Moje mieszkanie - moja odpowiedzialność

Transkrypt

1 1 Mje mieszkanie - mja dpwiedzialnść Prgram edukacyjny dla usamdzielniających się wychwanków Młdzieżwych Ośrdków Wychwawczych Pdręcznik trenera Kwiecień 2016 Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

2 2 Zawartść Wstęp d prgramu Mje Mieszkanie - Mja Odpwiedzialnść... 3 Pdziękwania... 3 Jak czytać ten pdręcznik?... 3 Kim są uczestnicy prgramu?... 3 Gra pieniądze... 4 Praca uczestników w zespłach... 4 Adaptacje... 4 Mduł 1: Finanse sbiste Wprwadzenie d prgramu Mje sbiste dchdy i wydatki Zarządzanie finansami sbistymi Mduł 2: planwanie wyżywienia Jedndniwy jadłspis Przygtwanie planu żywienia śrdka Zatwierdzenie planów żywieniwych Mduł 3: media w dmu C zjada energię w naszym dmu? Jak szczędzać energię w dmu? Mduł 4: Prdukty bankwe Prdukty bankwe Analiza fert bankwych Mądre pżyczanie Analiza fert pżyczkwych Pdsumwanie prgramu, czyli wielka fiesta Aneks Spis materiałów d ćwiczeń Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

3 3 Wstęp d prgramu Mje Mieszkanie - Mja Odpwiedzialnść Pdziękwania Prgram Mje Mieszkanie - Mja Odpwiedzialnść pwstał z inicjatywy Fundacji Habitat fr Humanity Pland, w partnerstwie z Młdzieżwym Ośrdkiem Wychwawczym Księży Orinistów - filia w Aninie, a zstał przeprwadzny przez Fundację Micrfinance Centre (MFC), dzięki finanswaniu uzyskanemu w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji,, finanswaneg z funduszy EOG. Materiały szkleniwe pwstały na pdstawie 10 letnieg dświadczenia prgramu Edukacji Finanswej prwadznej przez MFC (na pdstawie materiałów Freedm frm Hunger i MicrSave) raz na pdstawie materiałów Habitat fr Humanity. Autrami materiałów są: Ewa Bańkwska i Kasia Pawlak (MFC) dla mdułów 1, 2 i 4 Marek Guzwski (Habitat fr Humanity Pland) i Ewa Bańkwska (MFC) dla mdułu 3. Szczególne pdziękwania należą się Magdzie Ruszkwskiej- Cieślak (Habitat) i księdzu Adamwi Głębiakwi za pmysł i wcielenie g w życie, raz zespłwi wychwawców śrdka MOW Anin, którzy dzielnie kmentwali i testwali materiały: Magdalenie Krakwskiej, Barbarze Barwińskiej i Pawłwi Klańskiemu, raz Łukaszwi Materze i Mariuszwi Szymczycha. Przede wszystkim brawa i pdziękwania za udział w prgramie należą sie wychwankm MOW Anin. Jak czytać ten pdręcznik? Prgram Mje Mieszkanie - Mja dpwiedzialnść składa się z czterech mdułów tematycznych; każdy z mdułów składa się z dwóch rdzajów zajęć: warsztatów merytrycznych; zajęć pmiędzy warsztatami, pierającymi się indywidualną pracę uczestników, wiążącą się z ddatkwymi zadaniami. Warsztaty merytryczne stanwią całść samą w sbie - mgą być dstarczane ddzielnie, lub w ramach każdeg z mdułu jak skńczna całść. Mduły mgą być realizwane w dwlnej klejnści, chć zalecana klejnść jest przedstawina w tym pdręczniku (zb. ilustrację pniżej). W pdręczniku warsztaty merytryczne mają zwykłe frmatwanie. Natmiast części dtyczące pracy pmiędzy warsztatami zstały znaczne na szar. Kim są uczestnicy prgramu? Obecny prgram jest zdecydwanie przeznaczny dla grup usamdzielniających się (wiek k 17 lat) w Młdzieżwych Ośrdkach Wychwawczych i Dmach Dziecka. Elementy prgramu jak Mduł finanse sbiste i Mduł Media w dmu mgą być stswane z innymi grupami wychwanków. Grupa uczestników pwinna być tak stwrzna, aby była jak najbardziej hmgeniczna pd kątem intelektualnym i sytuacji eknmicznej. Zbyt duże różnice pmiędzy pszczególnymi wychwankami Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

4 4 sprawią trenerwi trudnść w dstswaniu tempa zajęć d wszystkich (dla jednych będzie za szybk, dla innych za wln). W przypadku, gdy uczestnicy słabsi nie nadążają za dynamiką grupy, knieczna jest większa praca indywidualna wychwawcy. Gra pieniądze Chciaż wszystkie mduły tematyczne prgramu mżna stswać ddzielnie, są ne płączne ze sbą grą - grą pieniądze, jak przystał na rzmwy finansach. Za pszczególne ćwiczenia w każdym warsztacie merytrycznym, raz za wyknanie zadań pmiędzy warsztatami uczestnicy są wynagradzani - zdbywają "Kpiejki"- pieniądze wymyślne na ptrzeby prgramu. Uczestnicy mgą wygrywać kpiejki indywidualnie lub grupw. W prgramie zakładamy uczestnictw trzech zespłów - w większści ćwiczeń, każdy zespół dstaje kpiejki w zależnści d zdbyteg miejsca (najczęściej 9 za pierwsze miejsce, 6 za drugie, 3 za trzecie miejsce - ilść mżna mdyfikwać w zależnści d stpnia trudnści). Uczestnicy mgą szczędzać Kpiejki w banku - wtedy c miesiąc dliczane jest im 10% zysku (w kresie trwania prjektu). Mgą też punkty "spieniężyć" i debrać gratyfikację wcześniej (ale pmniejszną zysk płynący z szczędzania). D prwadząceg prgram należy ustalenie nagród, na które mgą być wymienine Kpiejki. Nagrdy pwinny być drbne, tak aby mżna był "spieniężyć" Kpiejki d razu p ich uzyskaniu (np. jeden cukierek za Kpiejkę); jedncześnie ptrzebne są też większe, znaczące nagrdy, aby zmtywwać uczestników d dkładania i szczędzania Kpiejek. Aby wspierać rywalizację uczestników, wart przygtwać duży arkusz papieru pwieszny w widcznym miejscu, na którym będą zaznaczane zdbywane punkty, zarówn indywidualnie, jak i grupw. Infrmacja tym, które ćwiczenia jak punktwać znajduje się w instrukcjach dla trenera d każdej sesji. Praca uczestników w zespłach Jeśli realizwany jest cały prgram, uczestnicy pracują w zespłach - tych samych w trakcie całeg prgramu; dzięki temu każdy zespół przez cały prgram zdbywa punkty. Jeśli trener prwadzi tylk wybrane zajęcia, bez elementów rywalizacji pmiędzy zespłami, uczestnicy mgą pracwać w dwlnych grupach lub parach - trener lub grupa sami decydują kryteriach pdziału. Adaptacje Mduł Finanse Osbiste bazuje na analizie przychdów i wydatków własnych uczestników. W śrdkach, w których wychwankwie nie mają mżliwści zarbkwania lub nie trzymują żadnych ddatkwych dchdów, trener mże użyć materiału Histria Hanki - pisu przychdów i wydatków młdej sby tuż p usamdzielnieniu się. Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

5 5 Wprwadzenie d prgramu 1,5 WIZJA ZASADY Mduł 1: Finanse sbiste Mje sbiste dchdy i wydatki BUDŻET RACJONALIZACJA WYDATKÓW 4h Wprwadzanie dbrych praktyk szczędzania Zarządzanie finansami sbistymi FUNDUSZE NA WYDATKI NIESPODZIEWANE WYDATKI 3h Mduł 2: planwanie wyżywienia Jedndniwy jadłspis 2h Sprawdzenie cen w sklepach Przygtwanie planu żywienia śrdka 1,5h Wprwadzanie dbrych praktyk szczędzania Realizacja jadłspisów i cena Zjadacze energii w dmu Prdukty bankwe Mduł 3: Media w dmu ZUŻYCIE ENERGII PRZEZ URZĄDZENIA 3h Audyt energetyczny śrdka 1h Oszczędzanie energii ILE MOGĘ OSZCZĘDZIĆ? JAK OSZCZĘDZAĆ? 3h Mduł 4: prdukty bankwe NA CO ZWRACAĆ UWAGĘ? RANKING OFERT 3h Analiza fert bankwych 1h Mądre pżyczanie NIEBEZPIECZEŃSTWA DŁUGU ZASADY NA ILE KREDYTU MNIE STAĆ? KOSZT KREDYTU 3h Oszczędzanie energii w śrdku 1h Analiza fert pżyczkwych 1h Zakńczenie prgramu, czyli wielka fiesta 1,5 Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

6 6 Mduł 1: Finanse sbiste Cele: na kniec prcesu uczenia się, uczestnicy: Znają swje typwe cdzienne i miesięczne rdzaje ksztów i przychdów Rzumieją, ile pieniędzy "zarabiają" miesięcznie. Rzumieją, ile pieniędzy wydają miesięcznie. Znają dbre praktyki na racjnalizwanie wydatków. Umieją pdjąć decyzję, ile pieniędzy przeznaczają na przyjemnści. Umieją pdjąć decyzję, ile pieniędzy przeznaczają na niespdziewane wydatki. Umieją zaplanwać swje wydatki w kresie miesiąca. Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

7 7 1. Wprwadzenie d prgramu Infrmacje sesji Czas trwania: 90 min + 10 min Struktura: 1. Wprwadzenie d prgramu - 5 min 2. Wizja sbista - 5 min 3. Cllage człwieka szczęśliweg - 30 min 4. Wprwadzenie d prgramu - 10 min 5. Zasady - 10 min 6. Oczekiwania i wątpliwści - 20 min 7. Utwrzenie zespłów - 10 min 8. Zadanie dmwe - 10 min Materiały d ćwiczeń: -- Inne materiały ptrzebne: Slajdy Klrwe magazyny Nżyczki Klej Karteczki samprzylepne w dwóch klrach Markery / klrwe cienkpisy Trener rzpczyna przekazując myśli: Przeszliście daleką drgę - wiele siągnęliście dzięki swim pzytywnym decyzjm. Na ile jesteś zadwlny z teg miejsca, w którym teraz jesteś? Przed wami nwy etap - usamdzielnienie się: za chwilę będziecie mieć swje własne mieszkanie, ze wszystkimi przywilejami i knsekwencjami. Ten prgram jest specjalnie dla was (trener pdkreśla wyjątkwść grupy). T narzędzie, które mże wam pmóc, jeśli je będziecie chcieli wykrzystać. T jest mapa waszeg życia, z zaznacznymi szansami i zagrżeniami - mżecie z tej mapy skrzystać, lub nie. (3) Trener mówi (wln): Usiądźcie wygdnie i zamknijcie czy. Za jakiś czas każdy z was dejdzie z śrdka, usamdzielni się. Będziecie decydwać sbie, żyć swim życiem. Wybraźcie sbie siebie za kilka lat, w najlepszym z mżliwych scenariuszy. gdyby wszystk stk był mżliwe, jak byś chciał, żeby wyglądał twje życie za kilka lat? Gdzie jesteście? C rbicie? Gdzie mieszkacie? Kt jest wkół was? C umiecie? C psiadacie? Jak się czujecie? P kilku minutach, trener delikatnie dziękuje uczestnikm i prsi pwrót d rzeczywistści. Następnie prwadzi dyskusję: Jak wam był w tej waszej wizji przyszłści? Wprwadzenie d prgramu 5 min Wizja sbista 5 min Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

8 8 Trener mówi: Zapamiętajcie sbie wasze wizje. Teraz, na ich pdstawie, chcę was prsić przygtwanie definicji człwieka szczęśliweg. Będziecie pracwać w grupach, na które zaraz was pdzielę. Zanim t zrbię, wytłumaczę zadanie. Trener pkazuje flipchart Człwiek Szczęśliwy i mówi: Zdefiniujcie człwieka szczęśliweg, w czterech wymiarach: Relacji - kt jest wkół nieg? Materialnym - c psiada? Osbistym - c umie? kim jest? Emcjnalnym - jak się czuje? Nie mżecie pisać - mżecie ryswać lub wyklejać. (20) Trener dzieli uczestników na dcelwe zespły. Uczestnicy pracują w zespłach. W trakcie pracy, trener sprawdza i weryfikuje realnść spójnść wizji. Jacht na mrzu śródziemnym jest k, pd warunkiem że w wizji jest np. też biznes lub dbra praca (np. super infrmatyk). Cllage człwieka szczęśliweg 30 min Slajd / Flipchart Człwiek Szczęśliwy Klrwe magazyny Nżyczki Klej (10) P skńcznej pracy, trener rzmawia z uczestnikami w grupie: C jest ptrzebne, żeby móc zstać takim człwiekiem szczęśliwym? C jest ptrzebne w każdej z czterech sfer? Trener pdsumwuje dyskusje: na tym szkleniu zajmiemy się sferą materialną: pieniędzmi i mieszkaniem. Na szkleniu skupimy się na dwóch elementach, które są nam ptrzebne w realizacji wizji: pieniądzach i mieszkaniu. Zaczniemy d pieniędzy, by ptem dłączyć temat mieszkania. (5) C myślicie stwierdzeniu: "Tylk bgaci mgą dbrze zarządzać pieniędzmi"? Zgadzacie się czy nie? Dlaczeg t prawda? Dlaczeg nie jest t prawdą? Jak bardz trzeba być bgatym, żeby dbrze zarządzać? Trener prwadzi dyskusję, której celem jest pkazanie, że aby mieć pieniądze, trzeba umiejętnie nimi zarządzać - nie zależy t d dchdu, ale d inteligentneg działania i bycia wytrwałym w siąganiu swjeg. Na przykład: Bill Gates zaczynał firmę w garażu ALBO Zuckerman jak student wymyślił Facebk'a. Wprwadzenie d prgramu 10 min Trener pkazuje lub mówi myśl człwieka uważaneg za najbgatszeg na świecie: "Największym graniczeniem w drdze d bgactwa jest spsób myślenia" J.D. Rckeffeler W serii warsztatów przygtujemy się d dkrycia prawdy, że jesteście na dbrej drdze, żeby mieć wystarczając pieniędzy na spełnienie swjej wizji. Trener przedstawia cele: Nauczyć się dbrze zarządzać tym, c mamy Nauczyć się wydbywać jeszcze więcej pieniędzy z teg c mamy Przećwiczyć, jak żyć na swim, żeby nie zginąć Plan całeg prgramu: Mamy 13 sptkań, pdzielnych na cztery tematy: zarządzanie finansami sbistymi zarządzanie budżetem na jedzenie Zasady 10 min Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

9 9 zarządzanie energią w dmu Krzystanie z prduktów finanswych: knta w banku, szczędnści i pżyczanie Zasady gier T będzie cś inneg niż nauka w szkle - będzie rywalizacja, będą gry, i zadania. Będziecie szukać infrmacji i rzwiązań pmiędzy zajęciami. Będziecie pracwać w zespłach, a zespły będą ze sbą rywalizwać. Będą nagrdy indywidualne i grupwe. Każde wasze działanie będzie się przyczyniać d zmian w waszym Anin-Banku! Nagrdą będzie stan knta w Anin-Banku. Każdy z was będzie mieć załżne knt w Anin-Banku, na którym będziecie zbierać Anin Banknty (nazwę waluty zaraz wymyślimy). Nagrdy, czyli Anin Banknty będą przyznawane dla zespłów: za zajęcie pierwszeg, drugieg i trzecieg miejsca. Zgrmadzne na kncie Anin- Banknty będzie mżna w każdej chwili spieniężyć. Za jeden Anin-Banknt - 1 zł. Ale, będzie premia za trzymanie ich na kncie - za każdy miesiąc na kncie będzie mżna zyskać 10%! Takiej ferty nie ma na rynku! Ddatkw, sba która dłży najwięcej przez cały prgram, dstanie premię - jej szczędnści zstaną zdublwane. Czyli jeśli dłżysz 100 zł, dstaniesz drugie 100 zł (razem 200 zł). Premię dstanie także druga i trzecia sba, która dłży najwięcej. W sumie pula nagród wynsi c najmniej 1000 zł!! Przykład: za jedn zadanie zrbine pmiędzy zajęciami, pierwszy wygrany zespół dstanie 9 Anin-Bankntów - czyli 9 zł d pdziału na 3 sby. Drugi zespół - 6 bankntów, 3 zespół - 3 Anin-Banknty. Takich zadań będzie wiele w ciągu 13 sptkań. Więc te kwty będą się kumulwać. A jeśli zstawicie je na kncie w Anin-Banku, prcentwanie będzie rsnąć. Będziecie pracwać w zespłach. Wynik grupy będzie się przekładać na wasz wynik indywidualny. Trener mówi: przmawiajmy tym, c myślicie celach tej serii warsztatów. Jakie macie czekiwania i jakie wątpliwści? Zapiszcie swje czekiwania jak i wątpliwści na kartkach: czekiwanie na kartkach jednym klrze, i wątpliwści na kartkach drugim klrze. Oczekiwania: czeg chcecie się nauczyć, jak chcecie żeby t wyglądał, lub że np. chcecie, żeby była zawsze cca cla d picia alb przerwy miały tylk 5 min. Wątpliwści: w c wątpicie? czeg się bawiacie? c jest dla was ryzykiem? Oczekiwania i wątpliwści 20 min Karteczki samprzylepne w dwóch klrach Uczestnicy zapisują swje myśli na kartkach. Następnie wieszają na ścianie. Trener grupuje kartki, i mawia. Wychwawcy dzielą uczestników w grupy 3-4 sbwe. Uczestnicy nadają nazwę swjemu Utwrzenie zespłwi - nazwa ta będzie im twarzyszyć d kńca prgramu. zespłów 10 min W Internecie każdy zespół musi znaleźć dwie rzeczy: Zadanie dmwe prady dtyczące zarządzania pieniędzmi: szczędzaniu, wydawaniu, zarabianiu - mże 10 min być filmik, mże być artykuł. Ważne, żeby frma była atrakcyjna a prady interesujące T, c każdy zespół zaprezentuje, będzie ceniane pd kątem: atrakcyjnści frmy atrakcyjnści przekazu Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

10 10 Trener sprawdza, czy są pytania c d zadania i udziela dpwiedzi. Trener prsi uczestników, aby d klejnych zajęć zbierali wszystkie paragny za każdą transakcję, jaką przeprwadzają - nawet najdrbniejszą. Paragny przydadzą się d ćwiczenia na klejnym warsztacie. Paragny [pcjnalnie] Pmiędzy zajęciami, jak wychwawca, zwróć uwagę, czy: wizja wisi w widcznym miejscu; uczestnicy przygtwują zadanie na klejne sptkanie; [pcjnalnie] uczestnicy zbierają Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

11 11 2. Mje sbiste dchdy i wydatki Infrmacje sesji Czas trwania: 215 min + 30 min Struktura: 1. Wstęp - 5 min 2. Rdzaje przychdów - 25 min 3. Osbiste przychdy - 25 min 4. Rdzaje wydatków - 30 min 5. Wydatki sbiste - 30 min 6. Przegląd pracy z tygdnia - przegląd filmików - 30 min 7. Racjnalizacja ksztów - 90 min 8. Pdsumwanie - 10 min Materiały d ćwiczeń: Materiał Mje Osbiste Przychdy Materiał Mje Osbiste Wydatki Opcjnalnie: Materiał Histria Hanki Inne materiały ptrzebne: Slajdy Karteczki samprzylepne w dwóch klrach Klrwe kartki A4Klrwe krpki - naklejki Kpiejki Trener wita uczestników i przedstawia cele sptkania: Sprawdzenie ile tak naprawdę zarabiamy i wydajemy, p t, aby lepiej kntrlwać wydatki. Znalezienie prstych ale efektywnych spsbów na t, aby w naszym prtfelu był więcej pieniędzy. Wstęp 5 min W pierwszej części sptkania zajmiemy się analizą przychdów i wydatków, a w drugiej części burzą mózgów na temat wypracwywania strategii bniżania ksztów. (5) Przyjrzyjmy się, skąd się birą pieniądze. Trener pyta: kiedy mówimy dchdach, c mamy na myśli? Rzmawiając z uczestnikami, zbiera d nich dpwiedzi i pdsumwuje: wszystkie pieniądze, które wpływają d nas (na knt lub d ręki) p raz pierwszy. Trener mże sprawdzić z uczestnikami: czy pensja d dchód? Tak Czy prezent d babci w frmie pieniężnej t dchód? Tak Czy zwrt pżycznej znajmemu przez nas kwty t dchód? Nie, jeśli nie była prcentwana. Jeśli pżyczyliśmy pieniądze na prcent, t wtedy dsetki są dchdem. Rdzaje przychdów 25 min Karteczki samprzylepne w dwóch klrach Trener mówi: w zespłach wypiszcie wszystkie rdzaje przychdów, jakie macie: kiesznkwe, praca, świadczenia, spadek, prezent. Na żółtych kartkach wypiszcie przychdy regularne, czyli takie które pwtarzają się regularnie: c tydzień, c miesiąc (np. kiesznkwe, pensja). Na zielnych kartkach wypiszcie wszystkie dchdy nieregularne, jakie macie (np. prezent d babci, praca drywcza). Ważne jest, że nie mówimy dchdach nielegalnych. (5) Trener rzdaje dwa rdzaje klrwych kartek. Uczestnicy pracują w zespłach. Trener upewnia sie, czy uczestnicy uwzględniają takie rzeczy jak: Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

12 12 zwrt pdatku (jeśli kgś t dtyczy), jednrazwe zapmgi, prezenty pieniężne. [UWAGA: Jeśli pjawi się pmysł, że pżyczka jest dchdem, należy wyjaśnić: pżyczka nie jest źródłem dchdu, b przy spłacie trzeba ddać przynajmniej tyle sam, lub nawet więcej - więc statecznie jest ksztem. Jeśli pjawi się idea kradzieży lub inneg nielegalneg źródła dchdu, trzeba pdkreślić, że wszem - jest t dchód - ale nielegalny; jak bywatele teg kraju chcemy działać zgdnie z bwiązującym prawem.] (10) P zakńczeniu pracy w zespłach, pierwszy zespół przykleja swje karteczki na ścianie (najpierw regularne dchdy, ptem nieregularne), wyjaśniając, c jest napisane na każdej kartce (regularne i nieregularne). Reszta grupy sprawdza, czy t jest dchód faktycznie, czy jest legalny i czy jest dbrze przypisana jeg regularnść lub nieregularnść. egularnść. Jedncześnie pzstałe zespły sprawdzają, które rdzaje dchdów się pwtarzają wśród ich karteczek - jeśli jakieś się pwtarzają, t te kartki dkładają na bk. P zakńczeniu prezentacji przez pierwszy zespół, klejny zespół przykleja kartki na ścianie - ale tylk te, które się nie pwtarzają. Pzstałe zespły ceniają, czy się wszystk zgadza; trzeci zespół pnwnie dkłada te spśród swich kartek, które są wymienine przez zespół drugi. Klejny zespół przykleja swje kartki (które pzstały) i prezentuje. Pzstałe zespły ceniają, czy się wszystk zgadza. Następnie trener zaprasza wszystkich uczestników jak całą grupę d grupwania karteczek z dchdami (razem regularne i nieregularne), wg. pdbieństw: praca: regularna i drywcza (praca regularna t praca, która raczej trwa przez 12 miesięcy, nawet jeśli jest na niepełny etat). świadczenia scjalne, renty itp. wsparcie finanswe, np. kiesznkwe (z śrdka, d rdziców), prezenty Dchdy jednrazwe: spadek, kwta na usamdzielnienie się (5) Trener prwadzi i pdsumwuje dyskusję: Których dchdów jest więcej, a których mniej (regularnych/nieregularnych, w różnych grupach) Które grupy dchdów najbardziej zależą d nas? Np. praca regularna i nieregularna C myślicie tej pracy, którą wyknaliśmy? Czeg się dwiedzieliście? C jest dla was zaskakujące w tym ćwiczeniu? Trener prwadzi dyskusję tak, aby pdsumwać: mamy wiele różnych źródeł dchdu. Niektóre są mał znaczące (np. prezent), ale razem z innymi źródłami mgą dać pkaźną sumę. Na niektóre mamy większy wpływ niż na inne (np. mamy mniejszy wpływ na prezent finanswy d babci niż na dchód z pracy). Z niektórych krzystamy już teraz, z innych mżemy zacząć krzystać. (5) Trener rzdaje uczestnikm materiał Mje Osbiste Przychdy i wyjaśnia instrukcje ćwiczenia indywidualneg: zadaniem uczestników jest wypisać wszystkie swje dchdy, jakie trzymują w ciągu całeg rku, łącznie z ich kwtą - mgą być dchdy c miesięczne, c tygdniwe, trzymywane raz w rku, lub nieregularnie. Następnie pwinni bliczyć, ile zarabiają średni Osbiste przychdy 25 min Materiał Mje Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

13 13 miesięcznie raz ile w sumie w całym rku. Trener pdkreśla wagę teg, żeby wypisać wszystkie najdrbniejsze i nieregularne dchdy, pnieważ chcemy dkładnie zbadać skalę wszystkich dchdów w skali rku. Przy nieregularnych dchdach wart załżyć jakieś minimum. Np. jeśli nie wiem, ile razy w rku będę u rdziców w dmu i dstanę wsparcie finanswe, ale wiem, że c najmniej dwa razy będę na święta (lub raz na dwa miesiące) - wtedy wart włączyć t minimum. Osbiste Przychdy Opcjnalnie: Materiał Histria Hanki (15) Uczestnicy pracują indywidualnie, trener pmaga im wyliczać dchdy. (5) P zakńczeniu pracy, trener pyta się: Jak wam pszł? C was zaskczył? Czy uważacie, że zarabiacie duż w skali rku, czy mał? Część uczestników będzie zdziwina wielkścią kwty, jaką dyspnują. Trener pdkreśla, że jest t duży ptencjał na dbre zarządzanie pieniędzmi. Czas na wzięcie pd uwagę wydatków. (5) Trener mówi: czas na przyjrzenie się drugiej strnie - wydatkm. Pnwnie w zespłach wypiszcie wszystkie rdzaje wydatków jakie macie, im bardziej szczegółw, tym lepiej. Przypmnijcie sbie, na c wydaliście pieniądze przez statnie 7 dni. Macie na t 10 min. Trener mże pdać kilka przykładów: ubrania ksmetyki jedzenie na mieście picie na mieście czesne za szkłę prezenty lekarstwa wyjazd wakacyjny Rdzaje wydatków 30 min Karteczki samprzylepne w dwóch klrach Klrwe kartki A4 (10) Trener rzdaje klrwe kartki i uczestnicy w zespłach wypisują swje wydatki z statnieg tygdnia i inne, które im się przypminają. (10) Następnie przyklejają karteczki na ścianie. Trener zachęca, aby wszyscy razem stjąc przed ścianą pgrupwali kartki w kategrie: najpierw wydatki pwtarzające się razem, następnie grupują wydatki wg. pdbieństwa. Przykładwe (i sugerwane) kategrie: Wydatki cdzienne (jedzenie w dmu, jedzenie na mieście, ksmetyki, chemia dmwa, utrzymanie zwierzęcia dmweg, słdycze) Rzrywka (kin, wyjście ze znajmymi na miast, czyjeś urdziny, hbby, sprt) Edukacja / inwestycja w siebie / inwestycja w przyszłść (ddatkwe kursy, praw jazdy, dkładanie na mieszkanie) Wydatki bwiązkwe (np. bilet miesięczny, szkła, rachunek za telefn) Inne wydatki (np. ubrania, kszty pdróży d rdziców, mandaty, lekarstwa, wizyty u lekarza) Cele szczędnściwe (dkładanie na wakacje, dkładanie na ubranie, na sprzęt) Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

14 14 P pgrupwaniu, trener z całą grupą nadają nazwy kategrim, zapisując je na klrwych kartkach A4. (5) Trener prwadzi i pdsumwuje dyskusję: Czeg się dwiedzieliście? C wam dał t ćwiczenie? C był dla was zaskakujące w tym ćwiczeniu? Trener pdsumwuje: mamy wiele wydatków, większych i mniejszych. Niektóre są gólnie ważne (np. płacenie rachunków), inne są dla nas ważne (b przyjemnść też trzeba zadbać). Żeby nie zginąć finansw, trzeba je kntrlwać. Zidentyfikwaliśmy wszystk - jesteśmy gtwi stawić czła prawdzie - ile zarabiamy, ile wydajemy! T będzie nasz punkt startwy d szukania rzwiązań na zwiększenie dstępnej gtówki. (2)Trener wyjaśnia instrukcje ćwiczenia indywidualneg z materiałem Mje Osbiste Wydatki: zadaniem uczestników jest wypisać wszystkie swje wydatki (cdzienne, miesięczne, rczne) łącznie z kwtą, raz przeliczyć każdy kszt miesięczny kszt. Jeśli kupują kebab c trzeci dzień, pwinni pliczyć, ile wydają na kebab miesięcznie. Jeśli dwa razy w rku wydają na buty, pwinni t pdzielić na kszt miesięczny. Ważne jest, aby włączyć wszystkie typwe wydatki w ciągu rku, także te związane z wakacjami (nawet jeśli plany nie są sprecyzwane, ale wiadm, że jak c rku wakacje będą wymagać pieniędzy - d szacwania ksztów mżna użyć ksztów z pprzednieg rku). Wydatki sbiste 30 min Materiał Mje Osbiste Wydatki Opcjnalnie: Materiał Histria Hanki [Opcjnalnie: d teg ćwiczenia trener mże użyć paragnów zebranych przez uczestników - na ich pdstawie mgę dkładniej szacwać swje cdzienne kszty.] (15) Uczestnicy pracują indywidualnie, trener pmaga wyliczać wydatki. (10) Trener prwadzi dyskusję: c jest dla was najbardziej zaskakujące w tym ćwiczeniu? czeg nweg się dwiedzieliście? c jest dla was trudne? Trener mówi: teraz chwila prawdy: prównajcie miesięczne dchdy i miesięczne wydatki. Jesteście pd czy nad kreską? Trener zachęca: jeśli jesteście pd kreską - głwa d góry. Przez resztę dnia będziemy pracwać nad tym, jak t pprawić. Jeśli jesteście nad kreską - świetnie. Ale będziemy się zastanawiać, jak mże być jeszcze lepiej. Trener mówi: teraz będziemy szukać rzwiązań na t, jak bniżać kszty w każdej z kategrii. Najpierw jednak wróćmy d waszeg zadania dmweg. Zespły prezentują wyniki swjej pracy - (każdy zespół p klei). prady dtyczące zarządzania pieniędzmi i/lub cytaty Przegląd pracy z tygdnia - przegląd filmików 30 min Klrwe krpki - Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

15 15 P prezentacji, następuje głswanie (nie mżna głswać na swój materiał), wg. dwóch kategrii: Który materiał miał najatrakcyjniejszą frmę? C zawierał prady najbardziej użyteczne i przydatne (atrakcyjnść treści)? Każdy z uczestników trzymuje 2 klrwe krpki - głsy w bu kategriach. P pdliczeniu głsów, wygrane zespły trzymują Kpiejki, a wyniki zapisywane są na brystlu. Trener mówi: teraz będziemy szukać rzwiązań na t, jak bniżać kszty w każdej z kategrii. Na pczątek, inspirujący filmik. Oglądając g, zwróćcie uwagę, jakie są wady i zalety prezentwanych rzwiązań. P bejrzeniu filmiku: c myślicie tych spsbach? Który spsób przypadł wam najbardziej d gustu? Które spsby są realistyczne? Prste d zastswania? Efektywne? Legalne? naklejki Kpiejki Brystl d mnitrwania indywidualnie zdbytych punktów przy wdrażaniu dbrych praktyk pmiędzy sptkaniami Racjnalizacja ksztów 90 min Slajd Cechy dbrej praktyki Klrwe krpki - naklejki Kpiejki Trener krótk kmentuje spsób "z pgranicza legalnści": nawet najlepsze spsby, jeśli są nielegalne, są niedpwiednie. W tym przypadku, płacimy peratrwi za telefn, a nie za dstarczanie prądu. Ilść prądu, jaką pzyskamy, jest niewielka - zwyczajnie się nie płaca szukiwać. (4) Trener mówi: Pszukajcie innych spsbów - waszym zadaniem jest wymyślenie klejnych, jak najbardziej praktycznych i prstych zasad bniżania ksztów. Będzie pracwać w swich zespłach. Każdy z was dstanie jedną z kategrii wydatków, które zidentyfikwaliśmy w pprzednim ćwiczeniu (wg. grup wydatków na ścianie). Dla waszej kategrii wymyślcie spsby, jak mżna te kszty racjnalizwać: bniżać, znaleźć inne alternatywne rzwiązanie, znaleźć spsób na graniczanie wydatków). Będą nagrdy: pierwsza dla grupy, która wymyśliła najwięcej spsbów spełniających kryteria druga dla grupy, która w głswaniu dstanie najwięcej głsów na najciekawsze rzwiązanie. Ważne jest, aby wymyślne spsby były (trener pkazuje slajd Cechy dbrej praktyki): realne neutralne lub pzytywne dla zdrwia akceptwalnie łatwe d zrealizwania legalne (5) Każdy zespół dstaje jedną lub dwie kategrie ksztów (w zależnści d statecznej liczby kategrii w pprzednim ćwiczeniu). Każda grupa ma za zadanie wymyślić jak najwięcej praktycznych i łatwych spsbów na bniżanie ksztów lub mądrzejsze wydawanie pieniędzy w danej kategrii. Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

16 16 (15) Uczestnicy pracują w zespłach, wypisując rzwiązania na flipchartach. Trener mnitruje pstęp pracy i sprawdza, czy na liście przeważają rzwiązania spełniające kryteria (na liście mgą pjawić się 1-2 rzwiązania niespełniające kryteriów - reszta uczestników pwinna t wyłapać przy prezentacji). (25) Trener zaprasza pierwszy zespół d prezentacji ich pracy. Pzstali uczestnicy mają ceniać praktyki pd kątem spełniania kryteriów raz ddać własne pmysły w danej kategrii. Trener pyta: Które zaprezentwane dbre praktyki spełniają kryteria? Jakie pmysły mgą ddać? (trener zapisuje ddatkwe pmysły na ddzielnych kartkach, tak, aby były na liście, ale jedncześnie były wyróżnine - tak aby nie zawyżać wyników danej grupy). Trener ddaje swje pmysły (przykłady dbrych praktyk pniżej) Trener pwtarza prces z klejnymi zespłami. Przykłady dbrych praktyk: Wydatki cdzienne: chdzenie d sklepu z listą zakupów i trzymanie się jej chdzenie d sklepu p zjedzeniu psiłku (nie "na głdneg") chdzenie d sklepu bez dzieci używanie gazetek sklepwych d znajdwania prmcji kupwanie ubrań na wyprzedażach rbienie kanapek / zabieranie biadu d pracy / szkły zamiast kupwanie jedzenia na mieście sptykanie się ze znajmymi w dmu zamiast "na mieście" zakupy w sklepach hurtwych (jeśli mamy gdzie trzymać) - np. papier taletwy; lub d spółki ze znajmymi "Happy hurs" u fryzjerów Ksmetyki - jeśli mamy nie wrażliwą cerę - mżna dstawać ksmetyki d testwania d firm ksmetycznych Rbić przetwry na zimę zbierać grzyby (jeśli się znamy) i wce leśne Krzystać z przecen w supermarketach - z prduktów z upływającą datą przydatnści d spżycia (zazwyczaj mgą stać dłużej niż wskazuje data) - ale kupwać w małych ilściach, tak, żeby rzeczywiście się nie psuły Zgłsić się d Banku Żywnści - wyskiej jakści jedzenie Stswanie chemii dmwej rbty (np. wda z ctem d mycia kien) Wydatki ważne: płacić rachunki na czas (żeby nie płacić dsetek) płacić mandaty jak najszybciej - zazwyczaj taniej niż główna grzywna leki - prsić tańsze zamienniki w aptece (i dbać zdrwie) transprt - kupwać bilety długkreswe - zazwyczaj wychdzi taniej płacanie abnamentu radiw-telewizyjneg z góry - jest taniej Prwadzenie segregacji śmieci - bniżanie czynszu płacneg d spółdzielni Rzrywka / hbby bilety d kina - w dni zniżkwe (np. pniedziałki w ciągu dnia - w zależnści c ferują kina) Wakacje - jeździć pd namit Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

17 17 Wakacje - być w prgramie cach surfing krzystać z bezpłatnych lub tanich zajęć w dmach kultury / brać udział w prgramach rganizwanych przez różne fundacje i stwarzyszenia Inne wydatki krzystanie z bla bla car d przejazdów Prezenty na święta - zacząć kupwać już w lipcu, kiedy nie ma seznu zrbić prezent własnręcznie zamiast kupwać (10) Przyznanie nagród: Trener z uczestnikami liczy, która grupa miała najwięcej dbrych praktyk spełniających kryteria. Każdy uczestnik trzymuje dwie krpki, które mże przykleić przy najciekawszym rzwiązaniu - nie mżna przyklejać swjej grupie. Zwycięzcami są dwie grupy: Ta, która wygenerwała najwięcej senswnych praktyk Ta, której jedn rzwiązanie zdbył najwięcej krpek. (10) Trener prwadzi dyskusję: Jak łatw jest wam wdrżyć te praktyki? C jest wam ptrzebne, aby wdrżyć te dbre praktyki? M.in.: decyzja i wytrwanie w decyzji; pamiętanie celu, na który dkładamy pieniądze; uświadmienie sbie, ile mgę szczędzić, itp. C dzięki temu siągnięcie? Odpwiedź: bniżenie wydatków, nie będzie trzeba pżyczać, będzie mżna zaszczędzić. (5) Trener mówi: wybierzcie teraz 1 rzwiązanie, które będziecie chcieli zacząć stswać (czyli takie, któreg d tej pry nie stswaliście), i zapiszcie sbie na kartkach. Zapiszcie także, kiedy zaczniecie je wdrażać, kiedy będziecie je wdrażać, z kim będziecie je wdrażać, jak będziecie je wdrażać. Trener pdkreśla, że ważne jest, aby nie prywać się na zbyt wiele - dlateg wystarczy, jak wdrżą 1 praktykę - t już przyniesie zmiany. Uczestnicy wypisują na kartkach praktyki, które zdecydwali się wdrażać w swje życie, raz planują, kiedy, jak i z kim zaczną t rbić, raz w jaki spsób będą raprtwać zastswanie praktyki. Za każde zastswanie praktyki pszczególni człnkwie zespłów będą dstawać Kpiejki, które będą się sumwać d całści punktów zespłu. C tydzień uczestnicy będą przyznawać sbie punkty za trzymanie się praktyki (lub będą bez punktów, jeśli się ich nie trzymali). Pdsumwanie Uczestnicy stają w kle. Każda sba ma wyknać gest zwycięstwa (krzyk, gest, pstawa, pieśń), raz pwiedzieć jedną rzecz, która była dla nieg ważna w trakcie teg dnia: czeg się nauczył, dwiedział, c mu się pdbał, lub c był ważne. Na kniec, każda sba mówi swją rekmendację c zrbić, żeby następnym razem zajęcia były lepsze. W trakcie tygdnia p zajęciach, jak wychwawca, zwróć uwagę, czy: wizja wisi w widcznym miejscu Pdsumwanie 10 min Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

18 18 uczestnicy wprwadzają w życie swje praktyki? Jeśli tak, dstają punkty Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

19 19 3. Zarządzanie finansami sbistymi Infrmacje sesji Czas trwania: 145 min + 30 min Struktura: 1. Pdsumwanie wprwadzania dbrych praktyk - 20 min 2. Wstęp d zajęć - 10 min 3. Zasady Funduszy sbistych - 15 min 4. Fundusz na wydatki ważne i bwiązkwe - 25 min 5. Fundusz na wydatki cdzienne - 20 min 6. Fundusze sbiste - cel szczędnściwy - 10 min 7. Fundusz na rzrywkę - 20 min 8. Fundusze sbiste - pdsumwanie - 15 min 9. Niespdziewane wydatki - 30 min 10. Zadanie dmwe - 10 min Materiały d ćwiczeń: Materiał niespdziewane wydatki Inne materiały ptrzebne: Slajdy Kpiejki Kperty Klrwe pisaki Klrwe naklejki Klrwe kartki Flipcharty: Flipchart Niespdziewane wydatki Trener pdsumwuje które trzy sby zdbyły najwięcej punktów raz który zespół w sumie zdbył najwięcej punktów. Zwycięska sba i zwycięski zespół dstają nagrdy Trener prwadzi z uczestnikami dyskusję wkół pytań: Jakie widzicie zalety wdrażania tych dbrych praktyk graniczania wydatków? C sprawił, że wam się pwidł? C był mtywujące? C był przeszkdą we wdrażaniu dbrych praktyk? Jak mżna teg unikać? Pdsumwanie wprwadzania dbrych praktyk 20 min Kpiejki Celem dyskusji jest pdkreślenie zysków płynących z wdrażania praktyk, rzpznanie, jakie zachwania prwadzą d sukcesu w ich wdrażaniu; nazwanie barier, które przeszkadzają we wdrażaniu praktyk i wygenerwanie pmysłów na ich bejście. Trener głasza kntynuację knkursu na wdrażanie praktyk w klejnym tygdniu. Uczestnicy mgą zmdyfikwać plan wdrażania, ale zasadnicz pwinni pzstać przy tych samych praktykach, aby wyćwiczyć w sbie nawyki. Trener mże dpuścić zmianę praktyki w danym przypadku - należy pamiętać jednak, że wykształcenie nawyku zajmuje przynajmniej 6 tygdni. (2) Trener mówi: kntynuujemy temat finansów sbistych. Na pprzednich zajęciach dkładnie przyjrzeliśmy się temu, jaki mamy ptencjał w zakresie dchdów, raz zidentyfikwaliśmy, na c wydajemy pieniądze. Wszystk p t, aby być w stanie lepiej kntrlwać pieniądze, które przepływają przez nasz prtfel. Jeśli nauczymy się kntrlwać pieniądze dziś, będziemy w stanie lepiej pdążać d naszej wizji człwieka szczęśliweg. Wstęp d zajęć 10 min Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

20 20 (5) Trener rzmawia z uczestnikami: przypmnijmy sbie dkładnie, d czeg dszliśmy na pprzednich zajęciach: Liczyliśmy kwtę, jaką zarabiacie rcznie ze wszystkich mżliwych źródeł. C był dla was najważniejsze w tym ćwiczeniu? Trener czeka na dpwiedzi. Jak satysfakcjnująca była ta kwta dla was? Trener czeka na dpwiedzi. Następnie liczyliśmy kwtę waszych wydatków. C był dla was najważniejsze w tym ćwiczeniu? Trener czeka na dpwiedzi. Czeg dwiedzieliście się swich wydatkach? Trener czeka na dpwiedzi. Na dzisiejszych zajęciach będziemy kntynuwać temat zarządzania finansami sbistymi. Będziemy mówić tym, jak na c dzień zarządzać wydatkami, raz c zrbić w przypadku niespdziewanych wydatków. (10) Trener mówi: p pprzednich zajęciach zaczęliście wdrażać swje dbre praktyki na bniżanie ksztów. Przypmnijmy sbie niec zasad związanych z dbrym zarządzaniem pieniędzmi. Obejrzyjmy film - glądając, szukajcie dbrych praktyk stswanych przez bhaterów. Trener pkazuje część pierwszą i drugą filmu: Zasady Funduszy sbistych 15 min Slajd Zdjęcie szafki z szufladami P bejrzeniu filmu, trener pyta: Jak wam się pdbał filmik? Jakie pdejście d pieniędzy miała każda z rdzin i jakie teg były efekty? Jakie zasady były kluczwe dla tej rdziny, która lepiej radziła sbie z finansami? Jak waszym zdaniem sprawdza się zasada dzielenia dchdu na kperty? Trener mówi: Ta zasada dzielenia pieniędzy na kperty jest uważana za kluczwą w siąganiu wlnści finanswej - czyli stanu, w którym mżesz pracwać lub nie musisz - nie musisz się zastanawiać, czy pieniądze są - ne są. Jest na nie tylk skuteczna, ale i bardz prsta. Jak myślicie, dlaczeg jest na skuteczna? (5) Trener czeka na dpwiedzi. Następnie pdsumwuje: Wybraźcie sbie kmdę - szafkę z szufladami. W każdej szufladzie trzymasz cś inneg: w jednej szufladzie skarpetki, w drugiej kszulki, w trzeciej papiery a w czwartej kable, śrubki i inne narzędzia. Dlaczeg nie trzymasz skarpetek razem z papierami, a kszulek razem ze śrubkami? Trener czeka na dpwiedzi i prwadzi dyskusję d wnisku: rzeczy różnym przeznaczeniu pwinny być psegregwane, b t ułatwia utrzymanie prządku - w rezultacie, kiedy przychdzi ptrzeba, nie trzeba szukać. Na przykład, kiedy ran spieszysz się d szkły, wiesz, gdzie masz skarpetki - nie musisz ich szukać p całym pkju. Nasza złta zasada zarządzania finansami sbistymi plega na tym samym - masz szuflady na rżne wydatki (trener dwłuje się d kategrii wydatków utwrznych przez uczestników na pprzednich warsztatach): Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

21 21 Wydatki cdzienne, jak jedzenie, ksmetyki, chemia Wydatki na rzrywkę i rekreację (kin, imprezy, hbby) Wydatki ważne i bwiązkwe (czynsz, płaty szklne, bilety, rachunki za telefn) Inwestycja w siebie (szkła, kursy, cele szczędnściwe) Pzstałe wydatki T c stanwi sukcesie tej zasady, że tak jak na filmie, jak tylk przychdzi pensja, rzdzielasz ją na pszczególne kategrie. Teraz przyjrzymy się, jak taki system wprwadzić dla sameg siebie. [UWAGA dla trenera: pniższe ćwiczenie trener prwadzi na pdstawie grup wydatków zidentyfikwanych przez uczestników na pprzednich zajęciach. W pniższych instrukcjach używane są przykładwe grupy wydatków - jak kntynuacja instrukcji z sesji pprzedniej Osbistych dchdach i wydatkach: Wydatki cdzienne, jak jedzenie, ksmetyki, chemia Wydatki na rzrywkę i rekreację (kin, imprezy, hbby) Wydatki ważne i bwiązkwe (czynsz, płaty szklne, bilety, rachunki za telefn) Inwestycja w siebie (szkła, kursy, cele szczędnściwe) Pzstałe wydatki] Fundusz na wydatki ważne i bwiązkwe 25 min Kperty Klrwe pisaki Klrwe naklejki (15) Trener mówi: P trzymaniu dchdu, rzdzielasz wydatki na pszczególne szuflady - czyli kperty, w zależnści ile ptrzebujesz na c. Wróćmy d grup wydatków, które zidentyfikwaliście na pprzednich warsztatach. Spróbujmy teraz ustalić, jak pwinien wyglądać wasz pdział na fundusze. Dstaniecie kperty, z którymi ustalicie swój własny system. Zacznijmy d wydatków ważnych i bwiązkwych, b tych wydatków zazwyczaj nie da się bardz graniczać lub racjnalizwać. Na pewn zyskujemy, jeśli płacimy je na czas. Trener mówi: Wróćcie d kartek z waszymi ksztami z pprzednich warsztatów. Ile miesięcznie ptrzebujesz przeznaczyć na ważne wydatki? Trener czeka, aż uczestnicy sprawdzą swje kwty. Ile ptrzebujesz dłżyć ze swich dchdów (pensji/ kiesznkweg), na ważne wydatki? Trener pdkreśla, że należy d razu dłżyć dpwiednią kwtę, zaraz p trzymaniu dchdu. Trener pmaga uczestnikm wyliczyć kwtę ptrzebną miesięcznie na ważne wydatki. Trener pdkreśla, że jeśli jakieś ważne wydatki pjawiają się rzadziej niż raz na miesiąc, tym bardziej trzeba na nie dkładać c miesiąc. Np. jeśli chcemy płacić kurs szkleniwy i ptrzebujemy 1000 zł raz na pół rku, t mżemy dkładać 200 zł c miesiąc, żeby statecznie mieć te 1000 zł. W takim wypadku wart rzważyć załżenie ddzielnej kperty na jeden cel szczędnściwych: np. kperta-fundusz na praw jazdy, alb kperta - fundusz na wyjazd wakacyjny. (10) Następnie trener rzdaje kperty. Uczestnicy piszą na kpertach nazwę funduszu, rdzaje wydatków pkrywane z teg funduszu i kwtę, jaką decydują się wkładać d kperty p trzymaniu dchdu. Trener zachęca uczestników d spersnalizwania kperty: pklrwania Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

22 22 jej, naryswania rysunku, użycia naklejek i nalepek. (20) Trener mówi: klejna szuflada - kperta t wydatki cdzienne. Zasada jest taka sama: patrzycie na kwtę, jaką wyliczyliście, że wydajecie średni na miesiąc, i decydujecie, ile chcecie miesięcznie wydawać. Ale uwaga - ważne pytanie: czy ta kwta przeznaczana na wydatki cdzienne, jaką wyliczyliście na pprzednich zajęciach, jest dla was satysfakcjnująca? Czy chcecie mniej wydawać? Jeśli tak, t ile mniej? Na czym i jak będziecie szczędzać? Uwzględnijcie t w waszych wyliczeniach. Następnie trener rzdaje kperty. Uczestnicy piszą na kpertach przeznaczenie funduszu i kwtę, jaką decydują się przeznaczać c miesiąc na wydatki cdzienne. Persnalizują swje kperty. Fundusz na wydatki cdzienne 20 min Kperty Klrwe pisaki Klrwe naklejki Jeśli temat nie pjawił się wcześniej, trener pyta: Czy macie jakieś szczególne cele szczędnściwe? Na przykład: wyjazd na wakacje, kupn samchdu, wypsażenie mieszkania, itp. Taki cel szczędnściwy wymaga zdbycia większej kwty pieniędzy, niemżliwej d wygspdarwania z jednej pensji, birąc pd uwagę wszystkie inne wydatki. Jeśli macie taki cel, mżecie zdecydwać się, że c miesiąc będziecie dkładać d kperty pewną ustalną przez was kwtę. Ważne pytanie: czy macie z czeg dłżyć? Czy p włżeniu pieniędzy d kperty- funduszu na wydatki ważne i bwiązkwe, we, a ptem d funduszu na wydatki cdzienne, czy zstają wam pieniądze? Jeśli nie, czy mżecie bniżyć któryś z pprzednich funduszy? W jaki spsób? Fundusze sbiste - cel szczędnściwy 10 min Kperty Klrwe pisaki Klrwe naklejki Jeśli uczestnicy zgłaszają cele szczędnściwe, trener zarządza pracą grupy tak, aby uczestnicy mgli wyznaczyć fundusz na te cele: z kwtą i przeznaczeniem, raz persnalizacją kperty. (15) Klejna szuflada-kperta t wydatki na rzrywkę i przyjemnści. Zasada jest taka sama: patrzycie na kwtę, jaką wyliczyliście, że wydajecie średni na miesiąc, i decydujecie, ile chcecie miesięcznie wydawać na rzrywkę. Trener zwraca uwagę: P djęciu pprzednich funduszy, ile pieniędzy ci zstał? Jeśli niewiele ci zstał, t czy mżesz przenieść cś z inneg funduszu? Czy mżesz sbie pzwlić na bniżenie inneg funduszu? (Fundusz na wydatki ważne i bwiązkwe pzstanie bez zmian, natmiast przy bniżaniu wydatków w funduszu wydatków cdziennych trzeba rzważyć, czy rzeczywiście mżna je jeszcze bardziej bniżyć) Czy chcecie mniej wydawać? Jeśli tak, t ile mniej? Na czym i jak będziecie szczędzać? Uwzględnijcie t w waszych wyliczeniach. Fundusz na rzrywkę 20 min Kperty Klrwe pisaki Klrwe naklejki Trener pmaga uczestnikm wyliczyć, ile będą dkładać z pensji c miesiąc na wydatki związane z rzrywką i przyjemnściami. Rzdaje kperty, aby uczestnicy mgli je spersnalizwać raz nadać nazwę, kreślić kwtę i cele, na które będzie wydawana. (5) Trener pyta: jeśli przeznaczasz knkretną sumę pieniędzy na rzrywkę, t jak teraz masz żyć, żeby dtrwać d kńca miesiąca bez wydawania więcej, niż pstanwiłeś? Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

23 23 uczestnicy pdają różne spsby. najlepszy spsób: pdzielić na liczbę dni, i nie wydawać więcej daneg dnia, niż limit. Chyba że zaszczędzę, t następneg dnia mgę wydać więcej przykład: jeśli chcę kupić bilet d kina za 15 zł, a mój dzienny limit na wydatki cdzienne t 5 zł, t przez 2 dni nic nie wydaję, a 3 dnia kupuję. Jeśli jednak kupię gazetę za 2 zł, t dpier 4 dnia mam wystarczając pieniędzy, żeby kupić bilet. (5) Trener kńczy ćwiczenie dyskusją: C zrbić, żeby fundusze spełniały swje zadanie, jakim jest pmc w kntrli cmiesięcznych wydatków i zapewnienie, że starczy nam d kńca miesiąca? Jakie zasady mżemy sfrmułwać? Trener zapisuje zasady na Flipcharcie Zasady funduszy sbistych Zawsze p trzymaniu pensji rzdzielać ją na pszczególne kperty. Nie wydawać zgrmadznych pieniędzy na nic inneg niż przeznaczenie. Jeśli zbieram pieniądze na jakiś cel, mgę ddać kpertę kmuś zaufanemu na przechwanie. Zamknąć kperty na klucz i ddać g kmuś zaufanemu. C zrbić, jeśli pensję trzymujemy na knt? Najlepiej d razu zapłacić za rachunki bwiązkwe, nawet jeśli termin płatnści jest późniejszy. Dzięki temu na pewn nie wydamy tych pieniędzy na cś inneg. Jeśli pensję trzymujemy na knt, mżemy utwrzyć subknta d szczędzania na knkretne cele, a jak gtówkę wyciągnąć z bankmatu tą kwtę, jaką przeznaczamy na fundusz na wydatki cdzienne. Fundusze sbiste - pdsumwanie 15 min Flipchart Zasady Funduszy Osbistych (5) Trener pyta uczestników: jakie są plusy takieg systemu kpertweg? dkładnie kntrlujemy gtówkę wiemy, ile nam jeszcze zstał d klejnej wypłaty nie musimy pżyczać pmaga w szczędzaniu jakie są minusy? niektórym mże przeszkadzać brak spntanicznści Trudne d wyknania, jeśli knt w banku nie ma pcji twrzenia sub-knt C jest ptrzebne, żeby wdrżyć taki system? trzymanie się wyznacznych limitów (trener wyjaśnia różnicę pmiędzy trzymaniem się wyznaczneg limitu a weryfikacją limitu p klejnym miesiącu: mże się kazać, że p pierwszych miesiącach stswania będziemy chcieli zmienić bwiązujący limit, by g lepiej dpaswać d swich mżliwści, lub zmienią się wydatki (np. bniżka / pdwyżka czynszu itp). dyscyplina wizualizacja celu, jaki chcemy siągnąć (knkretny cel szczędnściwy lub np. spkój i bezpieczeństw związane z zapewnieniem finansów na cały miesiąc) Trener pdkreśla: t są nasze realia: tyle dchdu mamy i ile nie znajdziemy ddatkwej pracy, Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

24 24 więcej nie będziemy mieć. Z każdym dchdem mżna jednak żyć, szukając sprytnych rzwiązań - system funduszy sbistych jest jednym z najbardziej skutecznych systemów. (15) Trener mówi: przejdziemy teraz d jeszcze jednej kategrii wydatków, której d tej pry mał mówiliśmy. Zanim t jednak zrbimy, będziemy mieć mały knkurs - kalambury. Każdy zespół musi wytypwać jedną sbę, która będzie pkazywać hasł. Reszta sób musi zgadnąć hasł. Grupa, która zgadnie, dstaje punkt. Ten zespół, któreg reprezentant pkaże tak, że inni szybk zgadną, też dstanie punkt (trzeba mierzyć czas). Każdy zespół wyznacza sbę. Trener p klei każdemu pkazuje hasł (napisane na klrwych kartkach): Nagła chrba Zepsuty telefn Drbienie kluczy z pwdu zgubienia Każda sba prezentuje, uczestnicy zgadują hasła. Niespdziewane wydatki 30 min Trzy klrwe kartki Kpiejki Flipchart niespdziewane wydatki Materiał niespdziewane wydatki P przyznaniu punktów, trener mówi: będziemy teraz mówić niespdziewanych wydatkach. Z jednej strny, ne są niespdziewane: nigdy nie wiemy, kiedy zachrujemy, kiedy zepsuje się nam samchód, i kiedy zgubimy klucze. Ale takie rzeczy, chć nieprzewidziane, zdarzają się zawsze - t mżemy przewidzieć. Trener pyta: jakie rdzaje niespdziewanych wydatków przychdzą wam d głwy? Trener zapisuje dpwiedzi uczestników na flipcharcie Niespdziewane wydatki: mandat chrba zgubienie kluczy stłuczenie szyby zepsuty telefn... [Uwaga dla trenera: dzieck nie jest niespdziewanym wydatkiem - przez 9 miesięcy mżna się przygtwać ;)] (15) Trener zapwiada ćwiczenie: Używając Materiału Niespdziewane wydatki, uczestnicy wypisują wszystkie niespdziewane wydatki, jakie im się przytrafiły w ciągu statnich 12 miesięcy, raz wyliczają, ile wydali na pkrycie ksztów związanych z tymi wydatkami. Trener mówi: jak duże są pjedyncze kwty? Jak duża w skali rku jest całść? niektóre wydatki są mniejsze, inne większe. Jednak w skali rku t duża kwta. Te wydatki, chć niespdziewane, są spdziewane. C mżecie zrbić, żeby się przygtwać? Trener szuka dpwiedzi z uczestnikami. Najlepszym rzwiązaniem jest mieć przygtwaną i dłżną taką kwtę. Trener pyta: Jak przygtwać taką kwtę? Mżna dłżyć raz taką kwtę. Mżna też c miesiąc dkładać dpwiednią kwtę d kperty. Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

25 25 Trener prsi uczestników, żeby pliczyli, ile by musieli miesięcznie dłżyć, żeby pkryć całą kwtę, jaką wydali na niespdziewane wydatki w statnich 12 miesiącach. P pliczeniu, trener: Ile miesięcznie musicie dłżyć? Czy t duż, czy mał dla waszeg budżetu? T jest ddatkwa kwta. Skąd weźmiecie te pieniądze? Trener czeka na dpwiedzi. Prwadzi dyskusję tak, aby pkazać, że jeśli nie ma nadwyżek, trzeba zrewidwać ustanwine już wcześniej fundusze - najlepiej fundusz na rzrywkę lub na cdzienne wydatki. Jeśli zrewidujecie fundusz na rzrywkę lub na c dzienne wydatki, jak t wpłynie na wasze cdzienne funkcjnwanie? Jakie są zasady zarządzania funduszem na niespdziewane wydatki? nie wydawać ać na nic inneg regularnie dkładać Trener rzdaje kperty z przeznaczeniem na fundusz na niespdziewane wydatki. Uczestnicy piszą na kpercie kwtę, jaką będą dkładać, i regularnść (cdziennie, c tydzień, d każdeg kiesznkweg, pensji). Jeśli uczestnicy zdecydwali się zmniejszyć jakiś inny fundusz, mgą teraz pprawić też inne kperty. (10) Trener zapwiada tygdniwy knkurs: Przez tydzień musicie żyć wg. dzienneg limitu, który bejmuje wydatki cdzienne. Pierwszy krk jest taki, że ustalacie dzienny limit na wydatki (wg. funduszu na kpercie) Za każdym razem, gdy uda ci się nie wydać więcej niż limit (chyba że masz szczędnści z pprzednich dni) - dstajesz zielny ls d lterii. Jak ci się nie uda - dstajesz czarny ls. Zadanie dmwe 10 min Zielne lsy Każdy ls jest z Twim imieniem. Wrzucamy ls d puli z lsami. Pd kniec tygdnia wyciągamy lsy - mżna wgrać klejne kpiejki. Im więcej zielnych lsów - tym większe szanse. Im więcej czarnych - tym mniejsze. Uczestnicy zapisują na brystlu przy swim imieniu swój dzienny limit na wydatki cdzienne. W trakcie tygdnia p zajęciach, jak wychwawca, zwróć uwagę, czy: uczestnicy cdziennie raprtują wyknanie budżetu dzienneg? Każdy uczestnik cdziennie pwinien wrzucić jeden ls d lterii: czarny lub zielny uczestnicy wprwadzają w życie swje praktyki? Jeśli tak, dstają punkty Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.

26 26 Mduł 2: planwanie wyżywienia Cele: na kniec prcesu uczenia się, uczestnicy: Znają ceny żywnści i różnice pmiędzy miejscami, w których rbią zakupy Umieją wyliczyć i zaplanwać jadłspis Prjekt jest realizwany w ramach prgramu Obywatele dla Demkracji, finansweg z Funduszy EOG.