Gmina jako miejsce identyfikacji raport z badań w podwarszawskiej gminie Piaseczno

Transkrypt

1 Gmina jako miejsce identyfikacji raport badań w podwarsawskiej gminie Piasecno STRESZCZENIE Niniejsy artykuł jest głosem w dyskusji o tym, cy gmina podmiejska jest miejscem identyfikacji dla jej mieskańców. Autorka preentuje w nim wyniki badań ankietowych, preprowadonych w podwarsawskiej gminie Piasecno, do której chętnie migrują warsawiacy. Okauje się, że gmina, achodą intensywne procesy suburbaniacji, nie stanowi dla swoich mieskańców miejsca, na którym chcieliby oni budować własną tożsamość, co nie jest scególnie askakujące uwagi na specyfikę gminy Piasecno: bliskość stolicy, nacący odsetek ludności napływowej, silne różnicowanie wewnętrne, duża ruchliwość prestrenna, specyficny styl życia nowych mieskańców. Jako miejsce identyfikacji więksość wybiera miejscowość amieskania, ale są też i tacy, który cują silne więi Warsawą. Gmina, którą mieskańców nie łącą byt silne więi, nie może być atem traktowana jako społecność lokalna, a jedynie jako biorowość terytorialna. Społecnością lokalną jest natomiast miejscowość amieskania, tym bardiej, że więksemu adowoleniu amieskiwania w gminie towarysy silniejsa identyfikacja. Autorka wraca uwagę na problemy, jakie może rodić brak silnych więi gminą, a jednoceśnie wskauje na możliwości ich acieśnienia. Gmina jako miejsce identyfikacji w ujęciu teoretycnym Miejsce stanowi jeden asadnicych elementów tożsamości cłowieka (Lewicka 2006). To, gdie mieskamy i jak wartościujemy otacającą nas prestreń rutuje na to, kim jesteśmy dla siebie samych i cym wyróżniamy się spośród innych. Dla określenia własnej tożsamości, dla definiowania siebie, koniecne wydaje się arysowanie pre jednostkę jej prestrennej prynależności. Pocucie własnej tożsamości kstałtuje się nie tylko w odpowiedi na pytanie o to kim jestem, ale także skąd jestem i cym różnię się od innych (Melchior 1990: 27). Prywiąanie do miejsca (place attachment) jest jednym obsarów ainteresowania psychologii, a konkretnie psychologii środowiskowej, łącącej w sobie doświadcenia i wiedę nauki rodimej, jak i nauk pokrewnych, takich jak socjologia, geografia, architektura, urbanistyka (Lewicka 2004). Pojęcia, jakimi posługują się osoby uprawiające tę dyscyplinę nauki, takie jak: społecne prywiąanie, ależność od miejsca, pocucie miejsca, pocucie wspólnoty, identyfikacja miejscem, w dużej miere tożsame, sprowadają się do próby opisu emocjonalnego aangażowania, więi międy jednostką a wspólnotą lokalną cy danym miejscem (Hidalgo i Hernánde 2001, a: Rychlewska 2010). Istnieją jednak pewne niuanse w definiowaniu poscególnych pojęć, co świadcy jedynie o bogactwie wymiarów relacji cłowieka otoceniem. Wymiary te nie wyklucają się jednak, a współwystępują e sobą i wajemnie się prenikają. Prykładem jest prywiąanie do miejsca i identyfikacja nim.

2 48 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... Prywiąanie do miejsca, którego odpowiednikiem jest pocucie swojskości (Pawłowska 1996), to godnie propoycją Hidalgo i Hernánde (2001) poytywna więź ucuciowa pomiędy jednostką a konkretnym miejscem. Główną cechą tej więi jest tendencja do podtrymywania pre jednostkę bliskości owym miejscem, cyli tw. wiąków swojskości. Ich konsekwencją jest więkse ainteresowanie miejscem, chęć decydowania o jego losach, a także dbałość o jego stan (Pawłowska 1996, a: Rykiel 1999) W prypadku prywiąania akcent położony jest atem na aspekt afektywny. Z kolei identyfikacja miejscem, inacej tożsamość miejsca, pooru odnosąca się do tego samego wymiaru relacji cłowieka otoceniem, na plan pierwsy wydobywa komponent ponawcy. Powala on na budowanie odrębnego, od innych ludi, wspólnot i obsarów, obrau siebie i miejsca (Kne 2005, a: Rychlewska 2010). Tożsamość, w ogólnym roumieniu tego pojęcia, to bowiem biór wyobrażeń, sądów i prekonań, które jednostka konstruuje wobec samego siebie (Boksański 1989, s. 12), inacej koncepcja siebie (Gordon, Gergen 1968, s. 3, a: Boksański 1989), ale również symbolicna interpretacja jednostki, odnosąca się do tego, cym jest we własnych prekonaniach i cym ma nadieję być (Brittan 1977, s. 102, a Boksański 1989). Pojęcie identyfikacji można odnieść jednej strony do miejsca wówcas onaca ono estaw cech, które wyróżniają daną prestreń od innych i stanowią o jej ciągłości w casie, drugiej aś do tego wymiaru osobowości jednostki, który określa jej tożsamość w relacji do środowiska fiycnego (Lewicka 2008). Biorąc pod uwagę obydwa podejścia, do wskaźników identyfikacji miejscem możemy alicyć bardo seroki wachlar miar od atrakcyjności miejsca amieskania i najbliżej okolicy, popre sentyment lokalny, odcuwanie pewnego rodaju dumy, utożsamianie się jednostką terytorialną, historią i tradycją miejsca amieskania, aż po ainteresowanie dolą społecności lokalnej i postreganie jej jako grupy odniesienia (por. CBOS 2002; Lewicka 2004, 2005, 2006, 2008; Strassoldo 1992; a: Rychlewska 2010). Z socjologicnego punktu widenia prejawem identyfikacji prestrenią jest identyfikacja grupą społecną, cyli, jednej strony, wewnętrne pryswojenie sobie pewnego espołu ról właściwych danej grupie, a drugiej unanie siebie a jej cłonka (Michalska 2003). W układach stabilnych, których wsyscy podświadomie posukujemy, następuje prekstałcanie ja w my (Zająckowski 1993, s. 84). Należy jednak pamiętać o tym, że osobnik ocekuje od sąsiedtwa pewnych koryści, w wiąku tym identyfikuje się nim w takiej miere, w jakiej sąsiedtwo to spełnia jego ocekiwania (tamże, s. 84). Ropatrując kwestę miejsca identyfikacji cłowieka, warto roważyć dwa rodaje jednostek prestrennych, które mogą stać się elementem budującym tożsamość. Jeden nich to sąsiedtwo, cyli wyraźnie lokaliowana prestrennie wspólnota, której cłonkowie, racji niewielkich romiarów owej wspólnoty, kontaktują się e sobą bepośrednio. Drugi, kolei, to społecność roumiana jako organiacja, która łący cłonków biorowości, amieskującej daną prestreń, formalnymi stosunkami: lokalnym ośrodkiem drowia, skołą, predskolem, obowiąkiem głosowania w wyborach samorądowych, obowiąkiem odśnieżania chodnika nie dla siebie, ale w tw. interesie ogólnym itp. (Zająckowski 1993). O ile wspólnota sąsiedka może być utożsamiana e społecnością lokalną, o tyle biorowość mieskańców gminy już niekoniecnie. Społecność lokalna pojęcie cęsto pojawiające się w roważaniach na te-

3 MAZOWSZE Studia Regionalne nr 13/2013 I. Analiy i Studia 49 mat rowoju lokalnego jest bowiem strukturą społecno-prestrenną, którą tworą ludie poostający wobec siebie w społecnych interakcjach i ależnościach w obrębie danego obsaru i posiadający jakiś wspólny interes lub pocucie grupowej i prestrennej tożsamości, jako elementy wspólnych więi ora mają dolność do podejmowania wspólnych diałań na rec rowiąywania nurtujących [tych ludi] problemów (Starosta 1995: 31). Try stałe elementy budujące społecność lokalną, to atem: terytorium, interakcje społecne i więź psychicna. W wiąku powyżsym gmina powinna być postregana jedynie w kategoriach biorowości terytorialnej, co nie onaca, że nie może stać się ona prestrenią, na której mieskańcy budują swoją tożsamość. Zgodnie bowiem hipoteą transformacji (Encyklopedia 2002, s. 106): współcesne premiany achodące w społecnościach lokalnych prowadą od społecności baującej na powiąaniach nieformalnych do takiej, pierwsoplanową rolę odgrywają stowarysenia i organiacje formalne. Hipotea ta akłada jednoceśnie mianę terytorialnych ram społecności jednego na wiele sąsiedtw. Gmina może być atem traktowana jako społecność lokalna, a nawet jeśli istnieją obawy, cy stawianie takiego naku równości jest uprawnione, to pewnością uasadnione są badania więi prestrenią gminną uwagi na to, iż gmina cora cęściej staje się obsarem diałania różnorodnych formalnych organiacji i stowaryseń, która to diałalność może prekładać się na silniejsą identyfikację gminą, bądź używając określenia Zająckowskiego (1993) e społecnością lokalną roumianą jako organiacja. Dodatkowym argumentem na rec podejmowania tego typu badań jest fakt, że tożsamość lokalna musi ostać nawana i w wiąku tym cęsto odwołuje się do definiowanych i delimitowanych prestrennie jednostek, takich jak miejscowość cy gmina. MacIver roróżnia try wymiary identyfikacji jednostki grupą odniesienia. Pierwsym jest pocucie my, będące ucuciowo-skojareniową identyfikacją samego siebie innymi cłonkami grupy ( ich celami, postawami), drugim pocucie ależności jednostki od społecności lokalnej, a trecim wypełnianie roli społecnej w życiu grupowym, co akłada pewne podporądkowanie się całości (Bertrand, Wierbicki 1970, a: Michalska 2003). Wsystkie te try wymiary mają nakomitą sansę realiować się w prestreni gminy, ponieważ jest ona na tyle małym, spójnym i homogenicnym układem, że gwarantuje możliwość wchodenia w bepośrednie interakcje innymi i podielania tych samych celów i potreb rowojowych, wymusa także powstawanie sieci wajemnych ależności, ról i obowiąań wględem grupy. Jest jednoceśnie na tyle dużą jednostką prestrenną, aby można mówić o istnieniu w jej granicach miejsc nacących i symbolicnych, które mogłyby stanowić o swoistej odrębności kulturowej społecności ją amieskującej (skala jednostki sąsiedkiej jest w tym prypadku a mała, choć wiąki emocjonalne i współodpowiedialność a grupę silniejse). Jest jesce jeden cynnik, który może być istotnym elementem scalającym mieskańców arówno miejscowości, jak i całej gminy. Mowa tu o centrum, które pełni rolę prestreni symbolicnie najważniejsej i esencji życia społecnego (Kajdanek 2011). Podświadome posukiwanie centrum najduje swoje odbicie w identyfikacji prestrennej mieskańców strefy suburbialnej. Prenosąc się dużego miasta do osiedli podmiejskich, tw. nowi

4 50 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... mieskańcy cęsto identyfikują się e swoim poprednim miejscem amieskania uwagi na realiującą się tam ideę centralności albo prestrenią podmiejską ( gminą), jeśli ta prechwytuje tradycyjne funkcje centrum. Należy pry tym anacyć, że funkcje te wcale nie są tu roumiane jako usługi, a racej jako funkcje społecne. Centrum, które jest w stanie budować pocucie identyfikacji miejscem, powinno być obsarem aktywności społecnej, nasyconym symbolami, ustalającym ład i porądek społecny (tamże). Prywiąanie do miejsca i wspólnoty lokalnej ależy nie tylko od samej prestreni, ale także od cech społecno-demograficnych jednostki, charakteru owej wspólnoty ora tego, jak długo jednostka amieskuje w danym miejscu. Wykaano, iż najsilniejsy emocjonalny wiąek otoceniem występuje w prypadku małych biorowości i wrasta wra długością amieskiwania na danym terytorium (Lewicka 2006, 2008; Lewicka i in. 2007; Michalska 2003). Nie be nacenia dla prywiąania do miejsca poostaje też ruchliwość prestrenna, scególnie istotna w prypadku obsarów funkcjonalnych. Wiele osób żyje bowiem w skali całego regionu miejskiego, wielokrotnie w ciągu dnia prekracając granice administracyjne, cęsto nie dając sobie nawet tego sprawy. W jednej gminie śpią, w innej pracują, w jesce innej wypocywają (Lackowska, Swianiewic 2007, s. 186). Jeśli pryjąć, że stopień świadomości terytorialnej jest funkcją ilości casu spędanego na danym terytorium, to więksona ruchliwość prestrenna mieskańców miasta implikuje osłabienie stopnia lokalnej świadomości terytorialnej (Rykiel 1999). Problem prywiąania do miejsca yskał w ostatnich latach na aktualności uwagi na postępujące, od pocątku lat 90., jawisko suburbaniacji. Mieskańcy gmin podmiejskich, który prenieśli się tam dużej metropolii, są siłą recy słabo akorenieni w swoich nowych środowiskach lokalnych. Oderwanie miejsc pracy od miejsc amieskania ora koniecność cęstsych premiesceń skutkuje bowiem spadkiem nacenia więi społecnych, opartych na sąsiedtwie, na rec więi roprosonych w prestreni, dokonywanych na asadie wyboru a nie predestynacji prestrennej. Jak twierdą niektóry, we współcesnych casach prestreń acyna atracać swoją pierwotną rolę podstawy konstytuowania się więi społecnych (Pióro 1977, Bauman 1993, Lewicka 2004, Starosta 1995). Wspólnoty nieterytorialne, np. grupy awodowe cy quasi-aprestrenne grupy wiąane miejscem pracy, stanowią diś silną konkurencję dla wspólnot terytorialnych, które charakteryują się brakiem poważnej konkurencji e strony wiąków i relacji ewnętrnych (Rykiel 1999). Na osłabienie więi prestrenią podmiejską wpływa brak ainteresowania budowaniem wspólnoty, scególnie wśród predstawicieli tw. nowych mieskańców predmieść. Koncentrują się oni bowiem na sprawach awodowych, domowych, na dieciach, życiu prywatnym, pogłębiając tym samym dystans społecny rdenną ludnością (Kajdanek 2011, Mantey 2011). W casach, kiedy bariery fiycne, powalające odróżnić swoich od obcych, ostały astąpione umownymi, jedynym gwarantem tożsamości miejsca staje się, jak podkreśla Pawłowska (1996), odrębność krajobrau kulturowego. Niestety, jeśli uwględnimy wmożony napływ do strefy suburbialnej ludności miejskiej ora jej ruchliwość prestrenną, to owa odrębność kulturowa traci na naceniu jako element spajający mieskańców i kstał-

5 MAZOWSZE Studia Regionalne nr 13/2013 I. Analiy i Studia 51 tujący pocucie wspólnoty. Suburbia stają się wówcas jednym elementów castellsowskiej prestreni prepływów (Castells 1996), a ich mieskańcy wyalienowanymi życia biorowego jednostkami, które, pomimo angażowania się w diałalność społecną, cęsto nie cują prynależności do społecności lokalnej, a relacje budują jedynie ludźmi, którymi podielają ten sam styl życia, potrebę prestiżu ora kult własności prywatnej (por. Putnam 2000; Lupi, Musterd 2006). Stąd już tylko jeden krok do gated communities (por. Atkinson, Flint 2004; Blakely, Snyder 1999), obwinianych a osłabianie kapitału społecnego. Predstawione powyżej cynniki, modyfikujące tożsamość prestrenną jednostki, powalają stwierdić, iż gmina generalnie nie odgrywa istotnej roli jako miejsce identyfikacji, choć prywiąanie to rośnie wra e wrostem licby różnego rodaju formalnych relacji terytorium. Poa tym, więi prestrenią całej gminy dodatkowo osłabia nacący odsetek mieskańców napływowych, funkcjonujących w skali całego regionu miejskiego. Gminy podmiejskie nie wywierają istotnego wpływu na autoidentyfikację mieskańców również racji ich silnego różnicowania wewnętrnego (por. Swianiewic, Klimska 2005). Jednoceśnie to samo różnicowanie społecno-gospodarce gminy, prejawiające się występowaniem obok siebie wsi typowo rolnicych i miejscowości, do których masowo napływają bogaci mieskańcy metropolii, skutkuje silniejsymi relacjami amieskania. Cel ora metody badań Niniejsy artykuł poświęcony jest problematyce identyfikacji miejscem wśród mieskańców podwarsawskiej gminy Piasecno, która, racji swojego położenia w bepośrednim sąsiedtwie stolicy ora intensywnych procesów suburbaniacji, stanowi prykład gminy o dynamicnie mieniającej się strukture mieskańców. Jego celem jest empirycne potwierdenie apreentowanych we wstępie prawidłowości, wiąanych identyfikacją prestrenną mieskańców. Zgodnie teą, jaką stawia autorka, mieskańcy gminy Piasecno, który w więksości należą do ludności napływowej, silniej identyfikują się grupą sąsiedką, utożsamianą amieskania, niż całą gminą. Z racji specyficnego składu społecnego mieskańców gminy równie silna jest ich tożsamość metropolitalna, charakteryująca się opieraniem swojej odrębności bardiej na relacjach e stolicą niż e swoją małą ojcyną, nie cują się wystarcająco silnie akorenieni. Problematyka porusona w artykule wydaje się być scególnie istotna punktu widenia praktyki arądania gminą. Brak dostatecnie silnego prywiąania do gminy, a jedynie do miejscowości amieskania, generuje różnorodne problemy i nacnie utrudnia arądanie społecnością gminną. Artykuł predstawia wybrane wyniki badań ankietowych, realiowanych w marcu 2012 roku, na próbie mieskańców gminy Piasecno, pry astosowaniu doboru warstwowego, gdie warstwami były 43 miejscowości gminne, w tym miasto Piasecno. Licebność próby ostała wynacona pry następujących parametrach wyjściowych: - ogólna licba mieskańców gminy uwględnionych w badaniu osób,

6 52 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... - akceptowany błąd pomiaru na poiomie 5%, - poiom ufności - 95%. Ostatecnie licebność próby wyniosła 383 osoby, cego ankiety udało się preprowadić 377 mieskańcami gminy. Respondenci ostali dobrani metodą random route, pry uprednim wynaceniu 96 punktów startowych na terenie całej gminy. Ankietery odlicali co piąte gospodarstwo domowe i a każdym raem prosili o udiał w badaniu osobę, która jako ostatnia obchodiła urodiny. Ostatecnie w badaniu więło udiał 51,2% kobiet i 48,8% mężcyn, co jest godne rokładem płci w całej populacji. Ogólny rokład próby e wględu na wiek respondentów również nie wbuda więksych astreżeń. Znacący odsetek osób młodych jest odbiciem specyfiki gminy, która jest miejscem docelowym migracji osób w wieku najwięksej aktywności awodowej. Najwiękse odchylenie w rokładie próby, w porównaniu populacją, odnotowano w kategorii wieku lat, preważają mężcyźni (odpowiednio 63,6% mężcyn i 36,4% kobiet) ora w grupie osób najstarsych, gdie odsetek mężcyn jest nieco wyżsy niż kobiet, podcas gdy w recywistości mamy do cynienia decydującą prewagą tych drugich ( danych GUS 1 wynika, że procentowy udiał mężcyn i kobiet w kategorii wiekowej lata wynosi odpowiednio 45 i 55%, aś dla kategorii 65 lat i więcej - 38 i 62%). Niestety, trudności prekonaniem respondentów do udiału w badaniu powodują, że rokład próby, e wględu na wiek i płeć godny rokładem tych cech w populacji, jest bardo trudny do osiągnięcia. Badanie nie jest atem w pełni repreentatywne, dlatego wyciąganie wniosków dla populacji w podiale na płeć i kategorie wiekowe powinno odbywać się dużą ostrożnością. Niniejsy tekst jest kontynuacją tematyki, której poświęcony był artykuł Jak cię widą, tak cię pisą, cyli Piasecno ocami jego mieskańców, opublikowany w 2012 roku w 11 numere casopisma MAZOWSZE Studia Regionalne. Ogólnie o specyfice gminy Piasecno Miejsko-wiejska gmina Piasecno (ryc. 1) granicy od północy warsawską dielnicą Ursynów. W latach 90. gmina udostępniła nacną powierchnię terenów pod budownictwo, co spowodowało wmożoną diałalność firm deweloperskich i swoisty exodus mieskańców stolicy w kierunku południowym. Wśród mieskańców gminy preważają osoby wyżsym wykstałceniem (55% ogółu badanych), młode (47% badanych mieści się w prediale wieku lat), napływowe (jedynie dla 29% respondentów obecne miejsce amieskania jest ich pierwsym i jedynym, jak dotąd, miejscem amieskania, poostali prynajmniej ra w życiu preprowadali się) i pracujące w Warsawie (42% badanych). Możliwości dynamicnego rowoju gminy opierają się na ścisłym funkcjonalnym wiąku Warsawą, bliskości połąconej nieosiągalnymi w stolicy walorami środowiskowymi, 1

7 MAZOWSZE Studia Regionalne nr 13/2013 I. Analiy i Studia 53 Ryc. 1. Lokaliacja gminy Piasecno w strefie podmiejskiej Warsawy a także prekonaniem o tym, że realiacja mareń o niemal idealnym miejscu amieskania jest dla mieskańców stolicy (i nie tylko) w asięgu ręki. Dynamicny napływ ludności, w tym osób uciekających atłoconej Warsawy i tych, który sukają jej bliskości (odpowiednio 54,2% i 16,4% wyniki badania ankietowego), spowodował jednak nieodwracalne miany i kumulację seregu negatywnych konsekwencji. Jest to obsar o wielu sposobach agospodarowania, nieustabiliowany fijonomicnie i demograficnie, na którym dochodi do prenikania form i treści charakterystycnych arówno dla miasta, jak i dla wsi. Można pokusić się o stwierdenie, że wra ekspansją prestrenną Warsawy, Piasecno, jako gmina doń pryległa, nabiera cora więcej cech jej właściwych również tych negatywnych, tą różnicą, że pry dynamicnym rowoju funkcji mieskaniowych ora handlowo-usługowych, sfera agospodarowania infrastrukturalnego nie nadąża a sferą potreb. Kumulacja negatywnych konsekwencji niedoinwestowania infrastruktury ora połąceń komunikacyjnych może wpędić gminę w swoistą pułapkę rowojową, która obniży jej konkurencyjność

8 54 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... Ryc. 2. Miejscowość, którą identyfikują się mieskańcy gminy Piasecno ,8 30 procenty 20 18, mieskam Warsawą 11,2 ogólnie gminą, mieskam 6,6 mieskłem/am poprednio 4,0 inne 2,7 osiedlem, nie aś całą ani gminą 1,3 sąsiednią uwagi na prestiż 9,0 nie identyfikuję się żadną w stosunku do innych gmin, położonych bardiej peryferyjnie w regionie miejskim bądź też samej Warsawy, która staje się cora bardiej atrakcyjna dla ludi młodych. Wsystko to nie poostaje be wpływu na poiom adowolenia mieskańców amieskiwania w tej gminie (ocena 0,71 na skali od -2 do +2) ora jej ocenę jako miejsca do życia (ocena 0,54 na tej samej skali od -2 do +2). Gmina Piasecno jako miejsce identyfikacji Jedno pytań badania kwestionariusowego, któremu ostali poddani mieskańcy gminy Piasecno, dotycyło wyboru miejsca, którym się identyfikują. Rokład odpowiedi na tak adane pytanie predstawia ryc. 2. Okaało się, iż blisko połowa mieskańców identyfikuje się mieska. Na drugim miejscu naleźli się ci, który cują się emocjonalnie wiąani Warsawą, pry cym ich odsetek może być nieco wyżsy uwagi na to, że cęść mieskańców, która identyfikuje się e swoim poprednim miejscem amieskania (ryc. 2), mieskała właśnie w Warsawie. Pewności takiej jednak nie ma. Poa tym dla niektórych poprednie miejsce amieskania wcale nie musi onacać miejsca, którego prenieśli się do Piasecna być może identyfikują się e swoją rodinną. Sporo, bo aż 9% respondentów nie identyfikuje się żadną ani gminą. Badanie dowodi, iż mieskańcy strefy suburbialnej nie traktują gminy jako miejsca, które w nacącym stopniu określa ich tożsamość. Zdecydowanie więksą rolę w tej kwestii prypisują natomiast konkretnej miejscowości. Wynika to apewne małej najomości

9 MAZOWSZE Studia Regionalne nr 13/2013 I. Analiy i Studia 55 gminy: jej historii, kultury i mieskańców, albo jej bytniego różnicowania. Za wsystko, kolei, odpowiada opisane wceśniej funkcjonowanie w skali całego regionu miejskiego ora brak akorenienia, wynikający e miany miejsca amieskania ora, być może, słabe aangażowanie w życie gminy. Prestrenią, na której mieskańcy gminy Piasecno chętniej budują swą odrębność jest ich najbliżse sąsiedtwo, utożsamiane amieskania. Wmożona ruchliwość mieskańców gminy Piasecno (codienne podróże do pracy) powoduje, że stolica dla osób, dla których jest ona celem ich codiennych premiesceń, równie cęsto staje się też miejscem identyfikacji terytorialnej. Wśród badanych, dla których obecne miejsce amieskania nie jest ich pierwsym, nie be nacenia poostaje też miejsce, którego preprowadili się na teren gminy Piasecno. Jeśli uwględnimy tylko tych, który do gminy Piasecno preprowadili się Warsawy, to okaże się, że niemal 1/3 nich identyfikuje się obecną i niemal tyle samo Warsawą. Jeśli do tych, który utożsamiają się e stolicą dodamy tych, który identyfikują się mieskali poprednio akładając, że mają na myśli Warsawę to na Warsawę prypadnie aż 37,6% wsystkich wskaań. W podwrocławskich badaniach, prowadonych pre Lackowską i Swianiewica (2007), udało się identyfikować ależność, godnie którą im dalej od Wrocławia, tym więksy udiał osób, które od urodenia mieskają w danej gminie, a atem więksy udiał tych, który amiast całą aglomeracją silniej identyfikują się własną gminą. Słabsy wiąek aglomeracją odnotowano również w gminach biedniejsych. Wyniki uyskane dla Piasecna wpisują się w powyżsą prawidłowość: Piasecno leży w bepośrednim sąsiedtwie Warsawy i jest amieskiwane pre nacący odsetek osób dobre sytuowanych, stąd Ryc. 3. Miejsce, którym identyfikują się mieskańcy nowych osiedli na terenach wiejskich obsaru metropolitalnego Warsawy, dala od wartej abudowy ,9 30 procenty ,9 16, Warsawą mieskamy osiedlem, nie całą 11,5 gminą, mieskamy 8,1 pobliskim miastem podwarsawskim 4,1 inne

10 56 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... Ryc. 4. Ja i inni wobec społecności piasecan 1,8 1,6 1,4 1,53 1,2 1,0 0,8 0,6 0,73 0,4 0,2 0,0 więksość osób mojego sąsiedtwa jest emocjonalnie wiąana gminą Piasecno ja sam prynależę do społecności piasecan relatywnie słabsy wiąek gminą, a silniejsy Warsawą. Dopełnieniem tych ależności są wyniki badań realiowanych pre autorkę niniejsego artykułu w 2006 roku, tym raem tylko wśród mobilnych predstawicieli tw. nowych mieskańców gmin podwarsawskich. Okaało się, że nowo osiedlona ludność, która wybrała obsar poa wartą abudową strefy podmiejskiej, w porównaniu ogółem mieskańców była mniej skłonna identyfikować się cęsto nienaną sobie i obcą pod wględem stylu życia gminą, a nawet prysło jej mieskać (tym bardiej, że były to cęsto wsie pełniące jesce funkcje rolnice), ale a to bardiej osiedlem deweloperskim, na którym amieskują osoby o podobnym statusie społecnym i stylu życia. Najcęściej jednak ich tożsamość terytorialną określało miasto stanowiące centrum aglomeracji (tożsamość metropolitalna) (ryc. 3) (Mantey 2011). Deklaracje odnośnie miejsca, którym identyfikują się mieskańcy gminy Piasecno, warto na koniec estawić tym, jak postregają postawy innych. Emocjonalne prywiąanie więksości osób sąsiedtwa do gminy, mierone na skali od -2 do +2, ocenione ostało stosunkowo wysoko (ocena pomiędy racej a decydowanie się gadam ), wyżej niż własna prynależność do społecności piasecan (ryc. 4). Niżse oceny owej prynależności mogą wynikać faktu, iż prekonanie o byciu cłonkiem społecności piasecan jest odbierane jako bardiej decydowana postawa niż emocjonalny, bliżej nieokreślony wiąek gminą, a być może po prostu mieskańcy dostregają i doceniają aktywność innych na rec gminy, mając jednoceśnie świadomość tego, że sami niebyt się angażują w życie społecności lokalnej. Średnia ocena własnej prynależności do społecności piasecan (słabsa niż racej prynależę ) jest kolejnym dowodem na to, że gmina nie odgrywa istotnej roli w budowaniu pocucia indywidualnej ( ja ) ora biorowej ( my ) odrębności.

11 MAZOWSZE Studia Regionalne nr 13/2013 I. Analiy i Studia 57 Zmienne różnicujące deklarację odnośnie miejsca identyfikacji Analiując prywiąanie piasecan do miejsca amieskania i społecności lokalnej, warto pryjreć się różnicom w odpowiedi na pytania ankiety e wględu na charakter jednostki osadnicej, będącej miejscem amieskania respondenta, w podiale na miasto Piasecno ora tereny wiejskie gminy (ryc. 5). Okauje się, że miejsce amieskania nie różnicuje, w sposób istotny statystycnie, wyboru miejsca identyfikacji (wartość statystyki chi-kwadrat 11,358; istotność testu chi-kwadrat powyżej wartości krytycnej 0,05; atem należy pryjąć hipoteę o nieależności miennych). Porównując jednak odpowiedi mieskańców terenów wiejskich i miasta, okauje się, że nieco mniejse prywiąanie do miejscowości, a więkse do Warsawy i gminy, charakteryuje tych pierwsych. Potwierdiły się atem apreentowane wceśniej wyniki badań podwarsawskich osiedli lokaliowanych na terenach wiejskich ora gmin Obsaru Metropolitalnego Wrocławia. W prypadku osiedli domków jednorodinnych na terenach wiejskich gminy Piasecno nie można jednak dopatrywać się onak jawiska, które pojawiło się w badaniach osiedli deweloperskich wokół Warsawy, lokaliowanych dala od wartej abudowy, a mianowicie silniejsej identyfikacji osiedlem niż gminą (ryc. 3 i 5). Pewna ależność istnieje pomiędy miejscem identyfikacji a poiomem adowolenia amieskiwania w gminie, choć nie badano istotności statystycnej owej ależności, ponieważ w analiie pomięto tych, który nie wyraili jednonacnego stanowiska w tej kwestii i wybrali środkowy punkt na skali adowolenia od -2 do +2. Okauje się, że wśród osób a- Ryc. 5. Miejscowość, którą się identyfikuję a miejsca amieskania ,9 45,4 procenty , mieskam 16,4 Warsawą 14,1 8,9 ogólnie gminą, mieskam 6,7 6,6 mieskłem/am poprednio 1,8 3,1 4,7 3,3 inne osiedlem, nie aś całą ani gminą 2,5 0,5 sąsiednią uwagi na prestiż 5,5 11,7 nie identyfikuję się żadną mieskańcy terenów wiejskich gminy mieskańcy miasta Piasecna

12 58 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... Ryc. 6. Miejscowość, którą się identyfikuję a poiom adowolenia miejsca amieskania ,9 40 procenty ,3 mieskam 18,2 16,5 Warsawą 0,0 10,2 ogólnie gminą, mieskam 9,1 5,9 mieskłem/am poprednio 6,8 2,3 3,9 3,1 inne osiedlem, nie aś całą ani gminą 6,8 0,8 sąsiednią uwagi na prestiż 29,5 4,7 nie identyfikuję się żadną ci, który są nieadowoleni tego, że mieskają w gminie Piasecno ci, który są adowoleni tego, że mieskają w gminie Piasecno dowolonych ( racej lub bardo ) gminy Piasecno preważa kategoria identyfikujących się mieskają, natomiast wśród tych, który do adowolonych nie należą najwięksy odsetek stanowią ci, który nie cują się emocjonalnie wiąani żadną (ryc. 6). Można atem wysnuć wniosek, że a wyżsy poiom adowolenia amieskiwania w gminie Piasecno bardiej odpowiada poytywny stosunek do miejscowości amieskania niż do całej gminy. To miejscowość, w więksym niż gmina stopniu, kstałtuje tożsamość terytorialną jednostki. Świadcą o tym deklaracje respondentów nieadowolonych amieskiwania w gminie Piasecno. Nie nalały się bowiem wśród nich osoby, które budowałyby swoje pocucie odrębności na prynależności do społecności całej gminy. Jeśli jesteśmy nieadowoleni miejsca amieskania, to nie chcemy identyfikować się gminą, radiej utożsamiamy się a cęściej deklarujemy indyferentym terytorialny. Kolejna mienna, która wykauje wiąek miejscem identyfikacji, to licba lat amieskiwania w gminie, choć w tym prypadku test istotności statystycnej chi-kwadrat nie ostał astosowany, ponieważ ponad 60% komórek w tabeli kryżowej ma licebność ocekiwaną mniejsą niż 5. W tabeli 1. amiescono jedynie dwie kategorie odpowiedi: miejscowość amieskania ora Warsawę, ponieważ były one najcęściej wybierane pre respondentów. Wyniki wskaują na to, że wra e wrostem licby lat amieskiwania w danej miejscowości rośnie prawdopodobieństwo identyfikowania się tą właśnie a maleje Warsawą. Wyniki nie świadcą jednak o istnieniu prostej ależności pomiędy obie-

13 MAZOWSZE Studia Regionalne nr 13/2013 I. Analiy i Studia 59 Tab. 1. Miejsce identyfikacji a długość amieskiwania w gminie Piasecno Od ilu lat mieska Pan(i) i cłonkowie Pana(i) gospodarstwa domowego w gminie Piasecno? do 1 roku 1-3 lata 3-5 lat 5-10 lat lat powyżej 20 lat Ogółem Warsawą mieska licebność % 21,4 37,0 30,0 29,7 17,9 7,9 18,4 licebność % 7,1 7,4 42,5 34,4 44,8 63,4 46,8 ma miennymi, ponieważ należy pamiętać o tym, że wśród osób amieskujących w gminie od co najmniej 20 lat są tacy, dla których obecne miejsce amieskania jest ich pierwsym i jedynym jak dotąd, a w prypadku tożsamości terytorialnej fakt urodenia się w danym miejscu jest silniejsy niż długość amieskiwania na terenie gminy (por. Kasarda, Janovit 1974; Preślankiewic 2000; Lewicka 2004, 2005, 2008). Istotna statystycnie (testy chi-kwadrat) ależność istnieje pomiędy miejscem identyfikacji a tym, gdie respondent prebywa pre więksą cęść dnia (wartość statystyki 31,296; istotność 0,000) ora miejscem pracy a miejscem identyfikacji (wartość statystyki 31,774; Ryc. 7. Miejscowość, którą się identyfikuję a długość prebywania na terenie gminy w ciągu dnia , ,9 procenty 30 28, mieskam 8,1 Warsawą 8,9 13,5 ogólnie gminą, mieskam 6,3 7,0 mieskłem/am poprednio 4,7 2,1 3,2 3,2 inne osiedlem, nie aś całą ani gminą 1,1 0,8 sąsiednią uwagi na prestiż 10,5 7,6 nie identyfikuję się żadną ci, który pre więksą cęść dnia prebywają poa gminą Piasecno ci, który pre więksą cęść dnia prebywają na terenie gminy Piasecno

14 60 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... Ryc. 8. Miejscowość, którą się identyfikują mieskańcy gminy Piasecno a miejsce pracy ,7 40 procenty 30 36,7 29, mieskam 10,2 Warsawą 8,2 13,4 ogólnie gminą, mieskam 6,3 6,9 5,7 1,3 2,8 3,7 mieskłem/am poprednio inne osiedlem, nie aś całą ani gminą 1,9 0,9 sąsiednią uwagi na prestiż 10,1 8,3 nie identyfikuję się żadną ci, który pracują w Warsawie ci, który nie pracują w Warsawie istotność 0,00). Okauje się, że praca w Warsawie ora fakt prebywania pre więksą cęść dnia poa gminą spryjają identyfikacji Warsawą, podcas gdy ogranicone kontakty e stolicą skutkują silniejsymi więami emocjonalnymi amieskania ora ogólnie gminą (ryc. 7 i 8). Wnioski i rekomendacje Z apreentowanych w niniejsym artykule badań wynika, że więksość mieskańców gminy Piasecno nie odcuwa silnego wiąku emocjonalnego klasycnie roumianą małą ojcyną, o której pise Lackowska i Swianiewic (2007), cyli gminą. Silniej a to utożsamiają się amieskania, ponieważ ta umożliwia im wchodenie w bepośrednie interakcje innymi osobami podobnymi pod wględem statusu społecnego. Mieskańcy danej miejscowości podielają te same problemy rowojowe, a każda próba ich wspólnego rowiąania acieśnia więi sąsiedkie. Jeśli brakuje elementów scalających biorowość i jednocących jej cłonków, wówcas ci chętniej utożsamiają się Warsawą miastem, w którym pracują bądź, którego prybyli. Identyfikacja ależy też od wyobrażeń o idealnym miejscu amieskania. Jeśli miejscowość nie spełnia tych ocekiwań, a więi gminą są słabe, wówcas skłonność do autoidentyfikacji jest nacnie niżsa, a mieskańcy acynają utożsamiać się osiedlem (Mantey 2011). Badania dowiodły, że więi e społecnością gminy Piasecno są słabe bądź niedostatecnie wykstałcone. Wprawdie prycyny słabości owych więi nie były predmiotem

15 MAZOWSZE Studia Regionalne nr 13/2013 I. Analiy i Studia 61 badań, ale można prypuscać, że są nimi najprawdopodobniej: cora więksa ruchliwość prestrenna mieskańców, funkcjonowanie w skali całego regionu miejskiego, silna prynależność do grup niewiąanych konkretnym terytorium, cora więkse różnicowanie prestrenne i społecne gminy, prewaga mieskańców napływowych, a także (być może) stosunkowo luźne relacje formalne gminą (diecko nie ucęsca do lokalnej skoły, nie głosuję w wyborach samorądowych, nie należę do żadnej organiacji lokalnej). W świetle powyżsych wyników gmina Piasecno nie może być traktowana jako społecność lokalna, bowiem arówno interakcje społecne, jak i więź psychicna gminą nie odgrywają istotnej roli w procesie budowania autoidentyfikacji mieskańców. Gmina może być co najwyżej społecnością roumianą jako organiacja, która łący cłonków biorowości amieskującej daną prestreń formalnymi stosunkami. Warto roważyć, cy gęstsa sieć formalnych powiąań gminą, bądź też więkse możliwości angażowania się w diałalność różnego rodaju lokalnych organiacji i stowaryseń, są w stanie prełożyć się na silniejse więi terytorium. Tak sformułowane pytanie może być inspiracją do dalsych badań w tym akresie, a jednoceśnie achętą do posukiwania skutecnych rowiąań w budowaniu społecności lokalnych. Kwestia identyfikacji gminą wydaje się być istotna również punktu widenia rowoju lokalnego. Włade samorądowe powinny adbać o to, aby mieskańcy poscególnych miejscowości, amiast traktować się jak konkurenci w walce o gminny budżet, włącali się racej w wypracowywanie wspólnych dla gminy rowiąań, mniejsając tym samym indyferentym terytorialny. Brak współpracy onaca osłabienie kapitału społecnego. Budowaniu pocucia tożsamości lokalnej spryjają wselkiego rodaju imprey integracyjne, aktywności mieskańców na rec dobra wspólnego, kultywowanie lokalnej tradycji, upowsechnianie historii, a także wspólne budowanie produktu turystycnego ora marki gminy, które łącyłyby jej atuty, wyrażały potreby mieskańców, a także proponowały coś niepowtaralnego, cego pewnością nie najdiemy w Warsawie cy sąsiedniej gminie (Mantey 2012). Jeśli samorąd nie aangażuje się dostatecnie w budowanie relacji mieskańców gminą, a pocucie tożsamości poostanie na poiomie miejscowości, wówcas istnieje realne agrożenie odłącenia się od Piasecna miejscowości najsilniej funkcjonalnie wiąanych e stolicą. Prykładem takiej wsi jest Jóefosław, którego mieskańcy od jakiegoś casu acęli dyskutować nad możliwością pryłącenia się do Warsawy. Literatura Atkinson R., Flint J., 2004, Fortress UK? Gated Communities, the Spatial Revolt of the Elites and Time Space Trajectories of Segregation, Housing Studies Vol. 19, No. 6, Bauman Z., 1993, Ponowocesne wory osobowe, Studia Socjologicne, nr 2(129)

16 62 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... Bertrand A.L., Wierbicki Z.T., 1970, Socjologia wsi w Stanach Zjednoconych. Stan i tendencje rowojowe, Biblioteka Narodowa im. Ossolińskich, Warsawa Blakely E.J., Snyder M.G., 1999, Fortress America: Gated Communities in the United States, Brookings Institution Press, Washington DC Boksański Z., 1989, Tożsamość interakcja grupa. Tożsamość jednostki w perspektywie teorii socjologicnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódkiego, Łódź Brittan A., 1977, The Privatied World, Routledge and Kegan Paul, London Castells M., 1996, The rise of the network society, Blackwell Publishers, Oxford CBOS, 2002, O tożsamości Polaków. Komunikat badań, POL/2002/K_062_02.PDF Encyklopedia socjologii, 2002, tom 4, S-Ż, red. espół pod kier. Władysława Kwaśniewica, Oficyna Naukowa, Warsawa Gordon Ch., Gergen K.J., 1968, The Self in Social Interaction, John Wiley and Sons Inc., New York Hidalgo, M. C., Hernánde, B., 2001, Place Atachment: Conceptual and Empirical Questions, Journal of Environmental Psychology, 21, s Kajdanek K., 2011, Pomiędy miastem a wsią. Suburbaniacja na prykładie osiedli podmiejskich Wrocławia, NOMOS, Kraków Kasarda, J.D., Janovit, M., 1974, Community Atachment In Mass Society, American Sociological Review, nr 39 Kne, I., 2005, Attachment and identity as related to a place and its perceived climate, Journal of Environmental Psychology, 25, s Lackowska M, Swianiewic P., 2007, Kosmopolici małych ojcyn, [w:] Madurowic M. (red.), Percepcja współcesnej prestreni miejskiej, UW WGiSR, Warsawa, s Lewicka, M., 2004, Identyfikacja miejscem amieskania mieskańców Warsawy: determinanty i konsekwencje, [w:] Grelak J., Zarycki T. (red.), Społecna mapa Warsawy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warsawa, s Lewicka, M., 2005, Ways to make people active: The role of place attachment, cultural capital, and neighborhood ties, Journal of Environmental Psychology, 25, s Lewicka, M., 2006, Dwa miasta dwa mikrokosmosy. Wrocław i Lwów w pamięci swoich mieskańców, [w:] Żuk P., Pluta J. (red.), My Wrocławianie. Społecna prestreń miasta, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław, s Lewicka, M., 2008, Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past, Journal of Environmental Psychology, I (IIII) III-III.

17 MAZOWSZE Studia Regionalne nr 13/2013 I. Analiy i Studia 63 Lewicka M., Bilewic M., Wiecorek A., Kuko K., Foland A., Wójcik A., 2007, Muranów i Mueum Historii Żydów Polskich: tożsamość mieskańców, pamięć miejsca, postreganie dielnicy i jej żydowskiej historii. Raport badań, Centrum Badań nad Upredeniami i Pracownia Badań Środowiskowych Wydiału Psychologii Uniwersytetu Warsawskiego, Warsawa Lupi T., Musterd S., 2006, The suburban community question, Urban Studies, Vol. 43, No. 4, s Mantey D., 2012, Jak cię widą, tak cie pisą, cyli Piasecno ocami jego mieskańców, MAZOWSZE Studia Regionalna, MBPR, Warsawa Mantey D., 2011, Żywiołowość lokaliacji osiedli mieskaniowych na terenach wiejskich obsaru metropolitalnego Warsawy, Uniwersytet Warsawski Wydiał Geografii i Studiów Regionalnych, Warsawa Melchior M., 1990, Społecna tożsamość jednostki, Uniwersytet Warsawski, ISNS, Warsawa Michalska, A., 2003, Indywidualny i kolektywny wymiar identyfikacji prestrennej, Studia Regionalne i Lokalne, 4(14), s Pawłowska K., 1996, Idea swojskości w urbanistyce i architekture miejskiej, Politechnika Krakowska, Seria Architektura, Monografia 203, Kraków Pióro Z., 1977, Procesy rowojowe aglomeracji. Z badań nad rachowaniami prestrennymi mieskańców aglomeracji warsawskiej, Książka i Wieda, Warsawa Preślankiewic, P., 2000, Wokół posukiwań źródeł własnej tożsamości pre mieskańców południowej Gruji, [w:] Bąkiewic A. (red.), Gospodarka i społeceństwo w dobie globaliacji, Dialog, Warsawa Putnam R., 2000, Bowling Alone: The Collapse and revival of American Community, Simon and Schuster, New York Rychlewska P., 2010, Psychospołecne więi miejscem amieskania mieskańców warsawskiego Młynowa i podwarsawskiego Pomiechówka, Kultura i Historia, nr 17/2010, Rykiel Z., 1999, Premiany struktury społecno-prestrennej miasta polskiego a świadomość terytorialna jego mieskańców, Prace Geograficne Nr 170, PAN IGiPZ, Wydawnictwo Continuo, Warsawa Sacka B., 2003, Wprowadenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warsawa Starosta P., 1995, Poa metropolią. Wiejskie i małomiasteckowe biorowości lokalne a wory porądku makrospołecnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódkiego, Łódź Strassoldo, R., 1992, Globalism and localism: Theoretical reflections and some evidence, [w:] Milnar Z. (red.), Globaliation and Territorial Identities, Aldershot, Avebury

18 64 GMINA JAKO MIEJSCE IDENTYFIKACJI RAPORT Z BADAŃ W PODWARSZAWSKIEJ GMINIE... Swianiewic P., Klimska U., 2005, Społecne i politycne różnicowanie aglomeracji w Polsce waniliowe centrum, moaika predmieść, Prace i Studia Geograficne, t. 35, WGiSR, Uniwersytet Warsawski, s Zająckowski A., 1993, Rec o socjologii, Semper, Warsawa SUMMARY This article is a contribution to the discussion on whether the suburban municipality is a place of identification for its citiens. The author presents the results of surveys carried out in the municipality of Piasecno, which is a common destination of migration for Warsaw inhabitants. It turns out that the municipality, in which there are intense suburbaniation processes is not the place for its citiens where they wish to build their own identity. This is not particularly surprising due to the specific nature of Piasecno: proximity to the capital city, a significant percentage of the immigrant population, the internal diversity of the municipality, high spatial mobility, the specific lifestyle of new residents. Most of them choose a town / village of residence as a place of identification, but there are also those who feel strong ties with Warsaw. The municipality, which do not have strong ties with its citiens can not be treated as the local community, but only as a territorial collectivity. Unlike the municipality, the town / village of residence can be identified as a local community, especially because a greater satisfaction with living in the municipality is accompanied by a stronger identification with the town / village. The author of this article draws attention to the problems that result from the lack of strong ties with the municipality, and at the same time points to the possibilities of strengthening them. dr, doktor nauk o Ziemi w akresie geografii społecno-ekonomicnej, magister socjologii, adiunkt w Zakładie Geografii Miast i Organiacji Prestrennej na Wydiale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warsawskiego, w sposób scególny interesuje się procesami achodącymi w prestreni podmiejskiej, społecnymi konsekwencjami suburbaniacji ora prejawami żywiołowości w agospodarowaniu prestrennym.