ZADANIE 1.2. WSTĘPNY PROJEKT MODELU STRUKTURY STANDARDU KOMPETENCJI ZAWODOWYCH

Transkrypt

1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ZADANIE 1.2. WSTĘPNY PROJEKT MODELU STRUKTURY STANDARDU KOMPETENCJI ZAWODOWYCH Projekt B2.2. Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców Warszawa - Radom, 23 lipca 2012 BIURO PROJEKTU WARSZAWA Al. Gen. W. Sikorskiego 11/110 tel. (48) fax: (48)

2 Wstępny projekt modelu struktury standardu kompetencji zawodowych Autorzy: Henryk Bednarczyk Stefan M. Kwiatkowski Ireneusz Woźniak Konsultacje partnerów społecznych: Jolanta Kosakowska Związek Rzemiosła Polskiego Bogdan Grzybowski Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych Wojciech Jabłoński Związek Pracodawców Warszawy i Mazowsza Jacek Szydłowski Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT Elżbieta Gołacka Powiatowy Urząd Pracy w Radomiu Recenzent: Michał Butkiewicz Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 2

3 Metryka Dokumentu Nazwa i numer usługi Projekt systemowy PO KL Modyfikacja metodologii opracowywania opisów standardów kompetencji zawodowych i jej przetestowanie, opracowanie 300 opisów standardów kompetencji zawodowych oraz wprowadzenie opisów standardów kompetencji zawodowych do bazy danych ZPC/93/B2.2/2011 Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców Nr projektu B2.2 Priorytet PO KL Nazwa produktu Zadanie Podzadanie I. Zatrudnienie i integracja społeczna Wstępny projekt modelu struktury standardu kompetencji zawodowych Zadanie 1. Modyfikacja metodologii opracowywania opisów standardów kompetencji zawodowych i jej przetestowanie Analiza i korekta obecnego modelu struktury standardu Nr wewn. produktu 1.2 Termin zgodnie z umową 23 lipca 2012 r. Wykonawca Kierownik projektu Osoba odpowiedzialna za produkt Konsorcjum: Doradca Consultants Ltd., Instytut Technologii Eksploatacji PIB, WYG International, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego Małgorzata Hunin Koordynator ds. metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski Podpis osoby odpowiedzialnej za produkt Akceptacja merytoryczna Departament Rynku Pracy MPiPS Data Podpis Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 3

4 Spis treści WSTĘPNY PROJEKT MODELU STRUKTURY STANDARDU KOMPETENCJI ZAWODOWYCH WSTĘP REKOMENDACJE DOTYCZĄCE OPTYMALNEJ STRUKTURY STANDARDU KOMPETENCJI ZAWODOWYCH WYNIKI BADAŃ WYKORZYSTANIA STANDARDÓW KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH ( ) ODNIESIENIA PROJEKTOWANEGO MODELU STRUKTURY STANDARDU KOMPETENCJI ZAWODOWYCH DO INICJATYW KE I DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH W OBSZARZE UCZENIA SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE Rola kompetencji w Europejskiej Ramie Kwalifikacji Polska Rama Kwalifikacji i Rejestr Kwalifikacji a standardy kompetencji Cele opracowania standardów kompetencji w świetle dokumentu strategicznego Perspektywa uczenia się przez całe życie UMIEJĘTNOŚCI/KOMPETENCJE I KWALIFIKACJE W EUROPEJSKIEJ KLASYFIKACJI ESCO CEL OPRACOWANIA STANDARDÓW KOMPETENCJI ZAWODOWYCH SŁOWNIK TERMINÓW WSTĘPNY MODEL STRUKTURY STANDARDU KOMPETENCJI ZAWODOWYCH BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIK Fragment umowy zawartej między Zleceniodawcą (Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich) a Wykonawcą na wykonanie usługi pkt 1.2: Analiza i korekta obecnego modelu struktury standardu kwalifikacji zawodowych Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 4

5 1 Wstęp Do analizy i korekty dotychczasowego modelu struktury standardu kwalifikacji zawodowych wykorzystano: 1. Wnioski z analizy porównawczej modeli standardów kwalifikacji i/lub kompetencji zawodowych, o której mowa w Zadaniu tj. rekomendacje dotyczące optymalnej struktury standardu. 2. Wyniki badań nt. wykorzystania standardów kwalifikacji zawodowych, zawarte w raportach z 2006 i 2007 roku, projekt SPO RZL Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. 3. Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie Europejskich Ram Kwalifikacji dla Uczenia się przez Całe Życie. 4. Dorobek projektu systemowego POKL Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie ( ). 5. Ustalenia dokumentu strategicznego Perspektywa uczenia się przez cale życie, przyjętego w marcu 2011 przez Komitet Stały Rady Ministrów. 6. Wyniki prac Komisji Europejskiej nad Europejską Klasyfikacją Umiejętności, Kompetencji i Zawodów ESCO. Korekta miała na celu opracowanie modelu standardu kompetencji zawodowych w formie przyjaznej użytkownikom. W szczególności zadbano, aby nowy model standardu kompetencji był stosunkowo łatwy do wykorzystania, w szczególności przez: - służby zatrudnienia - osoby zajmujące się pośrednictwem pracy, poradnictwem zawodowym, kontraktowaniem szkoleń zawodowych dla bezrobotnych; - instytucje kształtujące ofertę edukacyjną. Wykonawca, proponując nowy model standardu kompetencji, uwzględnił model standardu kwalifikacji zastosowany w projekcie SPO RZL i dążył do: - oparcia modelu na analizie zadań zawodowych; - określenia kompetencji w kategoriach: umiejętności, wiedzy oraz kompetencji personalnych i społecznych (tak, aby zbiory wymagań pracodawców można byto transponować na efekty uczenia się); - uproszczenia struktury standardu kompetencji zawodowych, aby była przyjazna dla różnych grup użytkowników; - zachowania danych najważniejszych z punktu widzenia różnych grup użytkowników; - określenia relacji standardu kompetencji zawodowych do Europejskiej oraz Polskiej Ramy Kwalifikacji; - dostosowania terminologii do słownika pojęć określonego w dokumentach: słownik towarzyszący Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie; słownik zawarty w dokumencie Perspektywa uczenia się przez całe życie ; Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 5

6 Słownik kluczowych pojęć związanych z krajowym systemem kwalifikacji wydany przez Instytut Badań Edukacyjnych we wrześniu 2011 r.; Słownik krajowych standardów kwalifikacji zawodowych opracowany w projekcie SPO RZL Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 6

7 2 Rekomendacje dotyczące optymalnej struktury standardu kompetencji zawodowych Wyniki analizy porównawczej modeli standardów kompetencji zawodowych w wybranych krajach europejskich (Francja, Wielka Brytania, Hiszpania, Rumunia, Słowenia) z polskimi standardami kwalifikacji i kompetencji zawodowych stały się podstawą rekomendacji odnoszących się do modyfikacji modelu struktury nowego pokolenia polskich standardów kompetencji zawodowych. Najważniejsze wnioski zebrano w postaci sześciu rekomendacji. Rekomendacja 1. Ograniczenie celów stosowania standardów kompetencji zawodowych Celem opracowania standardów kompetencji zawodowych (SKZ) jest określenie, za pomocą wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych, modelowych w danym zawodzie kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców oraz wskazanie ich powiązania z zawodami pokrewnymi, co ma sprzyjać przejrzystości w wymaganiach kompetencyjnych i mobilności w zatrudnieniu. SKZ mają pełnić funkcję narzędzia wspierającego politykę zatrudnienia i łączącego świat pracy i edukacji. ( )Tak opisany standard ma dostarczyć przede wszystkim urzędom pracy, pracodawcom i kandydatom do pracy rzetelnej informacji zawodoznawczej ". 1 Komentarz: Zawężenie i doprecyzowanie celu opracowania i stosowania standardów kompetencji zawodowych będzie sprzyjać uproszczeniu ich struktury. Nawet jeśli straci na tym uniwersalność standardów, a lista potencjalnych zastosowań i odbiorców ulegnie skróceniu, to korzyści wynikające ze sprawniejszego posługiwania się standardami powinny przewyższyć skutki takiego zawężenia i uproszczenia. W nowym modelu struktury SKZ wyeksponowano opisową funkcję standardów kompetencji zawodowych w oparciu o trzy kategorie zadań zawodowych: 1) technologicznowykonawczych, 2) organizacyjnych, kierowania i kontroli, 3) współpracy i komunikacji. Nie zdecydowano się wskazywać w opisie standardu zawodów i specjalności pokrewnych, gdyż konstrukcja samej Klasyfikacji zawodów i specjalności niesie w tym zakresie informację wystarczającą. Rekomendacja 2. Dostosowanie terminologii do używanej w Europejskiej i Polskiej Ramie Kwalifikacji oraz w europejskiej koncepcji uczenia się przez całe życie Dostosowanie terminologii standardów kompetencji zawodowych do słownika pojęć przyjętego w Europejskiej i Polskiej Ramie Kwalifikacji oraz podstawach programowych kształcenia w zawodzie, wymaga modyfikacji terminologii przyjętej w dotychczasowym opisie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. Konsekwencją tej zmiany będzie określanie efektów uczenia się w kategoriach wiedzy, a nie wiadomości, inne podejście do cech psychofizycznych, które ewoluują w kierunku kompetencji personalnych i społecznych oraz wyróżnienie 8 poziomów kompetencji, zamiast dotychczasowych 5 poziomów kwalifikacji. 2 1 Raport z analizy porównawczej modeli standardów kompetencji zawodowych stosowanych w kraju oraz w wybranych krajach UE. Projekt B2.2. Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców, Warszawa, 6 lipca 2012, str Raport z analizy porównawczej, str Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 7

8 Komentarz: Słownik towarzyszący Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie 3, wprowadził definicje pojęć, które stały się fundamentem wspólnej polityki edukacyjnej Unii Europejskiej. Terminy uzupełniające opublikowano w załączniku do Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (ECVET). 4 Obydwa Zalecenia określiły nowy porządek pojęciowy dla krajów Unii Europejskiej, który przyjęła także Polska. Mimo, że definicje burzyły porządek terminologiczny, zwłaszcza polskiej pedagogiki pracy, zdecydowano się go stosować dla dobra budowanego w Polsce Krajowego Systemu Kwalifikacji, w tym dla dobra Polskiej Ramy Kwalifikacji i Rejestru Kwalifikacji. Najważniejsza zmiana dotyczy jednak rozróżnienia pojęć kwalifikacje zawodowe i kompetencje zawodowe. To rozróżnienie wymusiło zmianę nazwy polskich standardów ze standardów kwalifikacji zawodowych na standardy kompetencji zawodowych. Przy budowaniu słownika polskich standardów kompetencji zawodowych należy uwzględnić również polskie dokumenty: dokument Perspektywa uczenia się przez całe życie, przyjęty w marcu 2011 przez Komitet Stały Rady Ministrów; Słownik kluczowych pojęć związanych z krajowym systemem kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa Słownik krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. [W:] Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych. Rozwój i współpraca, pod red. Bednarczyk H., Woźniak I., Kwiatkowski S., MPiPS, Warszawa W nowym modelu struktury standardów kompetencji zawodowych kategorię wiadomości, znaną ze struktury standardów kwalifikacji (program SPO RZL), zastąpiono kategorią wiedza, a w miejsce kategorii cechy psychofizyczne wprowadzono termin kompetencje personalne i społeczne. W tym drugim przypadku nie podzielono opinii, która przeważyła podczas budowania Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK), że wystarczający jest termin kompetencje społeczne, bez członu personalne. Zrezygnowano z poziomowania kompetencji zawodowych, gdyż uznano ten zabieg za nie mający związku z funkcją standardów kompetencji zawodowych (patrz: opis klasyfikacji ESCO w dalszej części opracowania). Pojawiłby się też niepotrzebny konflikt między poziomowaniem kwalifikacji według Polskiej Ramy Kwalifikacji, a poziomowaniem kompetencji w SKZ. Uznano, że dopiero proces walidacji kompetencji prowadzić może do nadania kompetencjom statusu kwalifikacji, na jednym z ośmiu poziomów PRK. Podobnie kwestię tę rozwiązują krajowe standardy zawodowe (NOS) w Wielkiej Brytanii. Rekomendacja 3. Uproszczenie struktury polskich standardów kompetencji zawodowych Wskazane jest zapewnienie prostej struktury SKZ i nadanie jej przejrzystej formy. Obecna struktura krajowych standardów kwalifikacji zawodowych jest zbyt rozbudowana, co osłabia jej walory użytkowe. Przy opisie SKZ należy rozważyć możliwość rezygnacji z podziału kompetencji na ponadzawodowe, ogólnozawodowe, podstawowe i specjalistyczne oraz przyjęcie jednostki kompetencji jako podstawowego elementu opisu SKZ. ( )Rozważyć należy także rezygnację z opisu typowych stanowisk pracy, których nazwy są najczęściej nieprzystające do faktycznie wykonywanych zadań. ( )Ponadto w opracowywanym SKZ można zrezygnować z podstaw prawnych wykonywania 3 Dz.U.UE C111/1 z dnia Dz.U.UE C155/11 z dnia Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 8

9 zawodu oraz korelacji między zadaniami zawodowymi a składowymi kwalifikacji zawodowych (składowa kwalifikacji zawodowych powinna być zastąpiona przez jednostkę kompetencji). Jednostka kompetencji powinna stać się podstawową jednostką opisu SKZ i być elementem składowym standardów kompetencji dla różnych zawodów o wspólnej w określonym zakresie treści pracy. ( )Rekomendowane jest przyjęcie następującej struktury standardu: model struktury standardu powinien być oparty na kategorii zawodu i na wyodrębnionych w zawodzie zadaniach zawodowych, a w nich jednostkach kompetencji. ( )Dobrze byłoby, aby każda jednostka kompetencji miała określony poziom zgodny z Polską Ramą Kwalifikacji. Możliwe są tu dwa alternatywne rozwiązania, które powinny być przedmiotem dalszych analiz: albo poziom dla wszystkich jednostek kompetencji powinien być jednolity, albo dla każdej jednostki kompetencji poziom powinien być definiowany indywidualnie. Konsekwencją drugiego rozwiązania jest rozbicie zawodu na moduły (zdefiniowane jako jednostki kompetencji), które w różnych układach będą mogły składać się na jeden bądź na różne zawody. 5 Komentarz: W nowym modelu struktury standardów kompetencji zawodowych zrezygnowano z podziału kompetencji na ponadzawodowe, ogólnozawodowe, podstawowe i specjalistyczne, które w standardach kwalifikacji zawodowych (projekt SPO RZL) sygnalizowały pokrewieństwo między zawodami (ponadzawodowe) lub stopień specjalizacji w zawodzie (ogólnozawodowe, podstawowe, specjalistyczne). Taka struktura kwalifikacji, chociaż teoretycznie uzasadniona, okazała się zbyt skomplikowana w stosowaniu i praktycznie nie była wykorzystywana. W nowym modelu przyjęto klucz wyodrębniania kompetencji zawodowych według trzech typów zadań zawodowych (rys. 7): kompetencje technologiczno-wykonawcze; kompetencje organizacyjne, kierowania i kontroli; kompetencje współpracy i komunikacji. Zrezygnowano z wyodrębniania w opisie standardu kompetencji zawodowych tzw. jednostek kompetencji jako tworu budzącego kontrowersje w kwestii niepotrzebnego komplikowania struktury standardu, tworu nieprzydatnego z punktu widzenia funkcji pełnionych przez kompetencje zawodowe (patrz: opis klasyfikacji ESCO w dalszej części opracowania). W modelu struktury SKZ zrezygnowano z podstaw prawnych wykonywania zawodu uznając argumentację, że w polskim systemie prawnym nie istnieje bezpośrednie powiązanie zawodów występujących w klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy (a które zgodnie z założeniem były podstawą do opracowania KSKZ) z zawodami regulowanymi, ujętymi w wykazie regulowanych zawodów i działalności w RP. Problem stanowi to, że oba wykazy różnie definiują zawód. O ile w przypadku klasyfikacji zawodów i specjalności jest to zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych, to w przypadku zawodów regulowanych podstawą do umieszczenia w wykazie jest sam fakt regulowania możliwości wykonywania jakiejkolwiek działalności zawodowej, która może być tożsama z zawodem, ale równie dobrze z grupą zawodów, określonym stanowiskiem pracy, określonym miejscem wykonywania jakiejś pracy lub wręcz określoną czynnością. Oczywiście nakłada się na to problem zmian w przepisach (jak chociażby mająca obecnie miejsce deregulacja) oraz sposób zdefiniowania regulacji prawnych, które w standardzie opisane są tylko pod postacią publikatorów. 6 Zrezygnowano także z opisu typowych stanowisk pracy, gdyż ich nazwy nie są regulowane żadną klasyfikacją, a często pod tą samą nazwą kryją się różne zestawy wykonywanych zadań. 5 Raport z analizy porównawczej, str Raport z analizy porównawczej, str Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 9

10 Rekomendacja 4. Odniesienie polskich standardów kompetencji zawodowych do Europejskiej i Polskiej Ramy Kwalifikacji oraz do Krajowego Rejestru Kwalifikacji Pożądane byłoby, aby standardy kompetencji zawodowych były przyporządkowane do ośmiu poziomów Europejskiej i Polskiej Ramy Kwalifikacji oraz wyrażane w trzech kategoriach: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. SKZ mogą być dobrym źródłem do sporządzenia opisów kwalifikacji, które mają tworzyć Krajowy Rejestr Kwalifikacji, ale ich wykorzystanie w tym celu powinno być dobrowolne i zależne od celów i zadań funkcjonowania Rejestru. 7 Komentarz: Standardy kompetencji zawodowych mogą być częścią budowanego w Polsce Krajowego Systemu Kwalifikacji, ale decyzje w tej sprawie jeszcze nie zapadły. Można jednak postawić tezę, że dla zapewnienia przejrzystych relacji między kompetencjami i kwalifikacjami nie jest wymagane, aby kompetencje trzeba było przypisywać do danego poziomu kwalifikacji w krajowej ramie kwalifikacji. Tym bardziej nie jest potrzebne tworzyć dla kompetencji jej własnych poziomów. Tak jak to już napisano wyżej (komentarz do Rekomendacji 2.), poziomowanie kompetencji zawodowych nie jest wymagane w klasyfikacji ESCO (patrz: opis klasyfikacji ESCO w dalszej części opracowania) ani nie jest potrzebne w procesie walidacji kompetencji, gdyż dopiero efektem walidacji kompetencji ma być kwalifikacja na odpowiednim poziomie krajowej ramy kwalifikacji. Zastosowano się do rekomendacji, że kompetencje zawodowe wyrażone będą w kategoriach: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. Mimo że projekt Polskiej Ramy Kwalifikacji operuje terminem uboższym: kompetencje społeczne, uznano jednak, że nie należy w standardzie kompetencji zawodowych pomijać kompetencji personalnych. W nowym modelu struktury SKZ nie przesądza się, czy opis standardu kompetencji zawodowych będzie wykorzystany w Krajowym Rejestrze Kwalifikacji brak jest decyzji w tej sprawie. Tym niemniej należy uznać, że opis SKZ może być przydatny w tworzeniu opisu kwalifikacji tworzących Rejestr. Rekomendacja 5. Odniesienie polskich standardów kompetencji zawodowych do Europejskiej Klasyfikacji Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO Europejska Klasyfikacja Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO (European Skills/Competences, Qualifications and Occupational Taxonomy) zakłada powiązanie umiejętności oraz kompetencji pracowników z zawodami z klasyfikacji ISCO-08. Obecnie wstępne założenia standardu kompetencji ESCO są w fazie konsultacji społecznych z międzynarodowymi organizacjami pracodawców i pracobiorców. Jak dotychczas nie została opublikowana struktura standardu ESCO, co uniemożliwia odniesienie się do niej na potrzeby projektowania nowej struktury polskich standardów kompetencji zawodowych. Jeżeli jednak ESCO podporządkowane zostanie Europejskiej Ramie Kwalifikacji (a tak powinno się stać) i będzie bazować na zbiorach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych, wówczas spójność z polskim SKZ będzie zachowana. 8 Komentarz: Standardy kompetencji zawodowych powinny w łatwy sposób asymilować się z przygotowywaną Europejską Klasyfikacją Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO. Jest to ważne z powodu zapewnienia mobilności zatrudnieniowej oraz przejrzystości umiejętności zawodowych na europejskim rynku pracy. Elementami nowego modelu struktury polskich standardów kompetencji zawodowych sprzyjającymi budowaniu relacji z ESCO są: oparcie SKZ na 7 Raport z analizy porównawczej, str Raport z analizy porównawczej, str Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 10

11 Klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy, a także formułowanie kompetencji zawodowych w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. Rekomendacja 6. Aktualizacja opisów standardów kompetencji zawodowych Standardy kompetencji zawodowych powinny być dokumentami aktualnymi, oddającymi rzeczywiste wymagania co do kompetencji poszukiwanych na rynku pracy. Z tego względu można przyjąć dwa rozwiązania. Po pierwsze standardy powinny podlegać cyklicznej ocenie (długość cyklu należałoby dostosować do rzeczywistej zmienności technologii i organizacji pracy w ramach danego zawodu), w wyniku której należy podejmować decyzję co do konieczności modyfikacji dokumentu i jej zakresu. Po drugie standard powinien być uzupełniony o datę jego obowiązywania, która wskazuje moment, w którym przegląd standardu jest obligatoryjny. W przypadku negatywnej weryfikacji aktualności standardu i jednoczesnego braku możliwości jego aktualizacji, taki standard może być automatycznie klasyfikowany jako nieaktualny, a możliwość nadawania kwalifikacji zgodnych z tym standardem może być zawieszana do czasu jego aktualizacji. 9 Komentarz: Mimo, że należy w pełni zgodzić się z rekomendacją, że aktualność SKZ jest jednym z najważniejszych parametrów jego jakości, postanowiono nie wprowadzać do nowego modelu struktury standardu kompetencji zawodowych daty obowiązywania standardu. Trudno jest bowiem, w obecnym systemie prawnym, obligować odpowiedzialne instytucje do aktualizowania SKZ tylko z powodu upływu założonego terminu obowiązywania, bez uwzględnienia wyników badań zapotrzebowania na standardy i bez uwzględnienia opinii partnerów społecznych w tej kwestii. 9 Raport z analizy porównawczej, str Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 11

12 3 Wyniki badań wykorzystania standardów kwalifikacji zawodowych ( ) Wyniki badań nt. wykorzystania standardów kwalifikacji zawodowych, zawarte w raportach z 2006 i 2007 roku w projekcie SPO RZL Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych, świadczą o istnieniu potrzeby uproszczenia struktury opisu wymagań formułowanych przez pracodawców w zakresie kwalifikacji zawodowych. Badania zostały przeprowadzone dwukrotnie na próbie 114 osób, reprezentantów czterech następujących obszarów zastosowania standardów: polityka zatrudnienia, edukacja zawodowa, polityka kadrowa przedsiębiorstw oraz ubezpieczenia społeczne. Badania przeprowadzono w oparciu o uzgodnione po pilotażu metody, techniki i narzędzia badawcze. Badania, część I, Wykonawca przeprowadził w okresie od 28 sierpnia do 15 września 2006 r., badania część II w okresie od 2 lipca do 4 września 2007 r. Celem głównym badań właściwych część II było zdiagnozowanie stanu wykorzystywania opracowanych 53 krajowych standardów kwalifikacji zawodowych przez grupy ich potencjalnych użytkowników oraz uchwycenie zmian w czasie, tj. zmian w wykorzystaniu owych standardów w roku 2007 w porównaniu do stanu w roku Próbę osób badanych i teren badań dobrano w sposób celowy. Badaniami zostali objęci potencjalni odbiorcy krajowych standardów kwalifikacji zawodowych, tj. osoby zatrudnione w instytucjach, w których owe standardy powinny, mogą i ewentualnie są stosowane. Uznano, że terenem badań powinny być instytucje, w których standardy są znane osobom w nich pracującym. Były to osoby kierujące lub zarządzające daną instytucją bądź wskazane przez dyrektora, kierownika bądź prezesa danej instytucji, co miało zapewnić uzyskanie rzetelnych informacji o wykorzystaniu opracowanych standardów kwalifikacji zawodowych. Dobór instytucji do badań był prowadzony drogą sondażu telemarketingowego, aby wykluczyć te instytucje, które nie znają jeszcze standardów kwalifikacji zawodowych, i co za tym idzie, ich nie wykorzystują i nie mogą ich oceniać. Badania wykazały między innymi, że barierami w stosowaniu standardów są: 10 - trudności we wdrażaniu standardów kwalifikacji zawodowych do codziennej praktyki, złożona struktura standardów i mało przejrzysta forma utrudniająca ich stosowanie ; - trudności w ich interpretacji, brak przygotowanej kadry specjalistów do ich stosowania. W związku z powyższym jedna z sześciu głównych rekomendacji zalecała: Rozważyć możliwość uproszczenia struktury standardu kwalifikacji zawodowych. 11 Oprócz złożoności struktury standardu, do rozważenia pozostaje jeszcze kwestia jego objętości. Analiza struktury standardów kompetencji zawodowych stosowanych w Wielkiej Brytanii (National Occupational Standards NOS), Francji (klasyfikacja ROME) oraz standardów kwalifikacji w Słowenii, ukazuje tendencję do minimalizacji ich opisów. W tym porównaniu polski standard kwalifikacji zawodowych (projekt SPO RZL), jeśli chodzi o liczbę znaków tworzących opis, jest około trzykrotnie większy, hiszpański pięciokrotnie większy, a rumuński dziewiętnastokrotnie większy niż francuski, brytyjski czy też słoweński: Raport z II badania wykorzystania krajowych standardów kwalifikacji zawodowych. Projekt SPO RZL Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych, MPiPS, Warszawa Jak wyżej. 12 Raport z analizy porównawczej, str. 37. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 12

13 - słoweński standard kwalifikacji dla zawodu Opiekun socjalny : 7621 znaki; - brytyjski standard zawodowy (NOS) Tynkarz : 7663 znaki; - francuski standard (klasyfikacja ROME) Specjalista ds. rozwoju zasobów ludzkich : 8795 znaków; - polski standard (projekt SPO RZL) Funkcjonariusz celny : znaków. - hiszpański standard kwalifikacji dla zawodu Specjalista ds. projektowania systemów automatyki przemysłowej : znaków; - rumuński standard zawodowy Technik mechatronik : znaki. W związku z tym, że objętość polskiego standardu kwalifikacji zawodowych (w projekcie SPO RZL) nie odbiega znacząco od przytoczonych przykładów standardów: francuskiego, brytyjskiego, słoweńskiego, rumuńskiego i hiszpańskiego, proponuje się modyfikację polskiego standardu sprowadzić nie tyle do minimalizacji jego opisu, ale raczej skoncentrować się na uproszczeniu jego struktury, poprawieniu przejrzystości oraz funkcjonalności z punktu widzenia zwiększenia możliwości operacyjnego jego wykorzystania przez zainteresowane osoby i instytucje. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 13

14 4 Odniesienia projektowanego modelu struktury standardu kompetencji zawodowych do inicjatyw KE i dokumentów strategicznych w obszarze uczenia się przez całe życie 4.1. Rola kompetencji w Europejskiej Ramie Kwalifikacji Przed twórcami ramy europejskiej stało bardzo trudne zadanie zaprojektowania możliwie uniwersalnej i generycznej struktury kwalifikacji, aby służyła rozwojowi współpracy międzynarodowej, a jednocześnie nie powodowała kontrowersji wewnątrz krajowych systemów kwalifikacji. Mozaika europejskich systemów kwalifikacji i dyskusje nad ostatecznym kształtem ERK spowodowały, że europejska rama jest efektem wielu kompromisów. Problem braku satysfakcjonującej komunikacji i współpracy międzynarodowej w ułatwianiu obywatelom Unii Europejskiej uczenia się przez całe życie, sformułowano podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie w 2000 r. 13 W konsekwencji rezolucja Rady z 2002 r. w sprawie uczenia się przez całe życie wezwała państwa członkowskie do budowania pomostów między kształceniem formalnym, nieformalnym i pozaformalnym, jako warunku utworzenia europejskiego obszaru uczenia się przez całe życie. 14 Prace nad modelem Europejskiej Ramy Kwalifikacji, jako jednego z głównych narzędzi uczenia się przez całe życie, rozpoczęto w 2004 r. 15 Rok później Komisja Europejska przedstawiła do konsultacji projekt 8-poziomowej struktury kwalifikacji. 16 Ostateczna wersja ERK, po poprawkach związanych z krytycznymi uwagami zgłaszanymi przez organizacje gospodarcze, że nie uwzględniono dostatecznie uznawania kwalifikacji nabywanych na drodze uczenia się w miejscu pracy i przez doświadczenie zawodowe, została przyjęta w kwietniu 2008 r. (tabela 1). 17 Tabela 1. Deskryptory definiujące poziomy Europejskiej Ramy Kwalifikacji (ERK). Deskryptory efektów uczenia się Wiedza Umiejętności Kompetencje W kontekście ERK wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub faktograficzną. Poziom kwalifikacji 1 2 podstawowa wiedza ogólna podstawowa wiedza faktograficzna w danej dziedzinie pracy lub nauki W kontekście ERK umiejętności określa się jako kognitywne (z zastosowaniem myślenia logicznego, intuicyjnego i kreatywnego) oraz praktyczne (związane ze sprawnością manualną i korzystaniem z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów). podstawowe umiejętności wymagane do realizacji prostych zadań podstawowe kognitywne i praktyczne umiejętności potrzebne do korzystania z istotnych informacji w celu realizacji zadań i rozwiązywania rutynowych W kontekście ERK, kompetencje określa się w kategoriach odpowiedzialności i autonomii. praca lub nauka pod bezpośrednim nadzorem w zorganizowanym kontekście praca lub nauka pod nadzorem, o pewnym stopniu autonomii 13 Commission Staff Working paper: A Memorandum on Lifelong Learning, Brussels, , SEC(2000) Council Resolution of 27 June 2002 on lifelong learning (2002/C 163/01), Official Journal of the European Communities, Council of The European Union: Education & Training The success of the lisbon strategy hinges on urgent reforms, 14358/03 EDUC 168 COM (2003) 685 final, Brussels, 3 March Commission Staff Working Document: Towards A European Qualifications Framework for Lifelong Learning, Brussels, , SEC(2005) Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (Dz.U.UE C111/1 z dnia ). Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 14

15 znajomość faktów, zasad, procesów i pojęć ogólnych w danej dziedzinie pracy lub nauki faktograficzna i teoretyczna wiedza w szerszym kontekście danej dziedziny pracy lub nauki obszerna, specjalistyczna, faktograficzna i teoretyczna wiedza w danej dziedzinie pracy lub nauki i świadomość granic tej wiedzy zaawansowana wiedza w danej dziedzinie pracy i nauki obejmująca krytyczne rozumienie teorii i zasad problemów przy użyciu prostych zasad i narzędzi zestaw umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do realizacji zadań i rozwiązywania problemów poprzez wybieranie i stosowanie podstawowych metod, narzędzi, materiałów i informacji zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do generowania rozwiązań określonych problemów w danej dziedzinie pracy lub nauki rozległy zakres umiejętności kognitywnych i praktycznych potrzebnych do kreatywnego rozwiązywania abstrakcyjnych problemów zaawansowane umiejętności, wykazywanie się biegłością i innowacyjnością potrzebną do rozwiązania złożonych i nieprzewidywalnych problemów w specjalistycznej dziedzinie pracy lub nauki ponoszenie odpowiedzialności za realizację zadań w pracy lub nauce dostosowywanie własnego zachowania do okoliczności w rozwiązywaniu problemów samodzielna organizacja w ramach wytycznych dotyczących kontekstów związanych z pracą lub nauką, zazwyczaj przewidywalnych, ale podlegających zmianom nadzorowanie rutynowej pracy innych, ponoszenie pewnej odpowiedzialności za ocenę i doskonalenie działań związanych z pracą lub nauką zarządzanie i nadzór w kontekstach pracy i nauki podlegających nieprzewidywalnym zmianom analizowanie i rozwijanie osiągnięć pracy własnej oraz innych osób zarządzanie złożonymi technicznymi lub zawodowymi działaniami lub projektami, ponoszenie odpowiedzialności za podejmowanie decyzji w nieprzewidywalnych kontekstach związanych z pracą lub nauką 7 8 wysoce wyspecjalizowana wiedza, której część stanowi najnowszą wiedzę w danej dziedzinie pracy lub nauki, będąca podstawą oryginalnego myślenia lub badań krytyczna świadomość zagadnień w zakresie wiedzy w danej dziedzinie oraz na styku różnych dziedzin wiedza na najbardziej zaawansowanym poziomie w danej dziedzinie pracy lub nauki oraz na styku różnych dziedzin specjalistyczne umiejętności rozwiązywania problemów potrzebne do badań lub działalności innowacyjnej w celu tworzenia nowej wiedzy i procedur oraz integrowania wiedzy z różnych dziedzin najbardziej zaawansowane i wyspecjalizowane umiejętności i techniki, w tym synteza i ocena, potrzebne do rozwiązywania krytycznych problemów w badaniach lub działalności innowacyjnej oraz do poszerzania i ponownego określania istniejącej wiedzy lub praktyki zawodowej ponoszenie odpowiedzialności za zarządzanie rozwojem zawodowym jednostek i grup zarządzanie i przekształcanie kontekstów związanych z pracą lub nauką, które są złożone, nieprzewidywalne i wymagają nowych podejść strategicznych ponoszenie odpowiedzialności za przyczynianie się do rozwoju wiedzy i praktyki zawodowej lub za dokonywanie przeglądu strategicznych wyników zespołów wykazywanie się znaczącym autorytetem, innowacyjnością, autonomią, etyką naukową i zawodową oraz trwałym zaangażowaniem w rozwój nowych idei i procesów w najważniejszych kontekstach pracy zawodowej lub nauki, w tym badań. Źródło: Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (Dz.U.UE C111/1 z dnia ). Model polskich standardów kompetencji zawodowych oparty został o terminy przyjęte w Europejskiej Ramie Kwalifikacji, będącej podstawowym elementem europejskiej strategii uczenia się przez całe życie; uwzględniono definicje polskiego dokumentu strategicznego Perspektywa uczenia się przez całe życie, przyjętego przez Komitet Stały Rady Ministrów w marcu 2011 r., słownik Polskich Ram Kwalifikacji oraz definicje towarzyszące Klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 15

16 rynku pracy. W ten sposób nowe SKZ tkwią w nurcie europejskich przemian związanych z koncepcją uczenia się przez całe życie przede wszystkim dlatego, że opisy kompetencji zawodowych odnoszą się do zbiorów: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych, charakterystycznych dla budowy ERK. Europejska Rama Kwalifikacji, dzięki ośmiu poziomom, służy porównywaniu kwalifikacji występujących w różnych krajach i sama w sobie nie wymaga stosowania opisów kompetencji zawodowych w tym procesie. Kompetencje mogą natomiast pełnić pożyteczną rolę w opracowywaniu opisów kwalifikacji umieszczanych w Krajowym Rejestrze Kwalifikacji, a także w procesie walidacji kompetencji. Nie jest to jednak obligatoryjne i każdy kraj może na swój sposób korzystać ze standardów kompetencji zawodowych Polska Rama Kwalifikacji i Rejestr Kwalifikacji a standardy kompetencji Polska Rama Kwalifikacji (PRK) obejmuje, z założenia, wszystkie aspekty uczenia się, we wszystkich kontekstach, na wszystkich możliwych drogach i poziomach. Oznacza to, że uczenie się w celu wykonywania pracy zawodowej jest fragmentem wielowymiarowego uczenia się przez całe życie (LLL Lifelong and Lifewide Learning). Jednocześnie należy pamiętać, że uczenie się w celu wykonywania pracy jest, ze względów ekonomicznych, społecznych i psychologicznych, jednym z najważniejszych zadań edukacyjnych. Polska Rama Kwalifikacji ma służyć powiązaniu Krajowego Systemu Kwalifikacji z systemami innych krajów, za pośrednictwem Europejskiej Ramy Kwalifikacji (ERK). Skutkiem tego model Polskiej Ramy Kwalifikacji powinien przystawać do modelu Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Pamiętając, że Europejska i Polska Rama Kwalifikacji służy uczeniu się przez całe życie, nową strukturę standardów kompetencji zawodowych zaprojektowano w sposób przyjazny dla tej koncepcji. Zgodnie z założeniami uczenia się przez całe życie (LLL), elastyczność i dostępność do kształcenia zawodowego zostanie podniesiona przez zapewnienie swobody gromadzenia w ciągu życia człowieka jednostek efektów uczenia się, a po ich walidacji kwalifikacji zawodowych. Pełne kwalifikacje w zawodzie, potwierdzone odpowiednim dyplomem, uzyska ta osoba, która potwierdziła wszystkie kompetencje, zdefiniowane bądź w podstawie programowej kształcenia w zawodzie (dla zawodów szkolnych), bądź w standardzie kompetencji zawodowych (dla zawodów pozaszkolnych). Domeną wykorzystania standardów kompetencji zawodowych, jako rzetelnych źródeł informacji o wymaganiach kompetencyjnych w zawodzie, będzie obszar edukacji pozaformalnej, a w dalszej przyszłości także edukacji nieformalnej. Polski Rejestr Kwalifikacji będzie głównym zasobem informacji o krajowych kwalifikacjach, w tym kwalifikacjach zawodowych. Kompetencje zawodowe nie mogą być w sposób bezpośredni włączane do Rejestru Kwalifikacji z powodów definicyjnych nie jest to bowiem formalny wynik procesu oceny i walidacji. 18 Tym niemniej, standardy kompetencji zawodowych są dobrym źródłem wiedzy zawodoznawczej, dlatego mogą być wykorzystywane do opisów kwalifikacji, które mają tworzyć Krajowy Rejestr Kwalifikacji. Wykorzystanie standardów kompetencji zawodowych do celów funkcjonowania Krajowego Rejestru Kwalifikacji nie jest obligatoryjne Cele opracowania standardów kompetencji w świetle dokumentu strategicznego Perspektywa uczenia się przez całe życie Zobowiązanie do opracowania dokumentu strategicznego dotyczącego uczenia się przez całe życie i jego wdrażania, jest elementem realizacji zadania 3.1. Nowoczesny rynek pracy, ujętego w Krajowym Programie Reform. Europa 2020 (przyjętym przez Radę Ministrów 26 kwietnia 2011 r.). Zadanie to odpowiada także na, kierowane indywidualnie dla Polski, Zalecenie Rady Unii Europejskiej z 12 lipca 2011 r. w sprawie krajowego programu reform Polski z 2011 r., zawierające opinię Rady na 18 Słownik towarzyszący Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 16

17 temat przedstawionego przez Polskę zaktualizowanego programu konwergencji na lata Opracowanie dokumentu, a następnie monitorowanie jego wdrażania należy do zadań Międzyresortowego Zespołu do spraw uczenia się przez całe życie, w tym Krajowych Ram Kwalifikacji, określonych w Zarządzeniu Nr 13 Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie powołania Zespołu. Istotą dokumentu jest wytyczenie kierunków polityki uczenia się przez całe życie, w tym lepszego dostosowania krajowego systemu kwalifikacji do potrzeb rynku pracy i społeczeństwa obywatelskiego oraz potrzeb swobodnego przepływu osób między sektorami gospodarki i państwami UE. Polityka ta będzie miała na celu ułatwianie wszystkim osobom dostępu do dobrej jakości uczenia się w różnych formach, miejscach i okresach życia, stworzenie spójnych i przejrzystych systemów oceniania efektów takiego uczenia się oraz uznawania ich w krajowym systemie kwalifikacji przekładalnym na systemy kwalifikacji w innych krajach UE. Będzie ona obejmowała całość uczenia się we wszystkich aspektach (formalnym, pozaformalnym i nieformalnym), na wszystkich etapach życia oraz na wszystkich poziomach kompetencji i kwalifikacji. Będzie też realizowana zgodnie z zasadą partnerstwa, we współpracy Rządu, samorządu terytorialnego, pracodawców, pracobiorców i organizacji społecznych. Cel strategiczny działań: Dzieci i młodzież dobrze przygotowane do uczenia się przez całe życie oraz osoby dorosłe poszerzające i uzupełniające swoje kompetencje i kwalifikacje odpowiednio do stojących przed nimi wyzwań w życiu zawodowym, społecznym i osobistym, 19 służyć ma w efekcie osiąganiu innych powiązanych celów: 20 - Wzrost konkurencyjności polskiej gospodarki oraz oparcie jej na wiedzy. - Wzrost mobilności osób uczących się i pracujących, w tym gotowości do zmiany wykonywanego zawodu na każdym etapie kariery. - Zwiększenie aktywności zawodowej i społecznej. Wydaje się, że standardy kompetencji zawodowych mogą pełnić pożyteczną rolę w realizacji pięciu celów operacyjnych strategii: 21 Cel 1. Kreatywność i innowacyjność osób. Cel 2. Przejrzysty i spójny krajowy system kwalifikacji. Cel 3. Różnorodna i dostępna oferta form wczesnej opieki i edukacji. Cel 4. Kształcenie i szkolenie dopasowane do potrzeb gospodarki i zmian na rynku pracy. Cel 5. Środowisko pracy i zaangażowania społecznego sprzyjające upowszechnieniu uczenia się dorosłych. W sposób szczególny, standardy kompetencji zawodowych mogą: - pomóc w zbudowaniu przejrzystego krajowego systemu kwalifikacji (Cel 2.) przez to, że dostarczają rzetelnej informacji zawodoznawczej, zwłaszcza w zakresie wymagań kompetencyjnych w poszczególnych zawodach; - pomóc w dopasowaniu kształcenia i szkolenia zawodowego do potrzeb gospodarki (Cel 4.), jeżeli tylko programy nauczania uwzględnią informacje dotyczące wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych, zawarte w opisach standardów dla poszczególnych zawodów. Pomoże to w realizacji jednego ze strategicznych kierunków interwencji w Celu 4.: zwiększenie roli środowiska pracodawców w określaniu standardów kwalifikacji i oceny 19 Perspektywa uczenia się przez całe życie, dokument przyjęty w marcu 2011 przez Komitet Stały Rady Ministrów. 20 Jak wyżej. 21 Jak wyżej. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 17

18 kompetencji, 22 gdyż standardy kompetencji zawodowych powstają u pracodawców, w oparciu o zespoły ekspertów mających doświadczenie zawodowe, rekomendowanych przez organizacje zawodowe i branżowe. - pomóc w uczeniu się dorosłych w środowisku pracy (Cel 5.), stając się inspiracją do programowania szkoleń w miejscu pracy, tworzenia materiałów instruktażowych oraz planowania ścieżek karier i awansów. Nade wszystko jednak standardy kompetencji zawodowych mogą być przydatne w procesie walidacji kompetencji nabywanych na różnych ścieżkach uczenia się. Walidacja kompetencji, czyli stwierdzenie, że osoba ma wiedzę, umiejętności oraz kompetencje personalne i społeczne na odpowiednim poziomie, potrzebuje bowiem odniesienia się do wzorca wymagań. Takim wzorcem może być standard kompetencji zawodowych. 22 Jak wyżej. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 18

19 5 Umiejętności/kompetencje i kwalifikacje w europejskiej klasyfikacji ESCO Komisja Europejska kieruje pracami zmierzającymi do opracowania Europejskiej Klasyfikacji Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO (European Skills/Competences, Qualifications and Occupational Taxonomy), która zakłada powiązanie umiejętności oraz kompetencji pracowników występujących na kilku tysiącach stanowisk pracy, z zawodami z klasyfikacji ISCO-08. ESCO stanowi element inicjatywy strategicznej Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy prowadzonej przez Komisję Europejską we współpracy z państwami członkowskimi UE, mającej na celu propagowanie pogłębiania kwalifikacji oraz zwiększanie szans na zdobycie zatrudnienia. Ogólną ideę ESCO przedstawia rys. 3. Rynek pracy Zawody Umiejętności/ kompetencje Kwalifikacje Edukacja i szkolenia Rys. 3. ESCO jako wspólny język rynku pracy i edukacji Źródło: ESCO - a European classification of Skills/Competences, qualifications and Occupations, Jak pokazano wyżej, umiejętności/kompetencje są ogniwem łączącym rynek pracy oraz kształcenie i doskonalenie zawodowe. Dlatego język kompetencji powinien stać się wspólnym językiem świata pracy i edukacji, umożliwiającym porozumienie dla dobra uczących się i pracujących w Europie. Po stronie świata edukacji istnieje Międzynarodowa Klasyfikacja Standardów Edukacyjnych ISCED oraz powstają narzędzia ułatwiające porównywanie efektów uczenia się w Europie. Są to przede wszystkim: Europejska Rama Kwalifikacji budowane na jej wzór Krajowe Ramy Kwalifikacji; dokumenty Europass; europejskie systemy akumulacji i transferu osiągnięć edukacyjnych w szkolnictwie wyższym (ECTS) oraz w kształceniu i szkoleniu zawodowym (ECVET); Europejskie Ramy Kompetencji Kluczowych (European Framework of Key Competences); Europejskie Ramy Odniesienia na rzecz Zapewnienia Jakości w Kształceniu i Szkoleniu Zawodowym (European Quality Assurance Reference Framework for Vocational Education and Training) Po stronie świata pracy istnieją krajowe klasyfikacje zawodów i specjalności oparte na Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji ISCO oraz krajowe standardy kwalifikacji lub kompetencji zawodowych. Brakuje natomiast międzynarodowego instrumentu porównywania szczegółowych umiejętności/kompetencji towarzyszących zawodom, specjalnościom i stanowiskom Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 19

20 pracy. Tę lukę ma wypełnić klasyfikacja ESCO. Na rys. 4. przedstawiono kontekst i cztery główne wymiary funkcjonowania ESCO. Kwalifikacje Zawody ISCED Międzynarodowa Klasyfikacja Standardów Edukacyjnych Krajowe Ramy Kwalifikacji Poziom systemowy Standardy zawodowe i klasyfikacje ISCO Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Zawodów Edukacja i szkolenia Europejskie Ramy Kwalifikacji (rezultaty kształcenia) ESCO (umiejętności, kompetencje i zawody) Rynek pracy Indywidulane certyfikaty i dyplomy ISCED Poziom indywidualny Wiedza, umiejetności i kompetencje jednostki ISCO Rys. 4. Kontekst i wymiary ESCO Źródło: The Role of the European Taxonomy of Skills, Competencies and Occupations (ESCO) in Lifelong Learning Policies, European Commission, Education and Culture, Lifelong Learning: Education and Training Policies, Bruksela 2010, s. 3. [W:] Europejska Klasyfikacja Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO jako instrument wspomagający dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa Na rys. 5. ukazano sposób wykorzystania ESCO do porównania zawodów występujących na europejskim rynku pracy w różnych klasyfikacjach krajowych (klasyfikacja A i B) i często pod różnymi nazwami. W tej koncepcji zawody z klasyfikacji ESCO traktowane są jako dodatkowy, piąty poziom, uzupełniający cztery poziomy grup zawodów i specjalności ISCO. Za pomocą ESCO (które budowane jest na bazie ISCO) można będzie dwie różne klasyfikacje sprowadzić do wspólnego mianownika, przez co nie tylko porównać obie klasyfikacje z ESCO, ale także porównać je między sobą. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 20

21 1. Specjaliści (2) 2. Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania (24) 3. Specjaliści do spraw administracji i zarządzania (242) 4. Specjaliści do spraw zarządzania zasobami ludzkimi (2423) 5. Zawód ESCO: np. Specjalista ds. personalnych Rys. 5. ESCO jako instrument porównania zawodów występujących w klasyfikacji A i klasyfikacji B Źródło: Three tools to facilitate online job matching throughout Europe: ESCO, EURES, Match & Map. Luxembourg: Publications Office of the European Union, Klasyfikacja ESCO ma być zbudowana na trzech filarach: 1) zawody, 2) umiejętności/kompetencje, 3) kwalifikacje (rys. 6). Rys. 6. Trzy filary ESCO Źródło: ESCO Newsletter, Issue 2/2011, June [W:] Europejska Klasyfikacja Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO jako instrument wspomagający dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa Struktura filaru zawody bazuje na klasyfikacji ISCO. Filar kwalifikacje opiera się na Europejskiej Ramie Kwalifikacji. Problemem jest opracowanie właściwej struktury filaru umiejętności/kompetencje. Właściwe korzystanie w przyszłości z dobrodziejstw ESCO wymaga, aby Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 21

22 struktura filaru umiejętności/kompetencje była uwzględniona w nowym modelu polskich standardów kompetencji zawodowych. Założenia struktury filaru umiejętności/kompetencje obejmują scalenie z europejskim słownikiem umiejętności kompetencji DISCO (The European Dictionary of Skills and Competencies). Na podstawie analizy słownika DISCO opracowano wstępną propozycję struktury semantycznej filaru umiejętności/kompetencje (tabela 2). Tabela 2. Wstępna propozycja struktury semantycznej filaru umiejętności/kompetencji w ESCO Umiejętności i kompetencje związane z danym stanowiskiem pracy rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo architektura i budownictwo sztuka biznes i administracja IT edukacja elektryka ochrona środowiska zdrowie humanistyka dziennikarstwo i informacja prawo biologia produkcja i inżynieria procesowa produkcja i przetwarzanie żywności produkcja i przetwarzanie tkanin i odzieży matematyka i statystyka usługi osobiste nauki fizyczne usługi ochrony przetwarzanie metali i mechanika nauki społeczne opieka społeczna usługi transportowe weterynaria umiejętności i kompetencje społeczne i komunikacyjne umiejętności i kompetencje artystyczne Umiejętności i kompetencje nie związane z danym stanowiskiem pracy umiejętności i kompetencje zarządcze i organizacyjne umiejętności i kompetencje osobiste podstawowe umiejętności i kompetencje w IT Źródło: Europejska Klasyfikacja Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO jako instrument wspomagający dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 2011; na podstawie: ESCO Newsletter, Issue 2/2011, June Powyższa tabela dzieli umiejętności/kompetencje na dwa zbiory: związane z danym stanowiskiem pracy (nazywane potocznie kompetencjami twardymi ) i nie związane z danym stanowiskiem pracy (czyli kompetencje miękkie ), które są przydatne w większości zawodów i kwalifikacji. Filar umiejętności/kompetencje będzie łącznikiem miedzy filarami zawody oraz kwalifikacje i będzie składał się z listy nazw umiejętności/kompetencji. W ten sposób, z jednej strony, każda kwalifikacja będzie mogła być uzupełniona opisem umiejętności/kompetencji, a z drugiej strony każdy zawód będzie mógł być wzbogacony opisem wymaganych do jego wykonywania umiejętności/kompetencji. Jest to pożyteczne zarówno dla osób indywidualnych jako informacja zawodoznawcza, jak też dla pracodawców określających profile kompetencyjne stanowisk pracy w swoich przedsiębiorstwach. Dla potrzeb ESCO umiejętności/kompetencje są definiowane jako szeroki wachlarz wiedzy teoretycznej i faktycznej, poznawcza i praktyczna zdolność do używania tej wiedzy w celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, a także zdolności osobiste, społeczne, metodologiczne, cechy i charakterystyki jednostki rozwijane podczas całego życia Na podstawie: ESCO Newsletter, Issue 5/2011, September 2011 [W:] Europejska Klasyfikacja Umiejętności/Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów ESCO jako instrument wspomagający dostosowanie Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 22