PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z J ZYKA POLSKIEGO

Transkrypt

1 Miejsce na naklejk z kodem szko y dysleksja PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z J ZYKA POLSKIEGO POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 180 minut LISTOPAD ROK 2006 Instrukcja dla zdaj cego 1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron. Ewentualny brak zg o przewodnicz cemu zespo u nadzoruj cego egzamin. 2. Pisz czytelnie. U ywaj d ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 3. Nie u ywaj korektora, a b dne zapisy przekre l. 4. Pami taj, e zapisy w brudnopisie nie podlegaj ocenie. 5. Mo esz korzysta ze s ownika poprawnej polszczyzny i s ownika ortograficznego. 6. Wype nij t cz karty odpowiedzi, któr koduje zdaj cy. Nie wpisuj adnych znaków w cz ci przeznaczonej dla egzaminatora. 7. Na karcie odpowiedzi wpisz swoj dat urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadaj ce cyfrom numeru PESEL. B dne zaznaczenie otocz kó kiem i zaznacz w a ciwe. yczymy powodzenia! Za rozwi zanie wszystkich zada mo na otrzyma cznie 50 punktów Cz I 10 pkt Cz II 40 pkt Wype nia zdaj cy przed rozpocz ciem pracy PESEL ZDAJ CEGO KOD ZDAJ CEGO

2 2 Próbny egzamin maturalny z j zyka polskiego Cz I rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uwa nie tekst Stanis awa Bara czaka, a nast pnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko w asnymi s owami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jeste proszony. PRZYBORY CZ OWIEKA MY L CEGO 1. Pewne tomiki poezji po prostu musz co pewien czas by wznawiane w swoim pierwotnym kszta cie. Pan Cogito nale y do tej rzadkiej kompanii. 2. Od czasu debiutu Herberta wi kszo krytyków obraz Herberta uniwersalisty, neoklasycysty, konesera mitów i arcydzie sztuki bierze za ca o prawdy o nim. A tymczasem nie jest to ca o : jest to zaledwie jeden z dwóch biegunów. Nie sposób uchwyci podstawowych zasad poezji Herberta m.in. tego, jak obecna jest w niej ironia, a co nawet wa niejsze, kiedy i gdzie jest nieobecna bez wzi cia pod uwag jej zasadniczo dwubiegunowej, antytetycznej 1 natury. 3. W ci gu pierwszych dwudziestu lat swego pisarstwa Herbert dokona dwóch wielkich odkry. 4. Bardzo wcze nie zrozumia, e jego antynomiczna wizja mo e rozwija si tylko w warunkach sta ego utrzymywania równowagi pomi dzy sprzecznymi warto ciami wtedy, gdy pozwoli im zderza si i zwalcza wzajemnie. Rozumia jednak i to, e rodzaj ironii, wytworzony przez owo nierozwi zywalne starcie warto ci, musia by przybra posta konwencjonalnej pozy znu onego yciem cynika. Ironia traci sw moc, gdy kwestionuje wszystko bez wyj tku. B d sceptykiem, ale s uchaj swego g osu wewn trznego; b d ironist, ale swoj moraln busol zachowaj nietkni t. Tak mo na by uj w s owa istot pierwszego odkrycia Herberta. 5. Odkrycie drugie to wprowadzenie przez Herberta tak zwanej persony poetyckiej, swoistego po rednika, dzi ki któremu przes anie ironicznego moralizmu mog o dociera do odbiorców w sposób bardziej zró nicowany i skomplikowany, ale te bardziej sugestywny. Po rednik taki wkroczy do liryki Herberta pod nazwiskiem Pana Cogito. Aby doceni wag tego wydarzenia, trzeba dostrzec, jak bardzo, mimo pozorów podobie stwa, technika persony ró ni si od techniki tzw. lirycznego monologu dramatycznego. W monologu dramatycznym przynajmniej jedna rzecz musi by jednoznaczna. Autor i monologuj cy bohater musz by dwiema ró nymi osobami, ró nymi nie tylko w sensie odr bnych to samo ci, ale równie w sensie ostrego ró nienia si pogl dami czy idea ami. Zupe nie inaczej ma si rzecz z monologiem lirycznej persony. W wierszach opartych na tym chwycie s yszymy g os, który podejrzewamy, cho nie mo emy tego udowodni, e jest g osem autora. Twarz mówi cego pozostaje ukryta za teatraln mask. Skal dystansu mi dzy nimi czyli kwesti, do jakiego stopnia Pan Cogito jest reprezentantem autora musi ustali sam czytelnik. W dodatku musi to ustala od nowa w ka dym kolejnym wierszu. Herbert jeszcze bardziej skomplikowa odbiorcy zadanie przez to, e w niektórych wierszach Pan Cogito wyst puje jako mówi cy w pierwszej osobie podmiot, a w innych jako opisywany z zewn trz, w trzeciej osobie, bohater. Nie koniec na tym komplikacji. Nawet w utworach wypowiadanych w pierwszej osobie nie znika dystans pomi dzy Panem Cogito a tym, kogo on reprezentuje: skala mo liwo ci rozci ga si od prawie ca kowitego uto samienia (jak w wierszu Pan Cogito obserwuje w lustrze swoj twarz) do silnie autoironicznego dystansu (przyk adem wiersz Pan Cogito rozmy la o cierpieniu). 6. W pewnym sensie wi c Pan Cogito bawi si z nami w chowanego, utrzymuj c nas w stanie ci g ej niepewno ci: czy stwierdzenia, które s yszymy, s stwierdzeniami samego poety, czy te wyg asza je traktowany przez poet ironicznie bohater? Herbert niezmordowanie kwestionuje nasze kolejne interpretacje, nigdy nie pozwalaj c nam znale zadowalaj cej odpowiedzi na pytanie podstawowe: kim, u licha, jest Pan Cogito? 7. Rzeczywi cie, kim jest? Z atwo ci rozpoznajemy kartezja ski rodowód jego nazwiska, potrafimy te odtworzy brakuj ce...ergo sum i wiemy, co oznacza ca e s awne zdanie. Lecz nawet je li protagonista Herberta mia by reprezentowa Jednostk My l c, w samym bohaterze nie znajdziemy nic szczególnie kartezja skiego. Kartezja sk jasno? Pan Cogito jest zbyt niepewny i niezdecydowany. Kartezja sk logik? Ale bohater Herberta to chodz ca sprzeczno wewn trzna. Inaczej mówi c: je li szukasz pewno ci lub niezawodnej interpretacji wiata, lub recepty 1 antytetyczna tu: z o ona z elementów przeciwstawnych.

3 Egzamin maturalny z j zyka polskiego 3 na szcz liwe ycie nie stawiaj na Pana Cogito. Mo e w a nie o to chodzi jego twórcy: o pokazanie czytelnikowi, e ka da epoka otrzymuje takie cogito ergo sum, na jakie zas uguje. 8. Czytanie tomiku Herberta nie jako przypadkowego zbioru utworów, lecz jako zaplanowanej i starannie wykonanej kompozycji, potwierdza tak w a nie hipotez na temat prawdziwej to samo ci Pana Cogito. Uk ad kolejnych wierszy odwzorowuje tu proces przechodzenia umys u od kwestii indywidualnej to samo ci do kwestii etyki ludzkiego post powania, a i samo poj cie to samo ci przeistacza si w swój etyczny odpowiednik. 9. Mowa oczywi cie o sumieniu, o owym g osie wewn trznym, który tak cz sto odzywa si w utworach Herberta. Z etycznego punktu widzenia nieod czn cech naszej egzystencji jest kolejny paradoks: aby y w zgodzie z sumieniem, musimy y w ród ludzi i dla ludzi. Lecz ycie w ród ludzi oznacza przymus wyboru mi dzy zaprzeczaj cymi sobie nawzajem systemami warto ci a w momencie dokonywania takiego wyboru, kiedy zawodz ideologie lub tradycje, jedyn desk ratunku jest nasze w asne sumienie. 10. Ta paradoksalna prawda wystarczy aby nam za rozwi zanie, gdyby nie dwie rzeczy. Po pierwsze nasz g os wewn trzny bywa ledwo s yszalny. Nasze ycie z regu y up ywa w szarej strefie warto ci relatywnych oraz dalekich od wszelkiego ryzyka pó rodków. Niezmiernie rzadko stajemy przed dramatycznym Albo Albo; a jeszcze rzadziej dylematy tego rodzaju dotycz spraw o wielkiej wadze. Drug rzecz, która uniemo liwia nam ycie w zgodzie z nakazami sumienia, jest to, e w zgodzie z jego nakazami po prostu nie da si y. Kiedy wreszcie pojawia si przed nami jaki wybór naprawd wa ny, wtedy trzymanie si tego, co nakazuje nam g os wewn trzny, mo e oznacza utrat ycia. Takie jest przes anie wiersza Pan Cogito o postawie wyprostowanej, przedostatniego w ksi ce. 11. Jego echa ze szczególn si rozbrzmiewaj w dwu innych wierszach Herberta. Jednym z nich jest Pot ga smaku, opublikowana w 1981 r., drugim nast puj ce w tomie Pan Cogito, zaraz po...postawie wyprostowanej, Przes anie Pana Cogito, utwór, który jest wielkim fina em ksi ki. 12. Przes anie... przez dwa dziesi ciolecia cieszy o si w polskiej poezji s aw niemal legendarn i na pierwszy rzut oka nie bardzo wiadomo dlaczego. Sama obfito czasowników w trybie rozkazuj cym ka e podejrzewa, e w ca ej twórczo ci Herberta trudno by oby znale inny utwór tak niebezpiecznie zbli ony do otwartego dydaktycznego pouczania. A jednak wystarczy dok adniej przyjrze si wewn trznej logice utworu, by u wiadomi sobie, e jest to wra enie b dne. Tym, co przetwarza Przes anie... w arcydzie o, jest obecna w wierszu wielopoziomowa ironia. Gdyby w pierwszych dwu wersach Herbert powiedzia na przyk ad: Id dok d poszli tamci (...) po z ote runo (...) twoj ostatni nagrod nic nie uchroni oby utworu przed dusz cym zapaszkiem dydaktyki. Ale to, co Herbert rzeczywi cie mówi, jest dalekie od jednoznaczno ci: Id dok d poszli tamci do ciemnego kresu po z ote runo nico ci twoj ostatni nagrod 13. I tutaj, i w dalszej cz ci wiersza Pan Cogito monologista dok ada wszelkich stara, aby zniech ci s uchaczy do tego, do czego rzekomo ich namawia. W bezpo rednio poprzedzaj cym Przes anie... wierszu jego sympatie le a y przecie po stronie dyktowanej przez sumienie postawy wyprostowanej. Teraz mo na by pomy le, e Pan Cogito stara si od tej postawy odstr czy, wykazuj c jej ostateczn daremno : ocala e nie po to aby y (...) dla szpiclów katów tchórzy oni wygraj (...) a nagrodz ci za to tym co maj pod r k ch ost miechu zabójstwem na mietniku 14. Innymi s owy, ten moralista nie oferuje adnej nagrody ani nie obiecuje ostatecznego zwyci stwa. Bez ogródek mówi nam tutaj, w czym rzecz: za chwilow rado podniesienia si z kolan i przyj cia postawy wyprostowanej najprawdopodobniej nic wi cej prócz kary; za krótki moment pewno ci, e uczynili my rzecz w a ciw niemal pewna kl ska. Rozumiemy to wszystko, poniewa Pan Cogito nam to mówi; lecz rozumiemy co jeszcze, czego nam nie zdradza e on sam ju dokona wyboru. I ów ostateczny wybór jest jedyn rzecz jednoznaczn w Panu Cogito, w tej unikaj cej proroctw wyroczni i nieheroicznym bohaterze naszych czasów. (Tekst opracowany na podstawie Stanis aw Bara czak, Przybory cz owieka my l cego [w:] Gazeta Wyborcza, r.)

4 4 Próbny egzamin maturalny z j zyka polskiego Zadanie 1. (1 pkt) Wymie dwie cechy charakterystyczne, zdaniem Bara czaka, dla poezji Herberta. Zadanie 2. (1 pkt) Czym ró ni si technika persony poetyckiej od techniki lirycznego monologu dramatycznego? Technika lirycznego monologu dramatycznego Technika persony poetyckiej Zadanie 3. (1 pkt) Ustalenie przez czytelnika, do jakiego stopnia Pan Cogito reprezentuje autora, jest zadaniem bardzo z o onym. Wyja nij, w jaki sposób Herbert komplikuje to rozpoznanie. Zadanie 4. (1 pkt) W S owniku wyrazów obcych PWN (Warszawa 2000) znajduje si nast puj ce has o: protagonista 1. cz owiek przoduj cy, wyró niaj cy si w czym, walcz cy o co ; przywódca. 2. teatr.a) najwybitniejszy aktor zespo u lub odtwórca g ównej roli. b) w staro ytnym teatrze greckim: pierwszy aktor, prowadz cy dialog najpierw z chórem, pó niej tak e z drugim i trzecim aktorem. W jakim znaczeniu zosta u yty wyraz protagonista w akapicie 7.? Zadanie 5. (1 pkt) Podaj dwa argumenty, którymi Bara czak uzasadnia swoje stwierdzenie, e w Panu Cogito nie ma nic szczególnie kartezja skiego.

5 Egzamin maturalny z j zyka polskiego 5 Zadanie 6. (1 pkt) Co Bara czak nazywa etycznym odpowiednikiem poj cia to samo ci w poezji Herberta?... Zadanie 7. (1 pkt) Na czym, zdaniem Bara czaka, polega ironia Przes ania Pana Cogito?... Zadanie 8. (1 pkt) Jak funkcj w akapicie 7. pe ni zdania pytaj ce? A. Podkre laj logik wywodu. B. Wyra aj emocje nadawcy. C. Poruszaj emocje odbiorcy. Zadanie 9. (1 pkt) Czemu w akapicie 12. s u y zdrobnienie? Zadanie 10. (1pkt) Jak funkcj w kompozycji tekstu Bara czaka pe ni akapity ? Cz II. Tworzenie tekstu w asnego w zwi zku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu. Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze ni dwie strony, tj. oko o 250 s ów. Temat 1. Dwa obrazy wojny dwa sposoby mówienia o niej. Dokonaj analizy porównawczej poni szych fragmentów Potopu Henryka Sienkiewicza i Pami tnika z powstania warszawskiego Mirona Bia oszewskiego. Henryk Sienkiewicz Potop Ledwie tedy rozb ys o na niebie, rozpocz a si walka artylerii; lecz tym razem pierwsze zagra y dzia a szwedzkie. Dzia a klasztorne odpowiada y grzmotem na grzmot, b yskawic na b yskawic, ile mog y, ile ludziom si i tchu w piersi starczy o. Ziemia zdawa a si trz w posadach. Morze dymu rozci gn o si nad klasztorem i nad ko cio em.

6 6 Próbny egzamin maturalny z j zyka polskiego Co za chwile, co za widoki dla ludzi, którzy nigdy w yciu nie patrzyli w krwawe oblicze wojny! Ów huk nieustaj cy, b yskawice, dymy, wycia kul rozdzieraj cych powietrze, straszliwy chychot granatów, szcz kanie pocisków o bruki, g uche uderzenia o ciany, d wi k rozbijanych szyb, wybuchy p kaj cych kul ognistych, wist ich skorup, chrobot i trzaskanie dylowa 2, chaos, zniszczenie, piek o!... Nagle na wie y odezwa y si tr by wspania harmoni pobo nej pie ni. P yn a z góry ta pie i s ycha j by o naokó, s ycha wsz dy, a na bateriach szwedzkich. Do d wi ku tr b do czy y si wkrótce g osy ludzkie i w ród ryku, wistu, okrzyków, oskotu, grzechotania muszkietów rozlega y si s owa: Bogurodzica, Dziewica, Bogiem s awiena Maryja!... Tu wybuch o kilkana cie granatów; trzask dachówek i krokwi, a potem krzyk: Wody! targn s uchem i znów pie p yn a dalej spokojnie: U Twego Syna, hospodyna Spu ci nam, zi ci nam Chlebny czas, zbo ny czas. Jak czasem stada w drownych urawi, znu one d ugim lotem, obsiadaj wzgórza wynios e, tak roje ognistych pos anników pada y na szczyt ko cio a i na drewniane dachy zabudowa. Kto nie bra udzia u w walce, kto nie by przy armatach, ten siedzia na dachach. Jedni czerpali wod w studniach, drudzy ci gn li sznurami wiadra, trzeci t umili po ar mokrymi p achtami. ( ) Ledwie pogaszono jedne pociski, ledwie wody sp yn y po zr bach, lecia y nowe stada rozpalonych kul, p on cych szmat, skier, ywego ognia. Ca y klasztor by nim obj ty, rzek by : niebo otworzy o si nad nim i ulewa piorunów na spada; jednak gorza, a nie pali si, p on i nie zapada w rumowisko; co wi cej, w ród tego morza p omieni piewa pocz jak ongi m odzie cy w piecu ognistym. Ludziom stoj cym na murach i pracuj cym przy dzia ach, którzy w ka dej chwili mogli s dzi, e tam ju wszystko p onie i w gruzy si wali za ich plecami, pie ta by a jakby balsam koj cy, zwiastowa a im bowiem ci gle i ustawicznie, e stoi klasztor, stoi ko ció, e p omie dot d nie zwyci y wysile ludzkich. (Henryk Sienkiewicz, Potop, Warszawa 1980) Miron Bia oszewski Pami tnik z powstania warszawskiego Wpadli my po pachn cych betonem, ceg ami i niewyko czeniem schodach do g bokich piwnic z grubymi murami. Od tej pory, od tego wej cia tam zacz a si nowa, potwornie d uga historia wspólnego ycia na tle mo liwo ci mierci. Co pami tam? I du o, i nie tak du o. Mog co pomyli w kolejno ci, w jakiej dacie. Ta groza. Dzienna. Samoloty przylatywa y. Czyli zni a y si nad dachy. I wtedy, jak ju by o s ycha, e s drrrrr i zlatuj nad nasze dachy, to wiadomo by o, e i bomby. I zaraz od tego widrowania z góry na dó samolotowego od cza o si wycie bomby; chwil si czeka o, ale króciutk. Ta chwila to by o samo trafienie. A dalej huk, czyli wybuch. I dalej omot, trzask, rozsypywanie si czego, czyli skutki trafienia. To by dzie. A w nocy. Le ymy. Potokiem. Potokami. Piwnicami. I nagle: trzszach trzszach trzszach tszach tszach tszach 2 dylowanie pod oga, pomost lub przegroda u o ona z grubych desek.

7 Egzamin maturalny z j zyka polskiego 7 Podmuchy, ogie i rwanie murami po sze razy, przewa nie. Ale jak te mury chodzi y raz patrz a one chodz chyba na metr w t i w t i w t i w t rozlatujemy si?!... niee pohu ta y si troch mniej, coraz mniej, i ustawi y tak jak sta y. Przeciera em oczy ze zdumienia. I znów: wh sz wh rzsz wh sz ognie, podmuchy, lataj ce mury. O, nie. Noce od 12 sierpnia nie by y dobre. Zacz o si le. To nie to, e dopiero wtedy. (Bo ile razy zaczyna o si le.) Ale samopoczucie. Osaczenia. Tym razem narastaj ce do niemo liwo ci. Oczywi cie przyzwyczajenie, opanowanie, coraz wi kszy sposób na sposób. Zdrowa, Mario, aski pe na, Pan z Tob I odmawianie. To ma o. piewanie. To dopiero. Nagle g o niej, bomby i Pod Twoj obroon uciekamy si Naj wi tsze Serce Jezusa, zmi uj si nad nami Walenie, lataj ciany. I odpu nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom Ta rzeczywisto marniuchno dymi oczy wci trzeba wtyka w ko nierzyk albo zatyka r kami py, gruzik, siwo, czerwono, sucho i gor co w nosie, w z bach i na j zyku, oddychanie tym, upa, wszystko gryzie, pocenie si Co si wali Pocieszycielko nasza Niepokój si zacz, to trzeba by o spokoju. piewanie. B aganie. Stanie. Ju bez ciska si. Ró a ce. Zacierki. Jedzenie pod framug. Bo si bra o ze sob. Jak zasypie, to co? Trudno. Chyba e jak du o. To si odtego, y k. I si je. (Miron Bia oszewski, Pami tnik z powstania warszawskiego, Warszawa 1970) Temat 2. Kontrast jako sposób wyra ania refleksji o wiecie i cz owieku. Zanalizuj i zinterpretuj wiersz Wis awy Szymborskiej Dom wielkiego cz owieka. Wis awa Szymborska Dom wielkiego cz owieka Wypisano w marmurze z otymi zg oskami: Tu mieszka i pracowa wielki cz owiek. Te cie ki osobi cie posypywa wirem. T awk nie dotyka sam wyku z kamienia. I uwaga trzy schodki wchodzimy do wn trza. Jeszcze w stosownym czasie zd y przyj na wiat. Wszystko, co mia o mija, min o w tym domu. Nie w blokach,

8 8 Próbny egzamin maturalny z j zyka polskiego nie w metra ach umeblowanych a pustych, w ród nieznanych s siadów, na pi tnastu pi trach, dok d trudno by by o wlec wycieczki szkolne. W tym pokoju rozmy la, w tej alkowie spa, a tu przyjmowa go ci. Portrety, fotel, biurko, fajka, globus, flet, wydeptany dywanik, oszklona weranda. St d wymienia uk ony z krawcem albo szewcem, co szyli mu na miar. To nie to samo, co fotografie w pude kach, zeschni te d ugopisy w plastykowym kubku, konfekcja z magazynu w szafie z magazynu, okno, sk d lepiej widzi si chmury ni ludzi. Szcz liwy? Nieszcz liwy? Nie o to tu chodzi. Jeszcze zwierza si w listach, bez my li, e po drodze zostan otwarte. Prowadzi jeszcze dziennik dok adny i szczery, bez l ku, e go straci przy rewizji. Najbardziej niepokoi go przelot komety. Zag ada wiata by a tylko w r kach Boga. Uda o mu si umrze jeszcze nie w szpitalu, za bia ym parawanem nie wiadomo którym. By jeszcze przy nim kto, kto zapami ta wymamrotane s owa. Jakby przypad o mu w udziale ycie wielokrotnego u ytku: ksi ki s a do oprawy, nie wykre la z notesu nazwisk osób zmar ych. A drzewa, które sadzi w ogrodzie za domem, ros y mu jeszcze jako juglans regia 3 i quercus rubra 4 i ulmus 5 i larix 6 i fraxinus excelsior 7. (Wis awa Szymborska, Widok z ziarnkiem piasku, Pozna 1996) 3 juglans regia orzech w oski 4 quercus rubra d b czerwony 5 ulmus wi z 6 larix modrzew 7 fraxinus excelsior jesion wynios y

9 Egzamin maturalny z j zyka polskiego 9 WYPRACOWANIE na temat nr...

10 10 Próbny egzamin maturalny z j zyka polskiego

11 Egzamin maturalny z j zyka polskiego 11

12 12 Próbny egzamin maturalny z j zyka polskiego

13 Egzamin maturalny z j zyka polskiego 13

14 14 Próbny egzamin maturalny z j zyka polskiego BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)