Streszczenie z realizacji zadania w 2010 roku

Transkrypt

1 Instytut Warzywnictwa im. Emila Chroboczka w Skierniewicach Pracownia Uprawy Warzyw Streszczenie z realizacji zadania w 2010 roku Opracowanie technologii produkcji warzyw konsumpcyjnych i nasiennych metodami ekologicznymi Wykonawcy: Józef Babik (kierownik zadania), Anna Szafirowska, Irena Babik, Stanisław Kaniszewski, Elżbieta Panasiuk, Artur Kowalski, Teresa Sabat Skierniewice

2 Tematyka badawcza w 2010 roku obejmowała 9 zadań, które realizowano w doświadczeniach założonych na doświadczalnym Instytutu Warzywnictwa (certyfikat zgodności AgroBioTest 050. W zależności od wymagań poszczególnych gatunków przedplonem były zboża lub mieszanka koniczyny z trawami. 1. Opracowanie praktycznych zaleceń uprawowych dla rolników dotyczących roślin dyniowatych, korzeniowych i fasoli Tematyka badawcza realizowana w Instytucie Warzywnictwa od 2004 roku dotyczyła wielu istotnych dla producentów podstawowych zagadnień agrotechnicznych, mających mają istotny wpływ na plonowanie, jakość i zdrowotność warzyw produkowanych ekologicznie. Aby dostarczyć rolnikom praktycznych informacji popartych wynikami dotychczasowych badań zostały opracowane trzy broszury dotyczące uprawy: warzyw korzeniowych i cykorii sałatowej, warzyw dyniowatych oraz fasoli. Broszury zostaną wydane drukiem w 2011 r. a. Babik J., Kaniszewski S,. Babik I. Uprawy ekologiczne Warzywa korzeniowe (marchew, pietruszka, seler korzeniowy) Cykoria sałatowa b. Babik I., Babik J. Uprawy ekologiczne Warzywa dyniowate c. Szafirowska-Walędzik A. Uprawy ekologiczne - Fasola 2. Opracowanie biodegradowalnych ściółek organicznych oraz określenie ich przydatności w ekologicznej uprawie warzyw (seler) W ekologicznej uprawie warzyw nie można stosować herbicydów, dlatego najczęściej stosowanym zabiegiem eliminującym zachwaszczenie, oprócz pielenia i mechanicznego zwalczania chwastów jest ściółkowanie. Celem przeprowadzonych badań było opracowanie nowych biodegradowalnych włóknin na bazie odpadowych surowców włókienniczych oraz określenie ich przydatności do zwalczania chwastów w uprawie selera jak również wpływu na plon i jakość selera. W badaniach porównywano trzy obiekty nawodnieniowe: nawadnianie kroplowe, nawadnianie za pomocą mikrozraszaczy i bez nawadniania oraz cztery obiekty ściółkowania: ściółkowanie tekstylną włókniną biodegradowalną, ściółkowanie tekstylną włókniną biodegradowalną uzupełnioną nawozem organicznym w postaci suszu z koniczyny, ściółkowanie koniczyną oraz obiekt kontrolny bez ściółkowania. Ściółkę o szerokości 1m. rozkładano na polu przed wsadzeniem roślin. Po rozłożeniu wycinano otwory w rozstawie 25x50 cm. w które wysadzano rozsadę. Ściółkowanie koniczyną wykonano dwukrotnie tj. bezpośrednio po 2

3 wysadzeniu roślin stosując około 66 ton świeżej masy na hektar oraz po częściowym rozłożeniu się ściółki w ilości około 15 t ha -1. Ściółkowanie włókniną biodegradowalną oraz koniczyną w zasadniczy sposób ograniczało zachwaszczenie w uprawie selera korzeniowego i praktycznie eliminowało ręczne i mechaniczne pielenie w uprawie tych roślin. W uprawie bez ściółkowania konieczne było 3- krotne pielenie w okresie wegetacji co znacznie podnosiło koszty uprawy tych roślin. Nawadnianie oraz ściółkowanie miały istotny wpływ na plon ogólnej masy roślin jak również plon handlowy selera. Plon całkowitej masy roślin był istotnie wyższy w warunkach nawadniania w porównaniu do kombinacji kontrolnej bez nawadniania. Nie stwierdzono natomiast istotnych różnic pomiędzy badanymi systemami nawadniania. Nawadnianie kroplowe zwiększyło plon handlowy selera o 16,1% natomiast nawadnianie za pomocą mikrozraszaczy o 12,1% w stosunku do obiektu kontrolnego bez nawadniania. Nieco wyższy plon uzyskano w warunkach nawadniania kroplowego w porównaniu do nawadniania mikrozraszaczami jednak różnice te nie były udowodnione statystycznie. Lepsze efekty nawadniania, zwłaszcza nawadniania kroplowego uzyskano w kombinacji kontrolnej bez ściółkowania oraz w kombinacji ze ściółkowaniem koniczyną. W kombinacji ze ściółkowaniem włókniną, zwyżki plonu pod wpływem nawadniania były mniejsze co było prawdopodobnie wynikiem lepszych warunków wilgotnościowych panujących w glebie przykrytej włókniną. W warunkach nawadniania udział korzeni o średnicy powyżej 15 cm w plonie handlowym był znacznie większy w porównaniu do kombinacji bez nawadniania. Najwyższy plon selera uzyskano przy zastosowaniu ściółkowania koniczyną. Podobny plon uzyskano stosując włókninę biodegradowalną z dodatkiem suszu z koniczyny, natomiast w obiekcie ze ściółkowaniem włókniną bez dodatku suszu plon był niższy o 6,4%. Najniższy plon selera uzyskano w obiekcie kontrolnym bez ściółkowania. W porównaniu do obiektu ze ściółkowaniem koniczyną był on niższy o 25,3% oraz o 22% w porównaniu do obiektu ze ściółkowaniem ściółką biodegradowalną z dodatkiem suszu z koniczyny. Ściółkowanie włókniną zwiększało udział korzeni powyżej 15 cm w plonie handlowym w porównaniu do kombinacji bez ściółkowania jak również w porównaniu do ściółkowania koniczyną 3. Wpływ roślin sąsiedzkich i świeżej ściółki organicznej na plonowanie kapusty oraz występowanie szkodników i owadów pożytecznych Działanie allelopatyczne roślin chociaż jest zjawiskiem jeszcze niedostatecznie poznanym, to jest często wykorzystywane w uprawach ekologicznych. Stwierdzono bowiem, że poprzez dobranie odpowiednich gatunków roślin do uprawy współrzędnej, może 3

4 występować działanie repelentne lub dezinformujące szkodniki, które utrudnia im znalezienie rośliny żywicielskiej, co może wpływać na ograniczenie populacji szkodników występujących na uprawianym gatunku warzyw. Celem doświadczeń prowadzonych w 2010 roku było wytypowanie roślin współrzędnych dla kapusty białej, której uprawa jest bardzo trudna ze względu na duże ryzyko występowania szkodników trudnych do zwalczenia nawet w uprawie tradycyjnej, gdzie dozwolone jest stosowanie chemicznych środków ochrony roślin. Kapustę średniowczesną odm. Sława z Gołębiewa (PlantiCo) uprawiano z rozsady, na stanowisku po przyoranej jesienią koniczynie czerwonej i wiosennym stosowaniu kompostu w dawce 20 t/ha (21.04). Rozsadę produkowano w paletach wielokomórkowych (V-96), w podłożu Potgrond Bio. Roślinami współrzędnie uprawianymi były: koper odm. Turkus), rumianek pospolity, cebula szalotka (odm. Matador) i seler korzeniowy (Diamant). Seler, szalotkę i rumianek uprawiano z rozsady, a koper z siewu wprost do gruntu. Rozsadę roślin współrzędnych przygotowano wcześniej i niektóre wysadzono w pole na 2 tygodnie przed sadzeniem kapusty (rumianek i szalotka, oraz wysiew kopru), a seler (ze względu na podatność tego gatunku na jarowizację) wysadzono razem z kapustą (11.05). W obiekcie kontrolnym miejsce innych gatunków współrzędnie uprawianych zajmowała kapusta, a gleba była ściółkowana świeżo skoszoną koniczyną czerwoną. W okresie formowania i dorastania główek najmniejsze uszkodzenia roślin przez szkodniki stwierdzono na kapuście kontrolnej, rosnącej bez sąsiedztwa innych gatunków, ale ściółkowanej koniczyną. Na 80 % roślin nie stwierdzono objawów żerowania gąsienic, a na 20% roślin ślady żerowania były bardzo małe lub małe. Korzystne było również sąsiedztwo selera, gdyż w brak objawów żerowania szkodników stwierdzono u 50% roślin, bardzo małe i małe ślady żerowania u 40 %, a tylko u 10% roślin stwierdzono średnie uszkodzenia liści przez szkodniki. Najmniej korzystnym było sąsiedztwo kopru, gdzie nie stwierdzono roślin bez objawów żerowania szkodników, u 80% roślin występowały małe uszkodzenia liści, a u 20% roślin uszkodzenia średnie. Na kapuście rosnącej w ściółce z koniczyny oraz w sąsiedztwie selera nie stwierdzono w tym okresie obecności gąsienic motyli (tym okresie występował głównie tantniś krzyżowiaczek), a ślady żerowania były widoczne na 1 3 liści na roślinie. Na kapuście rosnącej w są sąsiedztwie rumianku, szalotki i kopru stwierdzono obecność od 2 do 4 gąsienic tantnisia na 10 kolejnych roślinach, a ślady żerowania występowały na 5-9 liściach na roślinie. Nie stwierdzono obecności mszyc na kapuście rosnącej w sąsiedztwie rumianku, a najwięcej pojedynczych osobników na kapuście w sąsiedztwie selera i cebuli szalotki. 4

5 Ocena występowania szkodników i uszkodzeń główek kapusty w okresie zbioru wykazała największe uszkodzenie główek kapusty ściółkowanej koniczyną. Najwięcej główek bez objawów uszkodzeń stwierdzono u kapusty rosnącej w sąsiedztwie szalotki (40%). Korzystnie wpłynęło również sąsiedztwo selera korzeniowego i kopru, gdyż główek bez objawów żerowania szkodników było 30 %, a pozostałe 70% główek wykazywało bardzo małe lub małe uszkodzenia główek. W okresie zbioru najmniejszą liczbę gąsienic stwierdzono na kapuście rosnącej w sąsiedztwie kopru, a największą na kapuście ściółkowanej koniczyną. Obecności mszyc nie stwierdzono na kapuście rosnącej w sąsiedztwie kopru i ściółkowanej koniczyną. Najlepsze warunki do rozwoju i bytowania owadów pożytecznych (złotooki, pryszczarki, błonkówki) zapewniało sąsiedztwo cebuli szalotki, a najmniej korzystne sąsiedztwo kopru. Sąsiedztwo roślin miało także wpływ na plonowanie kapusty. Najlepszy rozwój roślin kapusty i najwyższy plon ogólny i handlowy główek oraz największą średnia masę całkowita główki uzyskano z uprawy w sąsiedztwie kopru. Otrzymane różnice w stosunku do pozostałych obiektów były istotne. Najmniej korzystne dla rozwoju roślin i plonowania było sąsiedztwo rumianku, a następnie kopru. Uzyskane różnice w masie roślin i plonie ogólnym były istotne w stosunku do uprawy w sąsiedztwie szalotki i selera korzeniowego oraz ściółkowania koniczyną. Mniejsze zróżnicowanie uzyskano w wysokości plonu handlowego i masie główki handlowej. Istotnie najwyższy plon handlowy uzyskano z uprawy kapusty w sąsiedztwie szalotki, natomiast z uprawy w sąsiedztwie rumianku, kopru i selera oraz ściółkowania koniczyną uzyskano plon w zakresie 50,2 56,9 t/ha, ale nie różniący się istotnie. Istotnie wyższą średnią masę główki handlowej (2,5 kg) uzyskano z uprawy w sąsiedztwie szalotki i selera. Sąsiedztwo roślin miało też wpływ na strukturę plonu ogólnego i handlowego. W kapuście rosnącej w sąsiedztwie selera stwierdzono większy udział główek spękanych, a przy zastosowaniu ściółkowania koniczyną większy udział główek chorych z objawami gnicia u podstawy główki. Różnice w strukturze plonu handlowego wyrażały się zmniejszeniem udziału główek najmniejszych (masa główki 0,5 1,0 kg) i zwiększeniem udziału główek dużych (o masie> 2,0 kg). Dotyczyło to kapusty uprawianej w sąsiedztwie cebuli szalotki i selera. 5

6 4. Wpływ przedplonowej i współrzędnej uprawy wielogatunkowych mieszanek motylkowych na plonowanie i jakość brokułu oraz występowanie szkodliwej entomofauny W uprawach ekologicznych rośliny bobowate najczęściej są wykorzystywane jako nawozy zielone lub międzyplony, będące istotnym źródłem azotu. Celem doświadczeń realizowanych w 2010 roku była ocena przydatności wielogatunkowych mieszanek motylkowych jako przedplonu przeznaczonego na nawóz zielony, roślin okrywowych, (ściętych w okresie wegetacji brokułów i pozostawionych jako mulcz) oraz roślin uprawianych współrzędnie z brokułem na zbiór jesienny. Mieszanka roślin bobowatych z trawami była wysiana wczesną wiosną. Przed sadzeniem brokułu część mieszanki była ścięta i przyorana na nawóz zielony, a część pozostawiona jako żywa roślina okrywowa, w którą po uprawieniu wąskich pasów zostały posadzone brokuły. Po kilku tygodniach od posadzenia brokułów te rośliny zostały ścięte i pozostawione na polu jako mulcz. Inna część mieszanki pozostała nieskoszona i została wykorzystana jako pasy stanowiące rośliny uprawiane współrzędnie z brokułem. Rozsadę brokułów odm. Monopoly F 1 produkowano w paletach rozsadowych o wielkości pojedynczej komórki 53 cm 3. Palety napełniono substratem ekologicznym Potgrond Bio z firmy Klasmann. Brokuły wysadzono w polu w zagęszczeniu 37 tys. szt/ha. W okresie wegetacji brokuły nawadniano w okresach niedoboru wody, stosując kroplowy system nawadniania. Zbiór prowadzono wielokrotnie, wycinając róże sukcesywnie, w miarę osiągania przez nie wielkości handlowej. Zbiór prowadzono w okresie Zastosowanie współrzędnej uprawy brokułu i mieszanki motylkowych miało korzystny wpływ na rozwój roślin w przypadku uprawy na przyoranej mieszance, natomiast w uprawie z zastosowaniem ściółki ze skoszonej mieszanki, bez uprawy gleby, uprawa współrzędna tych roślin obniżyła masę roślin brokułu, chociaż uzyskane różnice nie były istotne. Podobne zależności uzyskano dla plonu ogólnego i handlowego róż brokułu. Produktywność roślin była o około 3% wyższa w uprawie brokułu bez roślin współrzędnych. Wpływ mieszanki motylkowych jako rośliny sąsiedzkiej w uprawie brokułu (szczególnie przy przyoraniu mieszanki) przyczynił się do nieznacznego zwiększenia uszkodzeń posadzonej rozsady przez śmietkę kapuścianą. Rodzaj stosowanej uprawy wpłynął również na stopień zasiedlania brokułów przez mszyce. Więcej osobników pojedynczych oraz w koloniach stwierdzono w uprawie bez roślin współrzędnych oraz w uprawie na przyoranej mieszance niż przy pozostawieniu pasów mieszanki, jako roślin współrzędnych oraz uprawie bezpośrednio w ściółce ze skoszonej 6

7 mieszanki bez uprawy gleby. Najkorzystniejsza pod tym względem była uprawa w ściółce z zastosowaniem pasów mieszanki, jako rośliny współrzędnej. Ocena porażenia róż przez szkodniki, wykonana w okresie zbioru, wykazała pewne różnice w zasiedlaniu roślin przez szkodniki, w zależności od sposobu uprawy. W różach stwierdzano obecność żywych gąsienic bielinka rzepnika i piętnówki kapustnicy. Najwięcej gąsienic stwierdzono w różach pochodzących z uprawy brokułu na przyoranej mieszance i zastosowaniu roślin współrzędnych. Mniej gąsienic było w różach brokułów uprawianych w ściółce niż na przyoranej mieszance. Najwięcej róż bez śladów żerowania gąsienic uzyskano z uprawy w ściółce z zastosowaniem roślin współrzędnych, a najmniej z uprawy w przyoranej mieszance i zastosowaniu roślin współrzędnych oraz z uprawy w ściółce bez roślin współrzędnych. 5. Zastosowanie włókniny i siatek przeciw owadom w uprawie kalafiora wczesnego W uprawach ekologicznych kalafior jest uważany za jeden z trudniejszych gatunków, głównie ze względu na duże zagrożenie przez szkodniki. Wcześniejsze badania wykazały, że dobrym sposobem zapobiegania poważniejszych strat powodowanych przez szkodniki jest stosowanie w uprawie wczesnej okryć z włókniny polipropylenowej lub specjalnych siatek przeciwowadzich. Dzięki stosowaniu można również uzyskać dodatkowo przyspieszenie wzrostu i plonowania roślin. Kalafior uprawiano z rozsady produkowanej w wielodoniczkach tacowych, na stanowisku po przyoranej późną jesienią koniczynie czerwonej. Jako osłony wykorzystano włókninę polipropylenową i siatki poliestrowe, które rozkładano bezpośrednio po posadzeniu z rozsady. Aby nie zachodziła potrzeba odkrywania roślin, co zawsze stanowi ryzyko nalotu szkodników, zastosowano nawadnianie kroplowe. Rozsadę kalafiora uzyskano z pikowania siewek do palet wielodoniczkowych o pojemności pojedynczej doniczki 90 cm 3. Stosowano certyfikowane podłoże ekologiczne Potgrond Bio z firmy Klasmann. Nasiona wysiano 26.02, a siewki pikowano Po 4 tygodniach od pikowania (9.04) rozsadę wysadzono do gruntu. Bezpośrednio po wysadzeniu rozsady zagony okryto włókniną pp o gramaturze 17g/m 2 lub siatką przeciw owadom o średnicy oczek 1,2mm. Kalafiory zbierano od 2.06 do 7.06, tj. po dniach uprawy dniach uprawy. Okres miesięcy wiosennych 2010 roku był bardzo niesprzyjający dla uprawy kalafiora wczesnego. Długotrwałe okresy chłodów, kiedy średnia dobowa temperatura wahała się od do i częste nocne przymrozki zahamowały rozwój roślin oraz spowodowały jarowizację 7

8 kalafiora i przedwczesne tworzenie róż pośpiechowatych o małej masie, nie przedstawiających żadnej wartości handlowej. Okrycie kalafiorów siatką i włókniną, poprawiło warunki wzrostu roślin, ale nie na tyle aby były one zdolne do normalnego rozwoju. Masa całkowita roślin okrywanych włókniną była prawie 2,5 razy wyższa (430 g) niż roślin nieokrywanych (180 g). Także przykrycie firanką zwiększyło 2-krotnie średnią masę roślin. Takie same zależności stwierdzono dla średniej masy róży. Okrycie włókniną i siatką przeciwowadzią było bardzo skuteczne w ochronie roślin przed śmietką kapuścianą, atakująca rozsadę wkrótce po posadzeniu. W obiektach kontrolnych bez okrycia stwierdzono od % roślin zaatakowanych przez tego szkodnika przy braku uszkodzeń pod okryciami. W okresie likwidacji doświadczenia stwierdzono także różnice w porażeniu róż przez szkodniki (śmietki żerujące w kwiatostanie i chowacze w głąbach róż).w obiektach kontrolnych średnio stwierdzono tylko około 20% róż bez obecności szkodników, natomiast w obiektach okrywanych siatką 93 % róż, a w okrywanych włókniną 92 %. Występowanie szkodników w obiektach pod okryciami związane jest z koniecznością odkrycia roślin do zabiegów pielęgnacyjnych (pielenia) oraz w końcowym okresie przed zbiorem, przy wystąpieniu wysokich temperatur. W rejonach podmiejskich uszkodzenia włókniny mogą być powodowane przez ptaki poszukujące materiałów do budowy gniazd. 6. Wpływ różnego nawożenia organicznego i ściółkowania na plonowanie pora oraz stopień zachwaszczenia uprawy Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu nawożenia organicznego oraz ściółkowania na plonowanie i jakość pora odmiany Bandit. Nawożenie organiczne stosowano wiosną w postaci obornika, kompostu i kurzaka. Dawka obornika i kompostu wynosiła 30 t ha -1, natomiast kurzak stosowano w dawce 3 t ha -1. Do ściółkowania użyto biodegradowalnej włókniny wytworzonej z odpadowych materiałów włókienniczych oraz koniczyny czerwonej. Ściółkę z włókniny o szerokości 1m. rozkładano na polu przed wsadzeniem roślin. Po rozłożeniu włókniny wycinano otwory w rozstawie 15 x 30 cm, do których wysadzano rozsadę pora. Ściółkowanie koniczyną wykonano dwukrotnie po wysadzeniu rozsady w dawce 110 i 22 tony świeżej masy koniczyny na hektar. Wszystkie kombinacje w doświadczeniu nawadniano za pomocą systemu kroplowego. W okresie wegetacji zastosowano 7 krotne nawadnianie. 8

9 Nawożenie organiczne istotnie wpłynęło na plon pora. Najwyższy plon masy roślin oraz plon ogólny i handlowy pora uzyskano w obiekcie, w którym zastosowano nawożenie kompostem w dawce 30 t ha -1. Istotnie niższe plony pora uzyskano w obiekcie z zastosowaniem nawożenia Kurzakiem, natomiast najniższe w obiekcie z nawożeniem obornikiem. Ściółkowanie miało również istotny wpływ na plonowanie pora. Najwyższy plon masy całkowitej roślin oraz plon ogólny i handlowy uzyskano przy zastosowaniu ściółki z koniczyny czerwonej. Plon masy całkowitej roślin był wyższy o 34%, natomiast plon ogólny był wyższy o 45% a handlowy o 48% w porównaniu do obiektu w którym stosowano ściółkę z włókniny biodegradowalne oraz obiektu kontrolnego bez przykrycia. Nie stwierdzono różnic pomiędzy plonami pora w obiekcie ściółkowanym biodegradowalną włókniną a obiektem kontrolnym bez ściółkowania. Korzystnym efektem zastosowania ściółkowania było natomiast ograniczenie zachwaszczenia w uprawie pora. Podobnie jak w uprawie selerów praktycznie zostało wyeliminowane ręczne i mechaniczne pielenie w uprawie tych roślin. W uprawie bez ściółkowania konieczne było 3-krotne pielenie w okresie wegetacji co znacznie podnosiło koszty uprawy tych roślin. Zdecydowanie wyższy plon pora w warunkach ściółkowania koniczyną był spowodowany uwalnianiem się azotu w trakcie mineralizacji ściółki z koniczyny. Nie stwierdzono istotnego współdziałania pomiędzy nawożeniem organicznym i ściółkowaniem. Nie stwierdzono również zasadniczych w strukturze plonu pora. Ściółkowanie włókniną biodegradowalną oraz koniczyną w zasadniczy sposób zmniejszało zachwaszczenie w uprawie pora i w bardzo dużym stopniu ograniczało potrzebę ręcznego i mechanicznego pielenia. W uprawie bez ściółkowania konieczne było wykonanie w okresie wegetacji 3-krotnego ręcznego pielenia. 7. Wpływ stanowiska i sposobu uprawy na plonowanie cukinii i zawartość azotanów w owocach Spośród warzyw, które stanowią surowiec dla przetwórstwa cukinia jest gatunkiem szczególnym, gdyż jest chętnie wykorzystywana do produkcji odżywek dla dzieci. Jest to warzywo o małych wymaganiach środowiskowych, łatwe w uprawie, słabo atakowane przez szkodniki i mało podatne na choroby. Wszystko to sprawia, że cukinia jest popularnym warzywem w uprawie ekologicznej. Owoce cukinii przeznaczone do produkcji żywności dla dzieci powinny się charakteryzować jak najlepszą jakością, a jednym z jej wskaźników jest 9

10 zawartość azotanów w owocach. Zbyt duża zawartość azotanów wyklucza przydatność owoców cukinii do tego typu produkcji. Celem prowadzonych badań było określenie warunków uprawy, w których zawartość kumulowanych w owocach azotanów będzie jak najmniejsza. Dotyczyło to przede wszystkim odpowiedniego doboru stanowiska i rodzaju stosowanego nawożenia. Uprawę cukinii prowadzono na stanowiskach o różnej zasobności w składniki pokarmowe (uprawa na przyoranej koniczynie, uprawa po zbożu i stosowaniu kompostu lub obornika). Koniczynę czerwoną, użytkowaną przez 2 lata przyorano wiosną (10.04). Kompost w dawce 30t/ha i obornik w dawce 30t/ha przyorano 24.04, tj na miesiąc przed sadzeniem rozsady cukinii. Na wszystkich stanowiskach stosowano ściółkowanie koniczyną i czarną włókniną. Cukinię odm. Atena F 1 (żółto owocowa) uprawiano z rozsady produkowanej w paletach rozsadowych. W obiektach ściółkowanych włókniną rozsadę sadzono na pasach rozłożonej włókniny, a w obiektach ściółkowanych koniczyną rozsadę wysadzono do gruntu, powierzchnię gleby przykryto ściółką ze świeżo skoszonej koniczyny czerwonej. Uprawę nawadniano systemem kroplowym z częstotliwością zależną od warunków pogodowych. W okresie wzrostu roślin zastosowano 2-krotnie oprysk roślin wyciągiem z grejpfruta (Grevit 1,5 l/ha i 4.08) i preparatem siarkowym Tiotar 80WP (6.08 i 12.08) przeciwko mączniakowi właściwemu. Okres zbioru cukinii był długi (6.07 do 1.10.) i wynosił prawie 3 miesiące. Zbiory wykonywano najczęściej 2 razy w tygodniu. Zebrane owoce sortowano na 4 frakcje handlowe wg długości owocu 7 14 cm (konserwowe), 15 21, 22 30, >30 cm) i frakcje niehandlowe (niekształtne, zdeformowane i z objawami chorobowymi). Uzyskane różnice w wysokości plonu handlowego cukinii uprawianej na różnych stanowiskach pod względem rośliny przedplonowej (koniczyna czerwona i zboża) i nawożenia organicznego (przyorana koniczyna czerwona i nawożenie kompostem lub obornikiem) były niewielkie i nie przekraczały 8%. Średnio, uprawa na przyoranej koniczynie i uprawa po zbożu i wiosennym stosowaniu kompostu roślinnego w dawce 30 t/ha, zapewniła jednakowo wysoki plon handlowy (69 t/ha). Nieco niższy plon (65,2 t/ha) uzyskano z uprawy cukinii po zbożu i wiosennym stosowaniu obornika w dawce 30 t/ha. Nieznacznie wyższy plon handlowy cukinii uzyskano stosując ściółkowanie roślin czarną włókniną polipropylenową w porównaniu do ściółkowania świeżą koniczyną. Tylko w uprawie po zbożu i nawożeniu obornikiem korzystniejsze było użycie ściółki organicznej, ulegającej biologicznemu rozkładowi w okresie uprawy. 10

11 Analiza gleby wykonana w okresie wegetacji wykazała zróżnicowanie zawartości azotu azotanowego w glebie, w zależności od rodzaju stosowanego nawożenia organicznego i ściółki. W początkowym okresie owocowania cukinii najwyższą zawartość N-NO 3 stwierdzono w glebie nawożonej obornikiem i kompostem oraz ściółkowanej koniczyną (> 90mg N-NO 3 /l gleby), a najniższą na stanowisku z przyoraną koniczyną i ściółkowaniem włókniną (32 mg N-NO 3 /l gleby). Przy nawożeniu kompostem i obornikiem z zastosowaniem okryć z włókniny oraz po przyoraniu koniczyny i równoczesnym zastosowaniu ściółki z koniczyny, zawartość tego składnika mieściła się w zakresie mg N-NO 3 /l gleby. Po dalszych 4 tygodniach uprawy, w pełni owocowania cukinii, zawartość N-NO 3 w glebie znacznie się obniżyła, osiągając dla nawożenia obornikiem i równoczesnego ściółkowania koniczyną poziom 80 mg/l gleby, a dla pozostałych obiektów zakres zawartości tego składnika od mg N-NO 3 /l gleby. Po zakończeniu uprawy cukinii poziom zawartości N-NO 3 w glebie obniżył się do mg/l w obiektach ściółkowanych włókniną, a w obiektach ściółkowanych koniczyną był wyższy i wynosił mg/l. Zwiększona ilość azotu i potasu w glebie po zakończeniu uprawy cukinii ściółkowanej koniczyną, wskazuje na potrzebę zastosowania na takim stanowisku międzyplonu w okresie jesiennym, który byłby w stanie wykorzystać pozostające w glebie składniki dostępne i w ten sposób zapobiec ich stracie wskutek wymywania w okresie zimowym. Stosowane nawożenie organiczne oraz ściółkowanie uprawy wpłynęły na zawartość azotanów w owocach cukinii. Zawartość tego składnika w owocach była największa w 3 tygodniu zbiorów i na ogół ulegała obniżeniu w końcowym okresie zbiorów. We wszystkich terminach, niezależnie od stosowanego nawożenia czy ściółkowania zawartość azotanów w owocach była wyższa od 500 mg NO 3 /kg świeżej masy. Zawartość ta 2,5 krotnie przewyższała dopuszczoną normą dla warzyw przeznaczonych dla niemowląt (200 mg/kg świeżej masy). Stosunkowo najmniej azotanów stwierdzono w owocach cukinii uprawianej po zbożu, nawożonej obornikiem i ściółkowanej włókniną. Uzyskane wyniki wykazały, że stanowiska po przyoranej koniczynie czerwonej lub po zbożu, uzupełnione nawożeniem kompostem lub obornikiem są korzystne dla wysokości plonu cukinii, ale są niekorzystne dla jakości owoców, przeznaczonych dla niemowląt, ze względu na kilkakrotnie wyższą zawartość azotanów. W omawianym doświadczeniu zawartość azotanów analizowano w frakcji owoców o wielkości cm, tj. frakcji przeznaczonej do produkcji konserw i marynat. Należy przypuszczać, że do produkcji przetworów dla dzieci wykorzystuje się owoce znacznie większe, a takich owocach zawartość N - NO 3 może być znacznie niższa. 11

12 8. Wykorzystanie zjawiska allelopatii do ochrony warzyw przed chorobami i szkodnikami (marchew) Celem kontynuowanych doświadczeń ze współrzędną uprawą marchwi było wytypowanie takich roślin, które stanowiłyby skuteczną ochronę przed szkodnikami typowymi dla tego gatunku tzn. przed połyśnicą marchwianką, rolnicami oraz chrząszczami z rodziny sprężykowatych. Jako rośliny sąsiedzkie wykorzystywane były następujące rośliny warzywne: buraki ćwikłowy, cebula, koper, pietruszka, seler oraz roślin zielarskich jak bazylia pospolita (Ocimum baslicum L.), kolendra siewna (Coriandrum sativum L.), majeranek ogrodowy (Origanum majorana L.), tymianek właściwy (Thymus vulgaris L.), szałwia lekarska (Salvia officinalis L.). Oceniano wschody marchwi, rozwój i plonowanie roślin jak również określono masę i zagęszczenie roślin sąsiedzkich. Podczas zbioru badano stopień uszkodzeń korzeni marchwi przez wspomniane szkodniki. Nasiona marchwi odmiany Nantejska, Polana oraz gatunków uprawianych z siewu wysiano 29 kwietnia. Rośliny sąsiedzkie uprawiane z rozsady takie jak: tymianek, majeranek, bazylia, kolendra, seler sadzono 13 maja. Doświadczenie założono w następującym układzie: marchew wysiewano w 3 rzędach i po obu stronach poletka siano lub sadzono po 2 rzędy rośliny sąsiedzkiej. Doświadczenie założono w 3 powtórzeniach. Kontrolę stanowiły poletka, gdzie w miejsce rośliny sąsiedzkiej wysiano marchew. Wprowadzono dodatkową, kontrolę, w której na poletkach rozrzucono kompost w celu przywabienia much. Średni procent wschodów marchwi wynosił 46,9%, przy czym skrajne wartości uzyskano z obiektów kontrolnych tzn. 42,5 % (kontrola) i 73,8% (kontrola z kompostem). Odsetek korzeni uszkodzonych przez larwy połyśnicy marchwianki wahał się od 2,6 do 17,3. Średnio dla wszystkich obiektów wynosił 9,7 %. Nalatywanie pierwszego pokolenia połyśnicy marchwianki wystąpiło w pierwszych dniach czerwca, a drugiego pod koniec lipca. Muchy nalatywały na skrajne poletka od strony miedzy i zadrzewień śródpolnych. Korzenie wszystkich roślin ze skrajnych poletek zostały uszkodzone przez połyśnicę jednak w różnym stopniu. Najwięcej korzeni uszkodzonych wystąpiło w kontroli z kompostem -17,2%, a następnie na poletkach obsadzonych bazylią i selerem. Najmniej uszkodzeń stwierdzono tam gdzie w sąsiedztwie rosły tymianek i majeranek. Wśród pozostałych obiektów najbardziej narażone na żerowanie były poletka obsiewane koprem i cebulą. Gatunki te wytworzyły niewielką masę liści zwłaszcza cebula rozwijała się bardzo słabo a rośliny szybko zasychały. Najdalej od miejsca nalotu much znajdowały się poletka obsiane burakiem ćwikłowym, pietruszką, szałwią oraz kontrola bez 12

13 kompostu. We wszystkich tych obiektach procent uszkodzeń wahał się od 2,7 do 4,8, natomiast w kontroli wynosił 13,1%. Pozostałe gatunki szkodników jak rolnice i drutowce nie wyrządziły widocznych szkód. W obu przypadkach około 1 % korzeni wykazywał objawy żerowania tych owadów. Najwyższy plon ogólny korzeni marchwi uzyskano z poletek obsadzonych majerankiem, tymiankiem i szałwią odpowiednio 100, 95,9 oraz 94,6 kg/10 m 2, a najniższy w sąsiedztwie buraka i kopru (74,4 i 76,8 kg). Jednakże najwięcej korzeni handlowych otrzymano z kontroli gdzie rozrzucono kompost - 81,8 kg/10 m 2. Dobrą strukturą plonu charakteryzował się wspomniany już obiekt kontrolny z kompostem (plon handlowy stanowił 97% plonu ogólnego) oraz obiekt z sąsiedztwem buraka ćwikłowego (81,1%). W roku 2010 nie było sprzyjających warunków do występowania połyśnicy marchwianki ani innych wspomnianych wcześniej szkodników marchwi, dlatego trudno stwierdzić, który spośród 10 badanych gatunków sąsiedzkich był najbardziej skuteczny. Można jedynie stwierdzić, że badane gatunki nie stanowiły konkurencji dla marchwi jeśli idzie o składniki pokarmowe, wodę czy dostęp światła. 9. Badania nad możliwością uzyskania nasion warzyw metodą ekologiczną w warunkach doświadczalnych oraz produkcja nasienna w wybranych gospodarstwach ekologicznych Marchew i pietruszka nasienna Jednym z najbardziej popularnych gatunków uprawianych w gospodarstwach ekologicznych jest marchew. Jest to warzywo klimatu umiarkowanego, a Polska jest największym producentem marchwi w Europie (w roku 2008 wielkość produkcji wyniosła 817 tys. ton). Produkcja pietruszki jest znacznie mniejsza w naszym kraju, jednak jej walory są wielkie choćby właściwości rozpuszczające kamienie moczowe, oczyszczające krew i poprawiające wzrok. Oba gatunki należą do rodziny selerowatych i oba są trudne w uprawie zwłaszcza na nasiona. Warunki pogodowe naszego kraju nie sprzyjają produkcji ani pietruszki ani marchwi na nasiona. Mgły i deszcze wrześniowe hamują dojrzewanie roślin nasiennych i nasion oraz wpływają na rozwój chorób grzybowych. Piętrowość budowy morfologicznej nasienników, zróżnicowane osadzenie baldachów na roślinie i nierównomierność ich dojrzewania powodują, że nasiona najlepiej jest zbierać dwukrotnie. Materiał siewny wymaga wielokrotnego doczyszczania i kalibrowania, co wiąże się z dużymi stratami nasion gorszej 13

14 jakości. Zagraniczne firmy nasienne i niektóre polskie prowadzą produkcję nasion między innymi w krajach śródziemnomorskich. W rolnictwie ekologicznym wymagane jest używanie ekologicznego materiału siewnego (Ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 25 czerwca 2009, Dz.U.09. nr 116, poz. 975). Wymóg stosowania nasion ekologicznych jest uwarunkowany między innymi opinią, że nasiona wyprodukowane w systemie ekologicznym są bardziej odporne na niekorzystne warunki uprawy. Celem badań prowadzonych w Instytucie Warzywnictwa była ocena możliwości pozyskiwania nasion marchwi i pietruszki z uprawy ekologicznej ze szczególnym uwzględnieniem ochrony roślin w drugim roku uprawy. Badane czynniki: - Metoda uprawy konwencjonalna i ekologiczna z dokarmianiem środkiem BioAlgeen i bez dokarmiania - ochrona roślin pestycydy w metodzie konwencjonalnej, a w metodzie ekologicznej : Neem Azal T/S, Opoki 1-4 firmy Himal, kontrola bez oprysku Oceniano następujące cechy: - porażenie korzeni marchwi i pietruszki podczas przechowania - występowanie chorób w drugim roku uprawy (wypady roślin) - morfologia nasienników pokrój, liczba pędów i baldachów na roślinie - plon nasion, energia i zdolność kiełkowania, zdrowotność nasion, masa tysiąca nasion - występowanie nasion z uszkodzonym zarodkiem lub bezzarodkowych jako skutek żerowania pluskwiaków Uprawa ekologiczna. Prowadzono dwa doświadczenia: z uprawą marchwi odm. Perfekcja oraz pietruszki odm. Berlińska GOF na nasiona w systemie wysadkowym. W pierwszym roku produkowano wysadki, które przechowywano w przechowalni w warunkach 1-2 o C i wilgotności 97%. Podczas zbioru wysadków pietruszki okazało się, że są one bardzo zróżnicowane pod względem średnicy i dlatego materiał podzielono na dwie frakcje: wysadki o średnicy 1,5-2,5 cm oraz > 3.0 cm. Po przechowaniu przeprowadzono selekcję korzeni. Określono porażenie korzeni a wysadki bez objawów chorobowych wysadzano na pole w dniach kwietnia Korzenie marchwi podzielono na dwie części, jedna posłużyła do założenia doświadczenia na polu ekologicznym, a druga na polu konwencjonalnym. Wysadki sadzono w rozstawie 25 x 45 cm po 40 korzeni na poletku, w systemie pasowym przy odległości pasów 90 cm. Na polu ekologicznym doświadczenia z marchwią i pietruszką nasienną zakładano na stanowisku po dwuletniej mieszance koniczyny czerwonej z trawami. 14

15 Zabiegi ochrony przed mszycami i zmienikami prowadzono w odstępach 7-10 dni następującymi środkami : - Neem-Azal T/S - zawiesina wodna 0,5% (azadyrachtyna A 10g/1 l środka) - Opoka 1-4, Himal jest to osłonowa pożywka zasadowa na bazie wyciągów ze skrzypu, alg i czosnku, zawierająca w składzie mydło potasowe - Kontrola nie opryskiwana Uprawa konwencjonalna. Marchew uprawiano na stanowisku po mieszance motylkowatych ze zbożami. Rośliny dokarmiano pogłównie saletrą amonową wkrótce po ukazaniu się rozety liści. W ochronie przed mszycami i pluskwiakami opryskiwano rośliny środkami: Talstar 100EC, Karate Zeon 050 SC oraz Decis 25 EC. W obu doświadczeniach stosowano nawadnianie roślin. Po czteromiesięcznym przechowaniu 23,3 % korzeni marchwi wykazywało objawy porażenia przez choroby, głównie fuzariozy, czarną zgniliznę oraz zgniliznę twardzikową. W przypadku pietruszki odsetek chorych korzeni wynosił 17,9. Pietruszka zawiera mniej wody w korzeniach i zwykle lepiej się przechowuje. U tego gatunku najwięcej korzeni wykazywało objawy zgnilizny chorób fuzaryjnych oraz zgnilizny twardzikowej. Dwa tygodnie po posadzeniu korzeni pietruszki wystąpiło więdnięcie rozety liściowej u roślin o najgrubszych wysadkach. W przeciągu 2,5 miesiąca wszystkie rośliny, których korzenie miały średnicę około 3 cm zwiędły, a ich korzenie wygniwały. Przyczyną choroby były grzyby z rodzaju Fusarium spp. Są to powszechnie występujące grzyby polifagiczne zasiedlające glebę i przenoszone także z nasionami. Zarodniki przetrwalnikowe tych grzybów (chlamidospory) przeżywają w glebie przez wiele lat. Bezpośrednio po zbiorze korzeni można zauważyć soczewkowate plamy umiejscowione u nasady korzeni bocznych. Niekiedy plamy są niewidoczne, a dopiero na przekroju widać zbrunatniałe wiązki przewodzące i tkanki na pograniczu kory i walca osiowego. Prawdopodobnie w ten sposób część zainfekowanych korzeni dostała się do przechowalni a następnie na pole. Dynamikę wypadania roślin pietruszki przedstawiono na rysunku 1. Najpierw chorowały rośliny o grubszych korzeniach. W tej grupie wszystkie rośliny wypadły nie osiągając fazy generatywnej. Rozwój choroby u roślin o mniejszych korzeniach następował wolniej i dwukrotne podlewanie roztworem 0,15% Grevitem 200 SL zahamowało rozprzestrzenianie się choroby na inne rośliny. W tej grupie 35% roślin zakwitło i wydało nasiona. W doświadczeniu z marchwią na polu ekologicznym wypadło średnio 2,0 % roślin, a na polu konwencjonalnym 7,3%. Nasienniki z uprawy ekologicznej były mniej rozkrzewione. Średnio jedna roślina wytwarzała 32,6 pędy I i II rzędu łącznie z pędem głównym. Nie na 15

16 wszystkich baldachach zawiązały się nasiona. Z każdej rośliny zebrano średnio po 12.4 baldachów z nasionami. Natomiast na polu konwencjonalnym, gdzie stosowano nawożenie mineralne przed sadzeniem i dokarmianie azotem po ukorzenieniu roślin, nasienniki bardziej się rozkrzewiły. Średnio na jednej roślinie wyrastało 41,3 pędów a 15,7 baldachów zawiązało nasiona. Rośliny nasienne marchwi w przeważającej większości miały pokrój jednopędowy, co było związane ze średnicą korzeni. Baldachy marchwi i pietruszki aktualnie są doczyszczane i ocierane. Ocena kiełkowania nasion może być przeprowadzona po przejściu okresu spoczynku pozbiorczego, czyli w miesiącach grudzień styczeń. Plon marchwi nasiennej wynosił od 3,62 do 4,58 dt/ha. Nie stwierdzono wpływu dokarmiania roślin na plon nasion marchwi, natomiast stwierdzono wpływ metody uprawy na tę cechę. Z uprawy konwencjonalnej uzyskano istotnie wyższy plon nasion o większej masie 1000 sztuk. Średnia zwyżka plonu z prawy konwencjonalnej wynosiła 20 % w stosunku do ekologicznej. W skali krajowej plon dla tego gatunku waha się w szerokich granicach od 3 do 10 t/ha w zależności od warunków i rejonu uprawy. Nasiona marchwi ze wszystkich obiektów charakteryzowały się bardzo wysoką energią kiełkowania co może świadczyć o ich dobrym wigorze. Zdolność kiełkowania nasion marchwi wynosiła od 66,5 do 76,3% w zależności od badanego obiektu. Nasiona z uprawy ekologicznej miały gorsze parametry jakości i zdrowotności niż z konwencjonalnej. Uzyskały średnio o 7% niższą zdolność kiełkowania, miały więcej siewek chorych i nasion niekiełkujących bez objawów chorobowych. Według zaleceń ISTA zdolność kiełkowania marchwi powinna wynosić co najmniej 65%, a więc wszystkie badane próby mieściły się w wymaganych parametrach kiełkowania. Opryskiwanie roślin preparatami chemicznymi dało najlepszy efekt, jeśli chodzi o zwalczanie zmieników. W uprawie konwencjonalnej 86% nasion miało zdrowy nieuszkodzony zarodek, 6% było z zarodkiem uszkodzonym, a 8% bez zarodka. Ochrona prowadzona przy użyciu NeemAzal T/S, preparatu dozwolonego w niektórych krajach UE do stosowania w gospodarstwach ekologicznych zwiększyła procent nasion nieuszkodzonych o 5,3% w stosunku do kontroli. Należy zaznaczyć, że częste deszcze występujące w okresie nalatywania i żerowania zmieników ograniczały liczbę zabiegów oraz/lub spłukiwały naniesiony wcześniej środek, którego trwałość jest niższa niż syntetycznego insektycydu. Wdrożenia prowadzone w gospodarstwach ekologicznych 16

17 W roku 2010 po raz kolejny wprowadzano nowe odmiany fasoli do uprawy w gospodarstwach ekologicznych, a także sprawdzano na ile można poprawić wschody roślin poprzez optymalizację terminu siewu. Prace prowadzono w dwóch gospodarstwach ekologicznych na Lubelszczyźnie w miejscowości Zarzeka oraz Kozodawy. Zarzeka. Gospodarstwo o powierzchni 18 ha, użytki orne 16 ha, gleba klasy IV. Od 2004 roku posiada certyfikat AgroBioTest. Uprawiane są zboża, gryka, strączkowe, warzywa korzeniowe, kapusta i ogórki. W 2010 wysiano 6 ha fasoli na suche nasiona. Dotychczas w gospodarstwie uprawiano dwie odmiany fasoli Red Kidney oraz Bomba. We wdrożeniu zaproponowano nieznane rolnikowi odmiany o białych nasionach Aura, czerwonych Augusta i czarnych Nigeria. Sprawdzano gęstość i termin siewu odmian fasoli. Nasiona wysiewano 24 maja oraz 1 czerwca. Najlepiej wschodziły odmiany o nasionach czarnych (Nigeria) 73,6% i czerwonych (Augusta) 65,9%, a najgorzej fasola o nasionach białych (Aura) 40,1 %. Wschodzące rośliny tej ostatniej odmiany były najbardziej uszkodzone przez śmietki 31,3 % siewek miało zniszczone wierzchołki wzrostu i hypokotyl. Najmniej uszkodzeń wystąpiło o odmiany Nigeria 5,1 %. Dane te potwierdzają wcześniejsze wyniki uzyskane w Skierniewickich, gdzie obserwowano podobną reakcję odmian. Po siewie fasoli spadł deszcz a następnie przez 28 dni nie było opadów. Sucha i upalna pogoda panowała z przerwami przez 4 tygodnie. W takich warunkach rośliny traciły wigor, zrzucały kwiaty i zawiązki strąków. Na przełomie lipca i sierpnia wystąpiły długotrwałe deszcze w wyniku czego część roślin zregenerowała się i zaczęła kwitnąć, a część miała dojrzewające strąki. Chłody i deszcze w pierwszej dekadzie sierpnia spowodowały porażenie strąków przez choroby dlatego rolnik zdecydował się zaorać część plantacji. Lepsze wyniki uzyskano z siewu w drugim terminie. Opady, które wystąpiły w okresie kwitnienia korzystnie wpłynęły na rozkrzewianie roślin i zawiązywanie strąków. Taka pogoda nie sprzyjała żerowaniu zmieników, ale też nie pozwalała na dosychanie dojrzałych strąków fasoli. W efekcie zbiór przeprowadzono na początku października. W tabeli 24 zawarto dane odnośnie wysokości i struktury plonu. Mimo późnego terminu zbioru 20-30% nasion nie dojrzało, a te które dojrzały miały nasiona mniejsze niż zwykle. Dotyczy to zwłaszcza odmian o nasionach kolorowych. W strukturze plonu spory udział stanowiły nasiona z plamami zwłaszcza u odmiany o białych nasionach (42,3%). Niewiele też było nasion ospowatych 1-3,5 %. Stosunkowa mały udział w plonie ogólnym stanowiły nasiona zdrowe 52,1 do 64,7% czyli znacznie mniej niż w roku Reasumując należy stwierdzić, że zastosowane terminy siewu zapewniły dobre wschody fasoli. Jednak susza panująca podczas rozrastania się roślin i kwitnienia, a następnie 17

18 deszcze w okresie formowania i dojrzewania strąków wpłynęły na spadek wysokości i jakości plonu. Najlepiej w tych niekorzystnych warunkach rozwijała się odmiana Nigeria, która wcześniej nie była uprawiana w tym gospodarstwie. Kozodawy. Gospodarstwo o powierzchni 8,9 ha, użytki rolne 7, 7 ha, gleba klasy I i II czarnoziem. Struktura upraw: zboża 3 ha (jęczmień jary), 3 ha fasola Red Kidney, 1,7 ha dynia Hokkaido. Fasolę Red Kidney, wysiewano 24 kwietnia i 12 maja. We wdrożeniu zaproponowano odmiany Aura, Augusta i Nigeria, z których dwie ostatnie nie były znane w gospodarstwie. Zaproponowano też późniejszy termin siewu, a mianowicie 22 maja. Rośliny wszystkich badanych odmian fasoli w Kozodawach wschodziły bardzo dobrze. Odsetek zdrowych roślin wynosił 88.4 do 92,3%. Najwięcej uszkodzeń spowodowanych żerowaniem śmietek wystąpiło u odmiany o białych nasionach. Wysiana we wcześniejszym terminie na innym polu odmiana Red Kidney z powodu słabych wschodów i dużych uszkodzeń siewek została zaorana i wysiana ponownie w późniejszym terminie. Plon fasoli w Kozodawach wahał się od 1,06 do 2,37 t/ha w zależności od odmiany. Najlepiej plonowała odmiana Nigeria o czarnych nasionach, a najgorzej odmiana Augusta o nasionach czerwonych. Struktura plonu była bardzo korzystna. Zdrowe nasiona stanowiły od 77,8% do 96% plonu ogólnego. Najmniej korzystną strukturę przedstawiał plon fasoli białej, gdzie znaleziono 11,8 % nasion z plamami i 3,7% ospowatych. Pozostałe odmiany o kolorowych nasionach miały bardzo wysoki udział nasion zdrowych w plonie ogólnym i znikomy odsetek chorych i uszkodzonych. Warunki pogodowe w Kozodawach nie były sprzyjające dla rozwoju roślin. Po wschodach panował długi okres suszy i upałów, który ciągnął się z małymi przerwami do końca lipca. Mimo to dobre warunki glebowe sprzyjały krzewieniu roślin i wytworzeniu sporej liczby strąków. Zaproponowany późniejszy termin siewu okazał się bardzo korzystny, a nowa odmiana Nigeria zachęciła gospodarza do siewu w przyszłym roku. 18