PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W REGIONIE

Transkrypt

1

2 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W REGIONIE NA PODSTAWIE REALIZOWANEGO PROJEKTU KREATOR INNOWACYJNOŚCI-WSPARCIE INNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI AKADEMICKIEJ REDAKCJA NAUKOWA HI-TECH ENERGY SYSTEMS SP. Z O.O. Nowy Tomyśl 2015

3 Recenzent: dr hab. Killion Munyama Redakcja naukowa: Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. Copyright by Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. Copyright by Wydawnictwo CyberMind Egzemplarz bezpłatny Przedsiębiorczość w regionie na podstawie realizowanego projektu Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej Projekt realizowany w ramach programu Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju Realizacja projektu: Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. ul. Trzy Lipy Gdańsk Filia w Nowym Tomyślu Wydawnictwo CyberMind Plac Chopina Nowy Tomyśl tel.: biuro@cybermind.com.pl Projekt okładki: Kamila Knop Redakcja i skład: Firma Kurcewicz Projekt typograficzny, skład i druk: Firma Kurcewicz, tel.: (+48) , poczta@kurcewicz.eu Nakład: 500 szt. ISBN Nowy Tomyśl 2015

4 Spis treści DAWID MATUSIAK Informacja o projekcie Kreator Innowacyjności -wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej... 5 IWONA PIŃKOWSKA Podsumowanie I roku realizacji projektu Kreator innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej... 9 SYLWIA FRĄCKOWIAK KAMILA KNOP Podsumowanie II roku realizacji projektu Kreator innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej MARZENA SZUŁCZYŃSKA Oczekiwania pracodawców wobec absolwentów szkół wyższych wkraczających na rynek pracy SZYMON PIOTROWSKI Finansowanie działalności badawczej i innowacyjnej przez kapitał ryzyka: Stan obecny i wyzwania w Polsce SZYMON PIOTROWSKI Bariery w komercjalizacji wyników prac B+R w Polsce URSZULA WALAS Strategia rozwoju przedsiębiorstwa z wykorzystaniem systemu ochrony własności intelektualnej JAKUB JUJA Zasady gry o zawodową przyszłość MICHAŁ SZOFER Czynnik ludzki a sukces firmy MATEUSZ BEDNARZ W pogoni za samorealizacją DAWID MATUSIAK Zakończenie

5

6 Dawid Matusiak Kierownik projektu, Prezes Zarządu Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. Realizacja projektu Kreator Innowacyjności- wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej w powiecie nowotomyskim Projekt Kreator Innowacyjności - wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej był jedyną z takich inicjatyw w regionie Nowego Tomyśla, realizowała go firma Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. od 2 stycznia 2013 roku do 31 grudnia 2014 roku. Projekt był współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Celem projektu było wykorzystanie potencjału regionu nowotomyskiego do wzrostu innowacyjności oraz konkurencyjności regionalnej gospodarki poprzez podniesienie świadomości mieszkańców. Cele te zostały osiągnięte poprzez realizację darmowych, otwartych bloków szkoleniowych z zakresu: uruchamiania działalności gospodarczej, tworzenia własności intelektualnej, komercjalizacji wyników badań, wykorzystywania potencjału innowacyjnego oraz innowacyjnych produktów. Projekt skierowany był do studentów i absolwentów uczelni powiatu nowotomyskiego oraz pozostałych osób z regionu chcących spełniać jak i rozwijać wizje własnych firm opartych na bazie innowacyjnego produktu, a także dla funkcjonujących już przedsiębiorców. Realizacja zadań projektu zmniejszyła bariery stojące przed regionalnym przemysłem oraz rozbudowała i stworzyła korzystne warunki dla efektywnej współpracy środowiska naukowo-akademickiego z administracją publiczną i środowiskiem gospodarczym regionu. W ramach projektu stworzono: - Klub Przedsiębiorczej Młodzieży - Platformę komunikacji, współpracy oraz powiązań opartych na innowacyjnym produkcie - Ośrodek Konsultacyjny Kreatora Innowacyjności. 5 Klub Przedsiębiorczej Młodzieży Ideą decydującą o powinności powstania Klubu Przedsiębiorczej Młodzieży była odpowiedź na diametralnie rosnącą potrzebę rozwoju młodych i przedsiębiorczych osób w regionie nowotomyskim województwa wielkopolskiego. KPM gromadził uczniów szkół średnich i technicznych, studentów i absolwentów uczelni wyższych oraz pozostałe osoby z regionu posiadające innowacyjne pomysły oraz pragnące założyć własną firmę. Działania Klubu przyczyniły się do zbudowania społeczności skupiającej młode pokolenie tj. ludzi ambitnych, przedsiębiorczych, chcących się uczyć, doskonalić swoje umiejętności i kompetencje oraz pomagać innym zaistnieć w biznesie. Z członkostwa w Klubie Przedsiębiorczej Młodzieży wypłynęło szereg korzyści. Jedną z nich była możliwość darmowego udziału w spotkaniach (blokach szkoleniowych) organizowanych przez firmę Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. pod nazwą ICM - Innovation Club's Meeting. Spotkania te odbywały się w luźnej i towarzyskiej atmosferze, aby zarówno zapoznać ze sobą wszystkich klubowiczów oraz wykorzystać niepowtarzalną okazją do zdobycia wiedzy i nowych umiejętności podczas realizowanych bloków szkoleniowych:

7 z zakresu tworzenia działalności gospodarczej, gdzie blok ten był przeprowadzany dwukrotnie i obejmował następujące tematy szkoleń: - Formy działalności gospodarczej. - Formy opodatkowania, rozliczenia ZUS i US. - Jak dobrze napisać biznesplan. - Podstawy prawa pracy. - Zewnętrzne sposoby finansowania działalności gospodarczej. - Organizacja pracy i zarządzanie czasem. - Wykorzystanie technologii Internetu do samokształcenia. - Etyka. - Praca zespołowa. Spośród 111 osób uczestniczących w tym bloku szkoleniowym 52 uczestników zostało wyróżnionych certyfikatami potwierdzającymi zdobytą wiedzę oraz umiejętności. z zakresu własności intelektualnej, gdzie zrealizowane zostały następujące szkolenia: - Przygotowanie oferty i promocja produktu innowacyjnego oraz budowanie wizerunku firmy innowacyjnej. - Prawo ochrony produktu innowacyjnego w tym wartości intelektualnej i przemysłowej. - Ochrona własności, w tym tajemnica przedsiębiorstwa. - Zasady zawierania umów o prawo autorskie. - Znaczenie praw własności intelektualnej dla przedsiębiorstwa i inwestorów. W tym bloku szkoleniowym uczestniczyły 42 osoby, w tym 30 osób zostało wyróżnionych certyfikatami. z zakresu komercjalizacji wyników badań, gdzie zrealizowane zostały następujące szkolenia: - Wprowadzenie do procesu komercjalizacji, schemat oraz etapy komercjalizacji. - Rodzaje komercjalizacji. - Wyniki prac badawczych jako przedmiot komercjalizacji. - Wycena wyników prac B+R. - Komercjalizacja pośrednia oraz bezpośrednia wyników badań B+R. - Bariery i wyzwania napotkane w procesie komercjalizacji. Blok szkoleniowy z tego zakresu zgromadził 37 uczestników, spośród których 31 zostało wyróżnionych certyfikatami. z zakresu potencjału innowacyjnego, gdzie zrealizowane zostały następujące szkolenia: - Kierunki zamawiane jako szansa dla rozwoju Polskiej gospodarki. - Sytuacja gospodarcza i ekonomiczna regionu. - Perspektywy rozwoju oraz zapotrzebowanie rynku regionu. - Oferta Edukacyjna Uczelni Wyższych regionu. - Innowacyjne zarządzanie kadrami i bezpieczeństwem w administracji publicznej. 6

8 - Innowacyjna praca dyplomowa szansą na autopromocję absolwenta oraz zwiększenie konkurencyjności na rynku pracy. - Innowacje w administracji publicznej. Spośród 45 osób uczestniczących w tym bloku szkoleniowym 26 uczestników zdobyło certyfikat potwierdzający zdobytą wiedzę. z zakresu produktów innowacyjnych, gdzie zrealizowane zostały następujące szkolenia: - Rynek rozwiązań innowacyjnych w regionie. - Analiza Rynku produktu Innowacyjnego. - Ocena technologii z punktu widzenia jej komercjalizacji. - Innowacja i wiedza (modele innowacji, podstawy zarządzania wiedzą, nowoczesne technologie). - Wycena Produktu innowacyjnego w tym wycena wartości materialnych i niematerialnych produktu innowacyjnego. W tym bloku szkoleniowym uczestniczyło 25 osób, wszyscy uczestnicy otrzymali certyfikat, dzięki któremu mogą udokumentować swoją wiedzę oraz umiejętności zdobyte w czasie szkoleń. Firma Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. nabrała przez ostatnie lata dużego doświadczenia w sferze realizacji projektów badawczo-rozwojowych i w miarę możliwości uczestniczyła w licznych konferencjach, targach i spotkaniach roboczych. Bycie członkiem Klubu Przedsiębiorczej Młodzieży dawało możliwość wzięcia udziału w wielu takich przedsięwzięciach. Dla przyszłych przedsiębiorców była to okazja do zapoznania się z atmosferą towarzyszącą takim spotkaniom, szansa do zapoznania się z poglądami doświadczonych uczestników konferencji oraz możliwość zaprezentowania własnej nowopowstałej firmy czy też własnych pomysłów na jej stworzenie. To także ogromna szansa bycia zauważonym przez grono najznamienitszych postaci ze świata nauki, biznesu, jak również samorządu. Członkowie Klubu Przedsiębiorczej Młodzieży w ramach uczestnictwa w blokach szkoleniowych mieli także możliwość wzięcia udziału w bezpłatnych wyjazdach edukacyjnych do Gdańska. Uczestnicy wyjazdu spotykali się z przedstawicielami innowacyjnych firm dobrze prosperujących na rynku, których siedziba mieści się w Gdańskim Parku Naukowo-Technologicznym. Ośrodek Konsultacyjny Kreatora Innowacyjności W ramach projektu powstał także Ośrodek Konsultacyjny Kreatora Innowacyjności, czyli biuro zarządzające projektem, które mieściło się w filii Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. w Nowym Tomyślu. Było ono nie tylko łącznikiem pomiędzy wszystkimi podmiotami biorącymi udział w szkoleniach, konferencjach i warsztatach projektu, lecz również odpowiadało za ich organizację i koordynację. Zdecydowanie było pomocne przy realizacji innowacyjnych pomysłów oraz przy otwieraniu nowych działalności przez młode osoby z regionu. W ramach działalności tego Punktu Konsultacyjnego były udzielane porady prawne, a także wielokrotnie pomoc w przygotowaniu biznesplanów, wyszukiwaniu dofinansowań i pisaniu wniosków o dofinansowania. Dzięki temu miejscu, uczestnicy Klubu oraz inne osoby z regionu miały zapewnioną fachową pomoc i wsparcie poza godzinami 7

9 szkoleń, a wszystko to odbywało się w przyjemnej atmosferze. Każdy Klubowicz mógł wypożyczyć i zapoznać się z treścią wielu interesujących publikacji dostępnych w Ośrodku Konsultacyjnym Kreatora Innowacyjności. Wszystkie publikacje były wspaniałym źródłem wiedzy na temat funduszów unijnych, dotacji na realizację innowacyjnych projektów, na temat szeroko rozumianej własności intelektualnej oraz komercjalizacji badań naukowych. Dostępne były również teksty związane z aspektami prawnymi tworzenia własnej działalności. Całość zebranych publikacji dotyczyła wszystkich zagadnień jakie były przedstawiane podczas bloków szkoleniowych. Platforma komunikacji, współpracy oraz powiązań opartych na innowacyjnym produkcie Platforma komunikacji, współpracy oraz powiązań opartych na innowacyjnym produkcie to kolejny element projektu, który wspierał współpracę w regionie, będąc ogólnodostępnym portalem internetowym pod adresem Portal miał na celu zrzeszenie przedsiębiorstw, samorządów oraz uczelni i studentów regionu nowotomyskiego poprzez zawiązanie szeroko rozumianej współpracy, działania na rzecz powstawania nowych innowacyjnych technologii, ich budowę, późniejsze wdrożenie i komercjalizacje na rynku lokalnym oraz krajowym. Na platformie można było znaleźć informacje na temat dofinansowań z regionu, realizowanych projektach oraz wiele przydatnych adresów stron internetowych niezbędnych do uzyskania informacji o dotacjach. Platforma ta była miejscem ciągłego aktualizowania stanu zaawansowania projektu i jego promocji w regionie. Wartość dodana projektu W efekcie przeprowadzonych szkoleń w całym okresie realizacji projektu Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej szereg osób podjęło wyzwanie otwarcia własnej działalności gospodarczej. Wiedza, którą zdobyli uczestnicząc w szkoleniach okazała się znacząca w podjęciu tej decyzji. Uzyskali oni przede wszystkim przygotowanie do działania innowacyjnego biznesu wraz z fachową pomocą wdrożenia się w istniejący rynek oraz kompleksowe wsparcie na początku funkcjonowania nowej, własnej działalności. Młodzi i ambitni beneficjenci szkoleń śledzili propozycje Powiatowego Urzędu Pracy w Nowym Tomyślu dotyczące uzyskania dofinansowania na otwarcie własnej działalności gospodarczej. W związku z tym tworzyli wnioski o dofinansowanie, w których pisaniu pomagała firma Hi-Tech ES i wraz z kompletem odpowiednich dokumentów składali je w Urzędzie w odpowiednich terminach. Część z nich otrzymała pozytywną odpowiedź o przyznaniu im środków finansowych. Były też osoby zainteresowane dotacjami z innych źródeł m.in. na realizację projektu polegającego na świadczeniu innowacyjnej e-usługi w ramach działania 8.1 PO IG - III konkurs 2013 roku. Wśród nowopowstałych firm znalazły się też takie, które oparły swoją działalność na świadczeniu innowacyjnych usług, co zdecydowanie zwiększa ich konkurencyjność na rynku. 8

10 Iwona Pińkowska Magister socjologii, Doradca Punktu Konsultacyjnego Kreatora Innowacyjności Podsumowanie pierwszego roku realizacji projektu "Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" Niniejsze podsumowanie projektu "Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" zostało przygotowane na dzień 03 marca 2014 roku, a więc w terminie umożliwiającym ocenę zarówno zrealizowania celów oraz rezultatów pierwszego roku realizacji projektu przypadającego na okres od 2 stycznia 2013 roku do 31 grudnia 2013 roku. Projekt pn. "Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" realizowany przez firmę Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. w ramach programu o takiej samej nazwie, współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju był dużym wyzwaniem ze względu na jego obszerny zakres przedmiotowy, przewidywał aż pięć złożonych zadań szkoleniowych. W okresie objętym badaniem przeprowadzono następujące szkolenia: 1) z bloku szkoleniowego Tworzenie działalności gospodarczej : - Formy działalności gospodarczej ( ), - Etyka ( ), - Jak dobrze napisać biznesplan ( ), - Organizacja pracy i zarządzanie czasem ( ), -Wykorzystanie technologii Internetu do samokształcenia ( ). 2) z bloku szkoleniowego Własność intelektualna : - Prawo ochrony produktu innowacyjnego w tym wartości intelektualnej i przemysłowej ( ), - Ochrona własności, w tym tajemnica przedsiębiorstwa ( ), - Zasady zawierania umów o prawo autorskie ( ), - Znaczenie praw własności intelektualnej dla przedsiębiorstwa i inwestorów ( ), - Przygotowanie oferty i promocja produktu innowacyjnego oraz budowanie wizerunku firmy innowacyjnej ( ). 3) z bloku szkoleniowego Komercjalizacja wyników badań : - Wprowadzenie do procesu komercjalizacji, schemat oraz etapy komercjalizacji ( ), - Rodzaje komercjalizacji ( ), - Wyniki prac badawczych, jako przedmiot komercjalizacji ( ), - Wycena wyników prac B+R ( ). Pozostałe zrealizowane działania w projekcie: utworzenie Klubu Przedsiębiorczej Młodzieży, w którego skład wchodzą osoby uczestniczące w szkoleniach projektowych, chętne do współpracy z podmiotami 9

11 zewnętrznymi w celu nie tylko nauki, lecz w przyszłości praktyk zawodowych w firmach bądź nawet zatrudnienia dzięki wiedzy zdobytej w ramach projektu oraz wsparciu doradczym jakie zapewnia Ośrodek Konsultacyjny Kreatora Innowacyjności. KPM gromadzi uczniów szkół średnich i technicznych, studentów i absolwentów uczelni wyższych oraz pozostałe osoby z regionu posiadające innowacyjne pomysły oraz pragnące założyć własną firmę. utworzenie Ośrodka Konsultacyjnego Kreatora Innowacyjności, który pełni funkcję biura zarządzającego projektem mieszczącego się w filii Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. w Nowym Tomyślu. Jest on nie tylko łącznikiem pomiędzy wszystkimi podmiotami biorącymi udział w szkoleniach, konferencjach, warsztatach projektu, lecz również odpowiada za ich organizację i koordynację. To tutaj poza szkoleniami jest wspierany proces komercjalizacji innowacyjnych projektów poprzez profesjonalne doradztwo przy współudziale specjalistów z różnych dziedzin. Pracownicy ośrodka pomagają przy realizacji innowacyjnych pomysłów oraz przy otwieraniu własnych nowych działalności przez młode osoby z regionu. Pomagają także w przygotowaniu Biznesplanów, ich weryfikacji oraz przekazują wskazówki i sugestie, co do przedsięwzięć, jakie chcą zrealizować młode osoby. Dzięki temu miejscu, uczestnicy Klubu oraz inne młode osoby z regionu mają zapewnioną fachową pomoc i wsparcie poza godzinami szkoleń. stworzenie Platformy komunikacji, współpracy oraz powiązań opartych na innowacyjnym produkcie będącą ogólnodostępnym portalem internetowym. Celem portalu jest zrzeszenie przedsiębiorstw, samorządów oraz uczelni i studentów regionu nowotomyskiego województwa wielkopolskiego poprzez zawiązanie szeroko rozumianej współpracy i działanie na rzecz powstawania nowych innowacyjnych technologii w regionie, ich budowę oraz późniejsze bezpośrednie wdrożenie i komercjalizacje na rynku lokalnym oraz krajowym. Platforma jest również narzędziem wykorzystanym do promocji projektu oraz nośnikiem treści, danych oraz materiałów pokonferencyjnych i poszkoleniowych realizowanych w projekcie. Platforma komunikacji, współpracy oraz powiązań opartych na innowacyjnym produkcie jest nie tylko portalem, na którym są umieszczane informacje o odbywających się w ramach projektu szkoleniach oraz miejscem ciągłego aktualizowania stanu zaawansowania projektu i jego promocji w regionie, lecz również jest narzędziem do ukazania innowacyjnych produktów. Służy jako panorama regionalnych firm w celu zawiązania ścisłej współpracy pomiędzy podmiotami nie tyle regionu co całego kraju. Strona internetowa platformy Za cel projektu beneficjent postawił sobie pobudzenie i zaszczepienie innowacji wśród kadry, studentów, absolwentów uczelni, samorządowców oraz innych osób z regionu nowotomyskiego. Wartość dodaną dla uczestników szkoleń z regionu miało stanowić również nakłonienie ich do otwarcia własnej działalności opartej na innowacji za pomocą ukazania korzyści z tego płynących. Aby właściwie zbadać czy zostały osiągnięte w projekcie postawione cele podsumowanie oparte zostało na ocenie i analizie anonimowych ankiet ewaluacyjnych wypełnionych przez beneficjentów ostatecznych, rozmowach z kierownikiem projektu Dawidem 10

12 Matusiakiem oraz koordynatorami projektu, co przełożyło się na uzyskanie pełniejszego obrazu przeprowadzonych badań. Ocena konstrukcji projektu Na podstawie rozmów z kierownikiem i koordynatorami projektu wysoko należy ocenić przeprowadzenie rekrutacji uczestników szkoleń, pozwoliła ona pozyskać w działania projektowe osoby aktywne, młode, zaangażowane lub gotowe zaangażować się w rozwijanie przedsiębiorczości na swoim terenie. Program szkoleń został dostosowany do oczekiwań uczestników szkoleń, co przełożyło się na ich wysoką motywacje i zaangażowanie. Najlepszym dowodem na to jest założenie przez 5 beneficjentów własnej działalności gospodarczej. Szczególnie wysoko ocenione zostały warsztaty z tworzenia działalności gospodarczej. Beneficjenci w rozmowach z kierownikiem projektu oraz koordynatorami podkreślali ich użyteczność oraz praktyczność. Szczególnie cenne dla beneficjentów okazało się pozyskanie narzędzi do prowadzenia działalności, w tym modeli działalności, pozyskanie funduszy zewnętrznych oraz wykorzystanie narzędzi internetowych do samokształcenia. Świetnym uzupełnieniem szkoleń okazał się Punkt Konsultacyjny, w którym każdy uczestnik szkoleń mógł uzyskać rzetelne informacje oraz pomoc w zakresie dotacji na nowe innowacyjne projekty oraz ocenę możliwości ich wdrożenia do gospodarki. Analiza ankiet ewaluacyjnych Badanie metodą ankiet ewaluacyjnych przeprowadzone zostało wśród beneficjentów ostatecznych (30 osób, których uczestnictwo w szkoleniach zostało potwierdzone certyfikatem) w połowie realizacji projektu. Ankiety były anonimowe. Pytania dzieliły się na zamknięte i półotwarte. Nikt nie odmówił wypełnienia ankiety, nie było też ankiet pustych. I. Zadowolenie z uczestnictwa w projekcie W ankiecie ewaluacyjnej uczestnicy szkoleń i doradztwa indywidualnego zostali zapytani o ocenę poziomu zadowolenia z uczestnictwa w projekcie. Odpowiednio 40% i 36,67% respondentów badania ankietowego oceniła swój poziom zadowolenia jako wysoki i bardzo wysoki. Wśród ogółu respondentów zaledwie 1 osoba (3,33%) stwierdziła, że jej poziom zadowolenia jest niezadowalający. 11

13 Wykres 1 Poziom zadowolenia z uczestnictwa w projekcie Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej źródło: opracowanie własne Uczestnicy pozytywnie zaopiniowali także potrzebę realizacji projektu. Na pytanie: Czy projekt jest potrzebny? 100% respondentów odpowiedziało pozytywnie. Również 100% respondentów poleciłoby udział w projekcie innym osobom. Na pytanie: Czego zabrakło w trakcie realizacji szkoleń? Spośród 30 ankietowanych 3 wskazało następujące odpowiedzi: zajęć warsztatowych, odniesień teorii w praktyce, spotkań z przedstawicielami biznesu. Następujące odpowiedzi wynikają najprawdopodobniej z potrzeby utrwalania zdobytej wiedzy, uczestnicy przyswoili treści, ale zależało im na jeszcze większej ilości ćwiczeń praktycznych i odzwierciedleniu zdobytej wiedzy w realnych zadaniach z jakimi zmierzają się na co dzień. Opisane powyżej wyniki badań jasno wskazują, iż projekt oceniony został pozytywnie. W rozmowach z kierownikiem projektu i koordynatorami wśród przyczyn zadowolenia beneficjenci najczęściej wymieniali: sposób prowadzenia szkoleń przez trenera, dobrą organizację, dobrą atmosferę, właściwy dobór treści szkolenia do czasu trwania oraz wysokiej jakości materiały dydaktyczne. II. Rezultaty udziału w projekcie. Udział w projekcie w ocenie blisko 77% beneficjentów zaowocował ich rozwojem oraz pozwolił na wymianę doświadczeń. W dalszej kolejności projekt przyczynił się do podniesienia wiedzy i umiejętności dotyczących własności intelektualnej (43,34% beneficjentów wskazało na takie odczucia), podniesienia świadomości nt. korzyści płynących z komercjalizacji wiedzy (43,34% beneficjentów), podniesienia wiedzy i umiejętności dotyczących własności intelektualnej (40% beneficjentów), oraz do podniesienia obecnych kwalifikacji zawodowych (30% beneficjentów). Nikt z badanych nie wskazał na brak korzyści z udziału w projekcie. 12

14 Wykres 2 Korzyści z udziału w projekcie. źródło: opracowanie własne Uczestnikom szkoleń zadano również szereg pytań mających na celu sprawdzenie czy i w jakim stopniu wiedza oraz umiejętności zdobyte podczas szkoleń, okazały się przydatne w ich dalszym życiu zawodowym. W pierwszej kolejności uczestnicy szkoleń zostali zapytani o to czy udział w projekcie przyczynił się do założenia bądź zamiaru założenia firmy oraz czy wiedza nabyta w trakcie szkoleń będzie wykorzystywana bądź już jest wykorzystywana w tej firmie. Ponad 1/3 uczestników odpowiedziała twierdząco na tak postawione pytanie, co oznacza, że udział w projekcie miał wpływ na zmianę sytuacji zawodowej znacznej liczby beneficjentów ostatecznych, a trafne dopasowanie wsparcia do potrzeb grupy docelowej zaowocowało dużą efektywnością projektu. Wykres 3 Czy w trakcie realizacji projektu założył/a lub zamierza założyć Pan(i) firmę, w której wykorzystuje lub będzie wykorzystywać swoją wiedzę nabytą w trakcie szkoleń? źródło: opracowanie własne Uzyskana wiedza i umiejętności zostały uznane za przydatne w życiu codziennym i zawodowym przez 66,66% respondentów. Uzyskany wynik jest 13

15 satysfakcjonujący, należy jednak postarać się, aby w kolejnym roku realizacji projektu wynik ten był jeszcze lepszy. Szczegóły obrazuje wykres nr 4. Wykres 4 Czy wykorzystuje Pan(i) wiedzę nabytą w trakcie szkoleń w życiu zawodowym lub prywatnym? źródło: opracowanie własne Jednym z głównych celów projektu "Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" było zachęcanie jego uczestników do podejmowania działań innowacyjnych w zakresie wdrażania innowacji w przedsiębiorstwach oraz do opracowywania nowych rozwiązań mających na celu podniesienie poziomu innowacyjności firm. Innowacyjność to coś więcej niż technologia oraz badania i rozwój. Innowacyjność to nowy sposób działania obejmujący narastające, radykalne lub rewolucyjne zmiany nie tylko w kwestii produktu, procesu czy organizacji zarządzania, ale również w sposobie myślenia, dlatego w ankiecie ewaluacyjnej zadano pytania mające na celu zbadanie zmiany stosunku do innowacyjności produktu, innowacyjności procesu technologicznego, innowacyjności marketingu i innowacyjności organizacji pracy od początku uczestnictwa w projekcie. Uczestnicy projektu zadeklarowali, że każdy rodzaj innowacyjności zyskał na znaczeniu dzięki uczestnictwie w projekcie. Przed przystąpieniem do projektu innowacyjność produktu była bardzo ważna dla 1 uczestnika projektu (3,33%) natomiast po pierwszym roku jego realizacji już dla 13 uczestników (43,34%). Szczegóły obrazuje wykres nr 5. Wykres 5 Zmiana stosunku do innowacyjności produktu od początku realizacji projektu. źródło: opracowanie własne 14

16 Innowacyjności procesu technologicznego przed przystąpieniem do projektu była bardzo ważna dla 1 uczestnika szkolenia (3,33%), dla 14 uczestników szkoleń (46,67%) była ważna z kolei po pierwszym roku realizacji projektu innowacyjność procesu technologicznego była bardzo ważna już dla 16 osób (53,33%) i ważna dla 13 beneficjentów (43,34%). Szczegóły obrazuje wykres nr 6. Wykres 6 Zmiana stosunku do innowacyjności procesu technologicznego od początku realizacji projektu. źródło: opracowanie własne Trzech beneficjentów ostatecznych (10%) oceniło innowacyjność marketingu przed przystąpieniem do projektu jako bardzo ważną, a 12 badanych (40%) jako ważną. Zdecydowanie większe znaczenie przypisywano innowacyjności marketingu po przystąpieniu do projektu, była ona bardzo ważna dla 18 beneficjentów (60%) i ważna dla 12 beneficjentów (40%). Szczegóły obrazuje wykres nr 7. Wykres 7 Zmiana stosunku do innowacyjności marketingu od początku realizacji projektu. źródło: opracowanie własne 15

17 Wyniki badań wskazują, że innowacyjność organizacji pracy przed przystąpieniem do projektu była ani ważna, ani nieważna aż dla ponad połowy beneficjentów (53,33%), bardzo ważna dla 6 respondentów (20%), mało ważna dla 5 respondentów (16,67%) i niemająca znaczenia dla 3 respondentów (10%). Po pierwszym roku realizacji projektu znacznie wzrósł odsetek osób dla których innowacyjność organizacji pracy ma znaczenie, była bardzo ważna dla 19 beneficjentów (63,33%) i ważna dla 11 beneficjentów (36,67%). Wykres 8 Zmiana stosunku do innowacyjności organizacji pracy od początku realizacji projektu. źródło: opracowanie własne Jak pokazują wyniki badań przed przystąpieniem do projektu każdy z powyżej omawianych rodzajów innowacyjności był bardzo ważny dla znikomego odsetka badanych, po przystąpieniu do programu odsetek ten znacznie wzrósł. Program "Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" niewątpliwie pokazuje znaczenie innowacyjności i jej efekty, a w konsekwencji będzie prowadzić do zmiany sposobu myślenia wśród regionalnych przedsiębiorców. Projekt ten to niewątpliwie szansa dla poszczególnych MSP, ale również dla całego regionu nowotomyskiego na podwyższenie kompetencji w zakresie wykorzystania technologii i innowacji. III. Ocena wpływu szkoleń na stan wiedzy beneficjentów ostatecznych Zgodnie z danymi przedstawionymi na poniższym wykresie beneficjenci przed przystąpieniem do projektu oceniali swój stan wiedzy z zakresu tworzenia działalności gospodarczej jako średni, po pierwszym roku realizacji projektu stan wiedzy ocenili już głównie jako wysoki. 16

18 Wykres 9 Wpływ zagadnień poruszanych podczas bloku szkoleniowego z zakresu tworzenia działalności gospodarczej na stan wiedzy beneficjentów od początku realizacji projektu. źródło: opracowanie własne Z analizy odpowiedzi beneficjentów dotyczących stanu wiedzy z zakresu własności intelektualnej wynika, że przed przystąpieniem do projektu oceniali swój stan wiedzy z tego zakresu głównie jako średni - 60% odpowiedzi i zerowy - 33,34% odpowiedzi, po pierwszym roku realizacji projektu w opinii beneficjentów ten stan wiedzy zmienił się na wysoki - 73,33% odpowiedzi i bardzo wysoki -20% odpowiedzi. Wykres 10 Wpływ zagadnień poruszanych podczas bloku szkoleniowego z zakresu własności intelektualnej na stan wiedzy beneficjentów od początku realizacji projektu. źródło: opracowanie własne 17

19 Efektem uczestnictwa w bloku szkoleniowym z zakresu komercjalizacji wyników badań w opinii 40% badanych była zmiana stanu wiedzy z poziomu zerowego i średniego - 33,34% odpowiedzi na poziom wysoki - 53,33% odpowiedzi i bardzo wysoki - 23,34% odpowiedzi. Wykres 11 Wpływ zagadnień poruszanych podczas bloku szkoleniowego z zakresu komercjalizacji wyników badań na stan wiedzy beneficjentów od początku realizacji projektu. źródło:opracowanie własne Podsumowując, biorąc pod uwagę uzyskane wyniki obrazujące zmianę stanu wiedzy beneficjentów z poszczególnych zakresów tematycznych, należy stwierdzić, że są to wyniki bardzo dobre wskazujące na wysoką efektywność przeprowadzonych szkoleń. Uzyskane wyniki mogły zostać spowodowane następującymi czynnikami: programy szkoleń dopasowane były do potrzeb, ćwiczenia odnosiły się do rzeczywistych przykładów i sytuacji, z jakimi na co dzień stykają się beneficjenci, wiedza przekazywana była w prosty i przejrzysty sposób, trenerzy prowadzący zajęcia bardzo jasno tłumaczyli poszczególne, często bardzo skomplikowane zagadnienia, forma interaktywna zajęć (prezentacja, warsztaty, ćwiczenia, gry, filmy) w jakiej były prowadzone zajęcia szkoleniowe, w znaczący sposób przyczyniła się do lepszego zrozumienia i zapamiętania poruszanych zagadnień, możliwość skorzystania z doradztwa indywidualnego oferowanego przez trenera po każdym odbytym szkoleniu. IV. Formy wsparcia w ramach projektu. W ostatniej części kwestionariusza ankiety badanych zapytano o to, z jakich form wsparcia skorzystali w ramach projektu do tej pory. Największa grupa respondentów (100%) wzięła udział w darmowych szkoleniach. Pozostałe formy 18

20 wsparcia z jakich skorzystali beneficjenci to strona internetowa projektu (76,67%); poradnictwo specjalistyczne tj. prawne, księgowe, z zakresu własności intelektualnej, z zakresu komercjalizacji wyników badań itd. (43,34%) oraz poradnictwo doradcy punktu konsultacyjnego tj. udzielanie porad oraz informacji na temat projektu, pomoc w pisaniu wniosków o dofinansowanie, udzielanie informacji o aktualnych dofinansowaniach itp. (43,34%). Wykres 12 Formy wsparcia wykorzystane przez beneficjentów w ramach projektu. źródło: opracowanie własne Analiza uzyskanych danych wykazała, że wszyscy beneficjenci (100%) wzięli udział w bloku szkoleniowym z zakresu własności intelektualnej. Niewiele mniej, bo 86% wzięło udział w bloku szkoleniowym z zakresu komercjalizacji wyników badań. Najmniejszą popularnością wśród beneficjentów ostatecznych cieszył się blok szkoleniowy z zakresu tworzenia działalności gospodarczej, wzięło w nim udział 73% respondentów. Wykres 13 Wykaz bloków szkoleniowych, z których skorzystali beneficjenci. źródło: opracowanie własne 19

21 Ocena realizacji celów projektu W ramach projektu "Kreator innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" wyznaczone zostały następujące cele: - pobudzenie i zaszczepienie innowacji wśród kadry, studentów, absolwentów uczelni, samorządowców oraz innych osób z regionu nowotomyskiego, - nakłonienie społeczności regionu nowotomyskiego do otwarcia własnej działalności opartej na innowacji za pomocą ukazania korzyści z tego płynących. Ocena osiągniętych celów projektu - u 66,67% beneficjentów nastąpiła zmiana stosunku do innowacyjności produktu na bardzo ważną i ważną, - u 46,67% beneficjentów nastąpiła zmiana stosunku do innowacyjności procesu technologicznego na bardzo ważną i ważną, - u 50% beneficjentów nastąpiła zmiana stosunku do innowacyjności marketingu na bardzo ważną, - u 80% beneficjentów nastąpiła zmiana stosunku do innowacyjności organizacji pracy na bardzo ważną i ważną, - u 36,67% beneficjentów udział w projekcie przyczynił się do założenia bądź zamiaru założenia firmy oraz wiedza nabyta w trakcie szkoleń będzie wykorzystywana bądź już jest wykorzystywana w tej firmie, co oznacza że udział w projekcie miał wpływ na zmianę sytuacji zawodowej znacznej liczby beneficjentów ostatecznych, a trafne dopasowanie wsparcia do potrzeb grupy docelowej zaowocowało dużą efektywnością projektu. Analiza ankiet ewaluacyjnych przeprowadzona wśród beneficjentów ostatecznych po pierwszym roku realizacji projektu "Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" wykazała, że projekt przyczynia się do osiągnięcia założonych celów. Podsumowanie Przeprowadzenie ewaluacji projektu przyczyniło się do wypracowania użytecznych wniosków i rekomendacji, które będą mogły zostać wykorzystane do bardziej efektywnego realizowania projektu w kolejnym roku jego realizacji, w większym stopniu uwzględniając potrzeby lokalne oraz potrzeby uczestników projektu. Wnioski i rekomendacje - Badanie wykazało istnienie u trzech respondentów niezaspokojonych potrzeb ćwiczeń praktycznych i spotkań z przedstawicielami biznesu, które powinny zostać wzięte pod uwagę przy planowaniu przyszłych szkoleń. 20

22 - Materiały szkoleniowe powinny zawierać instrukcje i dobre praktyki, które przygotują uczestników do upowszechniania nowo nabytych kompetencji w swoich firmach. - Świadomość w zakresie potencjału i chęć wykorzystywania usprawnień nabyte w trakcie szkoleń przez beneficjentów stanowią najważniejszy warunek innowacyjności. Konieczne jest jednak dalsze wsparcie poprzez utrzymanie wysokiego poziomu szkoleń i doradztwa oraz zaproponowanie skutecznego bodźca zachęcającego do działań innowacyjnych. Otrzymane wyniki można interpretować jako satysfakcjonujące. Zaproponowany program szkoleń pod względem proponowanych treści, metodologii uczenia i sposób prowadzenia spełnił swoje funkcje. Ewaluacja potwierdziła również wysoką skuteczność i użyteczność przeprowadzonych szkoleń i doradztwa indywidualnego. Beneficjenci, których wiedza na temat przedsiębiorczości i innowacyjności nie była w większości zbyt wysoka, w dużym stopniu wskazali na poprawę swoich umiejętności w tym zakresie. Dzięki wyższemu poziomowi innowacyjności w wyniku realizacji projektu Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" nowotomyskie firmy będą bardziej konkurencyjne, a ich działalność stanie się bardziej istotna. Analiza ankiet ewaluacyjnych pokazuje, że projekt przebiega prawidłowo, a cele założone w projekcie zostały osiągnięte. 21

23

24 Sylwia Frąckowiak Magister zarządzania, Doradca Punktu Konsultacyjnego Kreatora Innowacyjności Kamila Knop Koordynator merytoryczny Kreatora Innowacyjności Podsumowanie drugiego roku realizacji projektu "Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej" Prezentowane opracowanie powstało na dzień 27 stycznia 2014 roku w ramach projektu Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej, który był współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach programu o takiej samej nazwie. Projekt realizowała firma Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. od 2 stycznia 2014 roku do 31 grudnia 2014 roku. Celem niniejszego podsumowania jest prezentacja wyników dotyczących: oceny na ile zrealizowane działania były przydatne z punktu widzenia potrzeb beneficjentów, oceny na ile udało się osiągnąć założone cele, oceny skuteczności projektu. Głównym zadaniem projektu było przeprowadzenie serii specjalistycznych szkoleń. W okresie objętym badaniem zrealizowano następujące spotkania szkoleniowe: 1. kontynuacja bloku Komercjalizacja wyników badań : - Komercjalizacja pośrednia oraz bezpośrednia wyników badań B+R ( ) - Bariery i wyzwania napotkane w procesie komercjalizacji ( ) 2. kontynuacja bloku Tworzenie działalności gospodarczej - Praca zespołowa ( ) - Podstawy prawa pracy ( ) - Formy opodatkowania rozliczenia ZUS i US ( ) - Zewnętrzne sposoby finansowania działalności gospodarczej ( ) 3. z bloku Potencjał innowacyjny - Kierunki zamawiane jako szansa dla rozwoju polskiej gospodarki ( ) - Innowacyjna praca dyplomowa szansą na autopromocję absolwenta oraz zwiększenie konkurencyjności na rynku pracy ( ) - Innowacje w administracji publicznej ( ) - Innowacyjne zarządzanie kadrami i bezpieczeństwem w administracji publicznej ( ) - Sytuacja gospodarcza i ekonomiczna regionu ( ) 23

25 - Perspektywy rozwoju oraz zapotrzebowanie rynku regionu ( ) - Oferta Edukacyjna Uczelni Wyższych Regionu ( ) 4. II blok Tworzenie działalności gospodarczej : - Formy działalności gospodarczej ( ) - Podstawy prawa pracy ( ) - Jak dobrze napisać biznesplan ( ) - Formy opodatkowania, rozliczania ZUS i US ( ) - Etyka ( ) - Praca zespołowa ( ) - Zewnętrzne sposoby finansowania działalności gospodarczej ( ) - Organizacja pracy i zarządzanie czasem ( ) - Wykorzystanie technologii Internetu do samokształcenia ( ) 5. z bloku Produkt innowacyjny : - Rynek rozwiązań innowacyjnych w regionie ( ) - Analiza rynku produktu innowacyjnego ( ) - Ocena technologii z punktu widzenia jej komercjalizacji ( ) - Innowacja i wiedza (modele innowacji, podstawy zarządzania wiedzą, nowoczesne technologie) ( ) - Wycena produktu innowacyjnego, w tym wycena wartości materialnych i niematerialnych produktu innowacyjnego ( ) Kontynuowana była również działalność Ośrodka Konsultacyjnego Kreatora Innowacyjności, Klubu Przedsiębiorczej Młodzieży i Platformy komunikacji, współpracy oraz powiązań opartych na innowacyjnym produkcie stworzonych na potrzeby projektu w pierwszym roku jego realizacji zgodnie z przewidzianym harmonogramem. Analiza ankiet ewaluacyjnych Narzędziem mierzącym cele i rezultaty projektu u beneficjentów ostatecznych była ankieta zawierająca 11 pytań o charakterze zamkniętym i półotwartym wraz z przypisaną im kafeterią odpowiedzi. Badanie przeprowadzone zostało wśród 93 beneficjentów ostatecznych, których uczestnictwo w szkoleniach zostało potwierdzone certyfikatem w drugim roku realizacji projektu. Ankietę wypełniło 75 beneficjentów, co stanowi 80,65% wszystkich osób wyróżnionych certyfikatami. 14 osób nie odpowiedziało na otrzymaną ankietę, natomiast 4 osoby oddały pusty formularz. Badania były anonimowe. Ankiety wykorzystane w ewaluacji zostały przeprowadzone dwukrotnie w momencie zakończenia pierwszego roku realizacji projektu oraz po drugim roku kończącym projekt. Podwójny pomiar umożliwił bardziej szczegółową weryfikację czy nastąpiła zmiana postaw i wzrost świadomości u beneficjentów ostatecznych projektu. Pozwolił również na dokonanie pełniejszej oceny, czy zaplanowane cele zostały osiągnięte oraz na jakim poziomie. 24

26 I. Zadowolenie z uczestnictwa w projekcie W ankiecie ewaluacyjnej uczestnicy szkoleń zostali zapytani o ocenę poziomu zadowolenia z uczestnictwa w projekcie. Odpowiednio 34,67% i 65,33% respondentów badania ankietowego oceniło swój poziom zadowolenia jako wysoki i bardzo wysoki. Żaden z badanych nie zaopiniował swojego poziomu zadowolenia niżej niż wysoki. Taka ocena świadczy o podniesieniu jakości realizacji projektu w stosunku do roku poprzedniego. Wykres 1. Poziom zadowolenia z uczestnictwa w projekcie Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej Źródło: opracowanie własne 100% respondentów uważa także, że projekt jest potrzebny i warty polecenia innym osobom, a jedyne czego zabrakło w trakcie realizacji projektu to zajęć warsztatowych, na które spośród 75 ankietowanych wskazała 1 osoba. Opisane wyniki badań jasno wskazują na pozytywną ocenę projektu. 25 II. Rezultaty udziału w projekcie Udział w projekcie w ocenie blisko 87% beneficjentów pozwolił na podniesienie obecnych kwalifikacji zawodowych, w dalszej kolejności przyczynił się do własnego rozwoju i wymiany doświadczeń 82,67%, podniesienia wiedzy i umiejętności z zakresu tworzenia działalności gospodarczej (52% beneficjentów), podniesienia wiedzy i umiejętności dotyczących potencjału innowacyjnego (32% beneficjentów) oraz do wzrostu świadomości nt. korzyści płynących z produktów innowacyjnych (30,67% beneficjentów). Nikt z badanych nie wskazał na brak korzyści z udziału w projekcie. W porównaniu z poprzednim rokiem dane procentowe poszczególnych odpowiedzi znacznie wzrosły Największy wzrost odnotował wariant

27 odpowiedzi, który dotyczył podniesienia obecnych kwalifikacji zawodowych. Może to świadczyć o wykorzystaniu zdobytych przez uczestników certyfikatów do przedłożenia aktualnym bądź przyszłym pracodawcom, co wpływa na konkurencyjność. Wykres 2. Korzyści z udziału w projekcie źródło: opracowanie własne Uczestnicy szkoleń zostali zapytani również o to, czy udział w projekcie przyczynił się do założenia bądź zamiaru założenia firmy. Ponad 65% uczestników odpowiedziało twierdząco na postawione pytanie, co oznacza, że udział w projekcie miał wpływ na zmianę sytuacji zawodowej znacznej liczby beneficjentów ostatecznych (wykres 3). Kolejne pytanie dotyczyło wykorzystywana wiedzy nabytej w trakcie szkoleń w życiu zawodowym bądź prywatnym, na co 100% ankietowanych odpowiedziało pozytywnie. Można wnioskować, że w stosunku do pierwszego roku realizacji projektu zarówno pierwszy wynik jak i drugi wzrósł niemal dwukrotnie, co wskazuje na większą efektywność realizowanego projektu. Satysfakcjonujący jest fakt, że żadna osoba nie zgłosiła braku wykorzystywania wiedzy w praktyce. 26

28 Wykres 3. Czy w trakcie realizacji projektu założył/a lub zamierza założyć Pan(i) firmę, w której wykorzystuje lub będzie wykorzystywać swoją wiedzę nabytą w trakcie szkoleń? źródło: opracowanie własne Kolejne pytanie zadane w ankiecie ewaluacyjnej dotyczyło oceny stopnia zmiany stosunku do innowacyjności przed i po przystąpieniu do projektu. Przed przystąpieniem do projektu innowacyjność produktu była bardzo ważna dla 10 uczestników projektu (13,33%), natomiast po drugim roku jego realizacji już dla 32 uczestników (42,67%). Szczegóły obrazuje wykres 4. Wykres 4. Zmiana stosunku do innowacyjności produktu źródło: opracowanie własne Innowacyjności procesu technologicznego przed przystąpieniem do projektu nie była bardzo ważna dla żadnego uczestnika szkoleń, dla 9 uczestników szkoleń (12%) była ważna z kolei po drugim roku realizacji projektu innowacyjność procesu technologicznego była bardzo ważna już dla 36 osób (48%) i ważna dla 39 beneficjentów (52%). Szczegóły obrazuje wykres 5. 27

29 Wykres 5. Zmiana stosunku do innowacyjności procesu technologicznego źródło: opracowanie własne Żaden z beneficjentów ostatecznych nie ocenił innowacyjności marketingu przed przystąpieniem do projektu jako bardzo ważną, 3 badanych (4%) jako ważną. Zdecydowanie większe znaczenie przypisywano innowacyjności marketingu po przystąpieniu do projektu, była ona bardzo ważna dla 14 beneficjentów (18,67%) i ważna dla 60 beneficjentów (80%). Szczegóły obrazuje wykres 6. Wykres 6. Zmiana stosunku do innowacyjności marketingu źródło: opracowanie własne Wyniki badań wskazują, że innowacyjność organizacji pracy przed przystąpieniem do projektu była ważna dla 20 osób (20,67%), ani ważna, ani nieważna dla 24 beneficjentów (32%), mało ważna dla 23 respondentów (30,67%) i niemająca znaczenia dla 8 respondentów (10,66%). Po drugim roku realizacji projektu znacznie wzrósł odsetek osób dla których innowacyjność organizacji pracy ma znaczenie, była bardzo ważna dla 52 beneficjentów (69,33%) i ważna dla 23 beneficjentów (30,67%). 28

30 Wykres 7. Zmiana stosunku do innowacyjności organizacji pracy źródło: opracowanie własne Jak pokazują wyniki badań po przystąpieniu do projektu każdy z powyżej omawianych rodzajów innowacyjności został oceniany jako ważny bądź bardzo ważny. Część uczestników jeszcze przed przystąpieniem do projektu w drugim roku jego realizacji wysoko oceniała pojęcia związane z innowacyjnością, tematy te nie były im obce, dlatego pragnęli rozwijać swoją wiedzę w tym zakresie. Największy wynik jeśli chodzi o bardzo ważny stopień oceny innowacyjności uzyskała innowacyjność organizacji pracy 69,33%, następnie innowacyjność procesu technologicznego - 48%, innowacyjność produktu - 42,67% i innowacyjność marketingu 18,67%. III. Ocena wpływu szkoleń na stan wiedzy beneficjentów ostatecznych Zgodnie z danymi przedstawionymi na poniższym wykresie beneficjenci przed przystąpieniem do projektu oceniali swój stan wiedzy z zakresu komercjalizacji wyników badań jako średni, po pierwszym roku realizacji projektu stan wiedzy ocenili już głównie jako wysoki. 29

31 Wykres 8. Wpływ zagadnień poruszanych podczas bloku szkoleniowego z zakresu komercjalizacji wyników badań na stan wiedzy beneficjentów źródło: opracowanie własne Z analizy odpowiedzi beneficjentów dotyczących stanu wiedzy z zakresu tworzenia działalności gospodarczej wynika, że przed przystąpieniem do projektu oceniali swój stan wiedzy z tego zakresu głównie jako średni 42,67%. Natomiast po przystąpieniu do projektu w opinii beneficjentów ten stan wiedzy zmienił się na wysoki 30,67% i bardzo wysoki - 20%. Wykres 9. Wpływ zagadnień poruszanych podczas bloku szkoleniowego z zakresu tworzenia działalności gospodarczej na stan wiedzy beneficjentów źródło: opracowanie własne Efektem uczestnictwa w bloku szkoleniowym z zakresu potencjału innowacyjnego w opinii 14,67% badanych była zmiana stanu wiedzy z poziomu zerowego i średniego - 20% odpowiedzi na poziom wysoki - 32% odpowiedzi i bardzo wysoki 2,67% odpowiedzi. 30

32 Wykres 10. Wpływ zagadnień poruszanych podczas bloku szkoleniowego z zakresu potencjału innowacyjnego na stan wiedzy beneficjentów źródło: opracowanie własne Jak pokazuje wykres 11 stan wiedzy z zakresu produktu innowacyjnego przed przystąpieniem do projektu beneficjenci oceniali głównie jako średni 18,67% oraz zerowy 13,33%. Natomiast po przystąpieniu do projektu w opinii beneficjentów ten stan wiedzy zmienił się na wysoki 25,33% i bardzo wysoki - 4%. Wykres 11. Wpływ zagadnień poruszanych podczas bloku szkoleniowego z zakresu produktu innowacyjnego na stan wiedzy beneficjentów źródło: opracowanie własne 31

33 IV. Formy wsparcia w ramach projektu W ostatniej części kwestionariusza ankiety badanych zapytano o to, z jakich form wsparcia skorzystali w ramach projektu do tej pory. Największa grupa respondentów (100%) wzięła udział w darmowych szkoleniach. Pozostałe formy wsparcia z jakich skorzystali beneficjenci w drugim roku realizacji projektu to strona internetowa projektu pod adresem (84%); poradnictwo specjalistyczne tj. prawne, księgowe, z zakresu własności intelektualnej, z zakresu komercjalizacji wyników badań itd. (26,67%) oraz poradnictwo doradcy punktu konsultacyjnego tj. udzielanie porad oraz informacji na temat projektu, pomoc w pisaniu wniosków o dofinansowanie, udzielanie informacji o aktualnych dofinansowaniach itp. (25,33%). Wykres 12. Formy wsparcia wykorzystane przez beneficjentów w drugim roku realizacji projektu źródło: opracowanie własne Analiza uzyskanych danych wykazała, że 33,33% ankietowanych wzięło udział w bloku szkoleniowym z zakresu tworzenia działalności gospodarczej oraz potencjału innowacyjnego. Następnie 32% badanych wzięło udział w bloku szkoleniowym z zakresu produktu innowacyjnego i niewiele mniej, bo 26,67% osób w bloku szkoleniowym z zakresu komercjalizacji wyników badań. Wykres 13. Wykaz bloków szkoleniowych, z których skorzystali ankietowani źródło: opracowanie własne 32

34 Ocena realizacji celów projektu Projekt Kreator Innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej miał na celu pobudzenie i zaszczepienie innowacji wśród kadry, studentów, absolwentów uczelni, samorządowców oraz innych osób z regionu nowotomyskiego. Końcowym efektem projektu miało być również zdobycie wiedzy i umiejętności przydatnych w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej, a co za tym idzie nakłonienie społeczności regionu nowotomyskiego do otwarcia własnej działalności opartej na innowacji za pomocą ukazania korzyści z tego płynących. Założone cele projektu miały zostać osiągnięte poprzez: - wsparcie w formie szkoleń, które skupiły się wokół zagadnień kluczowych z punktu widzenia innowacyjności, komercjalizacji i tworzenia działalności gospodarczej, - wsparcie w formie doradztwa indywidualnego specjalistów z różnych dziedzin, - wsparcie doradcy punktu konsultacyjnego poprzez pomoc w przygotowaniu biznesplanów oraz ich weryfikację, - stworzenie Platformy komunikacji, współpracy oraz powiązań opartych na innowacyjnym produkcie będącą ogólnodostępnym portalem internetowym, której celem było stworzenie sieci współpracy pomiędzy podmiotami z regionu nowotomyskiego a podmiotami z całego kraju w celu zawiązania szeroko rozumianej współpracy i działania na rzecz powstawania nowych innowacyjnych technologii w regionie, ich budowę oraz późniejsze bezpośrednie wdrożenie i komercjalizacje na rynku lokalnym oraz krajowym. W prowadzonej ewaluacji osiągnięcie celów projektu było badane na poziomie rezultatów. Wszystkie założone przed rozpoczęciem projektu cele udało się w trakcie jego trwania zrealizować, o czym świadczą następujące wyniki badania ankietowego: - u 86,67% beneficjentów nastąpiła zmiana stosunku do innowacyjności produktu na bardzo ważną i ważną - w porównaniu do poprzedniego roku nastąpił wzrost o 20%, - u 88% beneficjentów nastąpiła zmiana stosunku do innowacyjności procesu technologicznego na bardzo ważną i ważną - w porównaniu do poprzedniego roku nastąpił wzrost o 41,33%, - u 94,67% beneficjentów nastąpiła zmiana stosunku do innowacyjności marketingu na bardzo ważną i ważną - w porównaniu do poprzedniego roku nastąpił wzrost o 44,67%, - u 73,33% beneficjentów nastąpiła zmiana stosunku do innowacyjności organizacji pracy na bardzo ważną i ważną - w porównaniu do poprzedniego roku nie nastąpił wzrost zmiany stosunku, jednakże wskaźnik został utrzymany na wysokim poziomie, - u 65,33% beneficjentów udział w projekcie przyczynił się do założenia bądź zamiaru założenia firmy oraz wiedza nabyta w trakcie szkoleń będzie wykorzystywana bądź już jest wykorzystywana w życiu zawodowym bądź prywatnym - w porównaniu do poprzedniego roku nastąpił wzrost o 28,66%. 33

35 Powyższe dane wskazują, że w trakcie trwania projektu stopniowo zwiększał się odsetek osób dla których innowacyjność ma znaczenie oraz odsetek osób chcących założyć własną działalność gospodarczą lub takich, które już to zrobiły. Podsumowanie realizacji projektu Badanie ewaluacyjne zarówno pierwszego, jak i drugiego roku realizacji projektu miało za zadanie ocenić realizację zakładanych w programie celów, sprawdzić, czy podjęte działania przyniosły spodziewane wyniki i rezultaty oraz czy przeznaczone środki były wydatkowane w sposób efektywny. Analiza wszystkich dostępnych wyników pokazuje, że projekt przebiegał prawidłowo, a cele założone w projekcie zostały osiągnięte. Również zadania przewidziane w projekcie, w tym szkolenia i ewaluacja zrealizowane zostały zgodnie z zaplanowaną ścieżką. Główne wnioski z realizacji projektu - Wsparcie dla uczestników projektu w obszarze szkoleń skupiło się wokół zagadnień kluczowych z punktu widzenia tworzenia działalności gospodarczej, własności intelektualnej, innowacyjności oraz procesów komercjalizacji. Zrealizowane szkolenia uzyskały w zdecydowanej większości bardzo dobre oceny ze strony uczestników i można je uznać za trafnie dobrane do potrzeb, co przełożyło się na wysoki poziom zadowolenia z uczestnictwa w projekcie. - Uczestnicy projektu chętnie poleciliby uczestniczenie w tego typu inicjatywach, gdyż umożliwiają one nie tylko rozwój osobisty czy zawodowy, ale także zakładają rozwój gospodarczy regionu. - Analizując sposoby osiągania założonych celów projektu należy stwierdzić, że projekt ten cechuje wysoki stopień skuteczności w zakresie osiągniętych celów. Beneficjenci poszerzyli podczas szkoleń swoją wiedzę oraz zdobyli nowe umiejętności, które w pozytywny sposób wpłynęły na rozwój ich kompetencji. - Większość uczestników projektu od początku posiadało jasno określone cele i oczekiwania związane z projektem. Przede wszystkim na decyzję o wzięciu udziału w projekcie wpłynęła potrzeba zgłębienia zagadnień z zakresu tworzenia i prowadzenia działalności gospodarczej. Beneficjentom zależało na tym, by móc umiejętnie wykorzystać zgromadzoną wiedzę do rozwiązania występujących w przedsiębiorstwach problemów, a także by przełożyć ją na wypracowanie innowacyjnych rozwiązań. Oczekiwania, z którymi przystąpili do projektu zostały jak najbardziej spełnione. - Dla uczestników, którzy już wcześniej prowadzili własną działalność gospodarczą zdobyta wiedza pomogła zweryfikować ich podejście do tego zagadnienia. 34

36 - W efekcie realizacji projektu powstało wiele nowych działalności gospodarczych. Uczestnicy projektu mają też nowe pomysły, które powstały w efekcie realizowanego projektu i planują je wdrożyć w najbliższej przyszłości. - Dzięki udziałowi w projekcie zmieniła się wiedza uczestników projektu w zakresie metod, narzędzi i sposobów opracowywania innowacji oraz wzrósł poziom umiejętności przydatnych w opracowywaniu innowacji. Co za tym idzie projekt przyczynił się do wzrostu potrzeby współpracy ze sferą nauki czy też biznesu. Osiągniecie celów oraz różnorodność odniesionych korzyści przez beneficjentów projektu potwierdza słuszność oraz potrzebę realizacji tego typu inicjatyw. 35

37

38 mgr Marzena Szułczyńska Prodziekan Wydziału Zamiejscowego Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu Oczekiwania pracodawców wobec absolwentów szkół wyższych wkraczających na rynek pracy. Projekt badawczy Studenckiego Koła Naukowego "Szkoła Umiejętności" - Wydział Zamiejscowy w Nowym Tomyślu Wyższa Szkoła Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu Polskie przedsiębiorstwa stają się coraz bardziej świadome, że kapitał ludzki zgromadzony w firmie pod postacią kompetencji pracowników stanowi istotny, jeśli nie najważniejszy czynnik przewagi konkurencyjnej, zapewniający przedsiębiorstwu sukces rynkowy a instytucjom publicznym sprawną i efektywną realizację celów statutowych. Żyjemy w świecie, w którym informacja i wiedza stanowią o być albo nie być każdego przedsiębiorstwa. Ten coraz większy popyt na informację i wiedzę doprowadził do zmiany w strukturze popytu na pracę w wymiarze kwalifikacyjnozawodowym. Obecnie, na rynku pracy poszukiwani są pracownicy o coraz wyższych kompetencjach. Aby temu sprostać, osoby wchodzące na rynek pracy starają się zdobywać wiedzę i rozwijać swoje umiejętności w ramach studiów wyższych. Okazuje się jednak, iż nie zawsze uzyskanie stopnia licencjata czy magistra otwiera drzwi rynku pracy. Coraz częściej głośne stają się dyskusje nad problemem utrzymania wysokiej jakości kształcenia w uczelniach wyższych - stąd nacisk jaki kładzie Polska Komisja Akredytacyjna w trakcie kontroli programowych i instytucjonalnych na ten obszar funkcjonowania uczelni wyższych. Padają pytania, czy uczelnie wyższe nadążają za dynamicznie zmieniającym się rynkiem pracy i dostosowują programy nauczania do aktualnych potrzeb tego rynku? Z wielu badań prowadzonych w Polsce wynika, że sytuacja w tym zakresie nie jest najlepsza. Powyższa problematyka była impulsem do badania przeprowadzonego przez Studenckie Koło Naukowe "Szkoła Umiejętności" działającego przy Wydziale Zamiejscowym w Nowym Tomyślu Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu. Patronat nad badaniami objęli starostowie powiatów nowotomyskiego, grodziskiego i wolsztyńskiego. Badanie przeprowadzone zostało przez zespół w składzie: Magdalena Kubiak, Joanna Jurga, Paweł Maćkowiak (studenci kierunku administracja) pod kierownictwem Prodziekana Wydziału Zamiejscowego w Nowym Tomyślu mgr Marzeny Szułczyńskiej. Celem głównym badania było rozpoznanie oczekiwań pracodawców wobec absolwentów studiów wyższych wkraczających na rynek pracy w obszarze posiadanej wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Zasięg terytorialny badania to wybrane firmy i instytucje powiatów nowotomyskiego, wolsztyńskiego i grodziskiego. 37

39 Zespół przeprowadził badanie w okresie od października 2013 roku do lutego 2014 roku. Wyniki badania zaprezentowane zostały na konferencji zorganizowanej w Wyższej Szkole Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I Wydział Zamiejscowy w Nowym Tomyślu przez Studenckie Koło Naukowe "Szkoła Umiejętności". Wybrane wyniki Badanie przeprowadzone zostało zgodnie z projektem w instytucjach i przedsiębiorstwach działających w powiatach nowotomyskim, wolsztyńskim i grodziskim. 72% badanych podmiotów swoją lokalizację ma w mieście do 10 tys. mieszkańców, 17% podmiotów na wsi a 11% w mieście powyżej 10 tys. mieszkańców. Zdecydowana większość firm i instytucji objętych badaniem działa na lokalnym rynku przedsiębiorstw oraz w obszarze oświaty i administracji publicznej powyżej 5 lat. Jedynie 6% podmiotów to podmioty młode, które pojawiły się w okresie ostatnich 4 lat. Ponad połowa badanych podmiotów 58% reprezentowała obszar administracji samorządowej, co 5 badany pracodawca określił status prawny reprezentowanej instytucji, jako inny niż spółka, spółdzielnia, przedsiębiorstwo państwowe. Owo kryterium inne doprecyzowane zostało najczęściej jako szkoła, przedszkole, żłobek. Również, co 5 badany podmiot określił swój status jako spółka. Powyższe wskazuje, że wyniki badań możemy odnieść zarówno do oczekiwań pracodawców reprezentujących instytucje publiczne, jak i do świata lokalnego biznesu. Pracodawcy wskazali, że najczęściej wykorzystywaną przez nich metodą naboru na wolne stanowiska pracy jest konkurencyjny nabór. Co 10 badany posiłkuje się praktykantami i stażystami, czyli osobami, które miały okazje zaprezentować swoją wiedzę i umiejętności w rzeczywistej sytuacji zawodowej. 12% badanych korzysta również w procesie rekrutacji z ogłoszeń internetowych, natomiast 8% badanych bierze pod uwagę złożone wcześniej do instytucji czy firmy oferty pracy. Tak niski wynik tego ostatniego źródła pozyskiwania kandydatów na pracowników wynika z silnej reprezentacji sektora publicznego wśród badanych podmiotów, a co za tym idzie obligatoryjnego uwzględniania w procesie rekrutacji jedynie zgłoszeń złożonych w ramach konkurencyjnego naboru. 38

40 METODY POSZUKIWANIA PRACOWNIKÓW NA WOLNE STANOWISKA Skierowanie z urzędu pracy 12% 19% 12% Ogłoszenia w prasie Ogłoszenia w internecie Agencje pośrednictwa pracy 8% 11% 38% Osoby rekomendowane przez pracowników Praktykanci/ stażyści Konkurencyjny nabór Z ofert złożonych Jako najważniejsze cechy charakteryzujące pożądanego pracownika pracodawcy wskazali: uczciwość 43% badanych oraz zaangażowanie w pracę 40%. Co trzeci badany wskazał również jako istotne cechy pracowitość, doświadczenie zawodowe i kreatywność. Co jednak decyduje o tym, kto ma szansę wykazać się powyższymi kompetencjami w rzeczywistym środowisku pracy? Przyjrzyjmy się, co w opinii pracodawców wpływa na zatrudnienie konkretnej osoby, jakie przesłanki pozwalają podejmować prawdopodobnie trafną decyzję o zatrudnieniu? Zdaniem pracodawców ogólne doświadczenie zawodowe kandydata jest ważnym czynnikiem wpływającym na decyzję o zatrudnieniu, jednak ważniejsze jest doświadczenie na podobnym stanowisku pracy. Aż 60% badanych określiło wagę doświadczenia na podobnym stanowisku w stopniu 4 w skali od 1-5. Znajduje to odzwierciedlenie w wielu ogłoszeniach rekrutacyjnych, w których jako warunek niezbędny do ubiegania się o zatrudnienie na wolnym stanowisku wskazuje się właśnie wymagane doświadczenie na podobnym stanowisku. Jako bardzo ważne 48% badanych wskazało opinie wcześniejszych pracodawców o kandydacie. Źródłem owej opinii jest bezpośredni wywiad lub referencje dostarczone przez kandydata. Jedynie 8% badanych podmiotów nie przywiązuje wagi do opinii poprzedniego pracodawcy. Pracodawcy wskazują również, że ważniejszy od ukończenia renomowanej uczelni wyższej jest kierunek ukończonych studiów. Żaden z badanych nie wskazał tego kryterium jako nieistotnego. Ponadto, jako ważne pracodawcy wskazali dobre oceny na dyplomie 39% badanych zaznaczyło wagę kryterium jako 3 i tyle samo jako 4. Podobna równowaga ocen ma miejsce przy kryterium ukończenia dodatkowych kursów, szkoleń i warsztatów 33% - ocena 3 i 33% - ocena 4. Wśród wysoko ocenionych kompetencji nie znalazła się znajomość języków obcych, co jest dość charakterystyczne w badaniach tego typu prowadzonych na 39

41 skalę ogólnopolską. Pracodawcy powiatów nowotomyskiego, wolsztyńskiego i grodziskiego nie deprecjonują tej umiejętności, ale nie jest ona decydująca w podejmowaniu decyzji o zatrudnieniu, w przeciwieństwie do umiejętności obsługi komputera, która zdaniem pracodawców, może zaważyć na wyborze kandydata legitymującego się umiejętnościami w tym zakresie. Pracodawcy podkreślili, że w procesie podejmowania ostatecznej decyzji o zatrudnieniu nie biorą pod uwagę rekomendacji osób trzecich. Zadaje to kłam powszechnemu sądowi, że tak zwane znajomości decydują o powodzeniu w poszukiwaniu pracy. Taka stanowcza deklaracja pracodawców pozostaje w zbieżności z najczęściej stosowaną metoda rekrutacji czy konkurencyjnym naborem. Mając na uwadze współczesną konieczność kształtowania sylwetki absolwenta w kontekście nie tylko posiadanej wiedzy, ale również umiejętności i kompetencji społecznych zespół zbadał oczekiwania pracodawców w zakresie kompetencji tzw. miękkich oczekiwanych od przyszłego pracownika Najwyżej pracodawcy ocenili: - umiejętności pracy zespołowej, - pracy w warunkach długotrwałego stresu i pod presją czasu, - kreatywność, pomysłowość, innowacyjność, - samodzielność w wykonywaniu powierzonych zadań, - umiejętności analityczne, - umiejętność rozwiązywania problemów zawodowych, - łatwość nawiązywania realizacji z klientem, - umiejętność sprawnego komunikowania się w środowisku zawodowym, - świadomość konieczności samodoskonalenia, samodzielnego poszukiwania informacji i aktualizacji posiadanej wiedzy zwłaszcza w kontekście zmieniających się regulacji prawnych, - stosowanie teorii w praktyce, - podejmowanie samodzielnych i odpowiedzialnych decyzji. 40

42 NAJWAŻNIEJSZE CECHY CHARAKTERYZUJĄCE POŻĄDANEGO KANDYDATA DLA PRZEDSIĘBIORSTWA/INSTYTUCJI 45% 43,0% 40% 35,0% 40,0% 35% 33,2% 30% 25% 24,0% 20% 15% 10% 5% 0% 1,3% 9,8% 32,5% Powyższa analiza wskazuje na rozbudowane oczekiwania pracodawców wobec absolwentów szkół wyższych wkraczających na rynek pracy. Jak owe oczekiwania przekładają się na proponowane przy pierwszym zatrudnieniu wynagrodzenie? Żaden z badanych pracodawców nie proponuje wynagrodzenia powyżej 3 tys. zł brutto, 25% badanych proponuje nowemu pracownikowi minimalne wynagrodzenie, 37% pracodawców proponuje wynagrodzenie na poziomie do 2 tys. brutto i taka sama ilość od 2 do 3 tys. brutto. Pracodawcy odnieśli się ponadto do problemu obiegowych opinii i stereotypów w kontekście podejmowani decyzji o zatrudnieniu: - pracodawcy doceniają osoby, które mimo braku doświadczenia zawodowego korzystały ze staży i praktyk zawodowych w trakcie studiów, a tym samym mają szansę wyróżnić się w procesie rekrutacyjnym wśród absolwentów studiów, którzy czasu nauki nie spożytkowali na zdobycie doświadczenia; - bardzo istotne dla pracodawców obok praktyk i staży jest angażowanie się studentów w trakcie nauki w działania społeczne i poza dydaktyczne podejmowane przez uczelnie wyższe. W opinii ponad połowy pracodawców absolwent legitymujący się taka aktywnością z dużym prawdopodobieństwem będzie lepszym pracownikiem; - pracodawcy nie kierują się stereotypem większej przydatności kobiet niż mężczyzn w codziennym wykonywaniu obowiązków zawodowych, podobnie pochodzenie ze wsi lub miasta zdaniem badanych nie wpływa na jakość świadczonej pracy; - mimo, że ukończenie szkoły wyższej i właściwego dla miejsca zatrudnienia kierunku studiów pracodawcy określili jako ważne w procesie rekrutacji, nie uważają, że osoby z niższym wykształceniem wykonują swoja pracę mniej efektywnie przy założeniu że zostały zatrudnione na stanowisko pracy zgodne z ich kwalifikacjami; 41

43 - dość duża polaryzacja opinii nastąpiła w przypadku pytania o wpływ problemów osobistych na efektywność świadczonej pracy. Pracodawcy nie mają tutaj zdecydowanego sądu. Ogólnie przygotowanie absolwentów szkół wyższych do pracy ocenione zostało zdecydowanie dobrze przez niecałe 6% badanych, raczej dobrze przez 41,2% badanych oraz średnio przez największą grupę badanych pracodawców 52%. Pracodawcy poproszeni zostali o wskazanie największych braków obserwowanych u absolwentów szkół wyższych wkraczających na rynek pracy, i tak wskazali: umiejętność pracy zespołowej, umiejętność pracy w warunkach stresowych, umiejętności analityczne, umiejętności stosowania teorii w praktyce, - umiejętność organizowania własnego miejsca i czasu pracy, - umiejętności podejmowania decyzji, czyli właśnie te, wskazywane jako istotne w procesie podejmowania decyzji o zatrudnieniu. Jakich umiejętności brakuje absolwentom by skuteczniej konkurować na rynku pracy? 90% 80% 77,0% 79,0% 82,0% 70% 68,0% 60% 55,0% 66,0% 66,0% 50% 51,0% 40% 30% 31,0% 20% 10% 2,0% 16,0% 18,0% 0% 18,0% 2,0% 6,0% Jakie zatem działania, zdaniem pracodawców, może podjąć uczelnia wyższa w celu eliminacji deficytowych umiejętności: - zwiększenie ilości godzin obowiązkowych praktyk zawodowych, - zwiększenie ilości zajęć praktycznych, - zwrócenie uwagi na takie kształtowanie programu nauczania przedmiotów, aby wskazywać studentom relację teorii do praktyki. Dla władz Wydziału Zamiejscowego w Nowym Tomyślu, Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu, wyniki badań posłużą do wprowadzenia takich zmian w programach studiów, dzięki którym absolwent będzie 42

44 z powodzeniem konkurował na trudnym, dzisiejszym rynku pracy. Ponadto, dzięki systematycznym działaniom podejmowanym przez Studenckie Koło Naukowe Szkoła Umiejętności studenci jeszcze w trakcie studiów mają możliwość uczestnictwa w warsztatach, kursach i szkoleniach, które pozwalają na wykształcenie dodatkowych, przydatnych w przyszłej pracy zawodowych umiejętności. Ostatnie trzy lata działalności Koła Naukowego to m. in.: warsztaty "Kobieta w biznesie", warsztaty z redagowania pism, kursy języka migowego I i II stopnia, kurs obsługi arkusza kalkulacyjnego oraz cykl szkoleń w ramach Kreatora innowacyjności - wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej (współpraca z Hi-Tech Energy Systems Sp. z o.o. Filia Nowy Tomyśl). Aktywność Koła Naukowego nie byłaby możliwa bez wsparcia autorytetów naukowych, wykładowców - praktyków w swoich dziedzinach oraz lokalnych przedsiębiorstw. Współpraca z otoczeniem społeczno gospodarczym oraz tzw. interesariuszami zewnętrznymi to ważny element zapewniania wysokiej jakości kształcenia w Wydziale Zamiejscowym w Nowy Tomyślu. Dotychczasowe działania władz wydziału oraz samych studentów, chociaż nie zawsze sformalizowane, przynoszą pozytywne efekty w postaci zaangażowania studentów w aktywność wykraczającą poza realizację programu studiów, co bez wątpienia zwiększa ich szansę na znalezienie własnego miejsca na rynku pracy. 43

45

46 Szymon Piotrowski Dr nauk ekonomicznych, wykładowca akademicki, ekspert programów pomocowych UE Finansowanie działalności badawczej i innowacyjnej przez kapitał ryzyka: Stan obecny i wyzwania w Polsce Abstrakt W niniejszym rozdziale dokonana zostanie ogólna charakterystyka funkcjonowania kapitału ryzyka w Polsce. Na początku zdefiniowane zostanie pojęcie kapitału ryzyka. Dalej przedstawiony zostanie krótki opis rozwoju kapitału ryzyka. Następnie określona zostanie jego rola i znacznie. Osobne rozważania poświęcone zostaną działalności Krajowego Funduszu Kapitałowego i istniejącym wyzwaniom dla kapitału ryzyka. Rozdział zakończy podsumowanie. Pojęcie kapitału ryzyka Kapitał ryzyka można zdefiniować jako szczególną formę inwestowania polegającą na nabyciu akcji bądź udziałów (rzadziej obligacji zamiennych) małych i średnich przedsiębiorstw, charakteryzujących się dużym potencjałem wzrostu, najczęściej działających w oparciu o nowatorskie i unikalne rozwiązania, z zamiarem ich późniejszego odsprzedania celem realizacji zysku pochodzącego z przyrostu wartości przedsiębiorstwa 1. Szczególną właściwością kapitału ryzyka jest to, że inwestorzy są skłonni akceptować wyższy poziom ryzyka niż w przypadku innych przedsięwzięć gospodarczych, oczekując jednocześnie nadzwyczajnych, bardzo wysokich zysków z każdej z inwestycji. Jednocześnie korzyści osiągają tylko z niektórych z nich 2. Wskazuje się, że kapitał ryzyka dostarcza nowoczesnego, elastycznego i efektywnego finansowania dla rozwoju nowoczesnych technologii oraz wspomaga współpracę nauki i 1 Pojęcie kapitału ryzyka stanowi tłumaczenie angielskiego wyrażenia venture capital, które w dalszej części niniejszego opracowania będzie wykorzystywane zamiennie. F. Cissarz, Definicja pojęcia venture capital, [Dostęp: 10 stycznia 2015 r.] 2 Co więcej, doświadczenia amerykańskie wskazują, że aż 40% do 75% inwestycji kończy się zupełnym, finansowym niepowodzeniem. Krajowe Stowarzyszenie Venture Capital w Stanach Zjednoczonych (nvca.org) określa wartość wskaźnika upadłości na 40% wszystkich dokonanych inwestycji. Badacz z Harwardu Shikhar Ghosh określił, że aż 3 na 4 inwestycje venture kapitalistów kończą się niepowodzeniem (The Venture Capital Secret: 3 Out of 4 Start-Ups Fail, Wall Street Journal, 20 września 2012). 45

47 biznesu. Gospodarka może dzięki niemu osiągnąć wyższy poziom innowacyjności jak i konkurencyjności 3. Fundusze kapitału podwyższonego ryzyka nie inwestują wyłącznie w małe i średnie przedsiębiorstwa o dużym potencjale wzrostu, a znajdujące się na wczesnych etapach rozwoju. Obecnie fundusze w Polsce finansują w większości 4 późniejsze etapy rozwoju przedsiębiorstw albo też ich restrukturyzację. Tego rodzaju inwestycje określa się ogólnie jako private equity. Stanowią one odrębną względem kapitału ryzyka formę inwestowania. W rezultacie, w niniejszym opracowaniu kapitał ryzyka będzie rozumiany wąsko i obejmuje wyłącznie najwcześniejsze etapy działalności i rozwoju przedsiębiorstw 5. Z drugiej jednak strony, kapitału ryzyka dostarczają również inwestorzy nieformalni, tacy jak aniołowie biznesu 6. W taki też sposób pojęcie kapitału ryzyka będzie rozumiane w dalszej części niniejszego opracowania Krótka charakterystyka rozwoju sektora kapitału ryzyka w Polsce Dyskusja na temat roli kapitału ryzyka w rozwoju gospodarczym Polskim trwa od połowy lat 90-tych XX wieku 7. Dyskusję w tamtym okresie wspierały sukcesy inwestycyjne amerykańskich funduszy venture capital w okresie tzw. boomu internetowego. Popularność inwestycji funduszy kapitału podwyższonego ryzyka przyczyniła się m. in. do wejścia bardzo wielu zagranicznych venture kapitalistów i wprowadzenie tej formy inwestowania na słabo rozwinięty rynek kapitałowy w Polsce. Wcześniejsze doświadczenie z tego rodzaju inwestowaniem w Polsce wiązały się wyłącznie z procesem transformacji polskiej gospodarki do struktur rynkowych, a więc transakcjami prywatyzacyjnymi i restrukturyzacyjnymi państwowych przedsiębiorstw w Polsce. Nie były zatem typowymi transakcjami venture capital, a inwestycjami private equity w przedsiębiorstwa na późniejszych (a nie początkowych) etapach rozwoju. Tego rodzaju inwestycje realizowano często w formie zagranicznych programów pomocowych, zwłaszcza finansowanych przez rząd Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Paradoksalnie, obecnie finansowanie dla inwestycji kapitału ryzyka zapewniają również przede wszystkim środki w Polsce 8. Niestety, wspomniana tendencja miała charakter jedynie przejściowy. Po 2005 roku, poziom prywatnych inwestycji w najwcześniejsze etapy rozwoju przedsiębiorstw znacząco zmalał 9. 3 I. Lulek, Rozwój rynku Venture Capital/Private Equity w Polsce, Copernican Journal of Finance & Accouting, 2013, nr 1, s W ponad 95% wartości inwestycji. Zob. także dalsze rozważania. 5 Czyli fazy zasiewu, startu oraz wczesnego rozwoju przedsiębiorstwa. 6 Z tego względu, kapitał ryzyka nie może być utożsamiany wyłącznie z funduszami kapitału podwyższonego ryzyka, dokonującymi inwestycji typu venture. 7 J. Węcławski, Venture capital: nowy instrument finansowania przedsiębiorstw, PWN, Warszawa, Wniosek na podstawie statystyk EVCA z lat Zob. także: I. Lulek, op. cit., s

48 Tabela nr 1: Pochodzenie geograficzne funduszy venture capital/private equity w Polsce (w %). Rok Pochodzenie geograficzne funduszy Krajowe Europejskie Pozaeuropejskie ,1 25,8 61, ,1 11, ,4 51,1 41, , , ,4 74,8 4, ,1 73, ,7 13,4 80, ,8 69,8 26, ,3 39, ,4 33, ,1 79,4 7, ,7 91, ,8 60,4 31, ,9 27,3 53, ,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EVCA. Wartość inwestycji typu venture stanowiła w latach jedynie 4,3% inwestycji funduszy venture capital i private equity ogółem. Dla porównania, w latach inwestycję tego typu stanowiły blisko 50% wartości inwestycji tego rodzaju funduszy 10. Jedynie inwestycje typu private equity, czyli te w bardziej dojrzałe przedsiębiorstwa, osiągnęły i utrzymały się na poziomie wielkości dokonywanych inwestycji (w stosunku do PKB) nieznacznie poniżej przeciętnej wartości tego wskaźnika w krajach europejskich 11. Tabela nr 1 przedstawia źródło pochodzenia środków inwestycyjnych dla całego sektora kapitału ryzyka 12. Źródłem pochodzenia środków w latach były w przeważającej mierze środki zagraniczne. W początkowym okresie dominowały środki pozaeuropejskie. W ostatnich latach (z wyjątkiem 2012 r.) zdecydowana większość środków finansowych pochodziła z Europy. Choć bardzo niski 10 Obliczenia własne na podstawie danych EVCA. Zob. też tabelę nr S. Piotrowski, op. cit., s Obejmujące zarówno fundusze venture capital jak i private equity 47

49 udział środków krajowych może pośrednio wynikać z innych uwarunkowań 13, pozostaje on na zdecydowanie niższym niż w krajach europejskich o lepiej rozwiniętych rynkach kapitałowych poziomie. Rola i znaczenie kapitału ryzyka w finansowaniu innowacyjności Inwestycje venture capital wzbudziły ze względu na wspomniana wcześniej elastyczność oraz akceptację wysokiego ryzyka poważne zainteresowanie jako ważnego mechanizmu wspierania innowacyjności przedsiębiorstw na najwcześniejszych etapach rozwoju. Inspirujący był w tym kontekście w szczególności przykład rozwoju izraelskiego rynku venture capital 14. Należy wprawdzie doceniać jego znaczenie jako alternatywnego względem dotacji mechanizmu finansowania innowacyjności 15. Niemniej nie nadaje się on do finansowania wszelkiego rodzaju inwestycji. Nie stanowi on tym bardziej alternatywy względem finansowania procesów innowacyjnych za pomocą kredytów bankowych. Te ostanie wykorzystuje się powszechnie w finansowaniu innowacji. Natomiast kapitał ryzyka finansuje tylko te inwestycje, które spełniają dość rygorystyczne wymogi venture kapitalistów 16. W rezultacie, jedynie niewielka część projektów innowacyjnych jest finansowana przez kapitał ryzyka. I tak, jedno z badań innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce wskazało, że niespełna 3% tego rodzaju firm korzystało z finansowania dostarczanego przez fundusze venture capital 17. Wynika to przede wszystkim z tego, że finansowanie tego rodzaju jest jedną z najdroższych form finansowania działalności dla tej grupy przedsiębiorstw 18. Jednocześnie kapitał ryzyka finansuje tylko pewną część nakładów innowacyjnych, przede wszystkim ukierunkowanych na wdrożenie rynkowe 19. W znacznie mniejszym stopniu, przedsiębiorstwa wspierane przez venture kapitalistów prowadzą własne prace badawczo-rozwojowe. Świadczą o tym również dane z badania przeprowadzonego przez KPMG. Wskazują one, że fundusze venture capital stanowią źródło finansowania działalności badawczo rozwojowej tylko od 3% do 4% przedsiębiorstw 20. Kapitał 13 Zwłaszcza podatkowych. Inne jurysdykcje podatkowe zapewniają znaczenie korzystniejsze dla inwestorów zasady i stawki opodatkowania tego rodzaju inwestycji. W rezultacie, można oczekiwać, że pewna część kapitałów inwestorów europejskich pochodziła faktycznie od krajowych inwestorów. 14 Por. H. Avnimelech, M. Teubal, Creating Venture Capital Industries that Co-Evolve with High Tech: Insights from an Extended Industry Life Cycle Perspective of the Israeli Experience, Research Policy, vol. 35, 2006, nr 10, s S. Piotrowski, M. Filipowska, Wady i zalety dotacji bezzwrotnej w perspektywie alternatywnych instrumentów finansowych wspierania innowacyjności i rozwoju MŚP, Zarządzanie i Finanse, 2012, nr 1, cz. 1, s Venture capital - szansą dla przedsiębiorczych, MG, Warszawa 2005, s Ocena ex ante instrumentów finansowych w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, MIiR, Warszawa 2014, s Tak też słusznie: G. Golawska-Witkowska, A. Rzeczycka, H. Zalewski, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Branta, Bydgoszcz 2006, s Zob. szerzej: S. Kortum, J. Lerner, Assessing the Contribution of Venture Capital to Innovation, The RAND Journal of Economics, vol. 31, nr 4, s Działalność badawczo rozwojowa przedsiębiorstw w Polsce. Perspektywa 2020, KPMG, Warszawa 2013, s

50 ryzyka pełnił dotychczas niewielką rolę w finansowaniu innowacyjności w Polsce. Potwierdzają to przede wszystkim statystyki inwestycyjne Europejskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych (European Private Equity & Venture Capital Association). Zawiera je tabela nr 2. Ogólnie w ostatnich 7 latach liczba inwestycji typu venture utrzymywała się na niskim poziomie. Nastąpił nawet pewien regres w stosunku do lat Średnioroczna liczba inwestycji spadła z 54 do 30, a roczna ich wartość trzykrotnie. Zwiększyła się jedynie przeciętna liczba inwestycji w najwcześniejszy etap rozwoju, określany fazą zasiewu 21. Warto zwrócić uwagę także na to, że w latach zmniejszyła się w porównaniu z okresem przeciętna wartość inwestycji. Wynika to m. in. z tego, że zmniejszyło się zapotrzebowanie kapitałowe inwestycji z szeroko rozumianego 22 sektora ITC 23. Tego rodzaju inwestycje stanowią w wymiarze ilościowym i wartościowym dużą część inwestycji funduszy venture capital, niezmiennie od lat 90-tych XX wieku. Tabela nr 2: Inwestycje venture capital w Polsce z podziałem na etapy inwestycji w latach Etap inwestycji Etap zasiewu (seed) Etap startu (start-up) Późniejsze etapy venture Razem venture capital Sposób pomiaru Średnia z lat Średnia z lat Liczba Wartość w mln euro 2,18 3,87 1,1 0 0,483 2,54 1,56 0,79 1,68 Udział w %* 0,38 0,49 0,23 0 0,1 0,5 0,4 0,45 0,30 Liczba Wartość w mln euro 0,2 11,36 0 1,29 5,18 2,71 4,87 14,31 3,66 Udział w %* 0,04 1,43 0 0,26 0,7 0,5 1,4 10,13 0,62 Liczba Wartość w mln euro 63,1 22,26 0,48 13,13 19,79 3, ,67 19,69 Udział w %* 11,04 2,81 0,1 2,6 2,9 0,6 4,6 39,37 3,52 Liczba Wartość w mln euro 65,48 37,49 1,58 14,43 25,45 8,32 22,43 76,77 25,03 Udział w %* 11,46 4,73 0,33 2,86 3,7 1,5 6,4 49,95 4,43 * W odniesieniu do ogółu inwestycji dokonanych przez fundusze venture capital oraz private equity w Polsce. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EVCA. 21 A więc poprzedzający prowadzenie działalności operacyjnej przez finansowane przedsiębiorstwo. 22 Obejmującego nie tylko typowe spółki internetowe, ale również rozwiązania z zakresu telekomunikacji, świadczenie usług dla konsumentów i biznesu za pomocą Internetu itp. 23 Dla przykładu, venture kapitaliści, z którymi autor niniejszego opracowania przeprowadził rozmowy, wskazywali, że spadają koszty wdrożenia określonych rozwiązań teleinformatycznych na skutek rozwoju technik programistycznych. Wskazuje na to również pratyka z rynków zagranicznych: L. Gerken, W. A. Whittaker, The Little Book of Venture Capital Investing: Empowering Economic Growth and Investment Portfolios, Wiley, Hoboken 2014, s oraz E. Schlie, J.Rheinboldt, N. Waesche, Simply Seven: Seven Ways to Create a Sustainable Internet Business, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2011, s

51 Pełnienie istotniejszej roli przez kapitał ryzyka w systemie finansowania innowacji utrudnia okoliczność, że ten segment ryku kapitałowego odznacza się bardzo silną cyklicznością. I tak, najmniej inwestycji typu venture w Polsce dokonano w kryzysowym roku 2009 (zaledwie 6). W kolejnych latach sytuacja poprawiała się, choć wpływ na to miała również realizacja publicznego programu wsparcia przez Krajowy Fundusz Kapitałowy (KFK). Nadal jednak nie poprawiono dotychczas rekordu liczby dokonanych inwestycji z końcowego okresu boomu internetowego. W roku 2000 liczba inwestycji typu venture w Polsce wyniosła 98. W najlepszym w ostatnich latach roku 2013 liczba dokonanych inwestycji wyniosła zaledwie 62, a ich wartość była blisko 9-krotnie mniejsza niż we wspomnianym roku Oprócz zinstytucjonalizowanych funduszy venture capital, kapitał ryzyka tworzą aniołowie biznesu. Oni również finansują innowacje w przedsiębiorstwach na wczesnych etapach rozwoju. Na rozwiniętych rynkach kapitałowych aniołowie biznesu uczestniczą aż w 10% biznesowych transakcji inwestycyjnych, a na każdą inwestycję venture kapitalisty przypada aż 10 inwestycji nieformalnych inwestorów kapitałowych 25. W ostatnich kilku latach aniołowie biznesu w Polsce dokonali nie więcej niż 150 transakcji inwestycyjnych 26. Liczba inwestycji aniołów była nawet mniejsza niż suma inwestycji zinstytucjonalizowanego kapitału ryzyka w analogicznym okresie 27. Należy podkreślić, że rynek aniołów biznesu dopiero zaczął się w Polsce rozwijać. Niemniej oznacza to także, że obecnie inwestorzy nieformalni w jeszcze mniejszym zakresie niż rynek venture capital uczestniczą w zaspakajaniu potrzeb inwestycyjnych innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce. Działalność Krajowego Funduszu Kapitałowego Krajowy Fundusz Kapitałowy utworzono w 2005 r. 28 Ten fundusz funduszy realizuje politykę wsparcia na rzecz kapitału ryzyka w Polsce za pomocą mechanizmu Otwartych Konkursów Ofert. Ostatecznie inwestycji dokonują od 2008 r. wybrane w tych konkursach fundusze venture capital 29, które mogą maksymalnie zainwestować aż do 1,5 mln euro w jedno przedsiębiorstwo w okresie 12 miesięcy 30. Program KFK służy 24 Na podstawie danych EVCA. 25 Dane z rynku amerykańskiego z bazy Center for Venture Research Uniwersytetu New Hampshire. 26 Ocena ex ante, op. cit., s Czyli na jedną inwestycję anioła przypadała więcej niż jedna inwestycji venture kapitalisty. Co przy jednoczesnym niskim poziomie inwestycji kapitału ryzyka ogółem, oznacza, że rynek aniołów biznesu w Polsce pozostaje - po 25 latach od rozpoczęcia transformacji systemu gospodarczego bardzo słabo rozwinięty. 28 Niemniej statutową działalność rozpoczął dopiero pod koniec 2007 r., co po części wynikało z opóźnień związanych z uchwaleniem rozporządzenia wykonawczego. 29 Program KFK realizuje 17 hybrydowych funduszy venture capital o łącznej kapitalizacji 983,3 mln zł. 30 Przed nowelizacją rozporządzenia wykonawczego do ustawy o KFK, limit 1,5 mln euro dotyczył całkowitej inwestycji. W praktyce był on jednak wykorzystywany w niewielkiej części, a przeciętna inwestycja w spółkę wyniosła wg danych KFK 0,7 mln zł, czyli ok. 8-krotnie mniej niż wynosił pierwotny limit inwestycyjny. 50

52 pobudzeniu i wsparciu rozwoju polskiego rynku kapitału ryzyka. Z tego względu, warto przyjrzeć się jest efektom realizacji tego programu. Fundusze dokonały w ciągu niespełna 8 lat działalności inwestycji w 100 spółek o łącznej wartości 145 mln zł 31. Zdecydowana większość inwestycji (ponad 80%) dotyczyła spółek na etapie zasiewu i startu 32. Liczbę i wartość wejść kapitałowych funduszy KFK przedstawia tabela nr 3. Aktywność inwestycyjna funduszy pozostawała aż do końca 2011 r. na bardzo niskim poziomie. Dopiero od 2012 r. istotnie się poprawiła. Niemniej kapitalizację funduszy wykorzystano dotychczas w niespełna 25%. Poziom jej wykorzystania na dwa lata przed zakończeniem aktywnego okresu inwestycyjnego należy uznać za dalece niezadawalający i niepozwalający najpewniej na absorpcję większości alokowanych środków inwestycyjnych 33. Niski poziom absorpcji środków w funduszach hybrydowych stanowił przyczynę renegocjowania warunków realizacji programu KFK. Doprowadziło to do ograniczenia alokacji środków inwestycyjnych w tym programie 34. W rezultacie, Krajowy Fundusz Kapitałowy nie spełnił i najpewniej już nie spełni formułowanych względem niego wcześniejszych oczekiwań w zakresie aktywowania rynku kapitału ryzyka 35. Niewątpliwie jednak znacząco zwiększył w obliczu bardzo ograniczonej podaży bardziej dojrzałych projektów liczbę inwestycji w przedsiębiorstwa na etapie zasiewu i startu w Polsce. Tabela nr 3. Liczba i wartość wejść kapitałowych funduszy KFK. Rok Liczba wejść Wartość wejść w mln zł, w ujęciu: gotówkowym commitmentowym ,8 3, ,5 0, ,5 17, ,2 21, ,6 41, ,0 52,6 2014* 30 51,4 72,6 Ogółem ,0 208,0 * Dane KFK na koniec września 2014 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KFK 31 W ujęciu gotówkowym. 208 mln w ujęciu commitmentowym. 32 Ocena wpływu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, MIiR, Warszawa 2014, s Na tą okoliczność wskazuje Załącznika 8 do studium ewaluacyjnego Ocena ex ante (op. cit.) 34 Wg sprawozdań Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (zob. portal obniżono ją aneksem z lipca 2013 r. z 169,7 mln euro do 70,7 mln euro. 35 W 2008 r. oczekiwano, że program KFK pozwoli na dokonanie 1270 mln zł inwestycji w przedsiębiorstwa na wczesnych etapach rozwoju (zob. P. Ćwik, E. Krawiec, Środki UE dla rynku kapitałowego, _seminarium_Stow_Emit_Gield.ppt [Dostęp: 1 lipca 2011 r.]. Ten wynik nie jest obecnie już nawet teoretycznie możliwy do osiągnięcia, skoro sama kapitalizacja utworzonych funduszy KFK nie przekracza 1 mld zł. 51

53 Wyzwania dla kapitału ryzyka Kapitał ryzyka w Polsce znajduje się na stosunkowo niskim poziomie rozwoju. O ile ogólnie inwestycje kapitału ryzyka stanowiły od 0,2 do 0,4 promila europejskiego PKB, o tyle w Polsce poziom tych inwestycji pozostawał w ostatnich latach na znacznie niższym poziomie. Jednocześnie wartość dokonywanych wejść kapitałowych podlegała znacznym wahaniom 36. Rozwój rynku kapitału ryzyka stanowi mimo prowadzonej interwencji publicznej w postaci programu KFK istotne wyzwanie. Wspomniane wyżej wyzwania można oceniać z różnych perspektyw. Rysunek nr 1 przedstawia je z trzech różnych stron: popytowej, podażowej i systemowej. Najważniejszym problemem, z którym musi mierzyć się kapitał ryzyka, stanowi brak odpowiedniej ilości i jakości projektów inwestycyjnych. Wcześniej wspominano już o wysokich wymogach kapitału ryzyka. W praktyce te ostatnie stanowiły poważną barierę inwestycyjną np. dla hybrydowych funduszy KFK 37. Niejednokrotnie na brak gotowości inwestycyjnej przedsiębiorców i pomysłodawców wpływa ich brak wiedzy o kapitale ryzyka. Równie istotny może być problem braku wzajemnego zaufania między przedsiębiorcą a finansującym 38. Wsparcie typu dotacyjnego jest zdecydowanie atrakcyjniejsze dla pomysłodawców. Stąd też należy jego dostępność ograniczać dla projektów, które mogą być potencjalnie finansowane przez kapitał ryzyka 39. Rysunek nr 1: Wzywania dla kapitału ryzyka. Strona systemowa Liczba i wartość projektów Etap rozwoju Nastawienia i brak wiedzy pomysłodawców Konkurencyjne dotacje Strona podażowa Dostępność kapitału Inwestorzy prywatni Menadżerowie i analitycy Cykl kapitału ryzyka Strona systemowa Opodatkowanie Wehikuł inwestycyjny Elastyczne procedury Edukacja Źródło: Opracowanie własne 36 W odniesieniu do PKB, wahała się w przedziale od 1/10 do 1/100 promila PKB Polski. 37 Mimo deklarowanej strategii inwestycyjnej, która znajdowała odzwierciedlenie w odpowiednio wysokiej kapitalizacji, większość funduszy dokonała dotychczas mniej niż 6 inwestycji (zamiast ok. 20) i wykorzystała niewielką część tej kapitalizacji. 38 Tak słusznie: E. Grzegorczyk, M. Krawczyk, Aktualny stan rynku private equity/venture capital w Polsce oraz bariery jego rozwoju, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 2013, nr 3, Należy wszakże pamiętać, że kapitał ryzyka nie nadaje się do finansowania niektórych typów projektów innowacyjnych. Zob. też: S. Piotrowski, M. Filipowska, op. cit., s

54 Na podaż kapitału ryzyka wpływa kilka czynników. Stosunkowo łatwo można rozwiązać problem dostępności kapitału, udostępniając środki publiczne. Ich właściwemu wydatkowaniu ma służyć udział inwestora prywatnego 40. Dalej właściwe funkcjonowanie funduszy kapitału ryzyka nie jest możliwe bez odpowiedniego zasobu umiejętności selekcji i zarządzania projektami inwestycyjnymi. Z kolei cykl kapitału ryzyka może istotnie zakłócać bądź nawet sprzyjać realizacji strategii inwestycyjnej przez fundusze 41. W tym kontekście najważniejsza jest ocena możliwości wyjścia z inwestycji, przede wszystkim poprzez rynek giełdowy albo sprzedaż przedsiębiorstwa inwestorowi branżowemu. Menadżerowie funduszy venture capital zwracają zwłaszcza uwagę na potrzebą dostosowania systemu podatkowego do specyfiki działalności inwestycyjnej kapitału ryzyka 42. Choć nie powinno się umniejszać wagi tego problemu, poważniejsze wyzwanie stanowi stworzenie odpowiednio taniego i transparentnego podatkowo wehikułu inwestycyjnego czy też działalność edukacyjna i świadomościowa w zakresie funkcjonowania kapitału ryzyka w Polsce. Podsumowanie Kapitał ryzyka nie osiągnął dotychczas masy krytycznej, pozwalającej na przyznanie mu istotnej roli w finansowaniu innowacyjności w Polsce. Co więcej, konsekwencje gwałtownego rozbicia tzw. bańki internetowej odczuwano w Polsce przez całą pierwszą dekadę XXI wieku. W ostatnich kilku latach kapitał ryzyka wspierał wprawdzie aktywnie środki publiczne. Poziom inwestycji dokonywanych w Polsce, nie powrócił jednak w wymiarze ilościowym i wartościowym do rozmiarów znanych z okresu boomu inwestycyjnego ostatnich lat XX wieku. Jednocześnie aniołowie biznesu pełnili relatywnie mniejszą rolę w finansowaniu innowacji. W rezultacie, istnieją poważne wyzwania dla kapitału ryzyka, warunkujące jego rozwój. Z jednej strony, dotyczą publicznego programu wsparcia, który realizowano w ramach Krajowego Funduszu Kapitałowego. W ramach programu KFK nie osiągnął w szczególności zakładanych efektów inwestycyjnych Z drugiej strony, strategia rozwoju kapitału ryzyka powinna uwzględniać czynniki popytowe i podażowe. Również zagadnienia systemowostrukturalne istotnie wpływają na funkcjonowanie kapitału ryzyka. Mogą stanowić przede wszystkim przeszkodę dla finansowania procesów inwestycyjnych przez kapitał ryzyka. 40 S. Piotrowski, Nadzór i relacje między inwestorem publicznym a funduszem venture capital w: P. Urbanek, (red.), Nadzór Korporacyjny w warunkach kryzysu gospodarczego, Uniwersytet Łódzki, Łódź, 2010, s Opisywany cykl uznaje się obecnie za kluczowy czynnik wpływający na ostatecznego efekty procesu inwestycyjnego. Por. P. A. Gompers, J. Lerner, The venture capital cycle MIT Press, Cambridge Mass., S. Bula, Bariery i stymulanty rozwoju rynku venture capital w Polsce, ABAN, [Dostęp: 13 stycznia 2015 r.] 53

55

56 Szymon Piotrowski Dr nauk ekonomicznych, wykładowca akademicki, ekspert programów pomocowych UE Bariery w komercjalizacji wyników prac B+R w Polsce Abstrakt W niniejszym rozdziale dokonany zostanie przegląd najważniejszych barier w komercjalizacji wyników prac badawczo-rozwojowych. W pierwszej kolejności określone zostaną ich główne źródła oraz przedstawiona zostanie podstawowa klasyfikacja istniejący barier. Dalej opracowanie zawiera bliższą charakterystykę barier w najważniejszych obszarach problemowych. Uwagi końcowe i podsumowujące zakończą rozważania w niniejszym rozdziale. Wstęp Globalizacja procesów gospodarczych przyczyniła się do istotnej zmiany stosunków ekonomicznych w poszczególnych krajach. Polska aktywnie uczestniczy w tym procesie. Udział eksportu do polskiego PKB wzrósł z 18,5% w roku 2000 do ponad 40% w roku Wiąże się to także z intensywnym konkurowaniem polskich przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych. Obecnie muszą one uwzględniać uwarunkowania zewnętrzne, szybciej reagować i wykorzystywać informacje, zgodnie z paradygmatem gospodarki opartej na wiedzy 2. Na uzyskanie przewagi konkurencyjnej pozwala w tych warunkach jedynie przyswajanie nowej wiedzy, będącej wynikiem prac badawczo-rozwojowych. Z tego względu, przykłada się w ostatnich latach dużą wagę do komercjalizacji wyników tego rodzaju prac 3. Niemniej nie można zapomnieć o barierach i przeszkodach w realizacji tego procesu. Utrudniają one realizację strategii gospodarczej opartej na wiedzy, spowalniają proces rozwoju gospodarczego, przeciwdziałają wreszcie upowszechnianiu wyników prac badawczo-rozwojowych. Bariery komercjalizacji definiuje się ogólnie jak ograniczenia i cechy przeszkadzające w efektywnym funkcjonowaniu systemu innowacji, a w konsekwencji blokujące współpracę instytucji naukowych z przedsiębiorstwami i szeroko rozumianą innowacyjną przedsiębiorczość 4. Wprawdzie bariery komercjalizacji mogą mieć różny 1 Wg danych GUS i Ministerstwa Gospodarki. Ostatnie ze wspomnianych przewiduje dalszy wzrost tego wskaźnika do 2020 r., do poziomu powyżej 60% polskiego PKB. 2 Por. A. Skrzypek, Paradygmat społeczeństwa opartego na wiedzy w warunkach nowej ekonomii, Zeszyty Naukowe UPHS, nr 98, 2013, s Świadczy o tym m. in. publikacja przynajmniej kilkudziesięciu opracowań w tym obszarze oraz organizacja jeszcze większej liczby konferencji i programów szkoleniowych w Polsce, w tym ramach projektu Kreator Innowacyjności. 4 K. Matusiak, J. Guliński, System transferu technologii I komercjalizacji wiedzy w Polsce siły motoryczne i bariery, PARP, Poznań-Łódź-Wrocław-Warszawa 2010, s

57 charakter (np. podatkowy i kulturowy). Niemniej zawsze powodują ograniczenie współpracy między podmiotami procesu komercjalizacji. Każdy instrument służący łagodzeniu skutków występujących barier w komercjalizacji będzie jednocześnie służył poprawie współpracy ukierunkowanej na wdrożenie prac badawczo-rozwojowych. Źródła barier komercjalizacji Komercjalizacja wyników prac badawczo-rozwojowych składa się z wielu etapów i jest procesem rozłożonym w czasie. Rysunek nr 1 przedstawia kolejne etapy komercjalizacji 5. Każdy z nich wiąże się z koniecznością mobilizowania dodatkowych zasobów, w tym przede wszystkim finansowych. Zapotrzebowanie na nie rośnie stopniowo. Jest ono największe w momencie wprowadzenia na rynek nowego produktu, będącego efektem wdrożenia prac badawczo-rozwojowych (etap promocji i podtrzymania). W rezultacie, proces komercjalizacji wiąże się z podejmowanie ryzyka inwestycyjnego. Stanowi ono najważniejszą przeszkodę w jego realizacji. Cały system wspierania komercjalizacji służy z kolei ograniczeniu negatywnych następstw występowania ryzyka inwestycyjnego, w tym przede wszystkim jego wpływu na decyzje dotyczące wdrażania wyników prac badawczo-rozwojowych. Dobrze zaprojektowany system mechanizmów sprzyja mimo wysokiego ryzyka komercjalizacji wdrażaniu prac badawczo-rozwojowych. Rysunek nr 1: Proces komercjalizacji prac badawczo-rozwojowych. Promocja Podtrzymanie Demonstracja Zapotrzebowanie na wyniki B+R Inkubacja Wizja i koncepcja przedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie własne Podstawowe ograniczenie polskiego systemu innowacji stanowi słabość instytucji wspierających procesy komercjalizacji w przedsiębiorstwie. Objawia się ona przede 5 W ujęciu V. Jollye go (Getting from Mind to Market, Harvard Business School Press, Boston 1997). Opisywana przez wspomnianego autora etapowość nie oznacza jeszcze jednak, że proces komercjalizacji ma charakter liniowy (tak słusznie: P. Głodek, P. Pietras, Źródła finansowania dla komercjalizacji technologii i wiedzy, PARP 2011, s. 15). 56

58 wszystkim w braku zasobów finansowych i organizacyjnych nielicznych instytucji pełniących tego rodzaju funkcje. Opisywany problem potęguje dodatkowo niedopasowane aktów prawnych do specyfiki procesów komercjalizacji. Oprócz tego, nie upowszechniły się dotąd dobre praktyki wdrażania wyników prac badawczorozwojowych, a uczestnicy procesów komercjalizacji nie dostosowali swoich zachowań do jej wymogów. Choć pierwotną barierę dla procesów komercjalizacji stanowi samo ryzyko inwestycyjne w działalności gospodarczej, ostatecznie przeszkody tego rodzaju analizuje się przede wszystkim z perspektywy problemów i niedomagań systemu instytucjonalnego wsparcia działalności badawczo-rozwojowej. Wpływa to także na klasyfikację najważniejszych barier komercjalizacji. Rodzaje barier komercjalizacji Można wyróżnić cztery główne kategorie barier w komercjalizacji wyników prac badawczo-rozwojowych 6 : bariery strukturalne, wynikające ze specyfiki sektorów gospodarki, badań i rozwoju, sposobu wsparcia oraz realizowanej polityki. Część z tych barier ma charakter systemowy i polegający na przeroście regulacji i nadmiernej liczbie aktywów prawnych, nieprzystosowanych do potrzeb i wymogów komercjalizacji; bariery świadomościowo-kulturowe o charakterze mentalnym, będące pochodną braku zaufania oraz świadomości jak i niskiej akceptacji społecznej dla innowacyjnych postaw; bariery kompetencyjne w zakresie komercjalizacji, objawiające się brakiem wiedzy na takie zagadnienia jak: własność intelektualna, finansowanie innowacji, usług proinnowacyjnych, a odnoszące się do przedsiębiorców, władz, administracji i pracowników naukowych uczelni, instytucji wsparcia, otoczenia biznesu oraz administracji publicznej. bariery finansowe w dostępie do kapitału własnego i dłużnego, polegające na braku albo ograniczoności i niedostosowaniu źródeł finansowania do specyfiki procesów komercjalizacji. Każda z kategorii barier ujawnia się w wielu obszarach problemowych. Przezwyciężanie tych barier wymaga zróżnicowanych, wielowymiarowych zmian w systemie innowacji. Można jednak określić kierunek wymaganych zmian. Przedstawia je również rysunek nr 2. Reformy legislacyjne powinny służyć przede wszystkim odbiurokratyzowaniu procedur, zwłaszcza w zakresie wsparcia procesów wdrażania wyników prac badawczo- 6 Na pierwsze 3 z nich wskazują K. Matusiak oraz J Guliński w opracowaniu: Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, PARP, Warszawa Ponadto problem stanowi nadal w opinii S. Marciniaka (innowacyjność i konkurencyjność gospodarki, C. H. Bec, Warszawa 2010, s ) - niski poziom finansowania i struktura nakładów na działalność badawczo-rozwojową i wdrożeniową. 57

59 rozwojowych 7. Zmiany mentalnościowe są w szczególności niezbędnym elementem strategii zwiększenia zaangażowania naukowców w procesach komercjalizacji. Reformy instytucjonalne przyczyniają się przede wszystkim do lepszej współpracy przedsiębiorstw oraz niekomercyjnych instytucji badawczo-rozwojowych (takich jak uczelnie i instytuty badawcze). Istotnego rozwoju wymaga z kolei słabo rozwinięty rynek kapitału ryzyka i finansowania ryzykownych przedsięwzięć innowacyjnych. Obecnie w dużej części zastępuje i będzie zastępować interwencja publiczna 8. Szczególne bariery komercjalizacji Bariery strukturalne i systemowe. Komercjalizacja wyników prac badawczorozwojowych wymaga jak wskazuje już sama nazwa wprowadzenia na rynek produktu opartego na nich. Przekłada się to na potrzebę występowania popytu rynkowego na ten ostatni. Niestety, polski konsument pozostaje stosunkowo niezamożny i ma mniejszą skłonność do konsumpcji produktów innowacyjnych 9. Problem ten niweluje jednak uczestnictwo Polski w strukturach Unii Europejskiej. Rynek bardziej zamożnych państw pozwala na zwiększenie rynku na innowacyjne produkty polskich przedsiębiorców 10. Rysunek nr 2: Występujące bariery i przewidywane efekty koniecznych zmian w systemie komercjalizacji wyników prac badawczo-rozwojowych w Polsce. Źródło: Opracowanie własne. 7 Dla przykładu, analizy statystyczne wniosków o wsparcie działań innowacyjnych, wskazują na to, że kryteria przyznawania pomocy publicznej abstrahują od realnych potrzeb przedsiębiorców i naukowców ani nie uwzględniają różnić między nimi (tak słusznie M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, IBS, Warszawa 2012, s. 27). 8 Por. Ocena ex ante instrumentów finansowych w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, MIiR, Warszawa Tak też słusznie: R. Tylżanowski, System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce, w: J. Wiśniewska, K. Janasz (red.), Innowacje i jakość w zarządzaniu organizacjami, CeDeWu, Warszawa 2013, s Z drugiej jednak strony, w ramach rynku unijnego nasilona jest także konkurencja w sektorze dóbr i usług średniej i wysokiej technologii. 58