 16 Dokumenty opracowywane dla obszaru każdego z województw Województwo Program małej retencji Ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego Operacyjne programy ochrony przed powodzią Dolnośląskie OPRACOWANO BRAK BRAK Lubuskie OPRACOWANO OPRACOWANO BRAK Opolskie OPRACOWANO BRAK OPRACOWANO Śląskie OPRACOWANO OPRACOWANO BRAK Wielkopolskie OPRACOWANO OPRACOWANO OPRACOWANO Źródło: MGGP, IMGW-PIB, Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, Kraków 2012r., (na zlecenie KZGW) Istniejące plany i programy koncentrują się na etapie prewencji i ochrony, a proponowane rozwiązania skupiają się na jednej grupie działań, mającej na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Spośród analizowanych działań odnosi się właśnie do tego celu, przy czym większość z tych działań to techniczne (strukturalne) środki ochrony przed powodzią. Pozostałe cele zarządzania ryzykiem powodziowym mają przypisane najwyżej po kilka, kilkanaście działań, przy czym żadne z nich nie odnosi się do ograniczania wrażliwości społeczności i obiektów. Podobnie, nie są przedmiotem proponowanych działań zadania zmierzające do unikania lub ograniczania wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu

83 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Wsparcie dla realizacji działań nietechnicznych ma kluczowe znaczenie w aspekcie ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi. Działania te stanowią rozwiązanie bardziej korzystne ze względu na zasadność ekonomiczną czy trwałość funkcjonowania. Należy pamiętać, że muszą być prowadzone w sposób interdyscyplinarny z wykorzystaniem dokumentacji planistyczno programowych. W wyżej wymienionych Planach i Programach inwestycje nietechniczne zawarte są w niewystarczającym stopniu. PZRP zamierza wprowadzić zmianę jakościową do zarządzania ryzykiem powodziowym eksponując działania nietechniczne jako preferowane działania ograniczające ryzyko powodziowe. 8.2 Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny Stan techniczny, a co za tym idzie poziom bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce jest zróżnicowany. O ile w lepszym stanie (i stan ten ulega systematycznej poprawie) znajdują się budowle stale piętrzące wodę, to w znacznie gorszym stanie technicznym znajdują się budowle okresowo piętrzące wodę (głównie wały przeciwpowodziowe). Wynika to głównie z okresu eksploatacji tych budowli oraz niewystarczających środków finansowych na ich naprawy, przebudowy i utrzymanie. Według raportu Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego za rok 2013 Stan bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce szacuje się, że w Polsce jest użytkowanych około 100 tys. obiektów budownictwa wodnego piętrzących wodę (łącznie z melioracjami szczegółowymi), do których zalicza się głównie: zapory ziemne i betonowe, jazy, przelewy, śluzy żeglugowe, elektrownie wodne i wrota przeciwpowodziowe. Oprócz tego istnieją budowle okresowo piętrzące wodę służące głównie ochronie przeciwpowodziowej, do których należą m.in.: wały przeciwpowodziowe (o łącznej długości ponad km), wielofunkcyjne zbiorniki wodne, suche zbiorniki wodne, przepompownie. Raport za rok 2013 zawiera również oceny stanu bezpieczeństwa poszczególnych budowli, które opracowane zostały na podstawie analizy materiałów zawierających cząstkowe ich oceny. Ocena dotyczyła: 3619 budowli hydrotechnicznych, w tym: 313 zapór; 353 zbiorników wodnych; 2292 jazów; 123 śluz żeglugowych; 433 elektrowni wodnych; 6965,6 km obwałowań rzek. W Raporcie stwierdza się, że na koniec 2013 r. spośród budowli stale piętrzących wodę poddanych ocenie stanu technicznego i bezpieczeństwa - 54 stanowi lub może stanowić zagrożenie bezpieczeństwa ludzi i mienia, zaś w stosunku do wałów przeciwpowodziowych tj. obiektów okresowo piętrzących wodę zostały zgłoszone zastrzeżenia do 3 611,763 km, co stanowi ok. 51,86% wszystkich kontrolowanych w 2013 r. odcinków wałów. Zdecydowaną większość budowli zagrażających lub mogących zagrażać bezpieczeństwu stanowią budowle niższych klas. Stan techniczny budowli wg PSBBP Inną instytucją kontrolującą stan bezpieczeństwa budowli piętrzących (w tym tworzących infrastrukturę przeciwpowodziową) jest Państwowa Służba do spraw Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących (PSBBP). Raport o stanie bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2013 r został opracowany na podstawie oceny wykonanej przez Państwową Służbę do spraw Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących - OTKZ oraz na podstawie ocen i protokołów z kontroli budowli piętrzących, uzyskanych od administratorów budowli

84 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Zbiorniki retencyjne w obszarze regionu wodnego Środkowej Odry Lp. Rzeka Nazwa zbiornika całkowita Pojemność zbiornika [mln m 3 ] rezerwa powodziowa 1 Mała Panew Turawa 95,5 13,50 2 Topola 21,68 5,19 3 Kozielno 16,3 3,38 4 Nysa Kłodzka Otmuchów 130,5 71,16 (lato) 85,85 (zima) 5 Nysa 124,71 73,82 (lato) 88,46 (zima) 6 2,00 (lato) Lubachów 8,0 Bystrzyca 1,00 (zima) 7 Mietków 76,98 13,72 8 Strzegomka Dobromierz 11,3 1,35 9 Nysa Szalona Słup 38,05 14,48 10 Bukówka 16,8 3,9 11 Bóbr Pilchowice 50,0 26,00(lato) 17,00 (zima) Kwisa Ztotniki 12,1 Leśna 16,8 2,40 (lato) 1,60 (zima) 9,80 (lato) 8,80 (zima) 14 Witka Niedów 4,8 brak 15 Czerwonka Sosnówka 14,84 3,91 Łącznie 638,36 244,61 (lato) 262,14 (zima) Źródło: MGGP, IMGW-PIB, Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, Kraków 2012r., (na zlecenie KZGW) W regionie wodnym Środkowej Odry 2 zbiorniki przeciwpowodziowe uznano za mogące zagrażać bezpieczeństwu. Budowle te zaliczone są do obiektów I i III klasy. Cztery z 14 zbiorników suchych w dorzeczu Odry zalicza się do budowli klasy II. Dla 3 spośród nich PSBBP dokonało oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa. Pozostałe 10 zbiorników suchych stanowią budowle klasy III i IV ich administratorzy nie mają obowiązku prawnego przekazywania ocen stanu technicznego do PSBBP. Wszystkie poddane ocenie budowle tworzące zbiorniki suche, są w stanie niezagrażającym bezpieczeństwu. Poniżej zestawiono budowle hydrotechniczne na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry mogące zagrażać bezpieczeństwu. Budowle hydrotechniczne mogące zagrażać bezpieczeństwu (stan na 2013r.) Administrator RZGW Wrocław Podmiot inny niż RZGW Obiekt Budowla Nazwa Klasa Nazwa Klasa Rok wykonania oceny KOZIELNO I Zapora czołowa I 2013 TURAWA I Wały boczne i cofkowe III 2013 DYCHÓW HYDROWĘZEŁ II Kanał derywacyjny III

85 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Administrator Obiekt Budowla Nazwa Klasa Nazwa Klasa Rok wykonania oceny STRUGA IV Jaz IV 2009 Kanał derywacyjny IV 2009 ŻAGAŃ II IV Jaz IV 2013 ŻARKI WIELKIE IV Kanał ulgi z klapą przelewową IV 2013 Źródło: Raport o stanie bezpieczeństwa budowli piętrzących wodę w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2013r. Oceny stanu polderów wykonywane były poza PSBBP i mimo, że dotyczyły one m.in. budowli klasy I i II, nie były przekazywane przez administratorów tych budowli do PSBBP. W dorzeczu Odry, w obszarze działania RZGW Gliwice i Wrocław zidentyfikowano 13 polderów z 44 budowlami. Pięć budowli (11%) uznano za budowle zagrażające bezpieczeństwu, natomiast 9 (20%) za budowle mogące zagrażać bezpieczeństwu. W Polsce ogólna długość wałów przeciwpowodziowych klasy I i II wynosi 3621,3 km. Zgodnie z ustawą Prawo budowlane, ich administratorzy/właściciele mają ustawowy obowiązek okresowej oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa. W latach badaniami dla potrzeb oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa objęto 51% długości wałów klasy I i klasy II, pozostających w administracji ZMiUW. Z ocenionych 316 odcinków - 49% to zagrażające bezpieczeństwu, a 36% to mogące zagrażać bezpieczeństwu. W przypadku wałów w administracji RZGW badaniami dla potrzeb oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa objęte były zarówno wały klasy I i II, jak i niższych klas. Ze zbadanych i ocenionych 39 odcinków - 46% oceniono jako zagrażające bezpieczeństwu, a 38% jako mogące zagrażać bezpieczeństwu. Stan ten jest wynikiem wieloletnich zaniedbań i niedofinansowania gospodarki wodnej. W PZRP oszacowano wielkość środków niezbędnych na remonty infrastruktury przeciwpowodziowej w regionie wodnym Środkowej Odry na poziomie ok. 54 mln zł rocznie. Są to koszty remontów istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, natomiast koszty o charakterze odtworzeniowym zostały ujęte w ramach działań przewidzianych w wariancie technicznym

86 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8.3 Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej Monitoring, prognozowanie i ostrzeganie System prognoz i ostrzeżeń hydrologicznych i meteorologicznych wchodzi w skład krajowego systemu zarządzania kryzysowego. Krajowy system zarządzania kryzysowego w obrębie hydrologii i meteorologii można w uproszczeniu rozdzielić między IMGW PIB w zakresie prognoz i ostrzeżeń, oraz organy państwowe w zakresie zarządzania i reagowania. Państwową służbę Hydrologiczno-Meteorologiczną pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy. Jej celem jest zapewnienie osłony hydrologiczno-meteorologicznej rozumianej jako zespół czynności polegających na wykonywaniu i udostępnianiu prognoz meteorologicznych oraz hydrologicznych, mających na celu informowanie społeczeństwa i administracji publicznej o zjawiskach meteorologicznych oraz hydrologicznych, a także ostrzeganie przed nimi. System prognoz i ostrzeżeń realizowany w ramach Państwowej Służby Hydrologiczno Meteorologicznej (PSHM), który podzielony jest na dwa podsystemy: Centrum Hydrologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB i Centrum Meteorologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB, w których ramach działają Biura Prognoz Hydrologicznych (BPH) i Meteorologicznych (BPM). Rolę koordynatora osłony meteorologicznej pełni Centralne Biuro Prognoz Meteorologicznych w Krakowie. Koordynacją działalności biur prognoz meteorologicznych w sytuacjach awaryjnych i w warunkach ekstremalnych, związanych z prognozowanymi lub wstępującymi zjawiskami meteorologicznymi zajmuje się Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM (CNO PSHM). CNO PSHM wykonuje również działania związane z informowaniem kierownictwa IMGW-PIB oraz centralnych organów administracji państwowej o przebiegu i prognozowanym rozwoju groźnych zjawisk meteorologicznych. Biura Prognoz Hydrologiczne i Meteorologiczne, działają w oparciu o rejony osłony, w przypadku hydrologii, oparte o podział zlewniowy i zlewnie rzeczne, a meteorologii o podział administracyjny kraju i województwa. Rejony osłony hydrologicznej i meteorologicznej nie pokrywają się z regionami wodnymi wykorzystywanymi w zarządzaniu gospodarką wodną. Obecnie w Polsce w ramach IMGW-PIB działa ponad telemetrycznych stacji pomiarowoobserwacyjnych meteorologicznych i hydrologicznych. Dane uzyskiwane operacyjnie z telemetrycznej sieci pomiarowo-obserwacyjnej są podstawą dla prowadzenia osłony hydrologiczno-meteorologicznej obszaru Polski. Sieć telemetrycznych stacji składa się z : stacji synoptycznych I rzędu, stacji synoptycznych II rzędu, stacji klimatologicznych III rzędu, stacji klimatologicznych IV rzędu, stacji opadowych V rzędu, stacji wodowskazowych I rzędu, stacji wodowskazowych II rzędu Każdemu rzędowi stacji pomiarowo-obserwacyjnej przypisany jest odpowiedni do rangi zakres obserwacji i pomiarów w tym przekazywanych operacyjnie wodowskazowych i opadowych obserwacji manualnych. W skład systemu detekcji zjawisk hydrometeorologicznych realizowanych przez IMGW- PIP wchodzi także system radarów meteorologicznych, system detekcji wyładowań atmosferycznych jak również system produktów satelitarnych

87 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Sieć pomiarowa IMGW, pracująca na potrzeby osłony przeciwpowodziowej, składa się głównie ze standardowych sygnalizujących posterunków opadowych i hydrometrycznych (wodowskazowych). Wyjątkiem jest dorzecze Górnej Wisły, gdzie od 1995 roku wykorzystywana jest także automatyczna sieć telemetryczna - system VISTEL. Informacja z sieci posterunków sygnalizujących dociera w normalnych warunkach drogą radiową lub telefoniczną do Biur Prognoz IMGW jeden lub trzy razy na dobę i jest ona przekazywana przez obserwatorów na podstawie wykonanych przez nich obserwacji i pomiarów. Nowoczesne modele hydrologiczne wymagają możliwie częstej aktualizacji danych. Można to zapewnić jedynie poprzez automatyzację sieci obserwacyjno-pomiarowej. Województwa oraz znajdujące się w nich subregiony (część województwa obejmująca kilka powiatów bądź krainę geograficzną) osłaniane są przez wyznaczone biuro prognoz meteorologicznych IMGW-PIB. Prognozy są opracowywane na obszar kraju i poszczególne województwa, natomiast ostrzeżenia meteorologiczne mogą być wydawane odrębnie dla każdego województwa lub subregionu. Wyróżniono 79 subregionów, pokrywających cały obszar Polski. Granice obszarów osłanianych przez poszczególne biura prognoz meteorologicznych nie pokrywają się z granicami regionów wodnych. Opracowywane są prognozy krótkoterminowe na 48 godzin i średnioterminowe na 120 godzin. Ostrzeżenia meteorologiczne opracowywane są niezależnie od prognoz meteorologicznych. Ostrzeżenie meteorologiczne jest to prognoza warunków pogodowych, sprzyjających wystąpieniu groźnego zjawiska ze wskazanym natężeniem, w przewidywanym czasie i miejscu. Ma na celu wcześniejsze poinformowanie społeczeństwa, organów państwowych, służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ludzi oraz przygotowanie się do prowadzenia akcji ratunkowych i zabezpieczających działanie w czasie trwania i usuwania skutków groźnych zjawisk atmosferycznych. Jeśli prognoza daje dużą pewność, że zostaną przekroczone wartości progowe specyficzne dla danego zagrożenia (np. wielkość opadów, prędkość wiatru itd.) BPM opracowuje i wysyła ostrzeżenia meteorologiczne. Ostrzeżenie meteorologiczne przesyłane do odbiorcy posiada stały, ustalony format. Zawiera również część w formie depeszy SMS, która może być przekazywana do dalszej dystrybucji przez służby dyżurne Centrum Zarządzania Kryzysowego (CZK). W celu realizacji przez służbę prognoz meteorologicznych programu Regionalnego Systemu Ostrzegania (RSO), depesza ostrzeżenie meteorologiczne zawiera informację SMS, która jest przekazywana przez służby dyżurne CZK do telewizji i prezentowana na pasku informacyjnym. Osłonę hydrologiczną kraju prowadzą określone jednostki organizacyjne IMGW-PIB. Wszystkie produkty przygotowywane przez te jednostki są przekazywane do odbiorców na poziomie krajowym i regionalnym (województwo, powiat, gmina). Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM w Warszawie przekazuje informacje do centralnych organów administracji publicznej, m.in. do prezydenta kraju, premiera, do poszczególnych ministerstw czy Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności. Natomiast biura prognoz hydrologicznych przekazują produkty hydrologiczne do centrów zarządzania kryzysowego na poziomie województw, niekiedy do powiatów i gmin oraz do wszystkich odbiorców zdefiniowanych w prawie. Każdy rejon osłaniany jest przez jedno z trzech biur prognoz hydrologicznych IMGW-PIB. Ze względu na to, że rejony osłony są dużymi obszarami o zróżnicowanych charakterach zlewni, wyróżniono w nich mniejsze jednostki - podrejony hydrologiczne. Podrejony osłaniane są przez, wyodrębnione w strukturze biur, sekcje hydrologii operacyjnej. Do podstawowych produktów przekazywanych przez biura prognoz hydrologicznych i Centrum Nadzoru Operacyjnego PSHM w normalnym stanie hydrologicznym należą: komunikaty hydrologiczne; biuletyny hydrologiczne; prognozy hydrologiczne na podstawowe profile wodowskazowe.

88 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Do podstawowych produktów przekazywanych w stanie zagrożenia i alarmu hydrologicznego, oprócz produktów przekazywanych w stanie normalnym, należą: Informacje o niebezpiecznym zjawisku oraz ostrzeżenia hydrologiczne; prognozy hydrologiczne na dodatkowe profile wodowskazowe; prognozy kulminacji fali wezbraniowej (m.in. wysokość i czas trwania). Rysunek nr 15 Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej Źródło: Opracowanie własne Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe Pojęcie zarządzania kryzysowego zawiera w sobie zarówno planowanie, organizowanie, jak i kontrolę przedsięwzięć związanych z fazą zapobiegania i przygotowania, jak i reagowanie, a także przedsięwzięcia związane z odbudową. Istotnym elementem systemu zarządzania kryzysowego jest planowanie cywilne. Zadania z tym związane obejmują: przygotowanie planów zarządzania kryzysowego, przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych, przygotowanie i utrzymanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań ujętych w planie zarządzania kryzysowego, 88 88

89 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym utrzymanie baz danych niezbędnych w procesie zarządzania kryzysowego, przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej, zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych przepisów. W celu realizacji zadań z zakresu planowania cywilnego organy administracji publicznej zobowiązane są do sporządzania określonej dokumentacji planistycznej, w tym Planów zarządzania kryzysowego. Plany zarządzania kryzysowego opracowuje się na poziomie kraju, województwa, powiatu i gminy. System bezpieczeństwa i ochrony ludności w Polsce obejmuje: Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy, System Państwowego Ratownictwa Medycznego, Obronę cywilną. Przyjęty w Polsce model ochrony ludności oparty został na czterech fundamentalnych zasadach: prymat układu terytorialnego na bazie trójstopniowego podziału: gmina, powiat, województwo (tylko funkcja pomocnicza) przypisanie kompetencji i odpowiedzialności w zakresie zwierzchnictwa i kierowania w sytuacjach kryzysowych starostom i wojewodom adekwatność stosowanych sił i środków w przypadku gdzie mamy do czynienia: - z katastrofą znacznych rozmiarów, ale niewykraczającą poza możliwości rutynowych działań, nie definiować jako kryzysowej - z sytuacją kryzysową, ale w stopniu nieuzasadniającym wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych, stanu takiego nie wprowadzać, udział obywateli w działaniach związanych z rutynowymi działaniami ratowniczymi czy też opanowaniem sytuacji kryzysowej. Schemat zarządzania kryzysowego obejmujący organy państwowe, samorządowe oraz jednostki, służby, inspekcje i instytucje zajmujące się szeroko rozumianą gospodarką wodną przedstawia poniższy rysunek

90 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Rysunek nr 16 System zarządzania kryzysowego w kraju Źródło: Opracowanie własne Organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy do spraw gospodarki wodnej; Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - jako centralny organ administracji rządowej, nadzorowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej; dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej - jako organ administracji rządowej niezespolonej, podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej; wojewoda; organy jednostek samorządu terytorialnego. Każdy z tych organów wykonuje określone zadania związane z ochroną przed zagrożeniem powodziowym. Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach gospodarowania wodami, a w szczególności w sprawach zarządzania wodami oraz korzystania z wód, jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Organem administracji rządowej niezespolonej właściwym w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym jest dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. W ramach gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, związanym z gospodarką wodną, dyrektor regionalnego zarządu realizuje w imieniu Prezesa Krajowego Zarządu zadania związane z utrzymaniem wód lub urządzeń wodnych oraz pełni funkcje inwestora w zakresie gospodarki wodnej w regionie wodnym. W celu zapewnienia prawidłowego gospodarowania wodami, w tym w szczególności ochrony zasobów wodnych oraz ochrony ludzi i mienia przed powodzią, uzgodnienia z właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej wymagają: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowe plany oraz decyzje o warunkach zabudowy, strategia rozwoju województwa w zakresie m.in. kształtowania zagospodarowania i użytkowania 90 90

91 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym terenami zagrożonymi powodzią, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Wojewoda odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności: zapewnia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, na zasadach określonych w odrębnych ustawach, dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Powiat (miasto na prawach powiatu) wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie ochrony przeciwpowodziowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Do wyłącznej właściwości rady powiatu (rady miasta na prawach powiatu) należy dokonywanie oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu. Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Do zadań własnych gminy należą m.in. sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ponadto wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, m.in. w zakresie gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych. Marszałek województwa wykonuje prawa właścicielskie w stosunku do niektórych wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa. Do zadań marszałka województwa należy także: programowanie, planowanie, nadzorowanie wykonywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, urządzeń melioracji wodnych podstawowych oraz utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych; prowadzenie ewidencji śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność publiczną, istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, a także ewidencji urządzeń melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntów. Istotnym elementem systemu zarządzania kryzysowego jest planowanie cywilne. Zadania z tym związane obejmują: przygotowanie planów zarządzania kryzysowego; przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych; przygotowanie i utrzymywanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań ujętych w planie zarządzania kryzysowego; utrzymywanie baz danych niezbędnych w procesie zarządzania kryzysowego; przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej; zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych przepisów

92 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Praktyka planowania przestrzennego W Polsce, po powodzi w 1997 roku, zdecydowano się na wprowadzenie zakazu lokalizowania jakichkolwiek obiektów na terenach zagrożonych powodzią. Ten kategoryczny zakaz był i nadal jest łagodzony poprzez fakt, że wchodzi w życie dopiero w momencie opracowania przez samorząd gminny miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub przy wydawaniu dokumentów zezwalających na zabudowę. Ustawa Prawo wodne (t.j. Dz.U nr 0 poz. 145 z późn. zm.) wprowadza 30 -sto miesięczny termin zmodyfikowania istniejących już dokumentów po przekazaniu przez dyrektorów RZGW map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. W związku z powyższym, zgodnie z ww. ustawą, wszystkie decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego będą uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów. Warto zaznaczyć, że według ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, za spadek wartości gruntu lub ograniczenie sposobu dotychczasowego jego użytkowania spowodowane przez uchwalenie planu miejscowego wymagana jest wypłata odszkodowania lub wykupienie gruntu przez gminę. Przepis ten obejmuje także sytuację zmiany przeznaczenia terenów w wyniku wprowadzenia do mpzp map zagrożenia powodziowego. Obok braku wsparcia finansowego budżetów gmin przez budżet centralny na opracowania miejscowych planów, a czasem także studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, stanowi to jedną z kluczowych przyczyn braku planów miejscowych. Konsekwencją wprowadzenia do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obszarów szczególnego zagrożenia powodzią jest zakaz budowy wszelkiego rodzaju obiektów budowlanych (mieszkalnych i użytkowych) oraz prowadzenia prac, które mogą utrudniać przepływ wód. Z badań ankietowych 7 wynika, że spośród gmin, które otrzymały z RZGW studia ochrony przeciwpowodziowej 47% gmin (157 gmin), wprowadziło ograniczenia w budowie obiektów publicznych, 55% (185 gmin) zakaz budowy budynków mieszkalnych, zaś 38% gmin (128 gmin) zakaz budowy obiektów, których zalanie może być szkodliwe dla środowiska. Dla obszarów, dla których nie opracowano studium, część gmin (411 gmin 55%) wyznaczyła sama strefy zalewów i wprowadza zakazy budowy obiektów publicznych, prywatnych i szkodzących środowisku (odpowiednio 36%, 28%, 38% gmin w stosunku do tych, które zdeklarowały, że mają na swoim terenie powodzie i podtopienia) Badania ankietowe prowadzone w 2013 wśród gmin, na których terenie znajdują się obszary zdefiniowane jako ONNP (źródło: Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Raport Końcowy, KZGW, Kraków 2013)

93 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Retencja naturalna, mała retencja W Polsce zaawansowane są prace nad poprawą retencji naturalnej. Szczególnie istotne w zakresie programowania zwiększania retencji w zlewni są dokumenty, których celem głównym jest zwiększenie retencji: Wojewódzkie programy małej retencji opracowywane i realizowane przez urzędy marszałkowskie Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych - program opracowany i realizowany przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie - program opracowany i realizowany przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych. Podstawowymi obiektami, przewidywanymi do retencjonowania wód w wojewódzkich programach małej retencji, są małe zbiorniki wodne (o pojemności nie przekraczającej 5,0 mln m 3 ), których konieczność lokacji uwzględniono w 95% województw. Retencja korytowa (zbiorniki liniowe budowa piętrzeń na kanałach i ciekach podstawowych) uwzględniana była w 85% programów. Znacznie mniejszy udział mają podpiętrzenia jezior, planowane w 31% programów. Propozycja zalesień była rozpatrywana w 10% programów, a agromelioracji (zwiększenie retencji glebowej) w 5%. Do 2015 r. wojewódzkie programy rozwoju małej retencji przewidywały budowę zbiorników o pojemności 860 mln m 3 (około 48 mln m 3 rocznie). W większości przypadków podstawowym przeznaczeniem zbiorników była ochrona przeciwpowodziowa, zaspokojenie potrzeb rolnictwa, rekreacja oraz hodowla ryb. Celem projektu Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych jest retencja wód powierzchniowo-gruntowych na obszarach administrowanych przez Lasy Państwowe. Działania zaplanowane w projekcie będą prowadzone tak, aby dostosować warunki do istniejącego stanu ekosystemu leśnego lub stymulować poprawę stanu przyrodniczego i zwiększenie różnorodności biologicznej. Projekt obejmuje ekosystemy nizinne całego kraju. Na obecnym etapie uczestniczy w nim 177 nadleśnictw z terenu 17 Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych. Projekt Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich jest działaniem kompleksowym, realizowanym w newralgicznych obszarach górskich zlewni. Biorą w nim udział prawie wszystkie nadleśnictwa z terenów wyżynnych i górskich. Prace polegają przede wszystkim na spowalnianiu i ograniczaniu gwałtownego spływu wód w potokach górskich oraz spływu powierzchniowego. Dzięki planowanym i zrealizowanym działaniom oczekuje się spowolnienia odplywu wody ze zlewni górskich oraz wzrostu retencjonowania wód opadowych w ściółce i glebie leśnej. Ponadto, zwiększenie retencji jest celem pośrednim dokumentów sektorowych: Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata opublikowana w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski ; Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW ), Krajowy program zwiększania lesistości

94 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Wsparcie dla realizacji działań nietechnicznych ma kluczowe znaczenie w aspekcie ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi. Działania te stanowią podstawę do przyjęcia trwałych i efektywnych ekonomicznie rozwiązań w zakresie ograniczenia wrażliwości terenów zagrożonych powodzią oraz ich ekspozycji. Należy pamiętać, że muszą być prowadzone w sposób interdyscyplinarny z wykorzystaniem dokumentacji planistyczno programowych. W wyżej wymienionych Planach i Programach inwestycje nietechniczne zawarte są w niewystarczającym stopniu. Właściwym sposobem ochrony przed powodzią jest użytkowanie terenów zalewowych w sposób niewrażliwy na skutki zalania. Najskuteczniejszym i najwłaściwszym sposobem uniknięcia szkód na obszarach narażonych na zalanie wodami powodziowymi jest maksymalne ograniczenie ich zainwestowania, a w szczególności wykluczenie spod zabudowy mieszkaniowej, jak również ochrona i zwiększenie jak największej powierzchni retencyjnej na terenach nadrzecznych poprzez dążenie do osiągania lub utrzymania odpowiedniej ilości zasobów wodnych w sposób naturalny (np. ochrona mokradeł, torfowisk, lasów, oczek wodnych czy starorzeczy). Zwiększanie poziomu retencji w zlewni przeprowadzane przy pomocy technicznych rozwiązań wymaga wykonania analizy rzeczywistych potrzeb wraz z podaniem uzasadnienia dla przyjętego rozwiązania. Działania o charakterze inwestycyjnym mogą być zakwalifikowane do realizacji po przeprowadzeniu analizy zgodności inwestycji z wymogami ochrony zasobów wodnych, wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej przetransponowanej do ustawy Prawo wodne i Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry. Zgodność ta jest oceniana dla większości projektów w procedurze ocen oddziaływania na środowisko. Ocena, czy realizacja danej inwestycji zagraża pogorszeniem stanu środowiska wodnego albo nieosiągnięciem dobrego stanu/potencjału ekologicznego wód, musi znaleźć odzwierciedlenie w treści raportu oddziaływania na środowisko i w treści wydanej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W przypadku stwierdzenia naruszenia celów środowiskowych wynikających z RDW (osiągnięcie dobrego stanu/potencjału ekologicznego) inwestycja może być zakwalifikowana do realizacji jedynie w przypadku łącznego spełnienia przesłanek wymienionych w art. 38 j ustawy Prawo wodne Poziom świadomości służb i zagrożonych instytucji, firm, mieszkańców Podstawowym źródłem informacji i wiedzy w zakresie zagrożenia powodziowego i lokalnego systemu przeciwpowodziowego (reagowania i ograniczania skutków) dla mieszkańców i użytkowników terenów zalewowych są mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz samorząd lokalny. W praktyce najskuteczniejszym impulsem do wdrażania zabezpieczeń przed powodzią jest doświadczenie własne mieszkańców lub tzw. pamięć pokoleń. Zazwyczaj świadomość zagrożenia przekazywana z pokolenia na pokolenie skutkuje ostrożniejszym zagospodarowywaniem terenów zagrożonych. Doświadczenie powodziowe daje także umiejętność zabezpieczania się przed stratami i szkodami mieszkańcy, których domy narażone są często na podtopienia stosują różne metody ich ochrony. Jednak obecnie ludzie są bardziej mobilni, zmieniają miejsce zamieszkania i ten mechanizm często już nie działa. W konsekwencji informowanie o tym, że jakieś obszary są zagrożone i w jakim stopniu, staje się kluczowym elementem zarządzania kryzysowego. Podobnie jak edukacja, której zadaniem jest przekazanie wiedzy nie tylko o możliwym zagrożeniu, ale i o metodach, które pozwolą uniknąć strat w przyszłości. Na podstawie ankiet przeprowadzonych w ramach opracowania Analizy obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej ustalono, że jedynie stosunkowo niewielka część samorządów gminnych prowadzi odpowiednią akcję edukacyjną i informacyjną odnośnie zagrożenia powodziowego na swoim 94 94

95 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym terenie. Głównymi kanałami informowania lokalnych społeczności m.in. o istniejącym zagrożeniu są przede wszystkim ulotki i strony internetowe jednostek samorządowych. Z ciekawszych, jednostkowych działań zidentyfikowanych podczas badań na obszarze dorzecza Odry są: stworzenie grupy liderów powodziowych przy radach osiedli, będących w kontakcie z sekcją ochrony przeciwpowodziowej, przygotowaną do współdziałania ze służbami miejskimi w czasie akcji przeciwpowodziowej Wrocław, rozmowy z właścicielami nieruchomości rolnych na temat prawidłowej kultury rolnej dbanie o urządzenia i systemy melioracyjne, dbanie o stan rowów melioracyjnych itp. Krobia. Bez wątpienia niski poziom świadomości społecznej na temat zagrożenia powodziowego oraz brak odpowiednich akcji informacyjnych i edukacyjnych prowadzonych przez samorządy lokalne są istotnym problemem dla skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym

96 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 8.4 Diagnoza problemów obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Na schemacie (Rysunek 17) przedstawione zostały główne problemy związane z obecnym zarządzaniem ryzykiem powodziowym. Rysunek nr 17 Problemy obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Źródło: Opracowanie własne Główne problemy związane z obecnym zarządzaniem ryzykiem powodziowym to: 1. Asymetria działań w realizacji celów zarządzania ryzykiem powodziowym / implementacja działań technicznych z pominięciem nietechnicznych i instrumentów: Plany i programy koncentrują się na etapie prewencji i ochrony, natomiast proponowane rozwiązania skupiają się niemal wyłącznie na jednej grupie działań, mającej na celu ograniczanie zagrożenia powodziowego. Spośród analizowanych działań w dorzeczu Odry odnosi się do 96 96

97 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym tego celu, przy czym większość z tych działań to techniczne (strukturalne) środki ochrony przed powodzią 8. Pozostałe cele zarządzania ryzykiem powodziowym (takie jak m.in. poprawa prognozowania i ostrzegania, ograniczanie istniejącego zagospodarowania) mają przypisane najwyżej po kilka, kilkanaście działań, przy czym żadne z działań nie odnosi się do ograniczania wrażliwości społeczności i obiektów. Podobnie, unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach o niskim zagrożeniu i ograniczanie istniejącego zagospodarowania nie są przedmiotem proponowanych działań. 2. Niewystarczające nakłady na bieżące utrzymanie majątku (odtworzenia, remonty): Stan techniczny idzie oraz związany z tym poziom bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce jest zróżnicowany. Stan techniczny większości obiektów hydrotechnicznych, a szczególnie zapór jest zadowalający. Natomiast w znacznie gorszym stanie technicznym i bezpieczeństwa znajdują się budowle okresowo piętrzące wodę, głównie wały przeciwpowodziowe. Zgodnie z wynikami okresowej oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa blisko połowa wałów klasy I i klasy II to obiekty zagrażające bezpieczeństwu. Stan ten jest wynikiem wieloletnich zaniedbań i niedofinansowania gospodarki wodnej. W PZRP oszacowano wielkość środków niezbędnych na remonty infrastruktury przeciwpowodziowej w obszarze regionu wodnego Środkowej Odry na poziomie ok. 54 mln zł rocznie. 3. Wysoki stopień generalizacji obszaru prognoz i ostrzeżeń: Istniejący system dobrze sprawdza się w przypadku zagrożeń wielkoobszarowych, natomiast nie jest wystarczający dla często krótkotrwałych i intensywnych zagrożeń w skali lokalnej (powiat/gmina). Problemu tego nie sposób rozwiązać bez rozbudowy sieci pomiarowej IMGW-PIB. 4. Mało efektywna struktura instytucjonalna systemu zarządzania ryzykiem: Generalnym problemem systemu reagowania na powódź i zarządzania kryzysowego jest nadmiernie rozbudowany i skomplikowany układ zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności, a organami działającymi w ramach systemów zarządzania kryzysowego i ochrony przeciwpowodziowej oraz rozproszenie rozwiązań dotyczących zadań i struktur w różnych aktach prawnych. W zakresie realizacji poszczególnych zadań służących bezpieczeństwu, obecne działania podejmowane w tej sferze przez podmioty odpowiedzialne za poszczególne obszary bezpieczeństwa mają często charakter sektorowy i rozproszony. Tymczasem niezbędna jest kompleksowość i spójność podejmowanych działań w celu skutecznego przeciwstawienia się wszelkim zagrożeniom. Ta kompleksowość i spójność powinna obejmować zarówno konsolidację wewnątrz systemu bezpieczeństwa narodowego jak i konsolidację wewnątrz systemu zarządzania kryzysowego.. Systemowi realizacji zadań z zakresu ochrony przed powodzią nie sprzyja dualizm tzw. administracji wodnej oraz brak precyzyjnych zapisów ustawowych regulujących zakresy zadań i odpowiedzialności poszczególnych organów. W obecnym stanie prawnym organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: minister właściwy do spraw gospodarki wodnej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej, wojewodowie, marszałkowie województw oraz starostowie i organy wykonawcze gmin. Zatem na obszarze zlewni danego cieku wodnego za różne elementy ochrony przeciwpowodziowej odpowiada co najmniej kilka różnych organów. Ustawa Prawo wodne nie reguluje zakresu zadań i odpowiedzialności gmin oraz powiatów w realizacji zadań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej, chociaż zadania takie (w ogólny sposób) zostały przypisane tym jednostkom na podstawie odpowiednich ustaw samorządowych MGGP, IMGW-PIB, Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej na potrzeby opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, Kraków 2013r.

98 Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Działania starostów i organów wykonawczych gmin w znacznej mierze ukierunkowane są na usuwanie skutków powodzi, a nie ochronę i zapobieganie tym powodziom, zwłaszcza w obszarze odpowiedniego kształtowania zasad zabudowy terenów zagrożonych powodzią, jak i wspierania właściwego użytkowania oraz zagospodarowania terenu zlewni, czy stosowaniu odpowiednich środków technicznych i nietechnicznych. Brak jest jednoznacznego określenia jakie elementy powinien zawierać i jakim celom ma służyć plan operacyjny ochrony przed powodzią. Plan taki powinien służyć realizacji strategii zapobiegania oraz zmniejszania skutków powodzi i określania w szczególności zadań służących podniesieniu poziomu ochrony przeciwpowodziowej na obszarze gminy czy powiatu. Niejasno zdefiniowane są zadania marszałków województw w zakresie ochrony przed powodzią na obszarach innych niż obszary rolnicze. Zakres zadań marszałka wynikający z ustawy Prawo wodne nie wskazuje na konieczność podejmowania działań dotyczących programowania zadań z zakresu poprawy bezpieczeństwa powodziowego dla obszarów innych niż obszary rolnicze. Ochronie przeciwpowodziowej nie sprzyja proces wydawania przez różne i niezależne organy pozwoleń wodnoprawnych na odprowadzanie wód opadowych. W procesie tym nie przewidziano przeprowadzenia analizy łącznego wpływu tych pozwoleń na możliwości odprowadzenia wód opadowych przez ich odbiornik, system kanalizacji deszczowej a następnie cieki i zbiorniki wodne. 5. Niedostateczne powiązanie planowania przestrzennego z zagrożeniem powodziowym: Proces planowania i zagospodarowania przestrzennego jest prowadzony bez wyraźnego powiązania z zapobieganiem zagrożeniom powodziowym. Ochronie przed powodzią nie sprzyja liczny brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Brak jest ustawowych zasad określających rodzaje, możliwych do wprowadzenia przez gminę, szczególnych warunków zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią oraz ograniczeń w ich użytkowaniu, w powiązaniu z przesłankami do takiego działania. O ile na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią obowiązują zakazy określone w art. 40 ust. 1 pkt. 3 i art. 88l ustawy Prawo wodne, tak dla pozostałych obszarów wskazanych na mapach zagrożenia nie ustalono zaleceń lub ograniczeń w ich użytkowaniu. Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, należy do zadań własnych gminy (art. 3 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Tak więc na organach gmin spoczywa obowiązek kształtowania przestrzeni w taki sposób, aby do minimum ograniczyć skutki powodzi. Dlatego przy sporządzaniu tych dokumentów planistycznych należy rozstrzygnąć, w jaki sposób zagospodarować poszczególne obszary, aby ograniczyć skutki powodzi. Ponadto w ustaleniach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wprowadzać należy podstawowe zalecenia dotyczące wymagań konstrukcyjnych budynków i budowli

99 Diagnoza problemów 9 WAŻNE INFORMACJE W celu opracowania diagnozy problemów związanych z ryzykiem powodziowym posłużono się rozkładem przestrzennym zagrożenia i ryzyka powodziowego, rozumianego jako kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i negatywnych jej skutków dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. W ramach analiz ustalono zintegrowany poziom ryzyka powodziowego na bardzo wysokim (5) poziomie dla 30 gmin, a na wysokim (4) dla 64 gmin (spośród wszystkich analizowanych 266 gmin w regionie wodnym Środkowej Odry). W określaniu ryzyka powodziowego największą wagę miało zdrowie i życie ludzi (54%) oraz działalność gospodarcza (32%). Na tej postawie przedstawiono zidentyfikowane problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry. Należą do nich m.in.: zwiększające się zagrożenie powodziowe, zbyt niska zdolność retencyjna zlewni, wzrastające zagrożenie powodziami zatorowymi i utrudnienia akcji lodołamania, postępująca zabudowa obszarów zagrożonych, nieefektywny system osłony hydrologicznometeorologicznej, niewystarczające instrumenty prawne, ekonomiczne i komunikacyjne, niska świadomość społeczna w zakresie zagrożenia powodziowego, niewystarczająca sprawność istniejącego systemu reagowania za zagrożenie powodziowe i usuwania skutków powodzi. W regionie wodnym, na podstawie rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz wiedzy eksperckiej, zidentyfikowano znaczące obszary problemowe (tzw. Hot Spoty), na których ograniczenie zagrożenia i ryzyka powodziowego uznano za priorytetowe

100 Diagnoza problemów 9 Diagnoza problemów 9.1 Wstęp Dla opracowania diagnozy problemów związanych z ryzykiem powodziowym przeprowadzono analizę rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego opartą na informacjach przedstawionych w rozdziałach 5, 6 oraz 7. Przeprowadzona analiza pozwoliła wyznaczyć obszary, które sklasyfikowano według 5-stopniowej skali przedstawionej w poniższej tabeli: Tabela nr 17 Poziomy ryzyka powodziowego Poziom ryzyka 5 Bardzo wysoki 4 Wysoki 3 Umiarkowany 2 Niski 1 Bardzo niski Źródło: Opracowanie własne Ryzyko powodziowe definiowane jest zgodnie z Dyrektywą Powodziową, jako kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i negatywnych jej skutków dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. Poziom ryzyka wyznaczono z wykorzystaniem metody średniej straty rocznej ang. Annual Average Damage AAD. Jest to jedna z podstawowych metod wykorzystywanych w analizach ryzyka powodziowego. Poziom określono dla następujących jednostek analitycznych: heksagonów o powierzchni 10ha (umożliwiających obszarowe zróżnicowanie ryzyka), obszarów gmin, czterokilometrowych odcinków rzek i wybrzeża, obszarów zlewni uzgodnionych z RZGW. Podstawowym powodem dla przeprowadzonych analiz na siatce heksagonalnej oraz na odcinkach rzek jest trzymanie się zasady od szczegółu do ogółu. Ponadto, głównym celem przeprowadzonej analizy było przedstawienie rozkładu przestrzennego ryzyka powodziowego oraz innych niezbędnych informacji, z możliwie największą dokładnością, na jaką pozwalają dane wejściowe tj. mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego opracowane w skali 1: Ten poziom szczegółu pomaga w identyfikacji poszczególnych obszarów, miejsc, w których należy w pierwszej kolejności wprowadzać działania z zakresu ochrony przed powodzią. Działania te mogą mieć różnoraki charakter i mogą być realizowane w różnej skali przestrzennej, np. zalecenia środków nietechnicznych dla całej zlewni lub budowa krótkiego odcinka wału. Dlatego też niezbędna jest analiza na jednostkach przestrzennych, które pozwalają uwydatnić szczegóły ryzyka nie wynikające wprost z surowych danych MZP i MRP, dla jednostek dużo mniejszych niż zlewnia. Oczywiście, informacje odnoszące się do ryzyka powodziowego powinny być agregowane do zlewni i regionu wodnego, aby móc wyciągać wnioski o charakterze strategicznym (o mniejszym poziomie szczegółowości)

101 Diagnoza problemów W siatce heksagonalnej podstawową jednostką analityczną jest heksagon foremny o powierzchni 10 ha, czyli z przekątną ok. 400 m. Dla odcinków rzek jednostką analityczną jest odcinek 4 kilometrów. Obie wartości zostały przyjęte ze względów praktycznych. Oczko heksagonu o takiej średnicy można wizualizować w skali 1: w taki sposób, że różnica pomiędzy klasami ryzyka jest wciąż dostrzegalna (nawet do skali 1: w zależności od układu graficznego). Natomiast ryzyko przedstawione w formie odcinków jest uogólnieniem ryzyka, wynikającego z siatki heksagonów. Odcinek czterech kilometrów jest na tyle duży, że z jednej strony można go wizualizować na poziomie kraju, a z drugiej strony jest na tyle precyzyjny, że możliwym było określenie poziomu ryzyka w danej zlewni. Ze względu na przyjęty model analizy oraz typ danych wejściowych, wielkość jednostki analitycznej ma wpływ na wynik tj. im większa jednostka, tym wynik jest bardziej zgeneralizowany. Podstawę określenia poziomu ryzyka stanowiły wskaźniki związane z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią, które obliczano dla poszczególnych jednostek analitycznych z uwzględnieniem stref zalewu o p=10%, a także p=1% i p=0.2% wraz z uwzględnieniem obszarów narażonych na zalanie w wyniku awarii wałów przeciwpowodziowych. Dla heksagonów, obszarów gmin i zlewni poziomy ryzyka obliczano niezależnie; w przypadku czterokilometrowych odcinków rzek i wybrzeża zastosowano rzutowanie wyników uzyskanych dla heksagonów. W celu uzyskania ostatecznego poziomu ryzyka (zintegrowanego ryzyka powodziowego), z uwzględnieniem wyników otrzymanych w ramach wszystkich kategorii, wykorzystano metodę średniej ważonej z uwzględnieniem współczynników wagowych dla poszczególnych kategorii. Wartości tych współczynników określono w oparciu o metodę hierarchicznej analizy problemu AHP (ang. Analytical Hierarchy Process, metoda Saaty ego). Tabela nr 18 Współczynniki wagowe określone na podstawie AHP Kategoria Waga zdrowie i życie ludzi 0,54 środowisko 0,07 dziedzictwo kulturowe 0,07 działalność gospodarcza 0,32 Źródło: Opracowanie własne

102 Diagnoza problemów 9.2 Zidentyfikowane ryzyko powodziowe na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry W wyniku przeprowadzonych analiz otrzymano bogaty zasób danych począwszy od charakterystyki czynników determinujących wrażliwość, poprzez informacje o poziomie wrażliwości, skończywszy na danych wskazujących poziom ryzyka powodziowego. Podstawowymi obszarami, które posłużyły do scharakteryzowania wskaźników związanych z wrażliwością obszarów zagrożonych powodzią były obszary zlewni bilansowych, określone przez grupy planistyczne regionów wodnych, a także obszary gmin (przedstawione z uwzględnieniem przynależności do województw i powiatów), które przyporządkowane zostały do właściwych obszarowo regionów wodnych i obszarów dorzeczy. W odniesieniu do każdej z rozpatrywanych zlewni czy gmin zebrano szczegółowe informacje w zakresie opisanych czynników wraz z uwzględnieniem podziału na obszary zagrożone powodzią dla przepływu maksymalnego o prawdopodobieństwie przewyższenia p=10%, p=1%, p=0,2% oraz obszarów zagrożonych powodzią w wyniku awarii obwałowania, przy p=1%. Na podstawie wyników analiz w ujęciu obszarów gmin w regionie wodnym Środkowej Odry ustalono poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego na bardzo wysokim (5) poziomie dla 30 gmin, na wysokim (4) dla 64 gmin a na umiarkowanym (3) dla 62 gmin (spośród wszystkich analizowanych 266 gmin). W Tabeli 22 wymieniono gminy o umiarkowanym, wysokim i bardzo wysokim poziomie ryzyka powodziowego a na Rysunku 18 przedstawiono graficzny i procentowy rozkład ryzyka. Tabela nr 19 Zintegrowanego poziomu ryzyka powodziowego dla gmin z podziałem na zlewnie Lp. Zlewnia bardzo wysoki poziomu ryzyka (5) Gminy wysoki poziom ryzyka (4) umiarkowany poziom ryzyka (3) Liczba gmin (5) (4) (3) 1 Mała Panew Dobrzeń Wielki nie zidentyfikowano Kolonowskie, Krupski Młyn, Ozimek, Twaróg, Zawadzkie Osobłoga nie zidentyfikowano Krapkowice, Prudnik Głogówek, Lubrza, Strzeleczki Stobrawa nie zidentyfikowano (brak WORP) nie zidentyfikowano (brak WORP) nie zidentyfikowano (brak WORP) Bardo, Bystrzyca Kłodzka, Kamieniec Ząbkowicki, Głuchołazy, Grodków, Łambinowice, Duszniki-Zdrój, Międzylesie, 4 Nysa Kłodzka Kłodzko, Kłodzko (Gmina wiejska), Lądek-Zdrój, Lewin Brzeski, Nysa Niemodlin, Paczków, Polanica-Zdrój, Radków, Stronie Śląskie Otmuchów, Skoroszyce, Szczytna, Ziębice

103 Diagnoza problemów Lp. Zlewnia bardzo wysoki poziomu ryzyka (5) Gminy wysoki poziom ryzyka (4) umiarkowany poziom ryzyka (3) Liczba gmin (5) (4) (3) 5 Oława Wrocław Oława, Oława (gmina wiejska), Siechnice Strzelin, Ziębice Ślęza Wrocław nie zidentyfikowano Borów, Kondratowice, Strzelin, Kobierzyce, Żórawina Widawa nie zidentyfikowano Czernica, Długołęka, Jelcz-Laskowice, Oborniki Śląskie, Wisznia Mała Bierutów Dobromierz, Dzierżoniów, Dzierżoniów (Gmina wiejska), Głuszyca, Kostomłoty, Kąty Wrocławskie, Marcinowice, 8 Bystrzyca Wrocław Mietków, Piława Górna, Stare Bogaczowice, Sobótka, Strzegom, Świebodzice, Świdnica, Żarów Świdnica (Gmina wiejska) Jawor, 9 Kaczawa Chojnów, Chojnów (Gmina wiejska), Legnica, Prochowice Dobromierz, Miłkowice, Strzegom, Świerzawa, Złotoryja (gmina wiejska) Kunice, Legnickie Pole, Pielgrzymka, Wądroże Wielkie, Wojcieszów, Zagrodno, Złotoryja 10 Barycz Żmigród Milicz, Niechlów, Odolanów, Wąsosz Góra, Jemielno, Sośnie Obrzyca nie zidentyfikowano (brak WORP) nie zidentyfikowano (brak WORP) nie zidentyfikowano (brak WORP)

104 Diagnoza problemów Lp. Zlewnia bardzo wysoki poziomu ryzyka (5) Gminy wysoki poziom ryzyka (4) umiarkowany poziom ryzyka (3) Liczba gmin (5) (4) (3) Boguszów-Gorce, Bolesławiec (Gmina wiejska), Czarny Bór, 12 Bóbr Jelenia Góra, Kamienna Góra, Leśna, Mysłakowice, Wleń, Żagań Gryfów Śląski, Janowice Wielkie, Kamienna Góra (Gmina wiejska), Lubań, Lubań (Gmina wiejska), Lwówek Śląski, Marciszów, Bobrowice, Bolesławiec, Dąbie, Małomice, Mirsk, Nowogrodziec, Osiecznica Nowogród Bobrzański, Piechowice, Szprotawa, Żagań (Gmina wiejska) 13 Nysa Łużycka Gubin Gubin (gmina wiejska), Lubsko, Przewóz, Zgorzelec, Zgorzelec (gmina wiejska) Bogatynia, Brody, Łęknica, Pieńsk, Trzebiel Brzeg, Czernica, Czerwieńsk, Dąbrowa, 14 Odra (Przyodrze) Brzeg Dolny, Dąbrowa Dobrzeń Wielki, Kędzierzyn-Koźle, Lewin Brzeski, Nowa Sól, Opole, Otyń, Popielów, Prochowice, Trzebiechów, Wrocław Gogolin, Gubin (gmina wiejska), Jelcz-Laskowice, Krapkowice, Krosno Odrzańskie, Lubsza, Niechlów, Oborniki Śląskie, Oława, Oława (gmina wiejska), Prószków, Reńska Wieś, Siechnice, Cybinka, Dąbie, Głogów, Jemielno, Malczyce, Nowa Sól (gmina wiejska), Sulechów, Ścinawa, Walce, Wołów Skarbimierz, Środa Śląska, Tarnów Opolski Źródło: Opracowanie własne Zdzieszowice

105 Diagnoza problemów Rysunek nr 18 Rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego dla gmin w regionie wodnym Środkowej Odry Poziom ryzyka Zintegrowane ryzyko powodziowe Liczba gmin z ryzykiem powodziowym na danym poziomie Zdrowie i życie ludzi Środowisko Dziedzictwo kulturowe Działalność gospodarcza ,8% 11,3% 5 24,1% ,5% ,3% Analizowany obszar region wodny Środkowej Odry Zintegrowane ryzyko powodziowe Źródło: Opracowanie własne Liczba odcinków z danym ryzykiem

106 Diagnoza problemów 9.3 Przestrzenny rozkład potencjalnych strat Diagnoza rozkładu potencjalnych strat Analizę przestrzennego rozkładu potencjalnych strat powodziowych wykonano w oparciu o numeryczną MRP. Wartości potencjalnych strat wyliczono w regionach wodnych oraz w gminach zagrożonych powodzią dla następujących scenariuszy: wystąpienia powodzi o prawdopodobieństwie p=0,2%, p=1%, p=10%, zniszczenia lub uszkodzenia wału, Analiza została przeprowadzona w dwóch etapach. W etapie I wyliczono sumaryczne wartości potencjalnych strat dla regionów wodnych oraz dla gmin zagrożonych powodzią. W etapie II wyliczono sumaryczne wartości potencjalnych strat dla następujących klas użytkowania: tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowe, tereny komunikacyjne, lasy, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, grunty orne oraz użytki zielone Obszary, w których występują największe potencjalne straty Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry w ponad 260 gminach odnotowano potencjalne straty: dla scenariusza przy p=0,2% to 265 gmin, dla scenariusza przy p=1% gminy, dla scenariusza przy p=10% gminy. Dla scenariusza z przepływem o prawdopodobieństwie p=0,2% największe straty (ponad 600 mln zł) zarejestrowano w Legnicy ( zł), ponad 300 mln zł w gminach: Dobrzeń Wielki ( zł), Kędzierzyn Koźle ( zł), Prochowice ( zł), a ponad 200 mln zł w Jeleniej Górze ( zł), Opolu ( zł), Wrocławiu ( zł), Nysie ( zł) i Kłodzku ( zł). Ponadto w 14 innych miastach/gminach straty osiągnęły ponad 100 mln złotych. Dla scenariusza o p=1% największe potencjalne straty wyliczono w Kędzierzynie Koźlu ( zł), Kłodzku ( zł), Jeleniej Górze ( zł), oraz gminach: Prochowice ( zł) i Lewin Brzeski ( zł). W pozostałych miastach/gminach tego regionu wodnego straty nie przekraczają 100 mln zł. Odmiennie przedstawiają się wartości strat w przypadku scenariusza przy p=10%. Największe straty wyliczono w gminach: Żmigród ( zł), Kunice ( zł) oraz Chojnów ( zł). Straty dla gmin w regionie wodnym Środkowej Odry w wysokości powyżej 1 mln zł występują w: 197 gminach/miastach (dla scenariusza 0,2%), 177 gminach/miastach (dla scenariusza 1%), 103 gminach/miastach (dla scenariusza 10%). Ponadto analizując rozkład potencjalnych strat w ujęciu zlewniowym wnioskować można, że najwyższe wartości strat finansowych wynikających z zagrożenia powodzią w regionie wodnym Środkowej Odry występują w zlewni: Odry od Kanału Gliwickiego do Nysy Łużyckiej (Przyodrze) dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,2% i p=1%, Bobru dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=10%;

107 Diagnoza problemów 9.4 Zidentyfikowane problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry W wyniku analizy rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego, jak i zgłaszania problemów przez członków zespołów planistycznych zlewni i grup planistycznych poszczególnych regionów wodnych oraz analizy działania obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej, dokonano: hierarchicznego zestawienia problemów związanych z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry, zidentyfikowanych w poszczególnych analizach, analizy problemów i opracowania zaleceń do dalszych działań planistycznych, opracowania oceny wagowej poszczególnych problemów w danym obszarze planistycznym, zestawienia wiodących problemów proponowanych do rozwiązania w pierwszej kolejności, dla osiągnięcia celów szczegółowych i głównych dla regionu wodnego lub obszaru dorzecza. Rysunek nr 19 Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Środkowej Odry Źródło: Opracowanie własne

108 Diagnoza problemów Poniżej przedstawiono hierarchiczne zestawienie problemów zidentyfikowanych w poszczególnych analizach: PROBLEM: Zwiększające się zagrożenie powodziowe IDENTYFIKACJA: Brak odpowiednich środków finansowych na prowadzenie na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek Konieczność usprawnienia reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią - potrzeba przystosowania istniejących obiektów hydrotechnicznych do funkcji nowoczesnej ochrony przeciwpowodziowej Niedostateczna przepustowość koryta rzek i obecność obiektów infrastruktury drogowej w zlewniach rzek; Konieczność poprawy stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej - właściwe utrzymanie eksploatacyjne zbiorników wodnych oraz konserwacja i utrzymanie istniejących obwałowań Brak dostosowania terenów zurbanizowanych do przepuszczania wód powodziowych Konieczność odtworzenia systemów melioracji - potrzeba zwiększenia wykorzystania urządzeń melioracji do ochrony przeciwpowodziowej, w tym w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe dla zwiększenia retencji zlewni Niedostateczny zakres i częstotliwość przedsięwzięć utrzymaniowych i odtworzeniowych koryt i dolin rzecznych oraz obwałowań i innej infrastruktury Przeciwpowodziowej; Potrzeba uporządkowania sytuacji prawnej polderów w okolicach Opola i Wrocławia wraz z opracowaniem wspólnej instrukcji gospodarowania całym systemem polderów i urządzeń Wrocławskiego Węzła Wodnego uwzględniającą koincydencję działań; Niedostateczna ilość bezpiecznych miejsc postojowych na Odrze dla jednostek pływających w przypadku wystąpienia powodzi; Problem terenów zabudowanych położonych w najniższych punktach zlewni i blisko wałów przeciwpowodziowych (brak odwodnienia zawala, wybijanie studzienek kanalizacji deszczowej). potrzeba opracowania wspólnej instrukcji gospodarowania systemem zbiorników retencyjnych (Racibórz, Turawa, Nysa, Otmuchów, Mietków), uwzględniająca koincydencję działań; potrzeba przystosowania terenów zlokalizowanych poniżej zbiorników retencyjnych na okoliczność zwiększenia zrzutów wody w celu podniesienia chwilowej retencji powodziowej w przypadku prognozy nadejścia fali wezbraniowej,

109 Diagnoza problemów PROBLEM: Zbyt niska zdolność retencyjna poszczególnych zlewni dla skutecznego ograniczenia zagrożenia powodziowego. IDENTYFIKACJA: potrzeba ograniczenia / opóźnienia spływów powierzchniowych z obszarów leśnych, rolnych i terenów zurbanizowanych potrzeba ograniczenia spływu powierzchniowego z terenów górskich i podgórskich Sudetów, a w szczególności: Karkonoszy, Gór Sowich, Rudaw Janowickich, Gór Bystrzyckich, Masyw Śnieżnika itp.; potrzeba budowy suchych zbiorników retencyjnych w zlewniach Osobłogi, Nysy Kłodzkiej, Kaczawy, Bystrzycy, Bobru, potrzeba ograniczenia / opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów zurbanizowanych dużych miast potrzeba zwiększenia retencji dolinowej w obszarze zlewni Przyodrza PROBLEM: Wzrastające zagrożenie powodziami zatorowymi i utrudnienia akcji lodołamania IDENTYFIKACJA. konieczność przejęcia jednostek lodołamaczy na użytek RZGW we Wrocławiu brak infrastruktury cumowniczo-postojowej dla jednostek lodołamania konieczność remontu istniejącej infrastruktury regulacyjnej i prac utrzymaniowych Odry na odcinku od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej. ROBLEM: Postępująca zabudowa obszarów szczególnego zagrożenia powodzią i obszarach o niskim prawdopodobieństwie powodzi IDENTYFIKACJA problem zabudowy terenów szczególnego zagrożenia powodzią brak opracowania szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić od zakazów wynikających z art. 88 l ustawy Prawo wodne problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących w międzywalu i późniejsza zmiana ich sposobu użytkowania problemy własnościowe działek, na których zlokalizowane są wody powierzchniowe oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie zabudowa terenów zlokalizowanych bezpośrednio poniżej zbiorników retencyjnych; nieuregulowane sprawy własnościowo-prawne istniejących polderów powodziowych

110 Diagnoza problemów brak wypracowania warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią ROBLEM: Nieefektywny system osłony hydrologiczno-meteorologicznej w zlewniach, służącej prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem IDENTYFIKACJA: konieczność wzmocnienia krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń konieczność stworzenia lokalnych systemów osłony ochrony powodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń ROBLEM: Niewystarczające instrumenty prawne, ekonomiczne i komunikacyjne, zniechęcające lub skłaniające do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe IDENTYFIKACJA: problemy administratorów i zarządców cieków wodnych, wynikające z definicji cieku naturalnego i sztucznego potrzeba zmian prawnych w celu możliwości wpływania na prywatnych właścicieli urządzeń hydrotechnicznych ROBLEM: Brak określenia warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami dla ograniczenia wrażliwości tych obszarów na zagrożenie powodziowe IDENTYFIKACJA: brak opracowania warunków technicznych, na podstawie których można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań. ROBLEM: Niska świadomość społeczna w zakresie zagrożenia powodziowego IDENTYFIKACJA: Niski poziom świadomości społecznej na temat zagrożenia powodziowego oraz brak odpowiednich akcji informacyjnych i edukacyjnych prowadzonych przez samorządy lokalne są istotnym problemem dla skutecznego zarządzania ryzykiem powodziowym na całym obszarze dorzecza. Niedostatek informacji dotyczy również metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania się do powodzi oraz na etapie prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi

111 Diagnoza problemów ROBLEM: Niewystarczająca sprawność istniejącego systemu reagowania na zagrożenie powodziowe i usuwania skutków powodzi IDENTYFIKACJA: Problem dotyczy całego obszaru Dorzecza. Podstawowym problemem systemu reagowania na powódź i zarządzania kryzysowego jest nadmiernie rozbudowany i skomplikowany układ zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności, a organami działającymi w ramach systemów zarządzania kryzysowego i ochrony przeciwpowodziowej oraz rozproszenie rozwiązań dotyczących zadań i struktur w różnych aktach prawnych. 9.5 Zidentyfikowane znaczące obszary problemowe Na podstawie przestrzennego rozkładu ryzyka powodziowego opisanego powyżej, w Tabeli 22 oraz na Rysunku 18, wyodrębniono główne obszary problemowe zagrożone powodzią tzw. HOT SPOty, wraz z przypisanymi im nazwami i numerami ONNP. Nazwę obszaru problemowego wraz z charakterystyką zagrożenia przedstawiono w Tabeli 23. Tabela nr 20 Wykaz obszarów problemowych związanych z powodziami opadowymi w regionie wodnym Środkowej Odry Lp Zlewnia 1 Osobłoga Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP PRUDNIK PL_6000_R_ _0055 Prudnik PL_6000_R_ _0056 Złoty Potok Charakterystyka obszaru problemowego Poziom ryzyka powodziowego w gminie Prudnik oszacowano jako wysoki. Ryzyko zintegrowane osiąga poziom bardzo wysoki w ścisłym centrum Prudnika wzdłuż brzegu rzeki, natomiast poziom wysoki głównie na prawym brzegu. Źródłem zagrożenia są ciek Prudnik oraz jego dopływ Złoty Potok, które zbiegają się tuż przed Prudnikiem. Są to cieki górskie, charakteryzujące się szybkim przyborem wody zwłaszcza po intensywnych opadach lub gwałtownych roztopach pokrywy śnieżnej. Wzdłuż cieku Prudnik, na terenie miejscowości o tej samej nazwie, zlokalizowane są obiekty przemysłowe, zabudowania mieszkalne i tereny rekreacyjne. Głębokość zalewu sięga od 0,5 m do 2,0 m. Zagrożenie dotyczy także obiektów infrastrukturalnych, takich jak drogi, mosty, oczyszczalnia ścieków i ujęcia wód. Bezpośrednią przyczynę zagrożenia stanowi także przelanie się wód wezbraniowych przez koronę wałów, luki w ciągłości obwałowania oraz powstanie zalewów cofkowych. Na rozpatrywanym obszarze istnieje duże ryzyko powstawania powodzi roztopowych o charakterze lokalnym

112 Diagnoza problemów Lp Zlewnia Nysa Kłodzka Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP KOTLINA KŁODZKA PL_6000_R_ _ Nysa Kłodzka, PL_6000_R_ _ Biała Lądecka, PL_6000_R_ _ Morawka, PL_6000_R_ _ Bystrzyca, PL_6000_R_ _ Bystrzyca Dusznicka, PL_6000_R_ _ Ścinawka KAMIENIEC ZĄBKOWICK I NYSA SKOROGOSZ - WRONÓW PL_6000_R_ _ Nysa Kłodzka GŁUCHOŁAZY PL_6000_R_ _0065 Biała Głuchołaska Charakterystyka obszaru problemowego Hot Spot obszarowy zamknięty wodowskazem Bardo. Najwyższy stopień ryzyka powodziowego zidentyfikowano w obszarze gminy Kłodzko, Bystrzyca Kłodzka i Lądek-Zdrój, kolejne stopnie ryzyka tj. wysoki i umiarkowany przypisać można pozostałym gminom Kotliny Kłodzkiej tj. Stronie Śląskie, Międzylesie, Dusznki-Zdrój, Polanica-Zdrój, Szczytna, Radków i Nowa Ruda. Sieć rzeczna Nysy Kłodzkiej do wodowskazu Bardo stanowi wraz z dopływami układ wachlarzowaty, który reaguje bardzo szybko na odpływ z obszarów górskich. W trakcie ulewnych deszczy lub gwałtownych roztopów w krótkim czasie spływają ogromne ilości wody, powodując liczne powodzie i podtopienia. Zwarta zabudowa gospodarcza, mieszkaniowa i komunikacyjna wzdłuż cieków i głęboko wciętych dolin rzecznych jest przyczyną wysokich strat powodziowych we wszystkich gminach rozpatrywanego obszaru problemowego. Niemniej największe zagrożenie powodziowe obejmuje terenie gminy Kłodzko z uwagi na dopływy uchodzące do Nysy Kłodzkiej tj. Biała Lądecka i Bystrzyca Dusznicka. Dużym problemem generującym znaczne szkody jest także niewystarczająca przepustowość koryt rzecznych oraz obiektów komunikacyjnych tj. mosty, przepusty i przejścia rurociągów. Szereg miejscowości jak np. Kłodzko, Duszniki Zdr., Polanica Zdr., Szalejów Dln., Lądek Zdr., Ołdrzychowice, Krosnowice, Żelazno wykazuje znaczące straty już przy Q10%. Poziom zagrożenia powodziowego na odcinku Kamieniec Ząbkowicki - Wronów oszacowano jako wysoki. Poziom zintegrowanego ryzyka określono jako bardzo wysoki dla m. Kamieniec Ząbkowicki, Paczków, Otmuchów, Śliwice, Nysa, Konradowa, Sarny Wielkie, Gracze, Kolonia Leśna, Stroszowice, Lewin Brzeski, Skorogoszcz i Wronów. Poziom zagrożenia związany jest z Nysą Kłodzką, a w przypadku Kamieńca Ząbkowickiego z lewostronnym dopływem Budzówką, które powodują zalanie kilkusetmetrowego pasa przestrzeni miejskiej, z licznymi zabudowaniami mieszkalnymi i strefą lokalizacji przemysłu. W przypadku Nysy przy Q1% zagrożona jest zabudowa lewostronna, przy Q0,2% następuje zalanie ponad 50% obszaru miasta z ważnymi ośrodkami przemysłowymi i społecznymi, śródmieście i kilkaset budynków. Liczne przelania przez wały wskazują na brak skutecznego zabezpieczenia już dla przepływu o prawdopodobieństwie 1%. W przypadku Skorogoszczy i Wronowa zagrożenie dodatkowo spotęgowane jest zalewem pochodzącym ze strony Odry. Bardzo wysoki poziom ryzyka powodziowego w miejscowości Głuchołazy wynika z występowania pasa zwartej zabudowy wzdłuż rzeki Białej Głuchołaskiej. Poziom zintegrowanego ryzyka został określony jako bardzo wysoki i wysoki. Ulewne deszcze lub gwałtowne roztopy w górnej części zlewni w krótkim czasie spływają w dół niosąc ogromne ilości wody, powodując powodzie i podtopienia. Zwarta zabudowa gospodarcza, mieszkaniowa i komunikacyjna wzdłuż brzegów rzeki oraz niedostateczna przepustowość jazów jest przyczyną wysokich strat powodziowych. Centrum miasta, a zwłaszcza jego prawy brzeg, jest niezabezpieczone przed wysoką wodą

113 Diagnoza problemów Lp Zlewnia 5 6 Widawa 7 Bystrzyca Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP BARDO PRZYŁĘK - KAMIENIEC ZĄBKOWICKI PL_6000_R_ _ Nysa Kłodzka, PL_6000_R_ _ Budzówka WROCŁAW DŁUGOŁĘKA CZERNICA WISZNIA MAŁA PL_6000_R_ _0077 Widawa ŚWIDNICA PL_6000_R_ _ Bystrzyca Charakterystyka obszaru problemowego Bardzo wysoki poziom ryzyka powodziowego zidentyfikowano na terenie gminy Bardo w m. Przyłęk oraz na terenie miasta i gminy Kamieniec Ząbkowicki. Na obszarze m. Przyłęk zagrożenia wynika z zalewów Nysy Kłodzkiej a w przypadku m.kamieniec Ząbkowicki wynika z odcinka ujściowego rzeki Budzówki do rzeki Nysy Kłodzkiej a także samej Nysy Kłodzkiej, która to reaguje bardzo szybko na odpływ z obszarów górskich Kotliny Kłodzkiej. W trakcie ulewnych deszczy lub gwałtownych roztopów, w krótkim czasie spływają ogromne ilości wody, powodując liczne powodzie i podtopienia. Zwarta zabudowa gospodarcza, mieszkaniowa i komunikacyjna wzdłuż Budzówki jest przyczyną wysokich strat powodziowych. Poziom ryzyka powodziowego na terenie gmin Wisznia Mała, Długołęka i Czernica oszacowano jako wysoki, na terenie gminy Wrocław jako bardzo wysoki. Wynika to głównie z niedostatecznej przepustowości kanału ulgi Odra-Widawa oraz dalszego odcinka Widawy aż do jej ujścia. Ponieważ na tym odcinku Widawa zasilana jest wodami wezbraniowymi z rz. Odry, istniejąca przepustowość koryta kanału ulgi i Widawy jest niewystarczająca. W gminie Wrocław, największe zagrożenie istnieje w okolicach Strachocina oraz Wojnowa, tuż za wałami przeciwpowodziowymi, oddzielającymi kanał Odra- Widawa, oraz w dzielnicach Gorlice i Zgorzelisko. Istnieje tam gęsta i zwarta zabudowa mieszkalna, która w przypadku przerwania wałów, bądź przelania się wód przez ich koronę, w całości znajduje się na obszarze zalanym. Największe zagrożenie na terenie gminy Wisznia Mała występuje na odcinku Starej Widawy, gdzie zagrożone podtopieniami do wysokości od 0,5 m do 2,0 m są zabudowania we wsiach Psary, Szymanów i Krzyżanowice. W gminie Długołęka zagrożone są miejscowości Kąty i Kiełczówek i znajdująca się tam zabudowa mieszkalna, gdzie głębokość wody sięga poniżej 0,5 m. Bezpośrednią przyczyną zagrożenia są przelania wód wezbraniowych przez koronę wałów przeciwpowodziowych. W gminie Czernica zagrożone są miejscowości Chrząstawa Wielka i Chrząstawa Mała, położone wzdłuż cieku Graniczna i jej dopływu Mrówki. Ryzyko zintegrowane dla hot spotu Świdnica określono na poziomie bardzo wysokim i wysokim. Łączy on w sobie ryzyko występujące na obszarze znajdującej się powyżej Świdnicy miejscowości Bystrzyca Dolna. Zwarta zabudowa budynków mieszkalnych i obiektów użyteczności publicznej (m.in. oczyszczalni ścieków) na obszarach znajdujących się w sąsiedztwie wałów przeciwpowodziowych, zbyt mała przepustowość koryta rz. Bystrzycy, brak ciągłości obwałowania oraz przelania przez niedostatecznie wyniesioną koronę wałów istniejących powoduje wzrost ryzyka powodziowego na terenie miasta Świdnicy. Ogromne straty dotyczą przede wszystkim dzielnicy Karszowice oraz Zarzecze, gdzie występuje znaczna koncentracja przemysłu (głównie na brzegu prawym). Na terenie wsi Bystrzyca Dolna zagrożenie stanowi ponadto ciek Młynówka, którego koryto ma zbyt małą przepustowość by przeprowadzić wody z zasilającej go okresowo rz. Bystrzycy, w związku z czym zagrożona zalaniem jest większa część miejscowości

114 Diagnoza problemów Lp Zlewnia 8 9 Kaczawa Barycz Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP STRZEGOM PL_6000_R_ _ Strzegomka CHOJNÓW PL_6000_R_ _ Skora PROCHOWICE PL_6000_R_ _ Kaczawa ŻMIGRÓD PL_6000_R_ _0082 Barycz Charakterystyka obszaru problemowego Ryzyko zintegrowane dla hot spotu Strzegom określono na poziomie bardzo wysokim i wysokim. Zwarta zabudowa budynków mieszkalnych, obiektów użyteczności publicznej i infrastruktury drogowej na obszarach znajdujących się w sąsiedztwie rz. Strzegomki oraz zbyt mała przepustowość koryta, powoduje wzrost ryzyka powodziowego na terenie miasta Strzegom. Na zalanie już przy Q10% narażona jest prawa część miasta, natomiast przy niższym prawdopodobieństwie ryzyko przenosi się na lewą część obejmując dzielnice mieszkaniowe, drogę wojewódzką oraz obszary koncentracji przemysłu. O poziomie ryzyka decyduje także znaczna ilość osób zamieszkujących budynki, które ulegną zalaniu nawet przy powodziach, których prawdopodobieństwo jest wysokie. Poziom ryzyka zintegrowanego dla hot spotu Chojnów określono jako bardzo wysoki i wysoki. Zagrożenie wynika głównie z niewystarczającej przepustowości koryta cieku Skora, przepływającego przez m. Chojnów. Wzdłuż cieku z kolei zlokalizowane są zabudowania gospodarcze i mieszkalne, które w przypadku powodzi nie są chronione wałami p.powodziowymi. Powyżej miasta brak jest zbiorników retencyjnych, zdolnych w razie potrzeby zatrzymać nadmiar wód przemieszczjących się korytem Skory. Duże straty powodziowe generowane są już przy przepływie o dużym prawdopodobieństwie (Q10%), co świadczy o bardzo niskim poziomie zabezpieczenia miasta przed powodzią. Poziom ryzyka zintegrowanego dla hot spotu Prochowice jest bardzo wysoki i wysoki. Największe zagrożenie w gminie Prochowice stanowi Kaczawa oraz płynący równolegle do niej ciek Bobrek, który przepływa przez miejscowość Lisowice. W okresach wezbrań na rz. Kaczawie, wody powodziowe występują z koryta, a łącząc się z Bobrkiem zalewają zabudowania mieszkalne, obiekty gospodarcze i infrastrukturę komunikacyjną znajdującą się głównie w obszarze pomiędzy tymi rzekami. Zagrożenie wiąże się także ze zbyt krótkim odcinkiem wału lewego, który kończąc się zbyt wcześnie doprowadza do cofnięcia się wód i zalania zawala obejmującego znaczną część centrum miejscowości. Dodatkowo na obszarze gminy Prochowice zagrożenie stanowi również rz. Odra. Wyski stopień zintegrowanego ryzyka występuje na terenie miejscowości Kwiatkowice. Miejscowość zalewana jest wodami Kaczawy i Odry. Poziom ryzyka powodziowego w gminie Żmigród oszacowano jako bardzo wysoki. Związane jest to z silnie rozbudowaną siecią rzeczną i licznymi dopływami Baryczy, które zasilają ją na terenie całej gminy. Najbardziej zagrożonym obszarem w gminie jest m. Żmigród, przez który przepływa lewy dopływ Baryczy - Sąsiecznica. Pomiędzy tymi rzekami biegnie wiele pomniejszych dopływów, które w okresach wezbrań występują z brzegów i zagrażają zabudowaniom miejskim i przemysłowym w Żmigrodzie. Przelanie przez wał lewy przy Q10% sprawia, iż woda na lewym brzegu dostaje się do Sowiny i Sąsiecznicy zalewając centrum; Sąsiecznica w odcinku ujściowym obwałowana obustronnie, lecz przelanie przez prawy wał powoduje zalanie południowej części miasta. Również poniżej Żmigrodu dopływy Baryczy w wielu miejscach grożą zalaniem gospodarstw. Na wzrost poziomu ryzyka wpływa także obecność infrastruktury kolejowej i drogowej - DK 5, DW 339 i linii kolejowej Wrocław-Poznań, które narażona są na zalanie wodami powodziowymi

115 Diagnoza problemów Lp Zlewnia Bóbr Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP GÓRNY BÓBR PL_6000_R_ _0089 Lesk, PL_6000_R_ _0088 Zadrna, PL_6000_R_ _0087 Bóbr, PL_6000_R_ _0091 Jedlica, PL_6000_R_ _0090 Łomnica, PL_6000_R_ _0093 Wrzosówka, PL_6000_R_ _0092 Kamienna GÓRNA KWISA PL_6000_R_ _ Kwisa, PL_6000_R_ _ Czarny Potok Charakterystyka obszaru problemowego Najwyższy stopień ryzyka powodziowego zidentyfikowano w obszarze gminy Kamienna Góra, Mysłakowice i Jelenia Góra, kolejne stopnie ryzyka tj. wysoki i umiarkowany, przypisać można pozostałym gminom zlewni górnego Bobru tj. Marciszów, Boguszów Gorce, Czarny Bór, Janowice Wielkie, Kowary, Piechowice. Ze względu na nieujęcie wszystkich dopływów we WORP, przestrzenny rozkład ryzyka i strat powodziowych nie uwzględnia w pełni rozkładu ryzyka w gminach Lubawka, Karpacz, Podgórzyn, Szklarska Poręba i Stara Kamienica. Niezależnie od wyników przeprowadzonych analiz w MZP i MRP, na podstawie obserwacji i informacji przekazywanych przez mieszkańców i władze lokalne, tym 5 gminom należy przypisać wysoki stopień ryzyka powodziowego. Sieć rzeczna górnego Bobru do przekroju zbiornika Pilchowice stanowi wraz z dopływami układ wachlarzowaty, który reaguje bardzo szybko na odpływ z obszarów górskich cechujących się znacznymi spadkami. W trakcie ulewnych deszczy lub gwałtownych roztopów, w krótkim czasie spływają ogromne ilości wody, powodując liczne powodzie i podtopienia. Zwarta zabudowa gospodarcza, mieszkaniowa i komunikacyjna skoncentrowana wzdłuż cieków i w dolinach rzecznych jest przyczyną wysokich strat powodziowych we wszystkich gminach rozpatrywanego obszaru problemowego. Istotna jest także koncentracja stref przemysłowych i szlaków komunikacyjnych w bezpośredniej bliskości cieków. Niemniej największe zagrożenie powodziowe koncentruje się na terenie gminy Mysłakowice i Jelenia Góra z uwagi na dopływy uchodzące na tym odcinku do Bobru tj. Łomicę i Kamienną. Bardzo wysoki i wysoki poziom ryzyka zintegrowanego występuje na terenie Kamiennej Góry (potęgowany przez zagrożenie ze strony rzeki Zadrnej), Marciszowa, Janowic Wielkich, Wojanowa, Jeleniej Góry; nad Leskiem w obrębie miejscowości Jaczków, Witków Śląski, Czarny Bór, Boguszów Gorce-Nowy i Stary Lesieniec; nad Łomnicą w m. Łomnica, Mysłakowice, nad Jedlicą w Kostrzycy i Kowarach, nad Kamienną w Cieplicach Śląskich i Piechowicach. Dużym problemem generującym znaczne szkody jest również niewystarczająca przepustowość koryt rzecznych będąca efektem zaniechania prac konserwacyjnych (zwłaszcza na mniejszych dopływach) oraz funkcjonowaniem licznych obiektów komunikacyjnych tj. mosty, przepusty i przejścia rurociągów. Najwyższy stopień ryzyka powodziowego zidentyfikowano w obszarze gminy Leśna, kolejne stopnie ryzyka tj. wysoki i umiarkowany przypisać można pozostałym gminom zlewni górnej Kwisy tj. Mirsk, Gryfów Śląski, Lubań. Ze względu na nieujęcie wszystkich dopływów we WORP, przestrzenny rozkład ryzyka i strat powodziowych nie uwzględnia w pełni rozkładu ryzyka w gminach Świeradów Zdrój, Olszyna i Siekierczyn. Niezależnie od wyników przeprowadzonych analiz w MZP i MRP, na podstawie obserwacji i informacji lokalnych, tym 3 gminom należy przypisać wysoki stopień ryzyka powodziowego. Poziom ryzyka zintegrowanego kształtuje się na poziomie bardzo wysokim w miejscowościach: Mirsk, Gryfów Śl., Leśna, Szyszkowa, Kościelnik i Lubań. Sieć rzeczna górnej Kwisy do przekroju wodowskazowego Nowogrodziec bardzo szybko reaguje na odpływ z obszarów górskich. Znaczne deniwelacje terenu i charakter epizodów opadowych, które na obszarze Gór Izerskich przebiegają w sposób gwałtowny i cechują się dużym natężeniem deszczu, sprzyjają

116 Diagnoza problemów Lp Zlewnia Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP ŻAGAŃ PL_6000_R_ _0087 Bóbr, PL_6000_R_ _0096 Czerna Wielka SZPROTAWA PL_6000_R_ _0094 Szprotawa, PL_6000_R_ _0087 Bóbr Charakterystyka obszaru problemowego powstawaniu powodzi, zwłaszcza po ulewnych deszczach lub gwałtownych roztopach, w krótkim czasie docierają w doliny, powodując liczne powodzie i podtopienia. Zwarta zabudowa gospodarcza, mieszkaniowa i komunikacyjna wzdłuż cieków i dolin rzecznych jest przyczyną wysokich strat powodziowych we wszystkich gminach rozpatrywanego obszaru problemowego. Dużym problemem generującym znaczne szkody jest również niewystarczająca przepustowość koryt rzecznych oraz obiektów komunikacyjnych tj. mosty, przepusty i przejścia rurociągów. Istotną rolę odgrywa zagrożenie powstałe poprzez zjawisko występowania cofek na dopływach Kwisy m.in. Oldzy w Gryfowie Śl., Długiego Potoku w Mirsku, Słotwie w Jałowcu, Młynówce w Lubaniu, Łazku w Radogoszczy, Iwnicy w Nowogrodźcu. W Żaganiu ryzyko zintegrowane kształtuje się na poziomie bardzo wysokim i wysokim. Zagrożenie powodziowe w mieście jest spowodowane występowaniem połączenia dwóch rzek Bobru i jej lewostronnego dopływu rz. Czernej Wielkiej. Dodatkowo powyżej miasta do rzeki Bóbr uchodzi Kwisa oraz Szprotowa. W wyniku nakładania się fal powodziowych z poszczególnych dopływów zaobserwowano bardzo wysoki poziom zagrożenia powodziowego w gminie Żagań, co w zestawieniu z gęstą zabudową gospodarczą, mieszkaniową i komunikacyjną na rozpatrywanym obszarze skutkuje bardzo wysokim poziomem ryzyka powodziowego. Przepływ o prawdopodobieństwie 10% stanowi już poważne zagrożenie dla tkanki miejskiej pokrywając zalewem budynki zamieszkałe przez ok. 160 osób. Przy niskim prawdopodobieństwie powodzi liczba poszkodowanych sięga blisko 4200 osób, a znaczna część miasta z obszarami przemysłowymi i węzłem komunikacyjnym znajduje się pod wodą. Poziom zagrożenia powodziowego w gminie Szprotawa oszacowano jako wysoki. W samej Szprotawie poziom ryzyka zintegrowanego kształtuje się na poziomie bardzo wysokim i wysokim. Zagrożenie powodziowe pochodzi od rz. Bóbr i rz. Szprotawy, będącej prawostronnym dopływem Bobu, do którego uchodzi bezpośrednio w m. Szprotawa, powodując tam największe potencjalne straty w obszarze zabudowy mieszkalnej. Równie duże straty powstają poniżej ujścia, w wyniku wystąpienia wód na prawym brzegu. Zagrożenie powodziowe powstaje również poniżej m. Szprotawa, na brzegu prawym, gdzie na obszarze zalewowym znajdują się podmiejskie zabudowania. Bóbr wylewając na b. prawy w km 100,4-102,0 powoduje przelanie wody obniżeniem Rzeki Kościuszki do Szprotawy w km 2,0 otaczając zalewem prawobrzeżną część ścisłego centrum miasta. Wiele budynków zalanych na wysokość przekraczającą 2,0 m. Zagrożone zalaniem są także tereny przemysłowe położone pomiędzy Bobrem a Szprotawą oraz ważne szlaki komunikacyjne wewnątrz miasta

117 Diagnoza problemów Lp Zlewnia Nysa Łużycka Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP BOGATYNIA KRZEWINA ZGORZELECKA PL_6000_R_ _0098 Nysa Łużycka PL_6000_R_ _0099 Witka ZGORZELEC PL_6000_R_ _0098 Nysa Łużycka PL_6000_R_ _0100 Czerwona Woda Charakterystyka obszaru problemowego Obszar problemowy obejmuje tereny gminy Bogatynia położone nad rz. Nysą Łużycka i Miedzianka. Ze względu na nieujęcie rz. Miedzianki w WORP nie zostały opracowane MZP i MRP dla tego cieku. Nie można zatem opisu zagrożenia od rz. Miedzianka wykonać w oparciu o przestrzenny rozkład ryzyka powodziowego. Opis zagrożenie przygotowano na podstawie archiwalnych materiałów i informacji uzyskanych podczas spotkań Zespołu Planistycznego Zlewni Nysy Łużyckiej. Głównym źródłem zagrożenia dla m. Bogatynia są przepływy ekstremalne w korycie Miedzianki (przykład wydarzeń z wezbrania z sierpnia 2010 roku). Istniejące progi regulacyjne, liczne mosty oraz zwarta zabudowa przestrzeni miejskiej na terenie Bogatyni warunkują bardzo dużą podatność na wylewy wód z koryta. W przypadku Miedzianki woda rozlewa się na silnie zurbanizowany obszar miejski o dużym spadku, wywołując bardzo wysoki poziom zagrożenia i strat powodziowych. Woda spływająca drogami często nabiera dużych prędkości, tworząc równoległe do koryta głównego obszary intensywnych spływów po terenie przyległym, unosząc ze sobą różne znajdujące się na trasie przepływu przedmioty zagrażające bezpieczeństwu i podnoszące skalę i losowość zniszczeń. W ekstremalnych przypadkach woda może prowadzić bardzo duże elementy mogące blokować koryto rzeki w przekrojach newralgicznych (mosty, kładki i przejścia instalacji, które to elementy licznie występujące w korycie Miedzianki). Scenariusz przyblokowania światła mostu lub redukcja powierzchni czynnej przekroju poprzecznego koryta rzeki na obszarze zurbanizowanym takim jak Bogatynia może prowadzić do eskalacji powodzi i uruchomić łańcuch niebezpiecznych zjawisk prowadzący do kolejnych blokad przepływu w korycie rzeki, które można było zaobserwować podczas wezbrania w 2010 r. W odniesieniu do rz. Nysy Łużyckiej obszarem o bardzo wysokim ryzyku powodziowym określić można teren prawobrzeżny w pobliżu m. Krzewina Zgorzelecka, gdzie w wyniku zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta Ostritz położonego na lewym brzegu rzeki Nysy Łużyckiej na odcinku od km do km stopień zagrożenia powodziowego po stronie polskiej uległ znacznemu pogorszeniu. Roboty budowlane po stronie niemieckiej zostały zakończone w 2009 r., natomiast po stronie polskiej brak jest realizacji równoległych robót. W obecnej chwili zagrożona jest linia kolejowa Zgorzelec - Sieniawka (Gërlitz - Zittau). Dlatego sprawa szybkiej realizacji prac po stronie polskiej powinna być obecnie priorytetem. Poziom zagrożenia powodziowego w gminie Zgorzelec oszacowano jako wysoki. Wynika on głównie z rozmieszczenia obszarów zabudowy mieszkalnej wzdłuż rz. Nysy Łużyckiej na odcinkach, gdzie w okresach wezbrań woda występuje z brzegów i zalewa tereny miejskie. Zagrożenie dla Zgorzelca (nawet w większym stopniu) stanowi rz. Czerwona Woda, która na terenie miasta uchodzi do Nysy Łużyckiej. Zagraża ona głównie osiedlom mieszkalnym na obrzeżach miasta powodując miejscowe zalania na wysokość przekraczającą 2,0 m. W południowej części gminy, zagrożone są tereny poniżej ujścia Witki do Nysy Łużyckiej. Dotyczy to m.in. miejscowości Radomierzyce, w całości narażonej na zalanie wodami powodziowymi z dwóch rzek - Witki i Nysy Łużyckiej już przy Q10%

118 Diagnoza problemów Lp Zlewnia Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP PRZEWÓZ PL_6000_R_ _0098 Nysa Łużycka GUBIN PL_6000_R_ _ Lubsza, PL_6000_R_ _ Nysa Łużycka Charakterystyka obszaru problemowego Poziom zagrożenia powodziowego w gminie Przewóz oszacowano jako wysoki. Poziom ryzyka zintegrowanego osiąga wartości bardzo wysokie i wysokie. Źródłem zagrożenia jest rz. Nysa Łużycka, która przepływając przez miejscowość Przewóz w okresie wezbrań, występuje z brzegów już przy Q1% i zalewa obszary działalności gospodarczej i zabudowy mieszkalnej. Jest to groźne zjawisko wynikające z faktu braku obwałowania skutecznie chroniącego miejscowość. Poziom zagrożenia powodziowego w gminie Gubin oszacowano jako wysoki. Ryzyko zintegrowane na terenie miasta określono zostało na poziomie wysokim i bardzo wysokim. Zagrożenie powodziowe pochodzi głównie od Nysy Łużyckiej i rz. Lubszy, będącej prawostronnym dopływem Nysy Łużyckiej. Lubsza uchodzi do recypienta w samym środku m. Gubin, powodując tam największe straty w obszarze zabudowy mieszkalnej po obydwu stronach rzeki. Równie duże straty powstają nie tylko poniżej ujścia Lubszy, ale także przed m. Gubin, gdzie na obszarze zalewowym znajduje się rozległa strefa podmiejska. Oprócz budynków użyteczności publicznej zalaniu ulegają znaczne obszary gruntów ornych, użytków zielonych i tereny przemysłowe. 20 KĘDZIERZYN-KOŹLE PL_6000_R_ _0001 Odra HS leży na granicy GO i SO. Szczegóły analizy ryzyka i warianty planistyczne przedstawione są w PZRP dla regionu wodnego Górnej Odry Odra (od Kanału Gliwickiego do ujścia Nysy Łużyckiej) KRAPKOWICE PL_6000_R_ _0001 Odra BRZEG PL_6000_R_ _0001 Odra Poziom ryzyka powodziowego w gminie Krapkowice oszacowano jako wysoki. Ryzyko zintegrowane kształtuje się na poziomie bardzo wysokim i wysokim. Najwyższy poziom ryzyka obejmuje same miasto Krapkowice leżące na lewym brzegu na wysokości ujścia Osobłogi, oraz dzielnicę Otmęt znajdującą się na prawym brzegu Odry. Wał powodziowy mający chronić tę dzielnicę grozi przelaniem się wód powodziowych przez jego koronę już przy Q10%. W skutek tego zalaniem sięgającym miejscami na wysokość ponad 2,0 m zagrożone są zabudowania położone najbliżej rz. Odry oraz w bezpośredniej bliskości brzegu Osobłogi, na której powstaje cofka pochodząca od Odry. Poziom ryzyka powodziowego w gminie Brzeg oszacowano jako wysoki. Zagrożenie powodziowe na terenie miasta wynika głównie z lokalizacji obiektów przemysłowych, oczyszczalni ścieków i zabudowy mieszkaniowej na obszarze pomiędzy Odrą a kanałem Odry, przebiegającym od strony północno-wschodniej. Tereny te w całości stanowią obszar zalewany wodami wezbraniowymi już przy Q10%. W samym Brzegu obszar problemowy stanowi także położona po lewej stronie Odry dzielnica Rataje, w której dochodzi do zalania obiektów mieszkalnych i ważnych ciągów komunikacyjnych

119 Diagnoza problemów Lp Zlewnia Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP OŁAWA JELCZ LASKOWICE PL_6000_R_ _0067 Oława NOWA SÓL PL_6000_R_ _0001 Odra KROSNO ODRZAŃSKIE PL_6000_R_ _0001 Odra Charakterystyka obszaru problemowego Obszar problemowy obejmuje obszary w gminie miejskiej Oława, gminie wiejskiej Oława i gminie Jelcz-Laskowice. We wszystkich gminach poziom ryzyka powodziowego oszacowano jako wysoki. Zagrożenie wynika z lokalizacji zwartych zabudowań miejskich i terenów przemysłowych (głównie w m. Oława), oraz gruntów ornych zalewanych w okresach wezbrań na Odrze. W gminie Jelcz- Laskowice bardzo wysoki poziom ryzyka występuje w miejscowości Jelcz, a spowodowany jest zalewem ze strony cieku Młynówka Jelecka. W mieście Oława zagrożone są obszary przemysłowe i zabudowa mieszkalna w okolicy ujścia Kanału Młyńskiego. W gminie wiejskiej Oława zagrożenie dotyczy miejscowości Siedlce (na brzegu lewym) oraz Stary Otok i Stary Górnik, zlokalizowanych na terenie polderu Lipki-Oława. Nieuregulowany status prawny polderu oraz znajdujące się w tym obszarze zabudowania stanowią istotną przeszkodę w uwzględnieniu funkcjonalności tego obiektu w systemie zarządzania ryzykiem powodziowym. Należy jednak zauważyć, że w roku 2015 na terenie obszaru problemowego Oława-Jelcz Laskowice ukończone zostały prace inwestycyjne, które mają istotny wpływ na redukcję ryzyka powodziowego. Należy tu wymienić inwestycje tj. Lipki Oława modernizacja obwałowań, gm. Oława i Jelcz Laskowice. Modernizacja wału W-1 (OM) a także modernizacja obwałowania lewobrzeżnych na odcinku Kotowice-Siedlce. Obszar problemowy odnosi się do pasa terenu zlokalizowanego na lewym brzegu Odry w mieście Nowa Sól i gminie Otyń. Poziom ryzyka powodziowego na terenie miasta Nowa Sól określono jako bardzo wysoki, a na terenie gminy Otyń jako wysoki. Dla miasta Nowa Sól tereny zagrożone znajdują się zwłaszcza u ujścia Solanki (liczne zabudowania i obszary przemysłowe) i wzdłuż cieku Czarna Struga (budynki mieszkalne i oczyszczalnia ścieków). Powodem zagrożenia powodziowego jest także przelanie na znacznej długości lewego wału odrzańskiego w granicach miasta oraz przedostawanie się wody do centrum bezpośrednio z terenu portu rzecznego. Szczególnie dużo obiektów zostaje zalanych w dzielnicy Koserz i Osiedle Kopernika. W gminie Otyń zagrożenie zlokalizowano u zbiegu cieków Śląska Ochla i Czarna Strużka, gdzie zalewane są liczne zabudowania mieszkalne oraz tereny przemysłowe. Dodatkowo w gminie Nowa Sól w sąsiedztwie miejscowości Kiełcz z uwagi na zły stan techniczny lewobrzeżnego wału Odry występuje bardzo wysokie ryzyko powodziowe. Awaria i przerwanie wału generować będzie wysokie straty zarówno w odniesieniu do kategorii zdrowie i życie ludzkie oraz działalność gospodarcza, co potwierdzone zostało na MZP i MRP w wariancie awarii obwałowań. Poziom ryzyka w gminie Krosno Odrzańskie oszacowano jako wysoki. Główne obszary zagrożenia na terenie Krosna Odrzańskiego występują na lewym brzegu Odry, wzdłuż DK 29 pomiędzy Odrą a Starą Odrą. To obszary koncentracji budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego, z licznymi obiektami użyteczności publicznej. Zagrożenie w gminie zlokalizowano w miejscowości Osiecznica - u ujścia cieku Biela (in. Biała, prawostronny dopływ Odry) i cieku Gęsiniec (lewostronny dopływ Odry). U ujścia cieku Biela zagrożenie dotyczy głównie zabudowy mieszkalnej, a u ujścia Gęsińca zarówno mieszkalnej, jak i terenów przemysłowych. Obszarem zagrożonym jest także Stary Raduszec znajdujący się w widłach Bobru i Odry

120 Diagnoza problemów Lp Zlewnia Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP CZARNOWĄSY ŻELAZNA DOBRZEŃ WIELKI PL_6000_R_ _0001 Odra PL_6000_R_ _0057 Mała Panew WĘŻYSKO - CHLEBOWA PL_6000_R_ _0001 Odra BRZEG DOLNY - URAZ PL_6000_R_ _0001 Odra Charakterystyka obszaru problemowego Poziom ryzyka powodziowego w gminie Dąbrowa i Dobrzeń Wielki oszacowano jako bardzo wysoki. Najbardziej zagrożonym w gminie Dąbrowa jest miejscowość Żelazna, Niewodniki i Narok. W gminie Dobrzeń Wielki największe zagrożenie zidentyfikowano dla miejscowości Czarnowąsy, znajdującej się u ujścia Chrząstawy do Małej Panwi, a także obszar samego ujście Małej Panwi do Odry. W okresach wezbrań stanowi to przyczynę, dla której tereny mieszkalne narażone są na zalanie wodami powodziowymi, szczególnie na odcinku od ujścia Chrząstawy do ujścia Małej Panwi. Na tym obszarze wały powodziowe grożą awarią i przelaniem się przez ich koronę wód powodziowych. Zalaniu ulega większa część miejscowości Czarnowąsy (gł. na prawym brzegu), szlaki komunikacji drogowej i kolejowej. Wyraźnie zauważalny jest wpływ cofki wywołanej wezbraniem na Odrze. W wielu przypadkach występuje zbyt niska rzędna korony wałów na Małej Panwi, Chrząstawie a także na Odrze, skutkująca przelaniem wody na zagospodarowane zawale rzeki. Poziom zagrożenia powodziowego w rozpatrywanym obszarze oszacowano jako niski z uwagi na nieprzelanie się wód powodziowych przez lewobrzeżne obwałowania. W obszarze tym jednak stan techniczny wału jest bardzo zły. Konstrukcja wału uszkodzona została w czasie powodzi w 1997 i 2010 roku. Zagrożenie awarią dotyczy ok. 2,8 tys. mieszkańców miejscowości: Kosarzy, Łomy, Chlebowo, Wężyska, Czarnowo Sarbia, Chojna, Retno i Strumienno. W obszarze tym koniecznie są prace związane z poszerzeniem międzywala poprzez rozbiórkę i budowę nowego wału odsuniętego od poprzedniej lokacji. Obszar problemowy położony jest na prawym brzegu Odry w km wg MZP (w km ,5 wg km RZGW), dla którego zdefiniowano bardzo wysoki i wysoki poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego. Wynika to bezpośrednio z faktu przelania się wody przez koronę wałów prawych, następującego przy Q1%, które powoduje zalanie znacznej części miasta Brzeg Dolny i obszarów wsi Wały, Stary Dwór i Uraz, w tym zabudowy mieszkalnej, dróg i wielu obiektów użyteczności publicznej położonych w bezpośredniej bliskości wału. W miejscowości Brzeg Dolny zlokalizowane są zakłady przemysłowe. Należy zauważyć, że otencjalnym obszarem zagrożenia ze względu na niezadawalający stan techniczny wałów lewobrzeżnych w km wg MZP (w km wg km RZGW) jest odcinek wału odrzańskiego na obszarze gminy Miękinia i Środa Śląska. Liczne miejscowości leżące na zawalu zagrożone są zalaniem w przypadku awarii wału. Dla tego obszaru sporządzone zostały strefy zalewów na skutek awarii i przerwania obwałowań

121 Diagnoza problemów Lp Zlewnia Źródło: Opracowanie własne Obszar problemowy (HOT SPOT) Nazwa i numer ONNP MARSZOWICE PL_6000_R_ _0070 Bystrzyca POWODZIE ZATOROWE - ODRA PL_6000_R_ _ Odra Charakterystyka obszaru problemowego Poziom ryzyka zintegrowanego w dzielnicy Marszowice określono jako wysoki, natomiast w dzielnicy Stabłowice, leżącej na prawym brzegu Bystrzycy, jako bardzo wysoki. W Marszowicach największe obszary zagrożenia występują w okolicy ujścia lewostronnego dopływu - Łękawicy, natomiast w Stabłowicach w widłach Bystrzycy i jej prawostronnego dopływu Rogożówki. Najdotkliwsze straty związane są z zalaniem fragmentu linii kolejowej Wrocław-Legnica i znacznego odcinka drogi wojewódzkiej 363 Wrocław- Pisarzowice. Ryzyko potęguje występujące przy Q1% przelanie na 70% długości wału lewego w km 4,8-6,7 na wysokości Marszowic, oraz odcinkowe przelanie przez wał prawy w kilometrze 6,3-6,5 przenoszące się na pokrytą zabudową mieszkalną część Stabłowic wzdłuż Rogożówki. Jedną z charakterystycznych cech rzeki Odry jest tworzenie się zatorów lodowych powodujących powodzie zatorowe. Tworzenie się zatorów lodowych wynika z generalnie zbyt małych głębokości Odry i powodowane jest między innymi dużymi lokalnymi wypłyceniami, które powstają w nurcie rzeki na wskutek odkładu rumowiska. Wobec braku prowadzonych prac pogłębiarskich oraz złej jakości urządzeń regulacyjnych problem dotyczy niemal całego odcinka Odry. Na całej Odrze granicznej oraz Odrze swobodnie płynącej (poniżej Brzegu Dolnego) prowadzi się wysoko zorganizowaną wspólną polsko-niemiecką akcję lodołamania w okresach zimowych celem zmniejszenia zagrożeń wywołanych zatorami lodowymi. Stosowanie lodołamaczy wymaga utrzymania odpowiednich głębokości w rzece ze względu na określone zanurzenie lodołamaczy. Dlatego niezwykle istotne jest uzyskanie i utrzymanie, na Odrze granicznej i Odrze swobodnie płynącej, minimalnych głębokości. Utrudnienie w prowadzonych akcjach lodołamania utrudniają również wybrane przeprawy mostowe z uwagi na niedostateczna wysokość w świetle. Dodatkowo eksploatacja flotylli lodołamaczy wymaga odpowiedniej infrastruktury postojowo - cumowniczej wzdłuż biegu rzeki

122 Diagnoza problemów Rysunek nr 20 Główne obszary problemowe regionu wodnego Środkowej Odry Źródło: Opracowanie własne

123 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10 WAŻNE INFORMACJE W procesie opracowywania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym przyjęto 3 cele główne: 1. Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego, 2. Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego, 3. Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Wyżej wymienionym celom głównym przypisano łącznie 13 celów szczegółowych. Powiązany z nimi jest pakiet 53 rodzajów działań, od zwiększania retencji na obszarach leśnych, rolniczych i zurbanizowanych przez wykupy gruntów i wprowadzanie zakazów zabudowy po prowadzenie i usprawnianie akcji lodołamania. Dla każdego z rodzajów działań określono priorytet jego realizacji na poziomie poszczególnych zlewni bilansowych, a następnie zagregowano je do poziomu regionu wodnego. Wynikiem nadania priorytetów było nadanie kierunków działań, czyli wyznaczenie do realizacji najważniejszych celów szczegółowych w podziale na poszczególne fazy zarządzania ryzykiem powodziowym (przed powodzią, w trakcie jej trwania oraz po powodzi). 123

124 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10.1 Schemat możliwości osiągnięcia celów Nadrzędnym celem wynikającym z zapisów Dyrektywy Powodziowej jest ograniczenie potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej. Będzie on realizowany w zarządzaniu ryzykiem powodziowym na zasadzie doboru zestawu różnego typu działań najbardziej odpowiednich dla redukcji zidentyfikowanego ryzyka powodziowego, które w kolejnym kroku sprowadzają się do selekcji konkretnych działań mających sprostać stawianym celom. Przyjęta zasada selekcji zestawu różnego typu działań polega na akceptacji zbioru 3 celów głównych, którym odpowiada 13 celów szczegółowych (cele główne i szczegółowe przedstawiono w sposób hierarchiczny): Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego: o o Utrzymanie oraz zwiększenie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym; Wyeliminowanie/unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią; o Określenie warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami; o Unikanie wzrostu zagospodarowania oraz określenie jego warunków na obszarach o niskim (p=0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi; Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego: o o o Ograniczenie istniejącego zagrożenia powodziowego; Ograniczenie istniejącego zagospodarowania; Ograniczenie wrażliwości obiektów i społeczności; Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym: o o o o o o Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych; Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych; Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi; Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych; Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe; Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia i ryzyka powodziowego. Wymienionym powyżej celom szczegółowym przypisano działania (lista działań zamieszczona jest w poniższej tabeli), którym następnie nadano priorytet, uzależniony od specyfiki problemów, jakie dotyczą danej zlewni. Priorytetyzacja działań ma na celu zwrócenie uwagi na konkretnego typu przedsięwzięcia, które są niezbędne aby obniżyć ryzyko powodziowe. Wypracowanie ostatecznego schematu kierunków proponowanych grup przedsięwzięć, a następnie konkretnych rozwiązań, przyczyni się do stopniowego obniżania ryzyka powodziowego i tym samym do realizacji stawianych celów szczegółowych i głównych.

125 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Wypracowana metodyka osiągania celów bazuje zatem na doprowadzeniu do minimalizacji problemów, które w danym obszarze i danym momencie są najistotniejsze. W poniższych tabelach przedstawiono priorytety realizacji działań na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry. Hierarchizacja priorytetów na poziomie zlewni odbyło się poprzez nadanie dla działań punktacji 1-3 w zależności od stopnia priorytetu (niski średni wysoki) w poszczególnych zlewniach, a następnie obliczenie średniej ważonej punktów dla każdej grupy działań w ramach wszystkich zlewni w regionie wodnym. Priorytety dla działań określono przyjmując skalę oceny: WYSOKI taki priorytet nadano działaniom, które ze względu na charakter zlewni oraz rodzaj przeważającego ryzyka, powinny zostać wykonane w pierwszej kolejności dla możliwie szybkiego ograniczenia ryzyka powodziowego. ŚREDNI to priorytet przyznany działaniom istotnym w dłuższej perspektywie czasowej, do wykonania natychmiast po zakończeniu działań o priorytecie wysokim. Działania kategorii ŚREDNI mogą i powinny być prowadzone równolegle do tych z kategorii WYSOKI, w miarę możliwości czasowo-finansowych. NISKI to priorytet przypisany działaniom najmniej skutecznym w odniesieniu do charakteru ryzyka, lub trudnym do zastosowania w danej zlewni, ze względu na jej charakter. Ujęto w tej kategorii również działania nieleżące wprost w zakresie kompetencji urzędów i instytucji lokalnych, które mogą być jednak istotne dla ochrony przeciwpowodziowej w skali regionu wodnego lub dorzecza jako wspierające działania na poziomie zlewni.

126 Zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Tabela nr 21 Schemat możliwości osiągnięcia celów priorytety realizacji działań w regionie wodnym Środkowej Odry Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 1.1. Utrzymanie oraz zwiększanie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni ŚREDNI 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych ŚREDNI 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych WYSOKI 4 Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji WYSOKI Wyeliminowanie/ unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią 5 Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku WYSOKI 6 Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych WYSOKI 7 Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej WYSOKI 8 Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne WYSOKI 9 Wykup gruntów i budynków WYSOKI 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji WYSOKI 1.3. Określenie warunków możliwego zagospodarowywania obszarów chronionych obwałowaniami 11 Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku ŚREDNI 12 Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, ŚREDNI 13 Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań ŚREDNI

127 2 Obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 14 Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami WYSOKI 1.4. Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p= 0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 10 Ograniczanie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / wypracowanie wytycznych ŚREDNI 15 Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku ŚREDNI 16 Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią ŚREDNI 1 Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni ŚREDNI 2 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych ŚREDNI 3 Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych WYSOKI 17 Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne) obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o p= 1% WYSOKI 2.1. Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego ŚREDNI 19 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów NISKI 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek ŚREDNI 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę ŚREDNI 22 Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego ŚREDNI 23 Budowa kanałów ulgi NISKI 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków WYSOKI

128 Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 25 Ochrona brzegów morskich przed erozją i powodzią od strony morza NIE DOTYCZY 26 Budowa i odtwarzanie systemów melioracji NISKI 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu NISKI 28 Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią WYSOKI 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej ŚREDNI 70 Prowadzenie akcji lodołamania ŚREDNI 30 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji WYSOKI 2.2. Ograniczanie istniejącego zagospodarowania 31 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku WYSOKI 32 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych ŚREDNI 33 Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej ŚREDNI 34 Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie WYSOKI 2.3. Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności. 35 Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych WYSOKI 36 Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków WYSOKI

129 Poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 3.1. Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych 37 Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/ podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności WYSOKI 38 Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami WYSOKI 39 Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego WYSOKI Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 40 Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi WYSOKI 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania WYSOKI 42 Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi WYSOKI 3.3. Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi 43 Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych WYSOKI 44 Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią WYSOKI 45 Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt WYSOKI

130 Nr celu Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Nr celu szczeg. Nr działania Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Cele szczegółowe zarządzania ryzykiem powodziowym Działanie Priorytet 3.4. Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych. 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego WYSOKI 47 Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian WYSOKI 48 Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych ŚREDNI 3.5. Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania WYSOKI WYSOKI 3.6. Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, WYSOKI WYSOKI Źródło: Opracowanie własne

131 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 10.2 Nadanie kierunków działań oraz ich priorytetyzacja Na podstawie przeprowadzonych analiz oraz dyskusji w ramach Zespołów Planistycznych Zlewni i Grupy Planistycznej i Komitetu Sterującego regionu wodnego Środkowej Odry określono główne problemy stanowiące źródła nadmiernego ryzyka powodziowego związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym oraz przypisano działania poszczególnym problemom (Tabela 25). Tymże działaniom nadano priorytety w odniesieniu do możliwości osiągnięcia celów głównych i szczegółowych zarządzania ryzykiem powodziowym (Tabela 26). Tabela nr 22 Problemy związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze 1. Zwiększające się zagrożenie powodziowe brak odpowiednich środków finansowych na prowadzenie na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią, brak dostosowania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu konieczność poprawy stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, brak dostosowania terenów zurbanizowanych do przepuszczania wód powodziowych konieczność odtworzenia systemów melioracji, zmiany klimatu, prowadzące do wzrostu wielkości, czasu trwania, a przede wszystkim częstotliwości występowania wezbrań zmniejszająca się zdolność retencyjna zlewni wynikająca z coraz bardziej intensywnego zagospodarowania obszarów dorzecza powodującego przyśpieszenie odpływu wód opadowych do cieku oraz ograniczenie przestrzeni dla przepływu wód powodziowych przyśpieszenie przejścia fali powodziowej na mniejszych ciekach w zlewni, w związku z ich regulacja i udrażnianiem oraz obwałowywaniem potrzeba realizacji działania: (działanie 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków), potrzeba realizacji działania: (działanie 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu), potrzeba przystosowania istniejących obiektów hydrotechnicznych do funkcji nowoczesnej ochrony przeciwpowodziowej (działanie 28 Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią), właściwe utrzymanie eksploatacyjne zbiorników wodnych (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej), potrzeba realizacji działań: (działanie 17 Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne), brak obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o p= 1% (działanie 23 Budowa kanałów ulgi, działanie 27 Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu, działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, działanie 30 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 31 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku, działanie 32 Likwidacja/zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych, działanie 33 Likwidacja/zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, działanie 34 Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie, działanie 35 Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych, działanie 36 Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków), konserwacja i utrzymanie istniejących obwałowań (działanie 22 Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego), potrzeba zwiększenia wykorzystania urządzeń melioracji do ochrony przeciwpowodziowej, w tym w szczególności poprzez przebudowę na systemy wielokierunkowe dla zwiększenia retencji zlewni (działanie 26 Budowa 131

132 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze i odtwarzanie systemów melioracji). 2. Niedostateczny zakres i częstotliwość prowadzonych przedsięwzięć utrzymaniowych i odtworzeniowych koryt i dolin rzecznych oraz obwałowań i innej infrastruktury przeciwpowodziowej brak odpowiednich środków finansowych na prowadzenie na właściwym poziomie prac utrzymaniowych rzek i dolin rzecznych, a także obwałowań i pozostałej infrastruktury przeciwpowodziowej przy czym często podejmowane działania są niezgodne z dobrymi praktykami i mają niekorzystny wpływ na środowisko, ale także na kształtowanie się fali powodziowej nieefektywne reguły sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią brak dostosowania koryta wód powodziowych do wielkości przepływu potrzeba prowadzenia inwestycji utrzymaniowych (działanie 24 Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków, działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej). 3. Zbyt niska zdolność retencyjna poszczególnych zlewni dla skutecznego ograniczenia zagrożenia powodziowego potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z obszarów leśnych, rolnych i terenów zurbanizowanych (działanie 1 Ochrona/zwiększanie retencji leśnej w zlewni, działanie 2 Ochrona/zwiększanie retencji na obszarach rolniczych, działanie 3 Ochrona/zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych, działanie 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego), potrzeba ograniczenia spływu powierzchniowego z terenów górskich tj. Karkonosze, Sudety (działanie 1 Ochrona/zwiększanie retencji leśnej w zlewni, działanie 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę), potrzeba budowy zbiorników retencji w zlewniach Odry, Osobłogi, Nysy Kłodzkiej, Kaczawy, Bystrzycy, Bobru (działanie 21 Budowa obiektów retencjonujących wodę), potrzeba ograniczenia/opóźnienia spływów powierzchniowych z terenów zurbanizowanych dużych miast (działanie 18 Spowalnianie spływu powierzchniowego), potrzeba zwiększenia retencji dolinowej w obszarze Doliny Odry i Doliny Baryczy (działanie 19 Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów, działanie 20 Odtwarzanie retencji dolin rzek). 132

133 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze 4. Problem wzrastającego ryzyka powodzi zatorowych niekorzystne zmiany w profilu podłużnym i poprzecznym koryta rzecznego wskutek degradacji zabudowy regulacyjnej, zwiększającej zatorogenność i pogarszającej warunki pracy lodołamaczy brak infrastruktury cumowniczo-postojowej dla jednostek lodołamania niedostateczna ilość jednostek w celu prowadzenia skutecznych akcji lodołamania konieczność przejęcia jednostek lodołamaczy na użytek RZGW we Wrocławiu (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, działanie 70 Prowadzenie akcji lodołamania), brak infrastruktury cumowniczo-postojowej dla jednostek lodołamania (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej), konieczność remontu istniejącej infrastruktury regulacyjnej i prac utrzymaniowych Odry na odcinku od Brzegu Dolnego do ujścia (działanie 29 Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej). 5. Postępująca zabudowa obszarów szczególnego zagrożenia powodzią (p=10% oraz p=1%), mająca wpływ na wzrost wrażliwości tych obszarów problem zabudowy terenów szczególnego zagrożenia powodzią, brak opracowania szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić od zakazów wynikających z art. 88 l ustawy Prawo wodne, problem sprzedaży gruntów Agencji Nieruchomości Rolnych leżących w międzywalu i późniejsza zmiana ich sposobu użytkowania problemy własnościowe działek, na których zlokalizowane są wody powierzchniowe oraz w bezpośrednim sąsiedztwie nieuregulowane sprawy własnościowo-prawne istniejących polderów powodziowych potrzeba wprowadzenia zakazów (działanie 4 Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 5 Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku, działanie 6 Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych, działanie 7 Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej), potrzeba opracowania (działanie 8 Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne), potrzeba przeprowadzenia wykupów (działanie 9 Wykup gruntów i budynków), potrzeba realizacji działań: (działanie 9 Wykup gruntów i budynków, działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji), potrzeba realizacji działań (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji). 133

134 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze 6. Brak rozwiniętego na odpowiednim poziomie systemu osłony hydrologicznometeorologicznej w zlewniach, służącego prognozowaniu i ostrzeganiu społeczeństwa przed nadchodzącym zagrożeniem nie dość efektywny krajowy system prognoz, monitoringu i ostrzeżeń, dedykowanych obszarom szczególnie wrażliwym nie dość efektywne systemy służące sterowaniu zbiornikami przeciwpowodziowymi niewystarczająca ilość i jakość lokalnych systemów osłony hydrologicznej dla ochrony powodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń wzmocnienie krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń (działanie 37 Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności, działanie 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego, działanie 48 Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych), stworzenie lokalnych systemów osłony ochrony powodziowej, które powinny być sprzężone z krajowym systemem monitoringu, prognoz i ostrzeżeń (działanie 38 Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami). 7. Niewystarczające instrumenty prawne, ekonomiczne i komunikacyjne, zniechęcające lub skłaniające do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe. problemy administratorów i zarządców cieków wodnych, wynikające z definicji cieku naturalnego i sztucznego potrzeba realizacji działań: (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania), potrzeba zmian prawnych w celu możliwości wpływania na prywatnych właścicieli urządzeń hydrotechnicznych (działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania). 8. Brak określenia warunków możliwego zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami dla ograniczenia wrażliwości tych obszarów na zagrożenie powodziowe brak opracowania warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań potrzeba realizacji działań: (działanie 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 11 Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku, działanie 12 Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej, działanie 13 Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań, działanie 14 Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami). 134

135 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze 9.Problem zbyt małej świadomości społecznej w zakresie zagrożenia powodziowego oraz metod ograniczania ryzyka powodziowego na etapie przygotowania się do powodzi oraz na etapie prowadzenia akcji przeciwpowodziowej i usuwania skutków powodzi potrzeba realizacji działań: (działanie 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania, działanie 51 Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea, szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych, działanie 52 Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone 10.Niewystarczająca sprawność istniejącego systemu reagowania na zagrożenie powodziowe i usuwania skutków powodzi potrzeba realizacji działań: (działanie 39 Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, działanie 40 Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi, działanie 41 Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania, działanie 42 Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi, działanie 43 Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych, działanie 44 Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, działanie 45 Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt, działanie 46 Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego, działanie 47 Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian). 135

136 Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Problem Przyczyny problemu Działania zaradcze 11. Postępująca zabudowa na obszarach o niskim (p=0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi, zwiększająca wrażliwość tych obszarów Źródło: Opracowanie własne brak wypracowania warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią potrzeba realizacji działań: (działanie 10 Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji, działanie 15 Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku, działanie 16 Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią, działanie 49 Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji, działanie 50 Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania). 136

137 Redukcja wrażliwości obszarów zagrożonych niebezpieczeństwem powodzi Redukcja zagrożenia powodziowego Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Poniższa Tabela 26 podsumowuje najważniejsze kierunki działań w regionie wodnym Środkowej Odry w odpowiedzi na zidentyfikowane i opisane powyżej problemy. Tabela nr 23 Priorytetowe cele szczegółowe z podziałem na fazy zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Środkowej Odry Faza przed wystąpieniem powodzi Faza zwalczania powodzi Faza usuwania skutków powodzi 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 1.2 Wyeliminowanie/unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią 1.3 Określenie warunków możliwego zagospodarowywania obszarów chronionych obwałowaniami 1.4 Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p= 0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 3.2 Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 2.3 Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności. 3.1 Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego

138 Wzmocnienie zdolności radzenia sobie ze skutkami powodzi społeczności zamieszkujących tereny zagrożone powodzią Cele zarządzania ryzykiem powodziowym Faza przed wystąpieniem powodzi 3.1 Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych 3.2 Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 3.4 Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe Faza zwalczania powodzi 3.2 Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 3.4 Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego Faza usuwania skutków powodzi 3.4 Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych 3.5 Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego 3.6 Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego Źródło: Opracowanie własne Cele szczegółowe i grupy działań, którym przypisano najwyższy priorytet, wyznaczają kierunki działań, które pozwolą na redukcję ryzyka powodziowego na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry. Najważniejsze kierunki działań konieczne dla ograniczenia ryzyka powodziowego, to: 1. Ograniczenie zagrożenia powodziowego poprzez: utrzymanie w odpowiednim stanie technicznym, a także rozbudowa istniejących oraz budowa nowych obiektów infrastruktury przeciwpowodziowej, budowa nowych obiektów retencjonujących wodę, zapewnienie naturalnej retencji, zapewnienie dobrych warunków prowadzenia akcji lodołamania i bezpiecznego odprowadzania kry lodowej. 2. Ograniczenie wrażliwości terenów zagrożonych powodzią poprzez: powstrzymanie dalszego zagospodarowywania i w miarę możliwości ograniczanie obecnego użytkowania terenów narażonych na bezpośrednie oddziaływanie wód powodziowych, racjonalne zagospodarowywanie terenów zagrożonych na skutek awarii obwałowania, wdrożenie instrumentów prawno-ekonomicznych wspomagających realizację działań. 3. Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji oraz podnoszenie świadomości społecznej. 4. Rozwijanie systemów prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych

139 Instrumenty wspomagające realizację działań 11 WAŻNE INFORMACJE Instrumenty wspomagające realizację działań określonych w PZRP dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych będą obejmować: instrumenty prawno-finansowe, instrumenty analityczne, instrumenty edukacyjne i informacyjne. Instrumenty prawno-finansowe określają propozycje w zakresie finansowania zarządzania ryzykiem powodziowym (biorące pod uwagę planowane zmiany w strukturze administracyjnej zarządzania gospodarką wodną), zasad gospodarowania obszarami zagrożenia powodziowego (proponujące uszczegółowienie i zmiany zasad wprowadzania do planowania przestrzennego zakazów zabudowy wynikających z map zagrożenia powodziowego), ubezpieczeń od ryzyka wystąpienia powodzi (zakładających zróżnicowanie ubezpieczeń ze względu na stopień zagrożenia i uwzględniających źródło informacji o zagrożeniu) oraz kompensacji oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych (w tym wdrożenie obowiązku opracowania planów przesiedleń jako dobrej praktyki przy przygotowaniu i realizacji inwestycji). Instrumenty analityczne natomiast dotyczą dwóch systemów: gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpieniu powodzi oraz gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych. Celem instrumentów edukacyjnych i informacyjnych jest zmniejszenie potencjału szkód popowodziowych poprzez kształtowanie zachowań w sytuacji zagrożenia powodzią i zmniejszenie osadnictwa w obszarach powodziowych. 139

140 Instrumenty wspomagające realizację działań 11 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.1 Instrumenty prawno-finansowe Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym Finansowanie zarządzania ryzykiem powodziowym powinno obejmować: realizację inwestycji przeciwpowodziowych, prace utrzymaniowe infrastruktury przeciwpowodziowej, wykup nieruchomości lub zmianę ich funkcji w wyniku wprowadzenia map zagrożenia powodziowego do planów zagospodarowania przestrzennego, funkcjonowanie urzędów administracji gospodarki wodnej, funkcjonowanie systemu ostrzegania powodziowego i Informatycznego Systemu Osłony Kraju (akcje ratunkowe w sytuacji wystąpienia powodzi) likwidacje szkód powodziowych, a także ewentualny udział Skarbu Państwa w finansowaniu ubezpieczeń katastroficznych. W związku z założeniami reformy ustawy Prawo wodne przeprowadzono analizę struktury finansowania zaproponowanej w ramach danej reformy. Realizacja inwestycji przeciwpowodziowych została przypisana w zależności od rodzajów wód określonym podmiotom: Zarządowi Dorzecza Wisły, zarządowi województwa/marszałkowi województwa, jednostkom samorządu (szczególnie gminom). Inwestycje te projektuje się finansować w szczególności ze środków budżetu państwa, dotacji z NFOŚiGW, WFOŚiGW, wpływów z rocznych opłat za oddanie w użytkowanie nieruchomości, urządzeń wodnych lub ich części, opłat rocznych za oddanie w użytkowanie gruntów pokrytych wodami, budżetu UE i innych źródeł. Analogiczny podział kompetentnych organów i sposobu finansowania został przeprowadzony dla utrzymania w należytym stanie technicznym infrastruktury przeciwpowodziowej. Funkcjonowanie urzędów administracji gospodarki wodnej, w ramach reformy zostanie przeorganizowane zmniejszona zostanie liczba urzędów gospodarki wodnej do 6 i powstaną państwowe osoby prawne Zarządy Dorzeczy (pozostałymi organami właściwymi w sprawach gospodarki wodnej będą: minister właściwy ds. gospodarki wodnej, Prezes KZGW oraz marszałek województwa). Finansowanie całości będzie opierało się na takich samym założeniach jak w przypadku inwestycji przeciwpowodziowych. System ostrzegania powodziowego oraz Informacyjny System Osłony Kraju, (za które odpowiadali będą: KZGW, wojewodowie oraz IMGW PIB) finansowany ma być zgodnie z obowiązującymi przepisami, brak jest jednak proponowanych rozwiązań finansowych w szczególności dla systemu ISOK i finansowania zadań IMGW PIB. Akcje ratunkowe w sytuacji wystąpienia powodzi oraz likwidacje szkód powodziowych finansowane będą ze Skarbu Państwa. Odszkodowania będą wypłacane przez Zarządy Dorzecza, brak jest jednak regulacji co do sposobu finansowania powyższych działań. Dalsze prace nad systemem finansowania zarządzania ryzykiem powodziowym powinny uwzględniać: właściwą alokację środków w części nr 21 i 22 budżetu, wdrożenie najszerszego, możliwego do zastosowania, zakresu zasady zwrotu kosztów usług wodnych, rozważenie zasadności (wykonanie szczegółowych ekspertyz) wprowadzenia nowych opłat (retencyjnej, powodziowej), uchwalenie precyzyjnej regulacji odnośnie podmiotu ponoszącego koszty wykupu nieruchomości oraz odszkodowań za ograniczenie/wyłączenie możliwości korzystania z nieruchomości/zmianę funkcji nieruchomości,

141 Instrumenty wspomagające realizację działań rozważenie wprowadzenia przepisów dotyczących opłat adiacenckich (dotyczących właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości, których wartość wzrosła na skutek redukcji strefy zagrożenia powodzią w wyniku realizacji inwestycji przeciwpowodziowej), wypracowanie stanowiska odnośnie udziału Skarbu Państwa w finansowaniu systemu ubezpieczeń katastroficznych, ujęcie w ramach systemu finansowania ZRP kosztów funkcjonowania Systemu ISOK oraz realizacji zadań IMGW. Dodatkowo wdrażanie PZRP może być wspierane poprzez wprowadzenie następujących rozwiązań preferencyjnych: objęcie zalesień w zlewniach, mających na celu spowolnienie i ograniczenie spływu powierzchniowego do cieków stwarzających zagrożenie powodziowe, z uwzględnieniem braku zwiększenia ryzyka powodziowego, dodatkowym wsparciem ze środków krajowych (obok finansowanych ze środków UE w nowej perspektywie dopłat z tytułu zalesienia gruntów rolnych); objęcie gruntów wyłączonych z produkcji rolnej lub przeznaczonych do zagospodarowania realizującego cele PZRP dodatkowym wsparciem ze środków krajowych (obok finansowanych ze środków UE w nowej perspektywie płatności za wdrożenie praktyki zazielenienia); system ulg w podatku rolnym dla właścicieli gospodarstw rolnych rezygnujących z intensywnego gospodarowania na terenach zalewowych; system ulg w podatku od nieruchomości dla właścicieli nieruchomości, którzy podejmą się budowy infrastruktury przeciwpowodziowej, wprowadzenia upraw lub nasadzeń na obszarach zagrożonych powodzią niepowodujących wzrostu ryzyka powodziowego, a także rozbiórki i modernizacji infrastruktury niekorzystnej z punktu widzenia ryzyka powodziowego oraz likwidacji lub usunięcia takich upraw lub nasadzeń, albo wyrażą zgodę na udostępnienie nieruchomości do wyżej wymienionych celów; zwolnienia z opłaty skarbowej decyzji, zezwoleń, pełnomocnictw, i wszelkich innych czynności związanych z realizacją PZRP Zasady gospodarowania obszarami zagrożenia powodziowego W pierwszej kolejności należy wskazać trzy zasady wiodące przy projektowaniu instrumentów prawnych związanych z wdrażaniem MZP: dopuszczenie dalszego zagospodarowania obszarów zagrożenia powodziowego w sposób sprzeczny z zasadami ustalonymi w ramach PZRP (Instrument Wspierający: Lokalizacyjne i techniczne aspekty zabudowy na obszarach zagrożenia powodziowego - Wytyczne) jest dalece niepożądane z uwagi na konieczność zatrzymania procesu wzrostu ryzyka powodziowego oraz uniknięcia kolejnych nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę przeciwpowodziową i związane z jej realizacją nieakceptowalne koszty środowiskowe; ani budżet państwa, ani budżety samorządów terytorialnych nie byłby wstanie ponieść w krótkim okresie czasu skumulowanego ciężaru kosztów wykupu/odszkodowań względem podmiotów prywatnych w wyniku zmian

142 Instrumenty wspomagające realizację działań przeznaczenia nieruchomości (zob. Stanowisko nr 18 Konwentu Marszałków Województw z dnia 29 października 2014 r.); PZRP w tym i kolejnym cyklu inwestycyjnym zakładają wdrożenie pakietu technicznych i nietechnicznych (zwiększanie naturalnej retencji) działań przeciwpowodziowych, których celem jest redukcja obszarów zagrożenia powodziowego. Realizację tych inwestycji należy potraktować priorytetowo jeżeli chodzi o strukturę alokacji środków w szczególności w ramach budżetu państwa. Dla zilustrowania skali kosztów związanych z implementacją MZP w procesie planowania przestrzennego należy wskazać zakres potencjalnych obciążeń finansowych odnosząc się do następujących stanów faktycznych: relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów, których nie wskazano do ochrony w drodze technicznych metod ochrony przeciwpowodziowej (wskazania nastąpią w ramach analizy wielokryterialnej), a w świetle opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania (zob. Wytyczne) zabudowa nie może pozostać na tych terenach; relokacja zabudowy (przesiedlenie) z terenów wskazanych w ramach PZRP jako obszary naturalnej retencji; zmiana funkcji istniejących obiektów prywatnych tak by nowa funkcja była dopuszczalna w świetle opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania; zmiana przeznaczenia niezagospodarowanych nieruchomości na skutek uwzględnienia opracowanych w ramach PZRP zasad gospodarowania w obowiązujących m.p.z.p. lub wydanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (dalej jako: wzizt). W świetle wskazanych powyżej zasad wiodących oraz kategorii potencjalnych obciążeń finansowych proponuje się wdrożenie następujących instrumentów prawnych: dokonanie nowelizacji art. 88f ust. 5 PW zgodnie, z którym przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego granice obszarów, o których mowa w art. 88d ust. 2 (w tym obszary szczególnego zagrożenia powodzią), uwzględnia się w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, planie zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Domniemanie konieczności dostosowania m.p.z.p. do map zagrożenia powodziowego nastąpiło w drodze wykładni (poprzez nawiązanie do art. 88f ust. 8 PW) choć i to nie wykluczyło pojawienia się niejasnych komentarzy. Jak wskazuje Zbigniew Bukowski 11 przepis art. 88f ust. 5 PW rodzi tylko obowiązek uwzględnienia granic (z określeniem typu obszaru) w aktach planistycznych. Nowy przepis musi jasno stanowić, iż transpozycja MZP skutkuje wprowadzeniem reżimu zagospodarowania określonego w Wytycznych PZRP i wprowadzonego do stosownych przepisów ustawy Prawo wodne oraz Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. transpozycja MZP do obowiązujących m.p.z.p. następuje w istniejącym trybie tj. w terminie 30 miesięcy od dnia przekazania MZP samorządom, przy czym; o katalog aktów planistycznych z art. 88f ust. 5 należy rozszerzyć o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; Z. Bukowski [w:] B. Rakoczy (red.), Z. Bukowski, K. Szuma, Prawo wodne. Komentarz, LEX 2013

143 Instrumenty wspomagające realizację działań o o o o o o w stosunku do wydanych decyzji o wzizt oraz pozwoleń na budowę nie uwzgledniających MZP wprowadza się obowiązek wznowienia postępowania z urzędu lub wydania decyzji wygaszającej; niezwłocznie wprowadza się obowiązek uwzględniania MZP oraz Wytycznych w toku postępowań w sprawie pozwolenia na budowę; organ administracji planistycznej lub architektoniczno-budowlanej ma prawo zwrócić się z zapytaniem do RZGW o aktualność obszaru zagrożonego powodzią w świetle dostępnych analiz hydraulicznych 12 opracowanych w ramach zadań statutowych Dyrektora RZGW, czyli np. uwzględniających inwestycje przeciwpowodziowe zrealizowane w latach r.; w przypadku gdy obszar zagrożenia powodziowego został zredukowany w wyniku zamodelowania Wariantu O w rozumieniu PZRP jednostka samorządu terytorialnego (dalej jako: JST) uwzględnia w toku stosownej procedury nowe obszary; wymaga to uzgodnienia z Dyrektorem RZGW; studia ochrony przeciwpowodziowej, dla rzek które w WORP nie zostały wskazane do opracowania map w I cyklu planistycznym, zachowują ważność do czasu przekazania właściwym organom nowych map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, opracowanych w kolejnych cyklach planistycznych. Do terenów objętych studiami w odpowiednim zakres (dostępność danych) stosuje się reżim opracowany w ramach Wytycznych PZRP; należy wprowadzić uproszczony tryb zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz m.p.z.p. tak by procedura zmian tych dokumentów mogła być prowadzona równolegle (wykorzystać można w tym zakresie art. 5 ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zagospodarowaniu nieruchomości Skarbu Państwa przejętych od wojsk Federacji Rosyjskiej) w kontekście powyższych postulatów wskazać należy, iż w świetle obecnego brzmienia projektu nowelizacji PW zniesiony został obowiązek dostosowania m.p.z.p. do MZP w terminie 30 miesięcy od dnia pierwszorazowego przekazania MZP jednostkom samorządowym. Obowiązek ten został orzeczony dopiero względem zaktualizowanych po raz pierwszy map zagrożenia powodziowego oraz zaktualizowanych po raz pierwszy map ryzyka powodziowego a termin został skrócony do 24 miesięcy. Ponadto projekt nowelizacji zakłada wygaśnięcie z dniem wejścia w życie ustawy decyzji o w.z.i.z.t. wydanych dla terenów pozostających w granicach obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. Wygaśnięcie nie dotyczy decyzji o w.z.i.z.t., na podstawie których przed dniem wejścia w życie nowelizacji wydano ostateczne decyzje o pozwoleniu na budowę albo dokonano zgłoszeń, o których mowa w art. 30 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, do których właściwy organ nie wniósł sprzeciwu. 12 Poprzez analizę hydrauliczną cieku powierzchniowego rozumie się - określenie na podstawie matematycznego modelu hydraulicznego najistotniejszych parametrów hydraulicznych w danym punkcie lub na danym odcinku cieku, w tym co najmniej: zasięgu obszarów o określonym prawdopodobieństwie występowania powodzi, rzędnych zwierciadła wody, głębokości wody oraz w przypadku dwuwymiarowych matematycznych modeli hydraulicznych dodatkowo prędkości i kierunków przepływu wody

144 Instrumenty wspomagające realizację działań uzgodnienie przez dyrektora RZGW dokumentów z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego następuje przy wykorzystaniu ustaleń map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, ustaleń wynikających ze studiów ochrony przeciwpowodziowej, dla obszarów, dla których nie zostały opracowane mapy zagrożenia powodziowego, lub analiz hydraulicznych, które zostały opracowane w ramach realizacji zadań ustawowych dyrektora RZGW. Alternatywą dla wykorzystywania analiz hydraulicznych innych niż MZP jest wprowadzenie obowiązku aktualizacji MZP/MRP w częstotliwości większej niż przewiduje to dyrektywa powodziowa.. umocowanie zakazów i ograniczeń określonych w Wytycznych PZRP następuje w ustawie Prawo wodne oraz Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie; pozyskiwanie nieruchomości w przypadku relokacji zabudowy (przesiedlenie) z terenów, których nie wskazano do ochrony w drodze technicznych metod ochrony przeciwpowodziowej powinno być realizowane w trybie specustawy powodziowej Postuluje się by na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią wojewoda w uzgodnieniu z dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej mógł, w drodze decyzji: 1) wprowadzić trwałe ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości; 2) nakazać rozbiórkę obiektów budowlanych. Wszczynając z urzędu postępowanie w sprawie przedmiotowej decyzji wojewoda przedstawiałby stronom postępowania analizę potrzeb w zakresie wprowadzenia trwałych ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości położonych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią lub rozbiórki obiektów budowlanych wybudowanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. Analiza potrzeb zawierałaby w szczególności: o określenie stopnia zagrożenia życia lub zdrowia ludzi w przypadku wystąpienia powodzi przy uwzględnieniu efektywności systemu prognozowania i ostrzegania na obszarze gminy, o analizę możliwości dostosowania zabudowy do wymogów Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, o o o o analizę wpływu głębokości wody oraz tam gdzie to możliwe prędkości przepływu wody na istniejącą zabudowę; uzasadnienie potrzeby wprowadzenia trwałych ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości położonych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią lub rozbiórki obiektów budowlanych wybudowanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, ze wskazaniem wykonalności osiągnięcia zakładanych celów w zakresie ochrony życia lub zdrowia ludzi przy zastosowaniu budowli przeciwpowodziowych lub odtworzenia naturalnej retencji śródlądowych wód powierzchniowych. analizę kosztów i korzyści, opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcę. koszty zmiany funkcji obiektów oraz dostosowania tych obiektów do wymogów Wytycznych PZRP będą ponoszone przez właścicieli przy wsparciu ze środków NFOIŚGW/WFOŚIGW; (zróżnicowanie wysokości wsparcia uzależnione będzie od sytuacji majątkowej podmiotu zobowiązanego;

145 Instrumenty wspomagające realizację działań w terminie 24 miesięcy od dniach wejścia w życie rozporządzenia w sprawie planów zarządzania ryzykiem powodziowym gmina ma obowiązek opracować plan zmniejszania wrażliwości obszarów zagrożenia powodziowego obejmujący: o o wskazania obiektów rekomendowanych do dostosowania do warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, uwzględniających wytyczne określone w planach zarządzania ryzykiem powodziowym; wskazania co do zmian funkcji istniejących: obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji; obiektów infrastrukturalnych; obiektów zagrażających środowisku; pozostałych obiektów użyteczności publicznej oraz obiektów prywatnych; o zasady lokalizacji obiektów zagrażających środowisku, obiektów o szczególnym znaczeniu społecznym oraz infrastruktury komunikacyjnej na obszarach, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi 0,2%; o identyfikację nieruchomości niezabudowanych, względem których konieczna jest zmiana przeznaczenia, w rozumieniu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, z uwagi na poziom zagrożenia powodziowego zidentyfikowany na podstawie ustaleń map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego, ustaleń wynikających ze studiów ochrony przeciwpowodziowej, dla obszarów dla których mapy zagrożenia powodziowego nie zostały sporządzone lub innych dostępnych analiz hydraulicznych opracowanych w ramach zadań statutowych dyrektora urzędu gospodarki wodnej. wyłączenie art. 36 u.p.z.p w stosunku do zmian m.p.z.p./ decyzji wzizt wynikających z konieczności uwzględnienia MZP (studiów ochrony przeciwpowodziowej) przy założeniu, iż: o w ramach dotychczasowych prac nad projektem reformy Prawa wodnego rozważane były następujące ścieżki rozwiązania zagadnienia odszkodowań za zmianę przeznaczenia nieruchomości w wyniku wdrożenia Map Zagrożenia Powodziowego: ustawowe uchylenie mocy obowiązującej m.p.z.p./decyzji o w.z.i.z.t. nie uwzględniających ograniczeń w przeznaczeniu nieruchomości wynikających z wdrożenia Map Zagrożenia Powodziowego; ustawowe zamrożenie stosowania art. 36 u.p.z.p. w cyklu planistycznym oraz uruchomienie odpowiedzialności w kolejnym cyklu z zastrzeżeniem, iż będzie ona obejmowała odpowiedzialność za rzeczywistą szkodę a roszczenia będą kierowane względem Skarbu Państwa reprezentowanego przez wojewodę; bezterminowe ustawowe wyłączenie odpowiedzialności gmin w trybie art. 36 u.p.z.p. oraz odpowiedzialności Skarbu Państwa przy ewentualnym rozważeniu odpowiedzialności za rzeczywistą szkodę w formule de minimis;

146 Instrumenty wspomagające realizację działań o o o o odnośnie wskazanych powyżej ścieżek postępowania przedstawić można następujące stanowisko: zastosowanie zabiegu, o którym mowa pod pkt. i) nie rozwiązuje zagadnienia odszkodowań za zmianę przeznaczenia nieruchomości w wyniku wdrożenia Map Zagrożenia Powodziowego; zamrożenie stosowania art. 36 u.p.z.p. w cyklu planistycznym spotka się z mniejszym wydźwiękiem społecznym oraz da możliwość lepszego przygotowania się do wprowadzenia docelowej regulacji, w tym w oparciu o rozpoznanie skali zmian przeznaczeń nieruchomości dokonanej w ramach Planów zmniejszania wrażliwości obszarów zagrożenia powodziowego; w przypadku woli bezwzględnego i bezterminowego ustawowego wyłączenia odpowiedzialności gmin i Skarbu Państwa należałoby taki zabieg uzasadniać siłą wyższą zagrożenia powodziowego oraz uchyleniem ochrony prawa własności z uwagi na ochronę zdrowia i życia ludzi (stosownie do linii orzeczniczej TK w sprawie K28/06); przy ewentualnym rozważaniu odpowiedzialności za rzeczywistą szkodę w formule de minimis należy przewidzieć mechanizm, który pozwoli ograniczyć jej wysokość przy uwzględnieniu zasady słuszności odszkodowania oraz wprowadzić karencję na wypłatę odszkodowań. w świetle powyższych uwarunkowań wskazać należy, iż w projekcie nowelizacji PW wprowadzono wyłączenie stosowania art. 36 ust. 1 u.p.z.p. w stosunku do zmian w m.p.z.p. wynikających z konieczności uwzględniania uwarunkowań ochrony przed powodzią (MZP) określonych w przepisach odrębnych. W przypadku gdy proponowana regulacja zostanie jedyną obowiązującą w tym zakresie adresatem ewentualnych roszczeń będzie Skarb Państwa, przy czym roszczenia te będą podlegały bardzo daleko idącym ograniczeniom wynikającym z linii orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego (wyrok w sprawie K28/06) Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi Obecnie w Polsce mamy do czynienia z modelem powszechnych dobrowolnych ubezpieczeń od ryzyk katastroficznych, z odmiennością wynikającą z ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych obejmującej szkody powstałe w budynkach rolniczych na skutek klęsk żywiołowych, w tym powodzi. Mimo rosnącego ryzyka wystąpienia powodzi powszechność ubezpieczeń jest zbyt niska. Na obecny stan wpływają zarówno czynniki ekonomiczne (trudna sytuacja materialna wielu właścicieli budynków), społeczno-polityczne (oparte na przekonaniu, że odpowiedzialność za skutki zdarzeń katastroficznych powinno ponosić państwo), jak i niedostateczny stan wiedzy w zakresie zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwach i administracji państwowej i samorządowej.. Istnieje społeczna akceptacja wykorzystywania terenów narażonych na zjawiska powodziowe do celów przemysłowych, rolniczych, turystycznych i prywatnych mimo ryzyka jakie niosą za sobą te działania. Brak efektywnej polityki zagospodarowania przestrzennego terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi ostatecznie niesie za sobą niską penetrację ubezpieczeń w zakresie ryzyk katastroficznych. Wobec niskiego współczynnika penetracji ubezpieczeniowej w sytuacji wystąpienia klęski żywiołowej państwo musi wykazać postawę opiekuńczą, co z ekonomicznego punktu widzenia jest nieopłacalne. Przykładowo, jak wyliczono, środki publiczne (ok. 40 mln zł) przeznaczone na pokrycie skutków ostatniej powodzi

147 Instrumenty wspomagające realizację działań w Bogatyni, wystarczyłyby na opłacenie składek za ubezpieczenia wszystkich budynków w tym mieście przez 68 lat. Wobec ścisłego powiązania ubezpieczeń katastroficznych z systemem finansowym publicznym poszukuje się rozwiązań mających na celu podniesienie świadomości ubezpieczeniowej. W ramach prac podjętych przez PIU, mających na celu opracowanie systemu rozwiązań w zakresie przeciwdziałania skutkom katastrof naturalnych opracowano raport, w którym przedstawiony został przegląd rozwiązań wybranych krajach Unii Europejskiej. Dzięki analizie koncepcji wskazano obszary będące podstawą regulacji ubezpieczeń katastroficznych w innych krajach UE. Te doświadczenia i sprawdzone już mechanizmy mogą być pomocne przy planowaniu dalszych działań w Polsce. Jednym z głównych zagadnień poddanych regulacjom ubezpieczeniowym jest sposób wykorzystania map zagrożenia powodziowego jako jednego z podstawowych czynników branych pod uwagę w kalkulacji składek ubezpieczeniowych przy polisach ubezpieczenia ryzyk związanych z powodzią. Przegląd rozwiązań ukazał również, iż penetracja ubezpieczeń od ryzyk katastroficznych jest zależna od wprowadzenia ich pośredniej, lub bezpośredniej obligatoryjności. Wobec dostępnych polityk ubezpieczeniowych należy rozważyć czy, w jakim stopniu i jaki ewentualnie udział w kompensacji szkód katastroficznych będą miały budżety publiczne. Współdziałanie między sektorem publicznym a prywatnym w zakresie upowszechnienia penetracji ubezpieczeń katastroficznych jest konieczne zarówno ze względów ekonomiki państwa, jak i sektora prywatnej gospodarki. Docelowy kształt propozycji instrumentów ubezpieczeniowych powinien zostać uzgodniony z grupą roboczą ds. ubezpieczeń katastroficznych przy Polskiej Izbie Ubezpieczeń (PIU) oraz Komisją Nadzoru Finansowego (KNF), opracowującą obecnie dokument pn. Wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem powodzi w sektorze ubezpieczeń Kompensacja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych Koszty związane z kompensacją oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych wynikają z konieczności relokacji jednostek, utraty dóbr lub dostępu do nich, utraty źródeł dochodu lub środków utrzymania, ograniczeń dostępu do dotychczas powszechnie dostępnych terenów (zielone, rekreacyjne). Wprowadzenie rekompensat za czasowe ograniczenie władztwa nad nieruchomością jest konieczne na poziomie specustawy powodziowej. Jeśli możliwe jest dojście do porozumienia stron, zaleca się pozyskanie nieruchomości na drodze umów cywilnoprawnych, co pozwala na swobodne określenie rekompensaty za czasowe ograniczenie praw do nieruchomości. Postulowane jest natomiast wprowadzenie możliwości wydłużenia terminu na osiągnięcie porozumienia za zgodną wolą stron. Rekompensata kosztów związanych z utratą możliwości prowadzenia w danym miejscu działalności gospodarczej lub gospodarstwa rolnego powinna zostać wprowadzona, jako mechanizm kompensacyjny pozwalający na pokrycie kosztów wynikających z przerwy w działaniu i przeniesienia w inne miejsce przedsiębiorstwa, zakładu lub gospodarstwa rolnego. Przy projektowaniu inwestycji, które wiązały się będą z koniecznością dokonania wywłaszczeń i zajęć czasowych, dobrą praktyką jest sporządzanie tzw. planów przesiedleń, których celem jest zapewnienie, że środki utrzymania jednostek dotkniętych projektem znajdują się co najmniej na tym samym poziomie, na którym były przed rozpoczęciem realizacji inwestycji. Rekomendowane jest szersze wdrożenie obowiązku opracowania planów przesiedleń, jako dobrej praktyki przy przygotowaniu i realizacji inwestycji. Zalecane jest powiązanie prac nad planami przesiedleń z przygotowaniem raportu o oddziaływaniu na środowisko

148 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.2 Instrumenty analityczne Wyróżniono dwie grupy instrumentów analitycznych: system gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpieniu powodzi oraz system gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych. System gromadzenia i archiwizacji danych o przebiegu zagrożeń/wystąpienia powodzi to instrumenty wspierające poprawę i rozwój krajowego i lokalnego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń. Postuluje się dostosowanie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym do nowoczesnych metod, w tym doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Podstawowym instrumentem w tej grupie jest budowa i wprowadzenie jednego oficjalnego systemu informacyjnego zarządzania ryzykiem powodziowym dla wszystkich służb w Polsce. Instrumenty wspierające, których celem jest przyspieszenie podejmowania działań zapobiegających skutkom powodzi, to przede wszystkim budowa i usprawnienie lokalnych systemów monitoringów i ostrzegania (i włączenie ich do Planu operacyjnego ochrony przeciwpowodziowej powiatu/gminy). System lokalny powinien być obsługiwany przez mieszkańców i obejmować kontrolę stanu i przepływu wody w punktach pomiarowych, a także stanu wałów i urządzeń hydrotechnicznych. Wśród dodatkowych instrumentów, zapewniających sprawne funkcjonowanie Systemu wyróżnia się: zwiększenie liczby stacji monitoringu na rzekach i rozszerzenie prognoz na mniejsze rzeki i zlewnie (obecnie prognozy hydrologiczne prowadzone są dla posterunków wodowskazowych dużych rzek), wdrożenie nowoczesnych modeli prognostycznych o większej dokładności, wprowadzenie zlewniowego podziału osłony hydrometeorologicznej w ramach zarządzania w Gospodarce Wodnej w celu ograniczenia chaosu kompetencyjnego i wynikających z niego problemów w przetwarzaniu danych, a także wdrożenie badania skuteczności i oceny sprawdzalności prognoz i ostrzeżeń najwłaściwiej poprzez rozporządzenie Ministra Środowiska. System gromadzenia danych o szkodach i stratach powodziowych opierać się ma na analizie szkód popowodziowych, a w konsekwencji prowadzić do weryfikacji i aktualizacji mapy zagrożenia ryzyka powodziowego. W tym celu należy wprowadzić centralny system raportowania strat popowodziowych, jeden wspólny dla wszystkich jednostek zajmujących się szacowaniem i raportowaniem strat i wypłacaniem odszkodowań. W systemie tym należałoby gromadzić dane o wszystkich rodzajach szkód, we wszystkich grupach poszkodowanych dotyczące wysokości i źródeł finansowania odszkodowań. Zestawienie powyższych danych z mapami ryzyka powodziowego pozwoli na porównanie strat przewidywanych ze stratami realnymi, co prowadzi do ich aktualizacji i weryfikacji. Zestawienia takie proponuje się wykonywać w cyklu jednorocznym, dwuletnim (dla potrzeb zarządzania kryzysowego) i sześcioletnim (dla potrzeb zarządzania ryzykiem powodziowym). Całość powinna być uregulowana w akcie prawnym, wymuszającym jednolity wzór raportu dla wszystkich jednostek zgłaszających straty powodziowe, w celu zapewnienia kompletności danych i ich przekazywania

149 Instrumenty wspomagające realizację działań 11.3 Instrumenty edukacyjne i informacyjne Instrumenty informacyjne i edukacyjne pełnią funkcję wspierającą. Celem ich jest zmniejszenie potencjału szkód popowodziowych poprzez kształtowanie zachowań w sytuacji zagrożenia powodzią i zmniejszenie osadnictwa w obszarach powodziowych. Cel ten można osiągnąć poprzez edukację i informowanie na poziomie różnych grup wiekowych. Wśród tej grupy instrumentów wyróżniono kampanie informacyjne, kampanie edukacyjne dla placówek edukacji szkolnej, dla placówek edukacji przedszkolnej i edukację dla bezpieczeństwa na terenach dużych obiektów (np. zakładów pracy). Proponuje się przeprowadzenie Kampanii Informacyjnej dotyczącej Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Zapoznanie ze strukturą dokumentu i jego założeniami, rozpowszechnienie informacji dotyczących przepisów prawa i możliwych działań zmniejszających ryzyko powodziowe, a także informacji o poziomie ryzyka inwestycyjnego w obszarach zagrożonych powodziami. Należy przeprowadzić na szeroką skalę kampanię informacyjną strony poprzez zlecenie reklamy profesjonalnym firmom, eventy promocyjne, kampanie outdoorowe i banerowe, a także klasyczne biuletyny. Kampanie edukacyjne w szkołach powinny opierać się na przeprowadzaniu lekcji dotyczących bezpieczeństwa w sytuacji powodziowej (wymaga to stworzenia materiałów dydaktycznych dla nauczycieli i szkoleń dla nich), przeprowadzeniu kursów pierwszej pomocy dla uczniów i utworzeniu instrukcji postępowania w czasie powodzi obejmującej placówkę. Edukacja przedszkolna powinna zostać przeprowadzona dodatkowo w ramach spotkań ze strażakami i policją i opierać się na takich środkach przekazu jak filmy animowane, gry planszowe, zachęcanie do tworzenia rodzinnych planów powodziowych, konkursy plastyczne, plakaty. Na terenie wszystkich obiektów, skupiających okresowo duże grupy ludzi, a zagrożonych ryzykiem powodzi, powinno się stworzyć instrukcje postępowania w czasie powodzi i włączyć ją, jako stały element do podstawowego szkolenia BHP

150 Podsumowanie działań i ich priorytety 12 WAŻNE INFORMACJE Formułowanie wariantów planistycznych bazowało na dokonaniu wyboru działań ograniczających ryzyko powodziowe oraz przypisaniu działań do celów. Przy formułowaniu wariantów wykorzystano założenia reguły SMART. Zidentyfikowano wariant zerowy, wariant utrzymaniowy oraz warianty techniczne, składające się z dwóch kategorii: działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego i działań technicznych rozwojowych. Działania nietechniczne uwzględniono jako działania komplementarne w stosunku do technicznych oraz działania wspierające, towarzyszące za każdym razem działaniom technicznym. Wyboru optymalnego wariantu planistycznego dokonano w oparciu o analizy wielokryterialne, a następnie potwierdzono efektywność wybranych rozwiązań w drodze analiz kosztów i korzyści, przygotowanych w dwóch wersjach: wersji okrojonej - dla działań o charakterze strategicznym, oraz w wersji pełnej - obejmującej wszystkie działania rekomendowane do wdrożenia w obszarach problemowych. 150

151 Podsumowanie działań i ich priorytety 12 Podsumowanie działań i ich priorytety 12.1 Opis metodyki budowy i oceny wariantów Na podstawie wykonanej diagnozy problemów oraz w oparciu o propozycje działań zgłoszonych w ramach prac zespołów planistycznych zlewni, dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza, zdefiniowano działania, które w efekcie zapewnią osiągnięcie celów głównych i szczegółowych. Działaniom nietechnicznym oraz technicznym zostały nadane priorytety, odzwierciedlające charakter zagrożenia i problematykę powodzi. Weryfikacja i uzasadnienie przyjętych celów głównych i szczegółowych dla każdego regionu wodnego i obszaru dorzecza następuje w drodze formułowania i oceny wariantów planistycznych. Wariant planistyczny, to zestaw niezależnych lub powiązanych z sobą działań, prowadzących do osiągnięcia wskazanych celów, przy założeniu określonego poziomu bezpieczeństwa powodziowego i sposobie zarządzania ryzykiem powodziowym. Formułowanie wariantów planistycznych bazowało na dokonaniu wyboru działań ograniczających ryzyko powodziowe (które mogą zmniejszyć, zneutralizować lub rozłożyć w czasie zdiagnozowane problemy) oraz przypisaniu działań do celów i opierało się o założenia reguły SMART (zdefiniowanie mierzalnych celów i okresu realizacji, efektywnych i akceptowalnych społecznie). Pierwszym zidentyfikowanym wariantem jest Wariant Zerowy, oparty na scenariuszu zaniechania działań mających na celu jakąkolwiek poprawę obecnej sytuacji. Wariant ten oznacza pozostanie w obecnym zakresie rodzajowym i przestrzennym infrastruktury przeciwpowodziowej oraz sterowanie wielkością powodzi w ramach obowiązujących przepisów. W wariancie zerowym nie zakłada się zatem realizacji działań inwestycyjnych, ani ponoszenia corocznych nakładów o charakterze utrzymaniowym, przewiduje się jedynie ponoszenie niezbędnych kosztów eksploatacyjnych, związanych z użytkowaniem istniejących obiektów. Wariant ten uwzględnia inwestycje techniczne rozwojowe zrealizowane do czasu opracowania map zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz zakończone w okresie od powstania map zagrożenia i ryzyka powodziowego do czerwca 2014 roku. Tabela nr 24 Działania techniczne, uwzględnione w Wariancie Zerowym w regionie wodnym Środkowej Odry zakończone w czasie opracowywania PZRP do czerwca 2014 r. LP ID MasterPlan NAZWA CIEK NR DZIAŁANIA 1 1_446_O Wykonanie zabudowy regulacyjnej na ciekach administrowanych przez RZGW we Wrocławiu - Regulacja rz. Bystrzycy Dusznickiej w m. Szalejów Bystrzyca Dusznicka _132_O Rzeka Orla - regulacja i obwałowanie w km wraz z jazami w km , , , wraz z dopływem III most w km Orla 22,24 3 4_355_O Rzeka Szprotawa - etap II -odbudowa (modernizacja) i rekonstrukcja rzeki w km Rzeka Szprotawa _422_O 5 2_141_O 6 1_440_O Czerwona Woda etap II - odbudowa koryta rzeki gm. Zgorzelec i Sulików Remont zabudowy regulacyjnej rzeki Kamiennej w km w miejscowości Jelenia Góra Wały rzeki Piławy - Mościsko remont wałów przeciwpowodziowych gm. Dzierżoniów Czerwona Woda 24 Kamienna 24 Piława _124_O Rzeka Rów Polski - regulacja i obwałowanie w km Rów Polski 22,24 8 1_430_O Wierzbiak - zabezpieczenie przeciwpowodziowe miasta Legnica Wierzbiak 24, Wał rzeki Kaczawy w km od ok. 25,650 do ok. 28,000 (wg MZP) na brzegu lewym w miejscowości Legnica Kaczawa 22

152 Podsumowanie działań i ich priorytety LP ID MasterPlan NAZWA CIEK NR DZIAŁANIA _459_O 12 1_460_O Podniesienie obwałowań na terenie m. Legnica: - Wały Rzeczne - mur oporowy na lewym brzegu Kaczawy w km ok 23.8 do ok 24.4 (km wg MZP); - Wały Poniatowskiego - mur oporowy lewy brzeg Kaczawy w km ok 25 do ok 25.3 (km wg MZP); - ul. Stacyjna - mur oporowy na lewym brzegu Kaczawy w km ok 24.6 do ok 24.9 (km wg MZP); - ul. Nadrzeczna - podniesienie rzędnych drogi, prawy brzeg Kaczawy w km ok 25 do ok 25.4 (km wg MZP). Kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego rzeki Osobłogi w km z odbudową urządzeń melioracji podstawowych w miejscowościach: Krapkowice, Żywocice gm. Krapkowice Kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego kanału Ulgi rzeki Osobłogi w km w miejscowościach: Pisarzowice i Kórnica, gminy: Strzeleczki i Głogówek Kaczawa 22 Osobłoga 24 Osobłoga _136_O Lwówek Śl.. -zabezp. p/pow. miasta Lwówek Śl. m. Lwówek Śl. Bóbr _154_O Poprawa ochrony przeciwpowodziowej Lewina Brzeskiego na rzece Nysie Kłodzkiej Nysa Kłodzka 22, 23, _156_O Moderrnizacja zbiornika wodnego Nysa w zakresie bezpieczeństwa przeciwpowdziowego - etap.i przedsięwzięcie I - Przebudowa i udroznienie przeciwpowodziowe rzeki Nysy Kłodzkiej od zbiornika wodnego nysa (km ) do rejonu Kubic (km ) Nysa Kłodzka 27, 29 *(Tylko w zakresie modernizacji 3 jazów) 16 1_419_O Modernizacja z dobudową wałów na rzece Mała Panew w rejonie zbiornika Turawa Mała Panew _402_O 18 1_436_O 19 1_445_O 20 1_466_O 21 1_468_O 22 2_157_O Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego. "Budowa i modernizacja innych obwałowań powyżej m. Wrocławia" Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego. "Budowa i modernizacja innych obwałowań ponizej m. Wrocławia" Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego. "Modernizacja obwałaowania Kotowice - Siedlce" Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (w zakresie obiektów ochrony przed powodzią zarządzanych przez RZGW we Wrocławiu) - jaz Wrocław I Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego. "Modernizacja obwałowania Blizanowice - Trestno" Oława odbudowa i modernizacja koryta rzeki, gm. Siechnice i gm. Oława Odra 22 Odra 22 Odra 22 Odra 29 Odra 22 Oława _447_O Oława - budowa wału, gm. Strzelin Oława _499_O Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (w zakresie obiektów ochrony przed powodzią zarządzanych przez RZGW we Wrocławiu) Przystosowanie stopnia Rędzin do przepuszczania wód powodziowych Odra _158_O 26 2_159_O Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (w zakresie obiektów ochrony przed powodzią zarządzanych przez RZGW we Wrocławiu - modernizacja i udrożnienie kanału Powodziowego Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (w zakresie obiektów ochrony przed powodzią zarządzanych przez RZGW we Wrocławiu -Udrożnienie starej Odry od dolnego stanowiska jazu Psie Pole do mostów kolejowych Poznańskich Odra 24 Odra 22,

153 Podsumowanie działań i ich priorytety LP ID MasterPlan NAZWA CIEK NR DZIAŁANIA 27 2_160_O 28 2_161_O 29 1_400_O 30 1_401_O Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (w zakresie obiektów ochrony przed powodzią zarządzanych przez RZGW we Wrocławiu - Przystosowanie kanału Miejskiego do przepuszczania wód powodziowych Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego (w zakresie obiektów ochrony przed powodzią zarządzanych przez RZGW we Wrocławiu - Przebudowa koryta Odry na odcinku od mostów kolejowych Poznańskich do ujścia Widawy Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego. Przebudowa kanału ulgi Odra - Widawa odcinek: "Przelew Odra Widawa do mostu kolejowego (ul. Krzywoustego)" Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego. Przebudowa kanału ulgi Odra - Widawa odcinek: "Rzeka Widawa od mostu kolejowego (ul. Krzywoustego) do ujścia do Odry" Odra 22, 29 Odra 22, 24 Widawa 22, 24 Widawa 22, _489_O Źródło: Opracowanie własne Lipki - Oława - modernizacja obwałowań, gm. Oława i Jelcz - Laskowice Modernizacja wału W-1 (OM) Odra 22 Wariant zerowy stanowi wariant bazowy, do którego odnoszone są efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w kolejnych analizowanych wariantach. Na potrzeby analizy kosztów i korzyści społecznych (CBA) oszacowano coroczny przyrost strat powodziowych, powstałych z uwagi na niewłaściwy stan techniczny (pogarszająca się funkcjonalność) urządzeń przeciwpowodziowych i postępującą degradację tego stanu oraz rosnących ze względu na zmiany klimatu i postępującą antropopresję (zabudowa na terenach zalewowych i na zawalu). Metodyka formułowania wariantu utrzymaniowego opiera się na identyfikacji pożądanej wysokości corocznych kosztów remontów istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. Przy identyfikacji wariantu utrzymaniowego określenie utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej definiowane jest jako bieżące nakłady finansowe na remonty, ponoszone w celu zachowania określonego standardem stanu tej infrastruktury, poprzez dokonywanie koniecznych napraw. Coroczne koszty remontów na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry zaprognozowano w stałej kwocie ok. 54 mln zł. Koszty odtworzenia infrastruktury, mające charakter inwestycji, nie są ujęte w wariancie utrzymaniowym. Przyjmuje się jednak założenie o ponoszeniu kosztów odtworzenia w okresie analizy, dzięki czemu ma miejsce zastępowanie zużytych składników budowli składnikami nowymi, w zależności od potrzeb, tj. w momencie braku możliwości dalszej eksploatacji danego składnika lub całej budowli / urządzenia. Koszty o charakterze odtworzenia funkcjonalności ujęto w wariancie technicznym. Efektywność wariantu utrzymaniowego podlega weryfikacji w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie zerowym oraz średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie utrzymaniowym. Definicje remontu, odtworzenia majątku oraz wariantu utrzymaniowego zostały zamieszczone w załączniku nr 2 do niniejszego raportu. Zastosowane podejście zakłada, że koszty utrzymaniowe w wariancie utrzymaniowym zawierają jedynie koszty remontów, a nie zawierają kosztów odtworzenia majątku, bowiem tzw. odtworzenie funkcjonalności ujęto w wariancie technicznym. Wariant utrzymaniowy nie zawiera również kosztów eksploatacyjnych poza remontami, choć oczywiście koszty eksploatacyjne będą ponoszone tak jak dotychczas. W celu dokonania rozróżnienia pomiędzy kosztami remontów i odtworzenia majątku należy rozgraniczyć koszty mające charakter napraw bieżących od kosztów mających charakter odbudowy lub wymiany zużytych elementów majątku. Kolejną różnicą jest cel ponoszenia kosztów w przypadku remontów celem jest utrzymanie majątku na niepogorszonym poziomie, niepoprawiające jednak cech

154 Podsumowanie działań i ich priorytety jego użytkowych. W odniesieniu do odtworzenia majątku koszty ponoszone są również w celu utrzymania majątku na niepogorszonym poziomie, lecz mogą mieć efekt poprawy cech użytkowych majątku. Poziom minimalnych rekomendowanych corocznych kosztów remontów został obliczony w następujący sposób: zinwentaryzowano majątek brutto oraz średnioroczne koszty remontów i odtworzeń z ostatnich 5 lat, w odniesieniu do infrastruktury przeciwpowodziowej, istniejącej w 2014 roku dla szeregu kategorii obiektów i budowli użytkowanych przez operatorów infrastruktury przeciwpowodziowej: RZGW i ZMiUW; oszacowano przewidywany okresu użytkowania poszczególnych kategorii istniejących budowli przeciwpowodziowych; na podstawie kosztów historycznych z ostatnich 5 lat, otrzymanych od poszczególnych operatorów infrastruktury obliczono, że 20% wydatków ponoszonych na zachowanie majątku w niepogorszonym stanie stanowią koszty remontów; pozostałe 80% wydatków ponoszonych na zachowanie majątku w niepogorszonym stanie dotyczy odtworzeń, które jednak nie są ujęte w wariancie utrzymaniowym, tylko w wariancie technicznym, dzięki czemu zapewnione powinno być zastępowanie zużytych składników budowli składnikami nowymi w zależności od potrzeb, tj. w momencie braku możliwości dalszej eksploatacji danego składnika lub całej budowli. Etap 1 Zgromadzenie danych W pierwszej kolejności zgromadzono dane na temat wartości majątku brutto oraz średniorocznych kosztów remontów i odtworzeń z ostatnich 5 lat w odniesieniu do infrastruktury przeciwpowodziowej, istniejącej w 2014 roku dla szeregu kategorii obiektów i budowli użytkowanych przez operatorów infrastruktury przeciwpowodziowej: Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych, Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej. Etap 2 Szacunek przewidywanego okresu użytkowania Kolejnym krokiem było oszacowanie przewidywanego okresu użytkowania obiektów i budowli hydrotechnicznych, służących ochronie przeciwpowodziowej, będących w administracji ZMiUW i RZGW wg następujących kategorii obiektów i budowli: Przewidywane okresy użytkowania Lp. 1 Kategoria obiektów Budowle regulacyjne(w tym ostrogi, progi podwodne, falochrony brzegowe i opaski brzegowe) Przewidywany okres użytkowania [lata] 2 Bulwary 60 3 Jazy 80 4 Kanały i cieki 60 5 Kierownice w ujściach rzek do morza, wrota przeciwsztormowe 40 6 Pompownie 20 7 Poldery przeciwpowodziowe, suche zbiorniki przeciwpowodziowe 80 8 Wały przeciwpowodziowe wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie 80 9 Wrota przeciwpowodziowe

155 Podsumowanie działań i ich priorytety Lp. Kategoria obiektów Przewidywany okres użytkowania [lata] 10 Zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową Elektrownie Pochylnie, baza postojowa System zabezpieczeń 80 Źródło: Opracowanie własne Etap 3 Szacunek rocznych kosztów utrzymania Roczne koszty remontów, jakie są pożądane w celu zachowania stanu infrastruktury na wyjściowym poziomie, zostały oszacowane jako iloraz wartości majątku brutto i przewidywanego okresu użytkowania w latach. Na podstawie kosztów historycznych z ostatnich 5 lat, otrzymanych od poszczególnych operatorów infrastruktury obliczono, iż 20% wydatków ponoszonych na zachowanie majątku w niepogorszonym stanie, dotyczących zarówno odtworzeń, jak i remontów, stanowią koszty remontów. Koszty utrzymaniowe przedstawione w wariancie utrzymaniowym zawierają w sobie tylko koszty remontów. Koszty o charakterze odtworzeniowym (tj. odtworzenia funkcjonalności) ujęto z kolei w wariancie technicznym. Koszty eksploatacyjne poza remontami nie są uwzględnione w poniższych rozważaniach, choć oczywiście będą ponoszone tak jak dotychczas. Poniższa tabela zawiera prognozę minimalnych rekomendowanych kosztów remontów obiektów i budowli hydrotechnicznych, będących w administracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej. Sumaryczne zestawienie majątku RZGW w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Kategoria Przewidywany okres użytkowania Wartość początkowa Roczne koszty remonty (tys. zł) (tys. zł) 1 Budowle regulacyjne , ,17 2 Jazy , ,01 3 Kanały i cieki , ,01 5 Wały przeciwpowodziowe wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie ,40 244,45 6 Zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową ,50 671,13 Źródło: Opracowanie własne SUMA , ,78 W kolejnej tabeli przedstawiono prognozę minimalnych rekomendowanych kosztów remontów obiektów i budowli będących w administracji Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych z województw położonych na terenie regionu wodnego Środkowej Odry:

156 Podsumowanie działań i ich priorytety Sumaryczne zestawienie majątku WZMiUW w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Kategoria Przewidywany okres użytkowania Wartość początkowa Roczne koszty remonty (tys. zł) (tys. zł) 1 Kanały i cieki ,24 452,93 2 Pompownie ,93 182, Wały przeciwpowodziowe wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie Zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową , , ,97 241,67 Źródło: Opracowanie własne SUMA , ,93 Suma wartości budowli i urządzeń przeciwpowodziowych na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry wynosi ok. 8,7 mld zł. Minimalne rekomendowane roczne koszty remontów (bez kosztów odtworzeniowych, które są ujęte w wariancie technicznym i bez kosztów eksploatacyjnych) w celu zachowania stanu infrastruktury na wyjściowym poziomie, oszacowane jako 20% kwoty wynikającej z ilorazu wartości majątku brutto i przewidywanego okresu użytkowania w latach, wynoszą ok. 54 mln zł. Zdefiniowano ponadto wariant nietechniczny, zawierający działania nietechniczne (N) oraz działania wspierające (Nwspierające) oraz warianty techniczne, które razem z działaniami nietechnicznymi tworzą tzw. warianty kombinowane. Zidentyfikowane warianty techniczne, stanowiące możliwe do zastosowania rozwiązania problemów występujących w danej zlewni, składają się z dwóch kategorii: i) Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF) oraz ii) Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe) i) Odtworzenie Funkcjonalności systemu przeciwpowodziowego (OF) Odtworzenie funkcjonalności jest rozumiane jako jednorazowe działanie o charakterze nakładów inwestycyjnych mające na celu odbudowę pożądanego przez eksploatatora poziomu technicznego / funkcjonalności istniejących obiektów przeciwpowodziowych oraz likwidację wieloletnich zaniedbań i przygotowanie infrastruktury do dalszych bieżących działań eksploatacyjnych i ponoszenia corocznych kosztów utrzymaniowych. ii) Działania Techniczne Rozwojowe (TR Nowe) Drugą kategorią działań technicznych dla obszarów problemowych są działania techniczne rozwojowe, które zawierają nowe inwestycje, nie dotyczące odtworzenia istniejącej infrastruktury Z powyżej wymienionych, różnych kategorii działań technicznych i nietechnicznych utworzono warianty planistyczne. Każdy wariant planistyczny zawiera działanie wybrane w drodze analizy

157 Podsumowanie działań i ich priorytety wielokryterialnej (TR Nowe 1 lub TR Nowe 2 lub Nietechniczne) oraz działania nietechniczne wspierające i działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności lub alternatywy odtworzenia funkcjonalności. Warianty planistyczne zostały zagregowane na poziomie regionów wodnych oraz obszarów dorzeczy. Zarówno dla działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności, jak i dla działań technicznych rozwojowych, zidentyfikowano rozwiązania alternatywne, zastosowano jednakże odmienne podejście: dla oceny efektywności działań, zdefiniowanych jako możliwe do zastosowania rozwiązania o charakterze odtworzenia funkcjonalności, dokonano uproszczonej oceny efektywności hydraulicznej oraz udatności środowiskowej, z kolei analiza wielokryterialna dotyczy możliwych do zastosowania rozwiązań w ramach działań technicznych rozwojowych i nietechnicznych. Przedmiotem analizy wielokryterialnej są bowiem warianty rozwiązań w obszarach problemowych, a jej celem jest dokonanie wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Takie podejście zapewnia, że ocenie poddane są poszczególne rozwiązania problemu w danym obszarze problemowym/obszarach problemowych, a nie sumy działań. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. W kontekście powyższego podejścia istotne jest uchwycenie efektu wdrożenia danego rozwiązania i porównanie efektu tego rozwiązania z efektem rozwiązania alternatywnego. W ten sposób można uniknąć łącznej oceny, obejmującej szereg działań, ponieważ taka łączna ocena mogłaby prowadzić do zaburzenia wyniku mianowicie większy wpływ na wynik oceny miałyby działania bardziej efektywne i tym samym byłaby możliwość nie wychwycenia działań nieefektywnych, które byłyby rekomendowane do realizacji tylko dlatego, że byłyby oceniane łącznie z działaniami efektywnymi. Ocena efektywności wariantów planistycznych, stanowiących sumę rekomendowanych działań dla poszczególnych regionów wodnych (a także obszarów dorzeczy), następuje w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych. Efekty podnoszące skuteczność działań przeciwpowodziowych, przewidziane w analizowanych wariantach (utrzymaniowym, nietechnicznym i technicznym /kombinowanym) podlegają ocenie w ramach analizy kosztów i korzyści społecznych, na podstawie obliczonej różnicy pomiędzy prognozowanymi średniorocznymi stratami powodziowymi w wariancie zerowym oraz niższymi od nich średniorocznymi stratami powodziowymi w pozostałych wariantach. Poniższy schemat zawiera podsumowanie algorytmu formułowania wariantów planistycznych:

158 Podsumowanie działań i ich priorytety Rysunek nr 21 Algorytm formułowania wariantów planistycznych Legenda: Źródło: Opracowanie własne WP 1, 2 wariant planistyczny 1, 2 TR Nowe 1, 2 działania rozwojowe techniczne - możliwe rozwiązania problemu: działania oraz 29; dla ochrony brzegu morskiego działania N działania nietechniczne zakwalifikowane do wdrożenia jako komplementarne w stosunku do technicznych. Są to działania: 1-3; 9; 18-20; Nwspierające działania nietechniczne towarzyszące za każdym razem działaniom technicznym: 4-8; 10-17; 28; 37-41; OF działania o charakterze odtworzenia funkcjonalności: działania 24 i 29 MCA analiza wielokryterialna

159 Podsumowanie działań i ich priorytety 12.2 Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym Celem zarządzania ryzykiem powodziowym, zgodnie z Dyrektywą Powodziową, jest ograniczenie potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. W świetle tak sformułowanego celu z dyrektywy, w procesie opracowywania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym przyjęto 3 cele główne, tj.: zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego, obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego oraz poprawa systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Celom głównym przypisano łącznie 13 celów szczegółowych, a także powiązano z nimi 70 rodzajów działań (cele główne i szczegółowe dokładnie zdefiniowano w punkcie 10.1). Osiągnięcie ww. celów w regionie wodnym Środkowej Odry powinno zostać zapewnione poprzez właściwe zarządzanie ryzykiem powodziowym, podjęcie działań nietechnicznych zmniejszających wrażliwość obszarów szczególnego zagrożenia powodzią oraz działań organizacyjnych i prawnych wzmacniających wszystkie elementy systemu zarządzania ryzykiem powodziowym 13 : 1. Wdrożenie reformy organizacyjnej jednostek odpowiedzialnych za gospodarkę wodną, w tym za zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego prowadzącej do wzmocnienia efektywności struktury organizacji administracji odpowiedzialnej za gospodarkę wodną 2. Wdrożenie MZP i MRP do planowania przestrzennego dla ograniczenia wrażliwości obszarów zagrożonych powodziami, poprzez przygotowanie oraz wdrożenie wytycznych Lokalizacyjne i techniczne aspekty zabudowy na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, które mają na celu powstrzymanie zwiększania ryzyka powodziowego poprzez unikanie wzrostu zagospodarowania obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, określenie warunków zagospodarowania obszarów chronionych obwałowaniami oraz poprzez określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi. 3. Wdrożenie i przygotowanie przepisów budowlanych regulujących zasady wykonania i odbioru nowych obiektów, ale także zasady dostosowywania istniejących obiektów do ich eksploatacji na terenach zagrożonych powodzią. Dotyczy to zarówno konstrukcji obiektów, jak i stosowanych materiałów (np. odpornych na zalania wodą powodziową dla kondygnacji poniżej rzędnej lustra wody powodziowej), ale także zasad stosowania zabezpieczeń budynków przed penetracją wody powodziowej (np. przegród mobilnych). Do tej grupy można także zaliczyć przepisy regulujące zasady budowania zabezpieczeń chroniących budynki i budowle przed płynącą krą lodową lub innymi obiektami niesionymi/wleczonymi przez wody powodziowe (pnie drzew, konstrukcje drewniane itp.). 4. Budowa i wdrożenie systemu ubezpieczeń od strat powodziowych. 5. Budowa i rozwój systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami pojawiającymi się w atmosferze i hydrosferze, w tym szczególnie powodzi rzecznych i od strony morza. Wzmocnienie systemu ostrzegania wymaga rozwoju podsystemu prognozowania zjawisk atmosferycznych zarówno dla całego kraju, jak również poszczególnych jego regionów, ale także prognozowania dedykowanego określonym subregionom o szczególnym znaczeniu dla ochrony przeciwpowodziowej. Rozwój prognoz wymaga stworzenia mechanizmów zapewniających centra naukowe badaniami naukowymi, ukierunkowanymi na badania zjawisk w atmosferze i hydrosferze dla wypracowania efektywnych metod ich modelowania dla efektywnego prognozowania występowania niebezpiecznych zdarzeń skutkujących m.in. powodziami. Sprawny system ostrzegania wymaga także budowy i ciągłego doskonalenia platformy służącej ostrzeganiu i informowaniu odpowiednich służb reagowania kryzysowego 13 W systemie zarządzania ryzykiem powodziowym wyróżniono następujące podsystemy (elementy): 1) Podsystem monitorowania i ostrzegania; 2) Podsystem bezpieczeństwa i reagowania kryzysowego; 3) Podsystem gospodarki wodnej; 4) Podsystem zarządzania inwestycjami w infrastrukturę przeciwpowodziową; 5) Podsystem ekonomiczny i prawny; 6) Podsystem edukacyjny

160 Podsumowanie działań i ich priorytety oraz zagrożonego społeczeństwa o prognozowanych lub już występujących warunkach powodziowych. W regionie wodnym Środkowej Odry system prognozowania ostrzegania powinien koncentrować się na osłonie mieszkańców dolin rzecznych, gdzie dynamika zjawisk powodziowych jest bardzo intensywna i charakteryzuje się bardzo krótkim okresem pomiędzy intensywnymi opadami a wystąpieniem zjawiska powodziowego, oraz na osłonie przeciwpowodziowych zbiorników retencyjnych, których efektywność pracy uwarunkowana jest dokładnością prognoz. W pozostałych regionach, gdy czas wyprzedzenia prognozy w stosunku do zjawiska powodziowego jest znacznie większy, system ostrzegania powinien być doskonalony w obszarze jego niezawodności. 6. Budowa i doskonalenie systemu reagowania na powódź, poprzez: a. Wzmacnianie krajowych, regionalnych i lokalnych struktur odpowiedzialnych za reagowanie na powódź; b. Budowę i doskonalenie krajowych, regionalnych i lokalnych planów zarządzania akcją przeciwpowodziową, w tym opartych na wygenerowanych scenariuszach zagrożenia powodziowego spowodowanych awariami obiektów piętrzących stale lub okresowo wodę (wałów przeciwpowodziowych); c. Budowę i ciągłe udoskonalanie systemu pomocy zdrowotnej i sanitarnej; d. Budowę i upowszechnianie planów ewakuacji ludności, w tym wyznaczanie miejsc ewakuacji dla ludności i inwentarza; e. Gromadzenie i udostępnianie danych o akcjach przeciwpowodziowych oraz o zarejestrowanych szkodach powodziowych, w tym także wynoszenie znaków wielkiej wody (zaznaczanie na budynkach i budowlach poziomu wód historycznych); 7. Budowa i doskonalenie systemu odbudowy zniszczeń powodziowych, poprzez: a. Wzmacnianie krajowych, regionalnych i lokalnych struktur odpowiedzialnych za odbudowę zniszczeń powodziowych; b. Gromadzenie i udostępnianie danych o przeprowadzonych działaniach w ramach odbudowy zniszczeń powodziowych wraz ewidencją poniesionych kosztów; 8. Budowa i doskonalenie systemu edukacyjnego podnoszącego świadomość i kompetencje społeczeństwa zamieszkującego obszary zagrożone powodzią, w tym między innymi: popularyzacja map zagrożenia i ryzyka powodziowego, operacyjnych planów przeciwpowodziowych oraz planów ewakuacji mieszkańców, a także nakłanianie mieszkańców do sporządzania rodzinnych planów reagowania na zagrożenie powodziowe. 9. Stworzenie systemu finansowania działań strukturalnych i niestrukturalnych ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia źródeł finansowania dla utrzymania systemu przeciwpowodziowego na stałym poziomie funkcjonalności. Wieloletnia praktyka zarządzania gospodarką wodną wskazuje bowiem na zagrożenie braku zasobów na utrzymanie infrastruktury przeciwpowodziowej w należytym stanie technicznym zapewniającym jej pożądany poziom funkcjonalności. 10. Modyfikacja zasad użytkowania istniejących zbiorników wielofunkcyjnych dla zwiększenia retencji powodziowej. 11. Region wodny Środkowej Odry charakteryzuje się dużą liczbą wałów przeciwpowodziowych chroniących obszary zurbanizowane i gospodarczo rozwinięte. Niestety stan techniczny tych wałów jest niezadawalający. Dla ochrony tych obszarów, w perspektywie długoterminowej, planowane jest wzmocnienie i przebudowa wszystkich wałów. W perspektywie najbliższych 6 lat wyselekcjonowano odcinki wałów chroniących obszary o największej wrażliwości i zaplanowano ich wzmocnienie lub przebudowę. Postuluje się, aby odcinki wałów chroniące najbardziej wrażliwe obszary wyposażyć w system monitorowania ich stanu bezpieczeństwa, aby możliwe było podjęcie akcji ratunkowej z odpowiednim wyprzedzeniem. Zaplanowano preferowanie przedsięwzięć polegających na przebudowie tych odcinków wałów, które prowadzone będą przy jednoczesnym zwiększaniu przestrzeni dla rzeki, zapewniając wzrost retencji dolinowej i obniżenie poziomu wód powodziowych. Założono, że wszystkie przedsięwzięcia polegające na przebudowie wałów przeciwpowodziowych wymagać będą analizy opcji, gdzie rozważanymi opcjami będą działania oddające przestrzeń rzece. Tego

161 Podsumowanie działań i ich priorytety typu przedsięwzięcia, choć są związane z działaniami inżynierskimi, to zakwalifikowane będą do działań nietechnicznych bowiem ukierunkowane są na oddanie przestrzeni rzece. Kilkudziesięcioletnie zapóźnienia związane z budową i utrzymaniem systemu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym Środkowej Odry są bardzo znaczne, wynikiem tego są średnio roczne straty powodziowe dorzecza (AAD) zidentyfikowano na poziomie 0,33 mld zł. Taki stan rzeczy wymaga wzmocnienia działań nietechnicznych działaniami technicznymi, które koncentrować się powinny na ograniczeniu zagrożenia powodziowego poprzez budowę przeciwpowodziowych zbiorników retencyjnych, w szczególności w południowym obszarze regionu wodnego, wzmocnionych retencją dolinową (w tym polderową) w środkowych odcinkach rzek oraz zwiększaniem przepustowości rzek na odcinkach, gdzie wody powodziowe stwarzają zagrożenie w wyniku naturalnych i sztucznych ograniczeń przepływu. Przy czym zwiększeniu przepustowości rzek służą także prace polegające na odtworzeniu przepustowości międzywala utraconej w wyniku odkładania się rumoszu na terasie lub porastających międzywale drzew i krzewów. Wszystkie te działania powinny być prowadzone w myśl zasady oddania przestrzeni rzece i niedopuszczenia do transferu ryzyka powodziowego. W regionie wodnym Środkowej Odry zidentyfikowano duże zagrożenie powodziowe związane z występowaniem zatorów lodowych, stąd jednym z planowanych działań realizujących cele zarządzania ryzykiem powodziowym jest zapewnienie dobrych warunków prowadzenia akcji lodołamania i bezpiecznego odprowadzania kry lodowej, poprzez zapewnienie zdolności żeglugowej na odcinkach zatorogennych oraz zapewnienia floty lodołamaczy wraz z konieczną infrastrukturą, w ilości niezbędnej dla prowadzenia efektywnej akcji usuwania zatorów lodowych i śryżowych. Działanie to jest kompatybilne z innym działaniem, jakim jest zwiększanie przepustowości rzek na odcinkach, gdzie wody powodziowe stwarzają zagrożenie w wyniku naturalnych i sztucznych ograniczeń przepływu. Do działań technicznych koniecznych do podjęcia w najbliższych okresach planistycznych należy zaliczyć również budowę obwałowań chroniących zidentyfikowane obszary o gęstej zabudowie, gdzie jej relokacja jest niemożliwa ze względów społecznych lub ekonomicznych, a także inwestycje polegające na odbudowie funkcjonalności obiektów przeciwpowodziowych, które w wyniku zaniedbań (spowodowanych brakiem środków na ich utrzymanie) straciły swoją pierwotną funkcjonalność i często stanowią dodatkowe źródło zagrożenia. Poniżej przedstawiono zestawienie planowanych działań strategicznych ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację, miar realizacji tych działań oraz źródła informacji dla wyznaczenia wskaźników

162 Podsumowanie działań i ich priorytety Tabela nr 25 Zestawienie planowanych działań strategicznych w podziale na grupy działań Region Wodny Środkowej Odry Działania Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie Miara realizacji działania Środki w perspektywie planistycznej w zł Źródło danych Działania nietechniczne Wdrożenie reformy organizacyjnej jednostek odpowiedzialnych za gospodarkę wodną, w tym za zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego, oraz stworzenie systemu finansowania działań strukturalnych i niestrukturalnych ze szczególnym uwzględnienie zapewnienia źródeł finansowania dla utrzymania systemu przeciwpowodziowego na stałym poziomie funkcjonalności Ministerstwo ds. gospodarki wodnej Wdrożenie nowej Ustawy prawo wodne RA 0 Ministerstwo ds. gospodarki wodnej Wdrożenie MZP i MRP do planowania przestrzennego dla ograniczenia wrażliwości obszarów zagrożonych powodziami. Przygotowanie i wdrożenie przepisów budowlanych regulujących zasady wykonania i odbioru nowych obiektów, ale także zasady dostosowywania istniejących obiektów do ich eksploatacji na terenach zagrożonych powodzią. Budowa i wdrożenie systemu ubezpieczeń od strat powodziowych Jednostki Samorządu Terytorialnego KZGW RZGW Ministerstwo właściwe ds. budownictwa Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji Liczba planów przestrzennego zagospodarowania obejmujących tereny szczególnego zagrożenia powodziowego PA Powierzchnia obszarów szczególnie zagrożonych dla których uaktualniono mapy MZP i MRP PA Liczba zrealizowanych planów ograniczenia wrażliwości obszarów zagrożonych powodziami PA Liczba mieszkańców objęta planami ograniczenia wrażliwości obszarów zagrożonych powodzią tyś. Osób RA Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane zlokalizowane na obszarze zagrożenia powodzią PA Wskaźnik liczby polis ubezpieczeniowych w stosunku do liczby nieruchomości znajdujących się w strefie szczególnego zagrożenia powodziowego RA Urzędy Marszałkowskie KZGW KZGW Ministerstwo właściwe ds. budownictwa Polska Izba Ubezpieczeniowa

163 Podsumowanie działań i ich priorytety Region Wodny Środkowej Odry Działania Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie Miara realizacji działania Środki w perspektywie planistycznej w zł Źródło danych Działania nietechniczne Budowa i rozwój systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami pojawiającymi się w atmosferze i hydrosferze, w tym szczególnie powodzi konwencjonalnych, roztopowych i zatorowych JST, IMGW-PIB, KZGW, RZGW Liczba zbudowanych regionalnych i lokalnych systemów prognozowania i ostrzegania przed powodzią PA IMGW-PIB Budowa i doskonalenie systemu reagowania na powódź; utrzymanie lodołamaczy, prowadzenie akcji lodołamania Budowa i doskonalenie systemu odbudowy zniszczeń powodziowych Ministerstwo ds. bezpieczeństwa przeciwpowodziowego ; Wojewodowie; RZGW Ministerstwo ds. usuwania skutków klęsk żywiołowych Udział procentowy akcji ratowniczych, dla których czas dojazdu ekipy ratowniczej nie przekracza 15 min RA Liczba planów prowadzenia akcji przeciwpowodziowych (w tym planów ewakuacji ludności i inwentarza) PA Liczba przeprowadzonych akcji lodołamania RA Liczba analiz i koncepcji doskonalenia systemu reagowania na powódź PA System informatyczny zgłaszania i szacowania strat powodziowych PA Ministerstwo ds. bezpieczeństwa przeciwpowodziowe g; Wojewodowie; RZGW Ministerstwo ds. usuwania skutków klęsk żywiołowych Budowa i doskonalenie systemu edukacyjnego podnoszącego świadomość i kompetencje społeczeństwa zamieszkującego obszary zagrożone powodzią KZGW, RZGW, IMGW-PIB Liczba szkolonych obywateli tyś. osób PA 0 KZGW Modyfikacja zasad użytkowania istniejących zbiorników wielofunkcyjnych dla zwiększenia retencji powodziowej KZGW, RZGW Liczba wykonanych analiz PA 0 KZGW Wzmocnienie i przebudowa wałów w szczególności tych odcinków, których przebudowa doprowadzi do zwiększania przestrzeni dla rzeki, zapewniając wzrost retencji dolinowej i obniżenie poziomu wód powodziowych KZGW, RZGW, WZMiUW Długość wałów wzmocnionych i przebudowanych PA Powierzchnia terenów oddanych rzece RA KZGW Zwiększanie retencji zlewniowej. Spowalnianie spływu wód powierzchniowych KZGW, RZGW, WZMiUW Liczba zrealizowanych obiektów PA Powierzchnia dolin rzecznych oddana rzece w km² RA KZGW

164 Podsumowanie działań i ich priorytety Region Wodny Środkowej Odry Działania Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie Miara realizacji działania Środki w perspektywie planistycznej w zł Źródło danych Budowa przeciwpowodziowych zbiorników retencyjnych Budowa retencji dolinowej (w tym polderowej) w myśl zasady oddania przestrzeni rzece i niedopuszczenia do transferu ryzyka powodziowego Dostosowanie przepustowości rzek na odcinkach gdzie wody powodziowe stwarzają zagrożenie w wyniku naturalnych lub sztucznych ograniczeń przepływu w myśl zasady oddania przestrzeni rzece i niedopuszczenia do transferu ryzyka powodziowego Budowa obwałowań chroniących zidentyfikowane obszary o gęstej zabudowie gdzie jej relokacja jest niemożliwa ze względów społecznych lub ekonomicznych Odbudowa funkcjonalności obiektów przeciwpowodziowych, które straciły swoją pierwotną funkcjonalność i często stanowią dodatkowe źródło zagrożenia Zapewnienie dobrych warunków prowadzenia akcji lodołamania i bezpiecznego odprowadzania kry lodowej Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW, WZMiUW Administrator rzek - RZGW Działania nietechniczne Działania techniczne Pojemność uzyskanej retencji dolinowej w mln m³ RA Liczba analiz możliwości zwiększenia retencji dolinowej PA Liczba zrealizowanych obiektów PA Pojemność rezerwy powodziowej w mln m³ RA Liczba zrealizowanych obiektów PA Powierzchnia dolin rzecznych oddana rzece w km² RA Obniżenie poziomu wód powodziowych Q1% w wyniku przeprowadzonych prac w cm RA Liczba odcinków rzek gdzie zlikwidowano zidentyfikowane naturalne lub sztuczne ograniczenia przepływu w km PA Długość wybudowanych obwałowań w km PA Liczba mieszkańców chronionych obwałowanie RA Wartość majątku chronionego obwałowaniem w mln zł RA Liczba zrealizowanych obiektów PA Długość odcinków rzek w km dla których zapewniono dobre warunki prowadzenia akcji lodołamania i bezpiecznego odprowadzania kry lodowej KZGW KZGW 0 KZGW KZGW KZGW KZGW

165 Podsumowanie działań i ich priorytety Region Wodny Środkowej Odry Działania Podmiot odpowiedzialny za wdrożenie Miara realizacji działania Środki w perspektywie planistycznej w zł Źródło danych Działania nietechniczne PA Przygotowanie inwestycji przeciwpowodziowych Ochrona brzegu morskiego Administrator rzek - RZGW, WZMiUW UM Liczba obiektów przeciwpowodziowych, dla których przygotowano dokumentację techniczną i ekonomiczną PA Długość zrealizowanych opasek brzegowych w km PA KZGW 0 UM Liczba zrealizowanych inwestycji PA * Poza ww. kategoriami planuje się również działania w zakresie renaturyzacji koryt cieków i ich brzegów oraz planu przesiedleń i wykupu nieruchomości Źródło: Opracowanie własne 12.3 Opis wybranego rozwiązania Wybrane rozwiązanie stanowi sumę preferowanych działań dla obszarów problemowych, zidentyfikowanych na podstawie analizy rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat, w stosunku do których zidentyfikowano konieczność zastosowania jednego lub więcej działań technicznych, nietechnicznych lub kombinowanych, w tym działań polegających na odtworzeniu funkcjonalności istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. Szczegóły dotyczące zakresu konkretnych działań przedstawiono w poszczególnych PZRP dla regionów wodnych. Schematycznie proces ten przedstawia Rysunek 22. Rysunek nr 22 Elementy składowe ryzyka powodziowego wykorzystane przy doborze optymalnego wariantu planistycznego

166 Podsumowanie działań i ich priorytety Źródło: Opracowanie własne W ramach przygotowania Projektu Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, przeanalizowana została specyfika obszaru regionu wodnego Środkowej Odry, pod kątem ryzyka powodziowego. W ramach tej analizy, oprócz ogólnej charakterystyki obszaru, uwzględnione zostały uwagi odnośnie lokalnego ryzyka powodziowego, zgłaszane przez reprezentantów poszczególnych gmin, biorących udział w procesie planistycznym. Na podstawie zgromadzonych danych o charakterze regionalnym i lokalnym, zidentyfikowano, główne kierunki działań, jakie należy podjąć w regionie wodnym, w celu obniżenia obecnego ryzyka powodziowego. Zgromadzone dane zostały następnie skonfrontowane z wynikami analiz przeprowadzonych na podstawie Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego (WORP). Po zidentyfikowaniu głównych problemów oraz obszarów o największym znaczeniu dla zmniejszenia ryzyka powodziowego w regionie wodnym Środkowej Odry, poddano selekcji szereg działań o charakterze technicznym oraz nietechnicznym, które uznano za priorytetowe. Dobór konkretnych działań technicznych, bazował na analizie inwestycji zgromadzonych w MasterPlanach, innych dokumentach planistycznych oraz inwestycji zgłaszanych podczas spotkań z członkami: Zespołów Planistycznych Zlewni, Grupy Planistycznej i Komitetu Sterującego. Ponadto analizie poddano obecny stan infrastruktury przeciwpowodziowej w regionie wodnym wraz z kosztami niezbędnymi do utrzymania tej infrastruktury w pożądanym stanie. Komplementarność przeprowadzonych analiz pozwoliła na opracowanie wariantu zerowego, wariantu utrzymaniowego i wariantu planistycznego

167 Podsumowanie działań i ich priorytety Środkowej Odry Proponowany do wdrożenia wariant planistyczny Region Wodny Grupy działań Nakłady inwestycyjne Nietechniczne (N) zakwalifikowane do wdrożenia jako komplementarne w stosunku do Technicznych (T) 1. Ochrona/zwiększanie retencji leśnej w zlewni / 2. Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych / 3. Ochrona/ Zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych / 9. Wykup gruntów i budynków / 18. Spowalnianie spływu powierzchniowego / 19. Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów / 20. Odtwarzanie retencji dolin rzek / 30. Likwidacja /zmiana funkcji obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwości podejmowania decyzji /31. Likwidacja /zmiana funkcji obiektów zagrażających środowisku /32. Likwidacja /zmiana funkcji obiektów infrastrukturalnych /33. Likwidacja /zmiana funkcji pozostałych obiektów prywatnych i publicznych /34. Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie / 35. Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych/ 36. Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków [PLN] Techniczne (T) Techniczne Rozwojowe Nowe (TR Nowe) Budowa obiektów retencjonujących wodę / 22. Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego / 23. Budowa kanałów ulgi / 24. Regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków / 25. Ochrona brzegów morskich przed erozją i powodzią od strony morza / 26. Budowa i odtwarzanie systemów melioracji / 27. Dostosowanie koryta wód powodziowych do wielkości przepływu /29. Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej Odtworzenie Funkcjonalności (OF) Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego / 24. Prace utrzymaniowe rzek i potoków / 29. Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowe Utrzymaniowe (U) Prace utrzymaniowe rzek i potoków / 29. Poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej / 70. Prowadzenie akcji lodołamania Instrumenty Nietechniczne wspierające (Nwsp.) --

168 Podsumowanie działań i ich priorytety 4. Zakaz budowy obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / 5. Zakaz budowy obiektów zagrażających środowisku / 6. Zakaz budowy obiektów infrastrukturalnych / 7. Zakaz budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej / 8. Opracowanie szczegółowych warunków pod jakimi dyrektor RZGW będzie mógł zwolnić z zakazów wynikających z art. 88l ustawy Prawo wodne / 10. Ograniczenie budowy/budowa pod określonymi warunkami obiektów służących osobom o ograniczonej mobilności lub możliwościach podejmowania decyzji / 11. Ograniczenie budowy obiektów zagrażających środowisku / 12. Ograniczenie budowy pozostałych obiektów prywatnych i użyteczności publicznej / 13. Wypracowanie warunków technicznych pod jakimi można lokalizować i budować obiekty na obszarach zagrożonych wskutek awarii obwałowań / 14. Wypracowanie zaleceń dla istniejących obiektów, w zakresie możliwych sposobów ochrony przed stratami wskutek zalania obszarów chronionych obwałowaniami / 15. Ograniczanie budowy obiektów zagrażających środowisku / 16. Wypracowanie warunków pod jakimi można lokalizować i budować obiekty o dużym znaczeniu strategicznym dla gospodarki i mogących spowodować znaczne zagrożenie dla ludzi i środowiska w przypadku zagrożenia powodzią /17. Wprowadzenie w miastach i terenach zurbanizowanych (tam gdzie to będzie zasadne) obowiązku stosowania mobilnych systemów ochrony przed powodzią dla wody o p= 1% / 28. Usprawnienie reguł sterowania obiektami i urządzeniami technicznej ochrony przed powodzią / 37. Poprawa i rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń/ podniesienie poziomu ich jakości i wiarygodności /38. Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami / 39. Doskonalenie planów zarządzania kryzysowego (wszystkie poziomy zarządzania), z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego / 40. Opracowywanie instrukcji zabezpieczania i postępowania w czasie powodzi dla obiektów prywatnych i publicznych oraz zagrażających środowisku w przypadku wystąpienia powodzi / 41. Wdrażanie programów współpracy z mediami, szkolnictwem w zakresie ostrzegania i informowania / 42. Usprawnienie systemu przywracania funkcji infrastruktury po powodzi / 43. Doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych / 44.Wypracowanie wytycznych dotyczących warunków ewentualnej odbudowy na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią / 45. Doskonalenie pomocy zdrowotnej i sanitarnej (w tym wsparcie psychologiczne) dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt /46. Gromadzenie i udostępnianie danych i informacji o szkodach i ryzyku powodziowym w ujednoliconej formie i zakresie na obszarze całego kraju, na podstawie opracowanego instrumentu prawnego / 47. Analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian / 48. Przygotowanie propozycji systemowych służących rozwojowi badań naukowych / 49. Opracowywanie aktów prawnych, wprowadzających zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych powodzią, które ochronią społeczności przed nadmiernym ryzykiem i ograniczą straty w przyszłości, kierowanie projektów do legislacji / 50. Opracowanie zasad finansowania programów wspomagających ekonomicznie nowe zasady zagospodarowywania terenów zagrożonych, uruchamianie takich programów, znajdowanie źródeł finansowania / 51. Opracowanie programów edukacyjnych dla różnych poziomów odbiorców (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea szkoły wyższe), których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych / 52. Opracowanie programów edukacyjnych dla mediów oraz innych podmiotów, których celem będzie zmiana mentalności społeczności lokalnych w kierunku ograniczenia ekspansji na tereny zagrożone oraz zmiany sposobu zagospodarowywania zamieszkałych terenów zagrożonych wg monitoringu efektu rzeczowego wdrożenia HARMONOGRAM Działania planowane do wdrożenia w latach 2014 XII 2021 Nietechniczne Techniczne TR Nowe + Techniczne OF Utrzymaniowe 0 Instrumenty (Nwsp.) dalej Działania planowane do wdrożenia w następnych cyklach planistycznych Nietechniczne 0 Techniczne TR Nowe + Techniczne OF Utrzymaniowe Instrumenty (Nwsp.) -- Źródło: Opracowanie własne

169 Podsumowanie działań i ich priorytety Priorytety w realizacji działań Uwzględniając specyfikę regionu wodnego Środkowej Odry oraz zidentyfikowane obszary szczególnie narażone na ryzyko powodzi, zidentyfikowane zostały działania nietechniczne, techniczne oraz nietechniczne wspierające, których realizacja powinna się odbyć do roku Zestawienie tych działań wraz z określeniem nakładów finansowych niezbędnych do ich realizacji przedstawiono w Tabelach 33 i 34. Działania te składają się na pakiet inwestycji strategicznych planowanych do wdrożenia w I cyklu planistycznym ( r.). Wyróżniono również inwestycje buforowe, których realizacja może rozpocząć się w I cyklu planistycznym. Ich zestawienie znajduje się w załączniku 10.4 do PZRP dla poszczególnych regionów wodnych. W kolejnych cyklach planistycznych niezbędne natomiast będzie wdrażanie kolejnych działań utrzymaniowych oraz technicznych, których priorytetyzacja możliwa będzie dopiero po weryfikacji skuteczności działań zrealizowanych do 2021 r Harmonogram, jednostki realizujące i źródła finansowania Katalog potencjalnych źródeł finansowania zawiera szerokie spektrum krajowych i zagranicznych instytucji finansowych oraz programów wsparcia finansowego dedykowanych przedsięwzięciom użyteczności publicznej, jakimi są niewątpliwie projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Środki pochodzące z zagranicznych instytucji finansowych, oferujących programy wsparcia finansowego nie podlegającego zwrotowi, są najbardziej efektywnym źródłem finansowania i powinny być brane pod uwagę w pierwszej kolejności. Projekty przeciwpowodziowe mogą być przedmiotem dotacji z funduszy Unii Europejskiej - w perspektywie przewiduje się dofinansowanie projektów przeciwpowodziowych w ramach: Funduszu Spójności (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko) Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Regionalne Programy Operacyjne) Poza ww. możliwościami pomocy bezzwrotnej, międzynarodowe instytucje finansowe oferują także pożyczki oraz kredyty. Najczęstszym źródłem finansowania inwestycji infrastrukturalnych w Polsce są pożyczki, jakie udziela: Bank Światowy Bank Rozwoju Rady Europy Europejski Bank Inwestycyjny Niezbędnym uzupełnieniem dofinansowania ze źródeł zagranicznych są w każdym przypadku środki publiczne: Budzet centralny Budzety województw i Jednostek Samorządu Terytorialnego WFOŚiGW NFOiGW Głównymi jednostkami realizującymi działania wskazane jako priorytetowe w regionie wodnym Środkowej Odry, będzie Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu oraz poszczególne Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych w woj. śląskim, opolskim, dolnośląskim, lubuskim i wielkopolskim. Region wodny Środkowej Odry ponadto jest objęty projektem przeciwpowodziowym współfinansowanym w formie pożyczki Banku Światowego

170 Podsumowanie działań i ich priorytety Poszczególne inwestycje strategiczne, przedstawione poniżej, mogą być przedmiotem wniosków o dofinansowanie z ww. instytucji finansowych w celu uzyskania wsparcia finansowego w formie środków bezzwrotnych i zwrotnych

171 Podsumowanie działań i ich priorytety W Tabeli 33 zestawiono listę działań w proponowanym do realizacji w pierwszym cyklu planistycznym w wariancie nietechnicznym. Tabela nr 26 Lista działań nietechnicznych planowanych do realizacji w latach Inwestycje strategiczne - nietechniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Region Wodny Środkowej Odry 1 Zlewnia Odry (Przyodrze) Oława - Jelcz Laskowice Wykup gruntów i budynków Opracowanie Planu przesiedleń i wykupu nieruchomości m. Stary Otok i Stary Górnik Zlewnia Odry (Przyodrze) Czarnowąsy- Żelazna-Dobrzeń Wielki Plan przesiedleń i wykupu nieruchomości na terenie czaszy polderu Żelazna i polderu Czarnowąsy-Dobrzeń Wielki Opracowanie w I cyklu planistycznym planu przesiedleń i wykupu nieruchomości na terenie czaszy polderu Żelazna i polderu Czarnowąsy- Dobrzeń Wielki. Istniejąca zabudowa utrudnia obecnie efektowne wykorzystanie tych terenów zalewowych w przypadku wystąpienia powodzi Region Wodny Środkowej Odry - Ochrona/ zwiększanie retencji leśnej w zlewni opracowanie szczegółowej analizy i projektu możliwości zwiększenia retencji leśnej w zlewniach górskich i podgórskich. Dot. zlewni Bobru, Nysy Łużyckiej, Kaczawy, Bystrzycy, Nysy Kłodzkiej i Osobłogi Region Wodny Środkowej Odry - Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach rolniczych opracowanie szczegółowej analizy i projektu możliwości zwiększenia retencji obszarów rolniczych w zlewniach nizinnych dot. zlewni Bobru, Nysy Łużyckiej, Kaczawy, Bystrzycy, Nysy Kłodzkiej, Baryczy, Slęzy, Widawy, Oławy i Odry Region Wodny Środkowej Odry - Ochrona/ zwiększanie retencji na obszarach zurbanizowanych Opracowanie szczegółowej analizy i projektu możliwości zwiększenia retencji obszarów zurbanizowanych (indywidualnie dla miasta powyżej 50 tys. mieszkańców), tj. Wrocław, Zielona Góra, Legnica, Wałbrzych, Leszno, Głogów, Lubin, Świdnica, Tarnowskie Góry, Jelenia Góra, Opole)) Region Wodny Środkowej Odry - Spowalnianie spływu powierzchniowego Opracowanie szczegółowej analizy i możliwości spowolnienia spływu wód powierzchniowych w zlewniach górskich i podgórskich

172 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - nietechniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Region Wodny Środkowej Odry 7 Region Wodny Środkowej Odry - Odtwarzanie retencji dolin rzek Opracowanie szczegółowej analizy efektywności i możliwości rozstawu wałów w regionie wodnym dla ok. 25 lokalizacji Region Wodny Środkowej Odry - Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie. Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych. Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków. Identyfikacja i sporządzenie wyceny działań modernizacyjnych wraz z opracowaniem programu dopłat dla właścieli budynków przeznaczonych do umocnienia w obszarze zagrożenia powodzią o p=1% Region Wodny Środkowej Odry - Modernizacja konstrukcji istniejących budynków i budowa nowych o konstrukcjach odpornych na zalanie. Uszczelnianie budynków, stosowanie materiałów wodoodpornych. Trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynków. Wdrożenie i realizacja programu dopłat dla właścieli budynków przeznaczonych do umocnienia w obszarze zagrożenia powodzią o p=1% Region Wodny Środkowej Odry - Budowa i usprawnienie lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami Wprowadzenie Elektronicznego Systemu Ostrzegania Powodziowego (Bogatynia, Bystrzyca, Kłodzko, Kamienna Góra, Jelenia Góra, Gryfów Śląski, Leśna, Lubań, Prudnik, Głuchołazy, Wrocław) Region Wodny Środkowej Odry - Prowadzenie akcji lodołamania Coroczne koszty utrzymania lodołamaczy i prowadzenia akcji lodołamania w I cyklu planistycznym Region Wodny Środkowej Odry - Renaturyzacja koryt cieków i ich brzegów Opracowanie szczególowej koncepcji możliwości renaturyzacji dolin rzecznych w regionie wodnym Źródło: Opracowanie własne SUMA , ,00 0 Całkowita szacunkowa kwota powyższych inwestycji wynosi ,00 zł

173 Podsumowanie działań i ich priorytety Niezależnie od wskazanego powyżej zakresu działań nietechnicznych, wszystkie działania zmierzające do zwiększenia retencji, w tym retencji leśnej, na obszarach rolniczych oraz na obszarach zurbanizowanych są działaniami korzystnymi zarówno dla celów ograniczania ryzyka powodziowego, jak i dla środowiska i będą rekomendowane do realizacji w ramach wariantów planistycznych. Należy podkreślić wagę realizacji na obszarach zurbanizowanych takich działań jak zmniejszanie powierzchni utwardzonych w miastach, retencja wód opadowych na działkach i obszarach rolniczych oraz dążenie do osiągania lub utrzymania odpowiedniej ilości zasobów wodnych w sposób naturalny (np. ochrona mokradeł, torfowisk, lasów, oczek wodnych czy starorzeczy). W Tabeli 34 zestawiono listę działań proponowanych w I cyklu planistycznym do realizacji w wariancie technicznym. Tabela nr 27 Lista inwestycji technicznych planowanych do realizacji w latach Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Inwestycje strategiczne - techniczne Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Baryczy Żmigród 2 Zlewnia Bobru Górny Bóbr 3 Zlewnia Bobru Górny Bóbr 4 Zlewnia Bobru Górny Bóbr Region Wodny Środkowej Odry Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego, Doliny Baryczy ze szczególnym uwzględnieniem m. Żmigród Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej - zbiornik Kamienica, pot. Kamienica Zadanie w ramach przedsięwzięcia Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej. Budowa suchego zbiornika Kamienica w km pot. Kamienica, pow. zalewu ok. 29,5 ha, maks. pojemność 3,22 mln m3. Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej - zbiornik Karpniki, Karpnicki Potok Zadanie w ramach przedsięwzięcia Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej. Budowa suchego zbiornika Karpniki w km pot. Karpnicki Potok, pow. zalewu ok. 49,3 ha, maks. pojemność 1,13 mln m3. Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej - zbiornik Kostrzyca, pot. Jedlica Zadanie w ramach przedsięwzięcia Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej. Budowa suchego zbiornika Kostrzyca w km pot. Jedlica, pow. zalewu ok. 52,1 ha, maks. pojemność 3,41 mln m

174 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Bobru Górny Bóbr 6 Zlewnia Bobru Górny Bóbr 7 Zlewnia Bobru Górny Bóbr 8 Zlewnia Bobru Górna Kwisa 9 Zlewnia Bobru Szprotawa 10 Zlewnia Bobru Żagań 11 Zlewnia Bystrzycy Marszowice Region Wodny Środkowej Odry Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej - zbiornik Sędzisław, pot. Lesk Zadanie w ramach przedsięwzięcia Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej. Budowa suchego zbiornika Sędzisław w km pot. Lesk, pow. zalewu ok. 71,0 ha, maks. pojemność 3,80 mln m3 Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej - zbiornik Stara Białka, pot. Świdnik Zadanie w ramach przedsięwzięcia Ochrona przed powodzią Kotliny Jeleniogórskiej. Budowa suchego zbiornika Stara Białka w km pot. Świdnik, pow. zalewu ok.30,1 ha, maks. pojemność 1,09 mln m3. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego zlewni górnego Bobru Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego zlewni górnej Kwisy ze szczególnym uwzględnieniem m. Mirsk - Gryfów Śląski - Leśna - Lubań - Nowogrodziec Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Szprotawa wraz z ujściowym odcinkiem rz. Szprotawa. Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Żagań wraz z ujściowym odcinkiem rz. Czerna Wielka. Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. WWW Marszowice - modernizacja wałów rz. Bystrzycy, m. Wrocław modernizacja (przebudowa, rozbudowa, odbudowa) na dł. 0,9 km budowa nowych wałów przeciwpowodziowych na dł. 0,8 km

175 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Bystrzycy Świdnica 13 Zlewnia Bystrzycy Strzegom 14 Zlewnia Kaczawy Chojnów 15 Zlewnia Kaczawy Prochowice 16 Zlewnia Nysy Kłodzkiej Kotlina Kłodzka Region Wodny Środkowej Odry Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta i gminy Świdnica Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Strzegom Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Chojnów Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego gm. Prochowice ze szczególnym uwzględnieniem m. Lisowice Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego "Krosnowice" na potoku Duna. Zadanie w ramach ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej. Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego "Krosnowice" na potoku Duna, w pobliżu miejscowości Krosnowice; lokalizacja zbiornika: ujściowy odcinek potoku Duna w km licząc od ujścia potoku do rzeki Nysy Kłodzkiej. Maks. pojemność 1,9 mln m3, powierzchnia zalewu 44 ha Zlewnia Nysy Kłodzkiej Kotlina Kłodzka Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego "Roztoki Bystrzyckie" na potoku Goworówka Zadanie w ramach ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej. Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego w tym budowa zapory ziemnej z urządzeniami upustowymi w postaci sztolni wraz z zamknięciami w postaci zasuw, urządzenia przelewowe w postaci dwóch rurociągów. Maks. pojemność 2,7 mln m3, powierzchnia zalewu 48 ha

176 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Nysy Kłodzkiej Kotlina Kłodzka Region Wodny Środkowej Odry Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego "Boboszów" na rzece Nysie Kłodzkiej.Zadanie w ramach ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej. Budowa zapory ziemnej w km Nysy Kłodzkiej, wraz z urządzeniami upustowymi w postaci sztolni wraz z zamknięciami w postaci zasuw urządzenia przelewowe w postaci przelewu stokowego. Maks. pojemność 1,4 mln m3, powierzchnia zalewu 21 ha Zlewnia Nysy Kłodzkiej Kotlina Kłodzka Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego "Szalejów Górny" na rzece Bystrzycy Dusznickiej.Zadanie w ramach ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej. Budowa zapory ziemnej w km rz. Bystrzycy Dusznickiej wraz z urządzeniami upustowymi i przelewem stokowy. Maks. pojemność 9,9 mln m3, powierzchnia zalewu 48 ha Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Nysy Kłodzkiej Kotlina Kłodzka Kotlina Kłodzka Ochrona przeciwpowodziowa doliny rzeki Nysy Kłodzkiej Zadanie obejmuje odcinek Nysy Kłodzkiej od km do km i strefy cofkowe dopływów. Pracami objęty zostanie odcinek o długości 66,5 km. Planowane prace związane są z przebudową i remontem ubezpieczeń brzegowych oraz zwiększeniem przepustowości koryta, budową obwałowań i murów ochronnych na odcinku o długości około 14,5km, przebudową obwałowań i murów ochronnych na odcinku o długości około 6,5km, zwiększeniem przepustowości 38 budowli mostowych i kładek pieszych, zwiększeniem przepustowości 13 jazów i stopni regulacyjnych oraz przeniesieniem 145 zabudowań poza granice zalewów powodziowych. Ochrona przeciwpowodziowa doliny rzeki Ścinawki Zadanie obejmuje odcinek rzeki Ścinawki od km do km i strefy cofkowe dopływów. Poza korytem cieku głównego planowane jest wykonanie szeregu prac w obrębie doliny rzeki (między innymi obwałowania, przebudowa mostów, przesiedlenia itp) oraz podobny zakres robót na dopływach rzeki w obrębie odcinka objetego zadaniem (zlewanie cieków). Planowane prace związane są z przebudową i remontem ubezpieczeń brzegowych oraz zwiększeniem przepustowości koryta, budową i przebudową obwałowań i murów ochronnych, zwiększeniem przepustowości budowli mostowych i kładek dla pieszych, zwiększeniem przepustowości jazów i progów regulacyjnych oraz przeniesieniem zabudowań mieszkalnych i gospodarczych poza granice zalewów powodziowych

177 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Nysy Kłodzkiej Kotlina Kłodzka Kotlina Kłodzka Bardo Przyłęk- Kamieniec Ząbkowicki Region Wodny Środkowej Odry Ochrona przeciwpowodziowa doliny rzeki Białej Lądeckiej i rzeki Morawki Zadanie obejmuje odcinek rzeki Białej Lądeckiej od źródeł do ujścia rzeki do Nysy Kłodzkiej, odcinek potoku Morawa od km do km a także strefy cofkowe ich dopływów. Poza korytem cieku głównego planowane jest wykonanie szeregu prac w obrębie doliny rzeki (między innymi obwałowania, przebudowa mostów, przesiedlenia itp) oraz podobny zakres robót na dopływach wyżej wymienionych cieków w obrębie odcinka objetego zadaniem (zlewanie cieków). Planowane prace związane są z przebudową i remontem ubezpieczeń brzegowych oraz zwiększeniem przepustowości koryta, budową i przebudową obwałowań i murów ochronnych, zwiększeniem przepustowości budowli mostowych i kładek dla pieszych, zwiększeniem przepustowości jazów i progów regulacyjnych oraz przeniesieniem zabudowań mieszkalnych i gospodarczych poza granice zalewów powodziowych. Ochrona przeciwpowodziowa doliny rzeki Bystrzycy Dusznickiej i rzeki Kamienny Potok.Zadanie obejmuje odcinek Bystrzycy Dusznickiej od m. Duszniki Zdrój do ujścia rzeki do Nysy Kłodzkiej, rzeki Kamienny Potok od km do km a także strefy cofkowe ich dopływów. Poza korytem cieku głównego planowane jest wykonanie szeregu prac w obrębie doliny rzeki (między innymi obwałowania, przebudowa mostów, przesiedlenia itp) oraz podobny zakres robót na dopływach wyżej wymienionych cieków w obrębie odcinka objetego zadaniem (zlewanie cieków). Planowane prace związane są z przebudową i remontem ubezpieczeń brzegowych oraz zwiększeniem przepustowości koryta, budową i przebudową obwałowań i murów ochronnych, zwiększeniem przepustowości budowli mostowych i kładek dla pieszych, zwiększeniem przepustowości jazów i progów regulacyjnych oraz przeniesieniem zabudowań mieszkalnych i gospodarczych poza granice zalewów powodziowych. Budowa zbiornika Kamieniec Ząbkowicki Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zbiornika Kamieniec Ząbkowicki wraz z przeprowadzeniem konsultacji społecznych

178 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Nysy Kłodzkiej Zlewnia Nysy Kłodzkiej Kamieniec Ząbkowicki - Nysa - Skorogoszcz - Wronów Kamieniec Ząbkowicki - Nysa - Skorogoszcz - Wronów Głuchołazy Region Wodny Środkowej Odry Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego- Modernizacja zbiornika wodnego Nysa w zakresie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego - etap II Opracowanie w I cyklu planistycznym analizy efektywności ekonomicznej realizacji II etapu modernizacji zbiornika wodnego Nysa Poprawa stanu ochrony p-powodziowej poniżej km 11,60 rz. Nysy Kłodzkiej i na odcinku ujściowym w rejonie Skorogoszczy i Wronowa Udrożnienie i przebudowa koryta rzeki Nysy Kłodzkiej od km do km wraz z obiektami zlokalizowanymi przy korycie rzeki; uporządkowanie koryta od km do km 2+750; realizacja ulgi powodziowej na brzegu lewym rzeki w km 8+850; budowa i modernizacja lewobrzeżnych wałów (od km do drogi Brzeg-Opole-prace modernizacyjne, od drogi Brzeg- Opole do Wronowa-modernizacji wału dług. 3,32 km; od drogi Wronów wzdłuż drogi w stronę Odry-ściana p.powodziowa); budowa i modernizacja prawobrzeżnych wałów (od km do kanału Raskiego, od km do km budowa nowego wału, od km do km modernizacja); budowa wałów ulgi (km do pierwszego mostu ulgi na rzece -budowa wału ochronnego, od km do km budowa nowego wału, od km do km budowa muru p.powodziowego; ubezpieczenie i udrożnienie mostów; przebudowa lub budowa przepustów wałowych i rowów. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Głuchołazy Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego

179 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Nysy Łużyckiej Zlewnia Odry (Przyodrze) Zlewnia Odry (Przyodrze) Bogatynia - Krzewina Zgorzelecka Zgorzelec Gubin Gubin Krapkowice Brzeg Region Wodny Środkowej Odry Ochrona przeciwpowodziowa m. Krzewina Zgorzelecka po stronie polskiej i m. Ostritz po stronie niemieckiej Zadanie obejmuje: 1. Budowę nowego wału przeciwpowodziowego (ścianki p/pow.) wzdłuż trasy kolejowej Krzewina Zgorzelecka Bogatynia na odcinku rzeki Nysy Łużyckiej od km do km na długości ok. 550 mb wraz z budową bramy p/pow przez drogę powiatową, 2. Zabezpieczenie prawego brzegu rzeki Nysy Łużyckiej na odcinku od km do km na długości 530 mb, 3. Uporządkowanie przeciwpowodziowego kanału ulgi na rzece Nysie Łużyckiej pomiędzy km do km na długości 300mb. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Zgorzelec wraz z ujściowym odcinkiem rz. Czerwona Woda. Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Zabezpieczenie przed powodzią miasta Gubin w km r. Nysy Łużyckiej wraz z ujściowym odcinkiem rz. Lubszy Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Zwiększenie rozstawu wałów Nysy Łużyckiej powyżej Gubina (odcinek Sękowice - Gubinek) Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji rozstawu wałów Nysy Łużyckiej powyżej Gubina (odcinek Sękowice - Gubinek) wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Krapkowice Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Budowa, przebudowa i modernizacja wału przeciwpowodziowego rzeki Odry Rataje w m. Brzegu budowa wału o dł. 2,027 km o średniej wysokości 3 m, szerokość korony 3 m, wykonanie przesłony przeciwfiltracyjnej o głębokości 6 m

180 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Odry (Przyodrze) Zlewnia Odry (Przyodrze) Zlewnia Odry (Przyodrze) Zlewnia Odry (Przyodrze) Zlewnia Odry (Przyodrze) Zlewnia Odry (Przyodrze) Brzeg Czarnowąsy- Żelazna- Dobrzeń Wielki Czarnowąsy- Żelazna- Dobrzeń Wielki Czarnowąsy- Żelazna- Dobrzeń Wielki Nowa Sól Nowa Sól Region Wodny Środkowej Odry Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Brzeg Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Dokończenie przebudowy wałów na terenie gminy Dobrzeń Wielki (km rzeki Odry , km rzeki Mała Panew ) budowa i przebudowa wałów o łącznej dł ok 4,65 km, do realizacji pozostały etapy IV i V (ostatnie odcinki inwestycji do wykonania) Modernizacja i uzupełnienie prawostronnego obwałowania rzeki Odry na odcinku km w miejscowościach: Borki, Dobrzeń Mały i Dobrzeń Wielki przebudowa prawego wału rzeki Odry na łącznej dł 4,38 km, do realizacji pozostał etapy IIB (ostatni odcinek inwestycji do wykonania) Polder Żelazna m. Opole zabezpieczenie przeciwpowodziowe miejscowości, Opole w gm. Opole i Sławice, Żelazna w gm. Dąbrowa, pow. Opolski poprzez przebudowę istniejącego Polderu Żelazna. Zakres: budowa nowego obwałowania o długości ok. 8,0 km; budowa przewału Sławice Ochrona przeciwpowodziowa miasta Nowa Sól. Etap I Nowa Sól-Pleszówek Przebudowa i modernizacja lewobrzeżnego wału rz. Odra na odcinku w km 429,85-432,40, regulacja koryta rzeki Czarnej Strugi na odcinku w km do km wraz z rozbudową obustronnych wałów przeciwpowodziowych i obiektów z nimi związanych Ochrona przeciwpowodziowa miasta Nowa Sól. Etap II Nowa Sól-Pleszówek Budowa lewobrzeżnego wału rz. Odry na odcinku w km 432,5-432,7, budowa przepompowni wód powodziowych rzeki Czarnej Strugi, regulacja rzeki Czarnej Strugi na odcinku od km 3+33 do km wraz z rozbudową obustronnych wałów przeciwpowodziowych i obiektów z nimi związanych

181 Podsumowanie działań i ich priorytety Inwestycje strategiczne - techniczne Lp. Zlewnia planistyczna ONNP i/lub nazwa Hotspotu Nazwa inwestycji Koszt całkowity [PLN] Koszt I cykl [PLN] Koszt kolejny cykl [PLN] Zlewnia Odry (Przyodrze) Zlewnia Odry (Przyodrze) Zlewnia Odry (Przyodrze) Krosno Odrzańskie zatorowy zatorowy 43 Zlewnia Osobłogi Prudnik 44 Zlewnia Widawy Źródło: Opracowanie własne Wrocław- Długołęka- Czernica- Wisznia Mała Region Wodny Środkowej Odry Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Krosno Odrzańskie, Raduszec i Osiecznica. Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. Remont i modernizacja zabudowy regulacyjnej Odry swobodnie płynącej - odbudowa i modernizacja zabudowy regulacyjnej w celu przystosowanie odcinka Odry od Malczyc do ujścia Nysy Łużyckiej do III klasy drogi wodnej Planowana inwestycja polega na odcinkowej modernizacji i odbudowie zniszczonej zabudowy regulacyjnej rzeki Odry, tj. ostrogi, tamy, opaski brzegowe, usunięcie przemiałów oraz ujednoliceniu głębokości. Przebudowa mostu w m. Krosno Odrzańskie w km 514 rz. Odry Przebudowa mostu w m. Krosno Odrzańskie w km 514 rz. Odry w celu zapewnienia minimalnego prześwitu dla prowadzenia akcji lodołamania przy użyciu lodołamaczy. Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego m. Prudnik Opracowanie w I cyklu planistycznym wielowariantowej koncepcji zabezpieczenia obszaru problemowego wraz wykonaniem dokumentacji projektowej dla wariantu rekomendowanego. WWW Widawa - przebudowa systemu zabezpieczenia przed powodzią, gm. Czernica, Długołęka, Wisznia Mała i Wrocław - Modernizacja i przebudowa istniejących obwałowań wraz z budowlami wałowymi, budowa nowych odcinków wałów. Łączna długość 26,475 km, - Przebudowa koryta Widawy w km polegającej na budowie kanału rozdzielającego wody w obszarze międzywala. Całkowita szacunkowa kwota powyższych inwestycji wynosi ,59 zł SUMA , , ,00 Jak widać z powyższego zestawienia przeważają zadania związane z budową obiektów retencjonujących wodę, budową i modernizacją wałów przeciwpowodziowych a także zadania związane regulacją i utrzymaniem odcinków rzek.

182 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innymi dyrektywami środowiskowymi 13 WAŻNE INFORMACJE Podstawową bazę informacyjną dla analiz przeprowadzonych w PZRP stanowiły rezultaty wcześniejszych prac związanych z wdrażaniem Dyrektywy Powodziowej (tj. WORP, mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego) oraz opracowania przejściowego do czasu opracowania aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry. Wariantowanie scenariuszy planistycznych prowadzone było w 4 krokach: 1. Identyfikacja celów 2. Identyfikacja charakteru zagrożenia 3. Identyfikacji potencjalnego zakresu i ocena skuteczności metod ochrony przeciwpowodz. 4. Wstępna ocena udatności środowiskowej metod w kontekście wymogów środowiskowych Przedmiotem analizy wielokryterialnej (MCA) są warianty rozwiązań w obszarach problemowych (tzw. hot-spot). Analiza MCA wykonana jest w celu dokonania wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. Wyniki MCA można znaleźć w kartach HOT SPOT-ów (załącznik 10.1 do PZRP)

183 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych 13 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innymi dyrektywami środowiskowymi 13.1 Etap wstępnego wariantowania scenariuszy planistycznych Podstawową bazę informacyjną dla analiz przeprowadzonych w PZRP stanowiły rezultaty wcześniejszych prac związanych z wdrażaniem Dyrektywy Powodziowej tj. WORP, mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego oraz opracowania przejściowego do czasu opracowania aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami MasterPlanu dla obszaru dorzecza Odry. Przeprowadzona dla potrzeb Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym analiza środowiskowa przedsięwzięć/działań, ma bezpośrednie przełożenie na proces planowania i koordynacji opracowania aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy (APGWD). Konsultacje aktualizacji planów gospodarowania wodami oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym prowadzone były w pełnej współpracy, w celu pełnego skoordynowania i zgodności tych dokumentów. Wstępne wariantowanie scenariuszy planistycznych prowadzone było w 4 krokach. I: Identyfikacja celów Wykonano identyfikację celów ochrony przeciwpowodziowej na poziomie zlewni poprzez zestawienie obszarów problemowych, zagrożonych wystąpieniem umiarkowanego/wysokiego/bardzo wysokiego zagrożenia powodziowego. W ramach tego kroku nastąpiła weryfikacja celów/poziomu ryzyka w kontekście przedsięwzięć realizowanych i zrealizowanych, wskazanych m.in. w MasterPlanach dla obszaru dorzecza Odry. W efekcie powyższej weryfikacji nastąpiło wskazanie aktualnych celów ochrony przeciwpowodziowej na poziomie zlewni oraz zestawienie indywidualnych gmin/grup gmin, obszarów problemowych zagrożonych ryzykiem umiarkowanym/wysokim/bardzo wysokim. II: Identyfikacja charakteru zagrożenia W ramach danego kroku określono jaki jest konieczny poziom i charakter redukcji zagrożenia (sparametryzowany ilościowo lub jakościowo). III: Identyfikacja potencjalnego zakresu i ocena skuteczności metod ochrony przeciwpowodziowej Zidentyfikowano potencjalny zakres i ocenę skuteczności metod ochrony przeciwpowodziowej możliwych do zastosowania w kontekście charakteru zagrożenia, w tym: uzasadniono w jaki sposób charakter zagrożenia, mając na uwadze uwarunkowania lokalne/zlewniowe, wpływa na zakres potencjalnych metod możliwych do zastosowania, poszczególnym metodom roboczo przypisano stopnie skuteczności z uwzględnieniem podziału na:

184 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych OF odtworzenie funkcjonalności T techniczne rozwojowe N nietechniczne rozwojowe IV: Wstępna ocena udatności środowiskowej metod w kontekście wymogów środowiskowych m.in. art dyrektywy RDW/art dyrektywy DS./krajowych form ochrony przyrody W ramach danego kroku: wskazano jakie są środowiskowe uwarunkowania stosowania zidentyfikowanych w Kroku III metod w danej zlewni, mając na uwadze typy abiotyczne rzek/cele środowiskowe JCW oraz charakterystykę przyrodniczych obszarów chronionych (przedmiot ochrony, charakter zależności od ekosystemu wodnego; charakter wpływu poszczególnych metod na przedmiot ochrony); przypisano stopnie środowiskowej udatności poszczególnym metodom/działaniom w skali trzystopniowej, z podziałem na kryteria właściwe dla biologicznych elementów oceny stanu, obszarowych form ochrony przyrody/korytarzy ekologicznych oraz parametrów hydromorfologicznych cieków: K korzystna środowiskowo U - umiarkowanie korzystna środowiskowo N - niekorzystna środowiskowo Przeanalizowano wpływ na następujące elementy biologiczne jakości wód: fitobentos, makrofity, makrobezkręgowce, ichtiofauna. Drożność rzek dla ryb określono zgodnie z rozporządzeniami i/lub projektami rozporządzeń właściwych dyrektorów RZGW w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód regionu wodnego. Opisując wpływ na parametry hydromorfologiczne jakości wód wzięto pod uwagę następujące elementy: 1) system hydrologiczny: ilość i dynamika przepływu wód, połączenie z częściami wód podziemnych, ciągłość rzeki; 2) warunki morfologiczne: głębokość rzeki, zmienność szerokości, struktura i skład podłoża rzek, struktura strefy nadbrzeżnej. Dobrano następujące kryteria oceny: geometria koryta, materiał budujący dno koryta, roślinność w korycie rzeki, erozja i depozycja, przepływ, ciągłość rzeki, charakter brzegów rzeki, typ roślinności nadbrzeżnej i roślinności terenów przyległych, obszar zalewowy, łączność koryta rzeki z obszarem zalewowym oraz mobilność koryta. W zakresie oceny oddziaływania na obszary chronione uwzględniono następujące typy obszarów: parki narodowe, rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000, parki krajobrazowe. Podstawowym uwarunkowaniem, które brano pod uwagę było położenie planowanego przedsięwzięcia względem granic obszaru objętego ochroną. Ocena oddziaływania obejmowała analizę obszarów, na których dana inwestycja się znajduje, jak i zlokalizowanych poza granicami inwestycji, jednak znajdujących się w zasięgu jej oddziaływania. Po ustaleniu relacji przestrzennej planowanego przedsięwzięcia określano i definiowano najistotniejsze zasoby przyrodnicze obszaru wraz z określeniem podstawowych warunków ich funkcjonowania. Kolejnym krokiem było określenie czynników oddziaływania, właściwych dla analizowanego przedsięwzięcia. W ocenie uwzględniono następujące czynniki oddziaływania na przedmiot i cele ochrony obszarów:

185 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych 1) ubezpieczenia brzegów, 2) ubezpieczenie dna, 3) zmiana przekroju poprzecznego (likwidacja przegłębień i wypłyceń), 4) zmiana profilu podłużnego, 5) zmiana kształtu koryta w planie, 6) zmiana struktury dna i brzegów, 7) zmiana reżimu hydrologicznego, 8) likwidacja nadbrzeżnej i wodnej roślinności, 9) likwidacja lub zmniejszenie powierzchni roślinnych pasów brzegowych, 10) zmiana niektórych parametrów fizykochemicznych wód płynących poniżej stopnia/zbiornika (np. natlenienie, temperatura), 11) erozja wgłębna rzeki poniżej stopnia/zbiornika, 12) przerwanie ciągłości morfologicznej, 13) przekształcenie odcinka rzeki i doliny rzecznej w ekosystem wód stojących, 14) zwiększenie czasu retencji wody, 15) ograniczenie terenów naturalnie, okresowo zalewanych. W przypadku korytarzy ekologicznych przeanalizowano usytuowanie przedsięwzięć w stosunku do krajowych i regionalnych korytarzy ekologicznych. Pod uwagę brano zarówno korytarze, na których dana inwestycja się znajduje, jak również korytarze zlokalizowane poza granicami inwestycji, jednak mogące znaleźć się w zasięgu oddziaływania inwestycji. Wpływ na korytarze ekologiczne analizowano w dwóch aspektach: 1) wpływ na warunki swobodnej migracji ssaków ziemno-wodnych jako gatunki wskaźnikowe przyjęto wydrę Lutra lutra i bobra Castor fiber; 2) wpływ na warunki migracji dużych ssaków, ze szczególnym uwzględnieniem dużych ssaków drapieżnych (ryś Lynx lynx, wilk Canis lupus). Na podstawie powyższej opisanej wstępnej analizy akceptowalności środowiskowej, stopień akceptowalności środowiskowej N (niekorzystna środowiskowo) przypisano działaniom inwestycyjnym, które: stanowią zagrożenia dla osiągnięcia celów ochrony wód w rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej i/lub mogą znacząc wpływać na przedmioty i cele ochrony obszarowych form ochrony przyrody (w szczególności obszarów Natura 2000 wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej) i/lub mogą istotnie ograniczać funkcjonalność korytarzy ekologicznych. Są to zatem działania, które wymagają wykazania (na poziomie strategicznym na etapie PZRP oraz na poziomie przedsięwzięcia), że dla danej zmiany w charakterystyce fizycznej części wód brak jest alternatywnego wariantu korzystniejszego z punktu widzenia celów RDW i/lub celów ochrony obszarów Natura Stopień akceptowalności środowiskowej U (umiarkowanie korzystna środowiskowo) i K (korzystna środowiskowo) przypisano działaniom inwestycyjnym, których wpływ na poszczególne elementy oceny nie jest znaczący, może zostać skutecznie zminimalizowany bądź nie stwierdzono możliwości oddziaływania. Te działania inwestycyjne w ocenie wstępnej nie stanowią zagrożenia dla osiągnięcia celów ochrony wód w rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz nie mają znaczącego negatywnego wpływu na obszary Natura 2000 (i pozostałe obszarowe formy ochrony przyrody uwzględnione w ocenie wstępnej) oraz funkcjonowanie korytarzy ekologicznych

186 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych W ramach pracy nad PZRP utworzono dodatkowy stopień akceptowalności środowiskowej: niekorzystna / umiarkowanie korzystna akceptowalność środowiskowa U/N. Dotyczy ona metod ochrony przeciwpowodziowej / działań o akceptowalności środowiskowej potencjalnie niekorzystnej, w odniesieniu do których uznano, że właściwa realizacja działań minimalizujących może wyeliminować oddziaływania znaczące. Wyniki wstępnej oceny akceptowalności środowiskowej przedstawiono, w załączonych do PZRP, kartach obszarów problemowych. Lista inwestycji proponowanych do realizacji została opracowana na podstawie wstępnej oceny scenariuszy planistycznych, obejmującej aspekty oceny oddziaływania na środowisko. Kolejny etap, analiza wielokryterialna (MCA), służy weryfikacji zasadności wskazanych inwestycji przy zastosowaniu bardziej szczegółowych kryteriów środowiskowych (opisanych poniżej). Ocena prawno środowiskowa prowadzona w ramach PZRP dotyczy poziomu strategicznego i metod ochrony przeciwpowodziowej (dla których wskazano działania inwestycyjne na różnym etapie planowania). W związku z powyższym zasadność wdrożenia poszczególnych przedsięwzięć, w tym zgodność z wymaganiami RDW i dyrektyw środowiskowych, zostanie zweryfikowana na kolejnych etapach przygotowania zadań do realizacji, w szczególności na etapie OOŚ. Zależna będzie m.in. od zakresu i sposobu zaprojektowania działań minimalizujących jak również wyników dodatkowych analiz wariantowych prowadzonych na poziomie indywidualnych przedsięwzięć. Lista inwestycji proponowanych do realizacji została opracowana na podstawie wstępnej oceny scenariuszy planistycznych, obejmującej aspekty oceny oddziaływania na środowisko. Kolejny etap, analiza wielokryterialna (MCA), służy weryfikacji zasadności wskazanych inwestycji przy zastosowaniu bardziej szczegółowych kryteriów środowiskowych (opisanych poniżej) Etap analizy wielokryterialnej Przedmiotem analizy wielokryterialnej (MCA) są warianty rozwiązań w obszarach problemowych (tzw. hot-spot). Analiza MCA wykonana jest w celu dokonania wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania, z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. Analiza MCA uwzględnia kryteria środowiskowe oraz wyniki analiz prowadzonych na etapie wstępnej oceny akceptowalności środowiskowej. W związku z powyższym, analizy z zakresu zgodności z wymaganiami RDW i dyrektyw środowiskowych, prowadzone w ramach PZRP, stanowią uzupełnienie wyników analiz, zawartych w MasterPlanie i projekcie apgw, o elementy analizy wielokryterialnej, odnoszącej się specyficznie do zagadnień ochrony powodziowej oraz obszarów problemowych (hot spot). Zgodnie z metodyką budowy i oceny wariantów, opisaną w punkcie 12.1., każdy wariant planistyczny tworzony jest z działań wybranych w drodze analizy wielokryterialnej oraz działań nietechnicznych wspierających i działań o charakterze odtworzenia funkcjonalności lub alternatywy odtworzenia funkcjonalności. Wybór wariantu planistycznego na poziomie zlewni podporządkowany jest: rekomendacjom wynikającym z Noty Komisji Europejskiej W kierunku lepszych środowiskowo opcji zarządzania ryzykiem powodziowym ; założeniom Dyrektywy Powodziowej w zakresie zlewniowego zarządzania ryzykiem powodziowym

187 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych Warianty planistyczne przenoszone są następnie na poziom regionów wodnych oraz obszarów dorzeczy. Ocena efektywności wariantów planistycznych, stanowiących sumę rekomendowanych działań dla poszczególnych regionów wodnych (a także dorzeczy), stanowi przedmiot analizy kosztów i korzyści społecznych. Przedmiotem analizy MCA są natomiast warianty rozwiązań w obszarach problemowych. Celem analizy jest dokonanie wyboru najbardziej zasadnego rozwiązania z uwzględnieniem zlewniowego podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym, przy uwzględnieniu opisanych poniżej kryteriów środowiskowych. Przy zastosowaniu takiego podejścia uzyskano pewność, że ocenie poddane są poszczególne rozwiązania problemu w danym obszarze problemowym / obszarach problemowych, a nie sumy działań. Analizy te uwzględniają powiązania hydrauliczne pomiędzy obszarami problemowymi, a co za tym idzie możliwość rozwiązania problemu na wyższym poziomie planistycznym. Na potrzeby analizy wielokryterialnej, bazując na wynikach wstępnej oceny udatności środowiskowej rozpatrywanych metod/działań inwestycyjnych, określono poniższe kryteria oceny dotyczące grup kryteriów środowiskowych MCA: Kryterium I. ODDZIAŁYWANIE NA OBSZARY CHRONIONE W ROZUMIENIU USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000) 10 przedsięwzięcie zlokalizowane poza granicami obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na cele ochrony 8 przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na cele ochrony 6 4 przedsięwzięcie zlokalizowane poza granicami obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość negatywnego oddziaływania na cele ochrony w stopniu uzasadniającym prawdopodobieństwo uzyskania zgody na realizację przedsięwzięcia przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość negatywnego oddziaływania na cele ochrony w stopniu uzasadniającym prawdopodobieństwo uzyskania zgody na realizację przedsięwzięcia przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny) lub poza granicami obszarowej formy ochrony (lub jej otuliny); z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość negatywnego 1 oddziaływania na cele ochrony w stopniu uzasadniającym potencjalne trudności w uzyskaniu zgody na realizację przedsięwzięcia Kryterium II. ODDZIAŁYWANIE NA KRAJOWE I REGIONALNE KORYTARZE EKOLOGICZNE przedsięwzięcie zlokalizowane poza granicami korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na funkcjonalność korytarza. przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na funkcjonalność korytarza przedsięwzięcie zlokalizowane poza granicami korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość upośledzenia funkcjonalności korytarza, jednakże istnieje możliwość zastosowania skutecznych środków minimalizujących lub kompensujących upośledzenie przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skale przedsięwzięcia przewiduje się możliwość upośledzenia funkcjonalności korytarza, jednakże istnieje możliwość zastosowania skutecznych środków minimalizujących lub kompensujących upośledzenie 1 przedsięwzięcie zlokalizowane w granicach korytarza ekologicznego lub poza granicami korytarza ekologicznego; z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość upośledzenia funkcjonalności korytarza, przy czym możliwość zastosowania skutecznych środków minimalizujących lub kompensujących upośledzenie jest wątpliwa Kryterium III. ODDZIAŁYWANIE NA CELE OCHRONY WÓD W ROZUMIENIU RAMOWEJ DYREKTYWY WODNE2000)

188 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na cele ochrony wód/obszarów chronionych z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się brak możliwości oddziaływania na cele ochrony wód/obszarów chronionych pod warunkiem, że wdrożone zostaną stosowne środki minimalizujące oddziaływanie z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość zagrożenia w realizacji celów ochrony wód/obszarów chronionych, przy czym spełnienie przesłanek z art RDW może zostać należycie uzasadnione z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość zagrożenia w realizacji celów ochrony wód w stopniu powodującym zmianę charakteru rzeki z naturalnego na silnie zmieniony, przy czym spełnienie przesłanek z art RDW może zostać należycie uzasadnione z uwagi na charakter i skalę przedsięwzięcia przewiduje się możliwość zagrożenia w realizacji celów ochrony wód/obszarów chronionych, przy czym wątpliwe jest należyte uzasadnienie spełnienia przesłanek z art RDW Źródło: Opracowanie własne Przeprowadzona analiza umożliwia ustalenie spodziewanych konfliktów między realizacją zakładanych przedsięwzięć ograniczających ryzyko powodzi lub stosowania konkretnych metod ich realizacji, a celami ochrony poszczególnych obszarów. Zestawienie analiz dla poszczególnych obszarów umożliwiło wskazanie źródła potencjalnych konfliktów i umożliwiło sformułowanie zaleceń do projektowania przedsięwzięć w aspektach lokalizacyjnych i technologicznych, tak, aby zrealizowanie zakładanych w ramach przedsięwzięć celów było możliwe

189 Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych Rysunek nr 23 Algorytm akceptowalności (udatności) środowiskowej przedsięwzięć/działań na poziomie zlewni Źródło: Opracowanie własne Rysunek nr 24 Schemat analizy akceptowalności (udatności) środowiskowej Źródło: Opracowanie własne

190 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe 14 WAŻNE INFORMACJE Znaczący wpływ na wzrost i kształtowanie się zagrożenia i ryzyka powodziowego mają zmiany klimatu. Piąty Raport Międzyrządowego Panelu d.s. Zmian Klimatu (IPCC 2013) stwierdza, że w okresie globalna temperatura powierzchni lądów i oceanów wzrosła średnio o 0,89 o C. Powodzie określane dziś mianem powodzi stulecia będą się zdarzać co kilka lat w północnej i północnowschodniej Europie, w Europie Środkowo Wschodniej (w tym w Polsce) oraz w atlantyckiej części południowej Europy. Zmiany hydrologiczne mogą nieść skutki, które w niektórych aspektach będą miały charakter pozytywny, a w innych negatywny. Przykładem mogą być skutki zwiększonego rocznego odpływu rzecznego korzystnego dla niektórych użytkowników wód dzięki zwiększeniu ilości odnawialnych zasobów wody, ale jednocześnie negatywne, ze względu na zwiększone szkody powodziowe. 190 Przyjmując, że zmienność średnich obszarowych wartości opadów charakteryzuje zmienność ryzyka powodziowego, oszacowano wzrost średnich rocznych strat (AAD) w roku 2030 do 0,346 mld zł, a w roku 2064 do 0,348 mld zł (obecnie 0,628 mld zł).

191 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe 14 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Piąty Raport Międzyrządowego Panelu d.s. Zmian Klimatu (IPCC 2013) 15 głosi, że w okresie globalna temperatura średnia powierzchni lądów i oceanów wzrosła o 0,89 [0,69 do 1,08] o C. Każde z ostatnich trzech dziesięcioleci było cieplejsze od poprzedniego i cieplejsze od wszystkich dekad po Okres na Półkuli Północnej był prawdopodobnie najcieplejszym 30-leciem w ostatnich 1400 latach. Rok 2013 był 37-tym kolejnym rokiem o temperaturze globalnej przewyższającej średnią z Intensyfikacja efektu cieplarnianego (ilustrowana wzrostem atmosferycznych stężeń gazów cieplarnianych), wzrost temperatury i towarzyszące zmiany innych charakterystyk klimatu wywołały już istotne zmiany cyklu hydrologicznego i zasobów wodnych. Jak pokazali Limanówka i in. (2012), w wieloleciu średnia obszarowa suma opadów dla Polski wyniosła 623,7 mm. Jednak ani w skali całego kraju, ani w analizowanych regionach nie stwierdzono statystycznie istotnych zmian sum opadu, a jedynie znaczną zmienność między latami. Obserwowane zmiany pokrywy śnieżnej wskazują na tendencje spadkowe, jednak nie są one statystycznie istotne. W cieplejszym klimacie obserwuje się na ogół intensyfikację cyklu hydrologicznego, tj. wzrost częstości występowania opadów intensywnych oraz wzrost liczby dni bez opadu. Inaczej mówiąc, dłuższe okresy posuszne przedzielane są silnymi opadami. Ekstremalne zjawiska hydrologiczne susze i powodzie już stały się bardziej dotkliwe. W ostatnich dziesięcioleciach wyraźnie zaobserwowano w Polsce wzrost częstości opadów intensywnych, przekładający się na wzrost zagrożenia powodziowego, erozji wodnej i osuwisk. Znaczniejsze powodzie wystąpiły w latach 1997, 1998, 2001, 2007, 2010 (w tym: bardzo dramatyczne w 1997 i 2010). Z praw fizyki wynika następujący mechanizm: jeżeli temperatura wzrasta, cieplejsza atmosfera może pomieścić więcej wody, a to oznacza wzrost potencjału intensywnych opadów, które mogą spowodować powódź. Intensywność opadu może więc rosnąć z ociepleniem. Obserwacje i projekcje pokazują, że rośnie udział dni z wysokim opadem w sumie opadu rocznego. Zaobserwowano większą zawartość pary wodnej w cieplejszym powietrzu, a więc zwiększyła się pula wody, która może stanowić intensywny opad, zdolny do wywołania powodzi, erozji i osuwisk. Dominuje tendencja wzrostu częstotliwości opadów intensywnych, ale statystyki opadu podlegają silnej zmienności między latami i między dekadami. Zmieniła się struktura opadów atmosferycznych: krótkie, izolowane deszcze ulegają przegrupowaniu w dłuższe okresy z opadem, podczas których sumy opadów są wyższe niż dawniej. Intensywne opady wykazują jednak złożoną zmienność i brak silnego schematu przestrzennego. Zmiany są zależne od regionu i od pory roku. W cieplejszym klimacie, zmienia się w Polsce czasowy reżim procesów hydrologicznych, a więc ich rozkład sezonowy. Maleje stosunek sumy opadów w półroczu ciepłym do sumy opadów w półroczu chłodnym. Zmienia się też charakter opadów zimowych. Wskutek wzrostu temperatury maleją opady śniegu i mniejsza jest średnia grubość pokrywy śnieżnej, a rośnie objętość i częstotliwość zimowych deszczy. Może więc rosnąć zagrożenie spowodowane deszczami późnojesiennymi i zimowymi. Wysokie opady zimowe (zwłaszcza deszcz, a nie śnieg) grożą powodzią i uruchamiają wzmożoną erozję, a niskie opady letnie zagrażają suszą The Intergovernmental Panel on Climate Change

192 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Modele klimatu pozwalają na uzyskanie orientacyjnych projekcji dla dużych obszarów (glob, kontynent). Wnioskowanie o klimacie na obszarach kraju, czy regionu kraju jest bardziej niepewne. Jednak nawet jeśli modele klimatyczne względnie dobrze zgadzają się co do wartości globalnych, często różnią się w ilościowych projekcjach regionalnych. Brak zgodności modeli obserwujemy wyraźnie w odniesieniu do projekcji przyszłych opadów. Scenariusze zmian opadu w Polsce uzyskane za pomocą różnych modeli różnią się szczególnie dla okresu letniego (czerwiec sierpień). Niektóre modele wskazują, że opady letnie wzrosną, a inne że opady ulegną zmniejszeniu. Dla okresu zimowego (grudzień luty) wszystkie rozważane modele zgodnie przewidują kierunek (choć nie amplitudę) zmian wzrost opadów. Na terenach, na których przepływ rzeczny zmaleje, np. gdzie projekcje na przyszłość przewidują wzrost temperatury i parowania oraz niższy (lub tylko nieznacznie wyższy) opad, konsekwencje dla zasobów wodnych będą, rzecz jasna, negatywne. Należy obawiać się zmniejszenia korzyści ze świadczeń ekosystemów. Zwiększone opady mogą zwiększyć ryzyko powodziowe, nie rozwiązując problemów w porze suchej, skoro nie da się zmagazynować dodatkowej wody ze względu na brak dostatecznej retencji zbiornikowej w Polsce. Projekcje modelowe wskazują, że nawet na obszarach, gdzie spodziewane jest zmniejszenie opadów średnich, opady intensywne mogą rosnąć. Ocieplenie może powodować wzrost opadów konwekcyjnych, a także wzrost ich nieregularności mogą występować na małych obszarach. Szwed i in. (2010) dokonali analizy symulacji z pomocą regionalnych modeli klimatycznych w ramach projektu UE ENSEMBLES. Rozważono następujące modele regionalne: C4IRCA3 z Rossby Centre (Norrköping, Szwecja); CLM z ETH (Zurich, Szwajcaria); KNMI RACMO2 z Royal National Meteorological Institute (de Bilt, Holandia); MPI-M-REMO z Max Planck Institute (Hamburg, Niemcy); METO-HC z Met Office s Hadley Centre (Exeter, Wielka Brytania), i SMHI RCA z Swedish Meteorological and Hydrological Institute (Norrköping, Szwecja). Wybrane regionalne modele klimatu opierały się na dwóch modelach globalnej cyrkulacji atmosfery (GCM): METO-HC, CLM i C4IRCA3 na METO-HC GCM, a MPI-M-REMO, KNMI RACMO2 i SMHI RCA na 5. generacji modelu ECHAM GCM. Rozważono dalszy horyzont czasowy projekcji, tzn (dla scenariusza SRES A2), przy okresie kontrolnym Ogólnie, zgodność między modelami i obserwacjami dla okresu kontrolnego nie jest zadowalająca, ale model MPI-M-REMO z Max Planck Institute (Hamburg, Niemcy) wypadł najlepiej. Rysunek nr 25 Zmiany klimatycznego bilansu wodnego w lecie. Mapa po lewej: , mapa po prawej: Źródło: Szwed i in. (2010)

193 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Symulacje opadów zawarte w projekcie PESETA 16 i w projekcie KLIMAT wykazują stosunkowo niewielkie zmiany opadów, nie przekraczające 20%. Modele prezentują przybliżenie przyszłych warunków i tak w projekcie PESETA do roku 2080 w przypadku sprawdzenia się scenariusza emisji A2 przy wzroście temperatury o 2,5 C nastąpi wzrost opadów od 5 do 15% w Polsce południowej i centralnej, powodując wzrost zagrożenia powodziowego do 20%. Natomiast na pozostałym obszarze zmienność jest nieznaczna. Projekt KLIMAT uwzględnia prognozowane zmiany klimatu dla Polski również w ujęciu sezonowym, czego nie uwzględniono w projekcie PESETA. W tabeli poniżej, przedstawiono zmiany i zróżnicowanie przestrzenne opadów w regionach wodnych dorzecza Odry na podstawie symulacji scenariuszowych opracowanych przez ICM (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego), z okresu referencyjnego dla dwóch horyzontów czasowych: oraz ) akronim projektu - Projection of Economic impacts of climate change in Sectors of the European Union based on bottomup Analysis; Ciscar J-C.(red.) 2009, Climate change impacts In Europe. Final report of the PESETA research Project. European Union, JRC European Commission, EUR EN.

194 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Tabela nr 28 Zmiana średniej obszarowej rocznej sumy opadów w latach w regionach wodnych / / Region wodny MIN MAX ZAKRES ŚR MAX MIN ZAKRES ŚR MIN MAX ZAKRES ŚR MIN MAX ZAKRES ŚR MIN MAX ZAKRES ŚR mm mm mm % % Górnej Odry 544,1 678,0 133,9 605,7 568,3 722,2 153,9 639,5 578,5 729,5 151,0 648,6 4,4 6,5 14,9 5,6 6,3 7,6 12,7 7,1 Środkowej Odry 417,5 670,9 253,3 515,9 438,6 716,3 277,7 544,9 446,3 716,1 269,8 547,5 5,0 6,8 9,6 5,6 6,9 6,7 6,5 6,1 Warty 380,1 641,8 261,7 467,9 401,7 681,0 279,2 495,6 410,1 689,7 279,6 500,7 5,7 6,1 6,7 5,9 7,9 7,5 6,9 7,0 Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego Źródło: Opracowanie własne 470,6 618,8 148,2 517,1 502,7 671,6 168,9 554,0 498,3 694,6 196,3 559,1 6,8 8,5 13,9 7,1 5,9 12,2 32,4 8,1 MIN - Minimalna wartość gridu w regionie wodnym (grid stanowi typ odwzorowania przestrzenni z rozdzielczością przestrzenną o wymiarach 25x25 km) MAX - Maksymalna wartość gridu w regionie wodnym ZAKRES - Zakres wartości w regionie wodnym ŚR - Średnia obszarowa wartość w regionie wodnym Analiza wpływu zmian klimatu na sektor zasoby wodne i gospodarka wodna w ramach projektu KLIMADA objęła ocenę oczekiwanych wpływów zmian klimatu na sektor (dla scenariuszy zmian klimatu dla okresu i ), wykaz proponowanych działań adaptacyjnych i obszar ich oddziaływania oraz wskaźniki monitorowania działań adaptacyjnych. W oszacowaniach zasobów wodnych oraz hydrologicznych zjawisk ekstremalnych wykorzystano skorygowaną wiązkę scenariuszy klimatycznych, z usuniętym błędem systematycznym, udostępnionych na stronie w ramach serwisu klimatycznego opracowanego przez zespół M. Liszewska i inni. 194 W ramach projektu KLIMADA opracowany został dokument: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020).

195 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Przeprowadzone analizy nie wykazały znaczących trendów w przepływach maksymalnych rzek, jednakich częstotliwość wzrosła dwukrotnie w latach w porównaniu z latami Zagrożenie różnymi formami powodzi występuje więc praktycznie w całej Polsce i związane jest nie tylko ze zmianami klimatu, ale również z czynnikami antropogenicznymi. Niewłaściwa gospodarka przestrzenna, w szczególności inwestowanie na terenach zagrożonych, w tym w strefach zalewowych rzek oraz zbyt niska pojemność retencyjna naturalna jak i sztucznych zbiorników, nie tylko w dolinach rzek, ogranicza skuteczne działania w sytuacjach nadmiaru lub deficytu wód powierzchniowych. Istnieje ryzyko, że w przyszłości zjawiska te będą występować ze zwiększoną częstotliwością. Wyniki przeanalizowanych scenariuszy wskazują na zwiększone prawdopodobieństwo występowania powodzi błyskawicznych wywołanych silnymi opadami mogących powodować zalewanie obszarów, na których nieodpowiednio prowadzona jest gospodarka przestrzenna. Na kształtowanie zasobów wodnych w dużej mierze wpływa pokrywa śnieżna. Prognozy przewidują, że długość jej zalegania będzie się stopniowo zmniejszać i w połowie XXI wieku może być średnio o 28 dni krótsza niż obecnie. Zmniejszenie się maksymalnej wartości zapasu wody w śniegu, może mieć zarówno wpływ pozytywny jak i negatywny. Pozytywnym skutkiem zmniejszenia się zawartości wody w pokrywie śnieżnej, będzie niższe prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi roztopowych. Jednakże może się to przyczynić do pogorszenia struktury gleby oraz kondycji ekosystemów. Na rysunku poniżej przedstawiono zagrożenie powodziowe w Polsce wg różnych typów powodzi. Rysunek nr 26 Zagrożenie powodziowe w Polsce Źródło: KPZK 2030 (Monitor Polski z 2012r. Nr 252) 195

196 Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe Obserwowane i przewidywane zmiany klimatu mają wybitnie negatywny wpływ na funkcjonowanie stref brzegowych w Polsce, co zwykle powoduje także utrudnienie funkcjonowania gospodarki morskiej. Oprócz oczywistego wpływu wzrostu poziomu morza, negatywne zjawiska obejmują przede wszystkim wzrost częstotliwości występowania i intensywności zjawisk ekstremalnych. W przypadku Morza Bałtyckiego odnosi się to do możliwego wzrostu ilości, intensywności oraz czasu trwania sztormów. Do tego może dochodzić wzrost nieregularności tych zdarzeń, tj. po długich okresach względnego spokoju mogą wystąpić serie szybko po sobie następujących sztormów uniemożliwiających regenerację brzegu. Ponadto, wzmożone falowanie oraz niewłaściwie zaplanowane i przeprowadzone (bez uwzględnienia procesów geodynamicznych i współczesnej wiedzy o nich) prace umacniania brzegu, mogą spowodować lokalny zanik plaż i rozmywanie wydm nadbrzeżnych, które pełnią funkcje ochronne. W przypadku niedostatecznego przeciwdziałania będzie to prowadzi do trudno odwracalnej fragmentacji części nasadowej Półwyspu. Scenariusze zmian poziomu morza pokazują, iż w okresie średni roczny poziom morza wzdłuż całego wybrzeża, będzie wyższy o około 5 cm w stosunku do wartości z okresu referencyjnego tj Bardzo istotnym skutkiem zmian klimatu będzie wzrost częstotliwości powodzi sztormowych i częstsze zalewanie terenów nisko położonych oraz degradacja nadmorskich klifów i brzegu morskiego, co spowoduje silną presję na infrastrukturę znajdującą się na tych terenach. Dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu ma na celu usprawnienie funkcjonowania sektora w warunkach nadmiaru, jak i niedoboru wody. Zaproponowane w SPA 2020 działania zapewnią mają zapewnić usprawnienie systemu gospodarowania wodami w Polsce, ułatwią dostęp do wody dobrej jakości, ograniczą negatywne skutki susz i powodzi, pozwolą na poprawę i utrzymanie dobrego stanu wód i ekosystemów od wód zależnych. Wskazano, że działania służące ochronie przeciwpowodziowej winny w pierwszej kolejności wykorzystywać najmniej inwazyjne dla środowiska przyrodniczego rozwiązania, w szczególności nietechniczne metody ochrony przeciwpowodziowej. Wdrażając działania należy zwrócić szczególną uwagę zarówno na tereny zagrożone powodziami (doliny rzek, obszary górskie i podgórskie), obszary o wzmożonych potrzebach wodnych (wielkopolskie, opolskie, łódzkie) oraz te charakteryzujące się niedoborem wód (mazowieckie i świętokrzyskie). Działania podejmowane w ramach adaptacji strefy przybrzeżnej do zmian klimatu dotyczą obszarów położonych wzdłuż linii brzegowej Morza Bałtyckiego. Podstawowym celem będzie dalsza rozbudowa i monitoring systemu ochrony przeciwpowodziowej i zapobieganie degradacji linii brzegowych oraz rozwój monitoringu stref przybrzeżnych. 196

197 Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko 15 WAŻNE INFORMACJE Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko jest postępowaniem, które przeprowadza się dla określonych rodzajów dokumentów opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji lub inne podmioty wykonujące funkcje publiczne. Zgodnie z zapisami Działu IV Ustawy OOŚ, które implementują do polskiego prawa Dyrektywę SOOŚ 2001/42/WE, strategiczna ocena jest wymagana między innymi dla: polityk, strategii, planów lub programów w gospodarce wodnej. Obowiązkowym komponentem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest udział społeczeństwa. Przedział czasu, dla jakiego sporządza się Plan i Prognozę to sześć lat, gdyż taki jest przyjęty okres planistyczny w gospodarce wodnej. 197

198 Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa 15 Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Udział społeczeństwa w procesie strategicznej oceny oddziaływania na środowsko projektu PZRP dla obszaru dorzecza Odry zapewniono zgodnie z wymogami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U r. nr 199 poz ze zmianami). Organem odpowiedzialnym za przeprowadzenie postępowania administracyjnego w zakresie procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu Planów Zarządzania ryzykiem jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Prezes KZGW, jako organ przygotowujący plany ma obowiązek zapewnienia aktywnego udziału wszystkich zainteresowanych w osiągnięciu celów zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności w przygotowaniu, przeglądzie oraz aktualizacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Prognoza oddziaływania na środowisko Projekt Planu Zarządzania Ryzykiem Powodziowym dla Obszaru Dorzecza Odry określa potencjalne oddziaływania na środowisko, w tym również człowieka, jakie mogą wystąpić wskutek wdrażania Planu. Z uwagi na to, że PZRP jest dokumentem o charakterze strategicznym, Prognoza ocenia wpływ planowanych działań na realizację strategicznych celów ochrony środowiska. Cele te wskazano w innych, nadrzędnych względem PZRP krajowych dokumentach strategicznych oraz porozumieniach międzynarodowych. Wyróżniono osiem strategicznych celów ochrony środowiska, które mają związek z działaniami PZRP. Są to następujące cele: Ochrona zdrowia i bezpieczeństwa ludzi, Ochrona bioróżnorodności, Wspieranie osiągnięcia celów środowiskowych dla jednolitych części wód, Zmniejszenie wrażliwości i przygotowanie na zmiany klimatyczne, Ochrona powierzchni ziemi, w tym gleb, Ochrona, a jeśli to możliwe poprawa walorów krajobrazowych, Ochrona dziedzictwa kulturowego, Cele gospodarcze i ochrona dóbr materialnych o dużej wartości. Wpływ wdrażania PZRP na realizację strategicznych celów ochrony środowiska został oceniony na podstawie zestawu pytań odnoszących się do określonego celu. Przed przystąpieniem do oceny wpływu poszczególnych działań PZRP na środowisko eksperci podzielili planowane działania na te, które obejmują realizację inwestycji mogących oddziaływać na środowisko oraz te, które są tylko działaniami organizacyjnymi, niepowodującymi bezpośrednich skutków w środowisku. Podział ten wynika z przepisów ochrony środowiska, które na dalszych etapach realizacji poszczególnych inwestycji wymagają przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz rozważenia potencjalnego wpływu na obszary Natura Na potrzeby określenia oddziaływania działań zaproponowanych w PZRP, w Prognozie zebrano i poddano analizie szczegółowe informacje na temat problemów zidentyfikowanych na obszarze poszczególnych regionów wodnych dorzecza Odry. Problemy te odniesiono do strategicznych celów ochrony środowiska oraz odpowiadających im składników środowiska. 198

199 Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa 15.1 Zaangażowanie społeczeństwa w proces planistyczny Przyjęto etapowy schemat konsultacji społecznych oraz udziału społeczeństwa w procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu PZRP. Przyjęty schemat, dał zainteresowanym stronom możliwość udziału w pełnym procesie opracowywania projektów Planów oraz w procesie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Schemat ten wypełnił wymogi prawne oraz odpowiada zasadom dobrych praktyk (rysunek poniżej). Rysunek nr 27 Przyjęty schemat angażowania społeczeństwa w proces planistyczny Konsultacje transgraniczne jeśli istniej potencjalne ryzyko negatywnego oddziaływania PZRP na o obszar państwa sąsiedniego źródło: Multiconsultgroup sp. z o.o. Podczas trwania całego projektu prowadzono kampanię informacyjną, dotyczącą zarówno kwestii opracowywanych planów zarządzania ryzykiem powodziowym, jak i roli prognozy oddziaływania na środowisko i konsultacji społecznych. Na potrzeby informowania i edukowania zainteresowanych stron została utworzona strona internetowa gdzie obok informacji związanych z procesem planistycznym zamieszczono wszystkie dokumenty i informacje związane z procesem strategicznej oceny Konsultacje transgraniczne Konsultacje transgraniczne to wymóg przewidziany w prawie krajowym, wynikający z przepisów prawa międzynarodowego - Konwencji EKG ONZ o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym sporządzonej w Espoo dnia 25 lutego 1991 r. (dalej Konwencja z Espoo) oraz Dyrektywy 2001/42/WE w sprawie ocen wpływu niektórych planów i programów na środowisko (dalej Dyrektywa SEA). Projekty planów i programów (oraz wszelkie ich modyfikacje), które potencjalnie mogą wywierać znaczący wpływ na środowisko, w tym na ludzi oraz cenne gatunki i siedliska - w ramach procedury 199

200 Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, podlegają m.in. ocenie pod kątem ryzyka wystąpienia znaczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko. Z punktu widzenia oceny ryzyka wystąpienia oddziaływań transgranicznych szczególne znaczenie ma miejsce realizacji przedsięwzięcia. W tym kontekście potencjalnymi źródłami oddziaływań mogłyby być przede wszystkim przedsięwzięcia realizowane bezpośrednio na granicy państwa lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie, o ile skala oddziaływania byłaby na tyle duża, że powodowałaby wystąpienie mierzalnych/odczuwalnych skutków o zasięgu wykraczającym poza teren kraju. W przypadku stwierdzenia, że realizacja celów i zamierzeń wskazanych z dokumencie programowym może spowodować wystąpienie znaczących negatywnych skutków środowiskowych na terenie państwa sąsiedniego, mamy do czynienia z oddziaływaniem transgranicznym. Wówczas, zgodnie z nomenklaturą ustawową, Rzeczpospolita Polska występuje w postępowaniu transgranicznym jako kraj pochodzenia, a kraj narażony na potencjalne negatywne odziaływania jako strona narażona Ponadto Polskę wiąże szereg międzynarodowych umów, konwencji, protokołów mających na celu ochronę środowiska nie tylko lokalnego, ale również tego, stanowiącego wspólne dobro ponadnarodowe. Taką wielostronną umowę stanowi m.in. Konwencja Helsińska. Podstawowym jej celem jest kompleksowa ochrona środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. Wszelkie przedsięwzięcia planowane na rzekach granicznych oraz w strefie przybrzeżnej, mogące ingerować w stan zasobów lub ich jakość, każdorazowo jeżeli zaistnieje taka potrzeba, są uzgadniane, a ich potencjalne skutki środowiskowe są szczegółowo analizowane przy bliskiej współpracy wszystkich zainteresowanych stron. Ze względu na rodzaj planowanych przedsięwzięć oraz transgraniczne położenie Odry, realizacja zamierzeń przewidzianych w projekcie PZRP może potencjalnie wywoływać znaczące skutki środowiskowe na terenie państw ościennych. Przy czym ryzyko to dotyczy przede wszystkim Republiki Federalnej Niemiec na odcinku granicznym Odry. Potencjalny wpływ na środowisko na terenie Republiki Czeskiej ocenia się jako mało prawdopodobny, ewentualnie nieznaczący, z uwagi na umiejscowienie w górnym biegu rzeki i brak stwierdzonego ryzyka przenoszenia oddziaływań w górę rzeki. Przedsięwzięcia przewidziane w PZRP do realizacji w pierwszym cyklu planistycznym, które (przez wzgląd na charakter i położenie) stwarzają potencjalne ryzyko wystąpienia oddziaływań o charakterze transgranicznym, były i są przedmiotem uzgodnień z Republiką Federalną Niemiec 18 ; wypracowane zostały wspólnie i uzgodnione ze świadomością presji wywieranych na środowisko, mogących się objawić się na obszarach poszczególnych państw, wraz z osiągnięciem konsensusu w tym zakresie. Obie strony zgodziły się na pełną współpracę w zakresie regulacji rzeki Odry granicznej, poprawy warunków rzeczno-morskich i likwidacji tzw. miejsc limitujących w celu umożliwienia lodołamania, odprowadzania lodu oraz żeglugi śródlądowej. Ponadto obydwie strony umowy deklarują zapewnienie wzajemnego udziału w transgranicznych ocenach oddziaływania na środowisko. Mając na uwadze utrzymanie dobrosąsiedzkiej współpracy, pomimo świadomości strony niemieckiej działań planowanych na Odrze granicznej, do RFN wystosowane zostało pismo informujące o opracowaniu projektu PZRP oraz przystąpieniu do prac nad strategiczną oceną oddziaływania na środowisko wraz ze streszczeniem wyników oraz wniosków płynących z przeprowadzonej oceny oddziaływania na środowisko. Strona niemiecka nie wyraziła woli wszczęcia procedury i udziału w uzgodnieniach transgranicznych kwietnia 2015 r. podpisana została umowa między Rządem Rzeczpospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o wspólnej poprawie sytuacji na drogach wodnych pogranicza polsko-niemieckiego (ochrona przeciwpowodziowa, warunki przepływu i żeglugi) podpisana w obecności szefowych rządów przez Macieja H. Grabowskiego, Ministra Środowiska Polski oraz Alexandra Dobrindta, Federalnego Ministra Transportu i Infrastruktury Cyfrowej. 200

201 Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa 15.3 Udział społeczeństwa w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko Udział społeczeństwa w procesie strategicznej oceny oddziaływania zapewniony został zgodnie z art. 54 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity: Dz.U poz. 1235, z późn. zm.). Partycypacja społeczna w ramach strategicznej oceny oddziaływania dla projektu PZRP była prowadzona etapowo (rysunek poniżej). Rysunek nr 28 Zaangażowanie społeczeństwa na etapie opracowania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko źródło: Multiconsultgroup sp. z o.o Podsumowanie udziału społeczeństwa w SOOŚ i rekomendacje Podczas konsultacji Etapu I i II wniesiono łącznie 42 wnioski i uwagi, w tym 15 do dokumentu PZRP co stanowiło ok. 36%,a 27 wnioski i uwagi do Prognozy to ok. 64%, w tym 2 uwagi było tzw. pozamerytorycznych i zgłoszono je do obu dokumentów. Poniżej przedstawiono ilości wniesionych uwag do dokumentu prokjektu PZRP dla obszaru dorzecza Odry oraz dla poszczególnych regionów wodnych. Rozkład ilości wniesionych uwag w odniesieniu do obszaru dorzecza oraz poszczególnych regionów wodnych Dokument PZRP, do którego wniesiono uwagi i wnioski PZRP SOOS Obszar Dorzecza Odry suma Obszar Dorzecza Odry ogólne 7 14 RW Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego 1 11 RW Środkowej Odry 1 1 RW Górnej Odry 2 0 RW Warty 4 1 Źródło: opracowanie własne 201